Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Prezidenti Aktotı Raimkulova Özbəkistana etdiyi rəsmi səfər çərçivəsində Özbəkistan Respublikasının Xarici İşlər nazirinin müavini Bobur Usmanov ilə görüşüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Fonddan verilən məlumata görə, görüş zamanı tərəflər, Özbəkistanın Fondun fəaliyyətinə fəal şəkildə cəlb olunması kontekstində ikitərəfli əməkdaşlıq perspektivlərini müzakirə ediblər. Xüsusi olaraq, 21 May, 2025-ci il tarixində Budapeştdə Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçılarının qeyri-rəsmi Zirvə görüşündə qəbul olunmuş tarixi qərara — Özbəkistan Respublikasının Türk Mədəniyyəti və İrsi Fonduna tamhüquqlu üzv kimi daxil olmasına diqqət yönəldilib.

Aktotı Raimkulova göstərilən etimada və dəstəyə görə Özbəkistan rəhbərliyinə təşəkkürünü bildirərək vurğulayıb ki, Özbəkistanın Fonda üzv olması türk dünyasının zəngin mədəni irsinin öyrənilməsi, qorunması və təbliği istiqamətində genişmiqyaslı beynəlxalq layihələrin həyata keçirilməsi üçün yeni imkanlar açır.

Özbəkistan Respublikasının Prezidentinin Türk Dövlətləri Təşkilatının sammitləri çərçivəsində irəli sürdüyü təşəbbüslərin səmərəli həyata keçirilməsinə, eləcə də türk mədəni irsinin qorunması və təbliği istiqamətində birgə layihələrə xüsusi diqqət yetirilib.

Görüş qarşılıqlı anlayış və konstruktiv dialoq ilə yekunlaşıb. Fond ilə Özbəkistan Respublikası arasında mədəni və diplomatik əlaqələrin gələcəkdə daha da genişlənməsi üçün möhkəm zəmin yaradılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. 

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır. 

Bu beş şərtə diqqət edək

Bütün əvvəlki hissələrdə uğura aparan konkret yollardan bəs etdikcə özümüzə əxz edə bildik ki, 1) «Hər şey arzulamaqdan başlayır»; 2) «Uğura doğru getməkçün mütləq özündə möhkəm xarakter formalaşdırmalısan»;  3) «Sizə maneçilik törədən axmaq vərdişlərdən mütləq yan qaçmalısınız»; 4) «Məqsədə doğru iləriləyərkən ən kreativ üsullardan istifadə etməlisiniz»; 5) «Kifayət qədər gödək olan ömrü dəyərli yaşamaqla, dəyərsiz işlərə vaxt ayırmamaqla bir qədər uzatmalısınız».

Mən niyə məhz bu beş şərtlərin adını çəkdim? Çünki bu şərtlərlə bağlı ən mükəmməl hesab etdiyim motivasiya təlimlərini sizin diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm ki, bunlar da Barbara Şer, Riçard Vaysman, Devid Şvarts, İrina Xakamada və Den Valdşmidtə məxsusdur.

Bacardığınız qədər hər bir frazaya diqqət etməyi sizdən rica edirəm. Beləliklə, sıra ilə Barbara Şerin «arzulamalarından» başlayıb ta ki, Den Valdşmidtin «6 il əlavə yaşamaq» sirrinə qədər davam edirik.

Bazar ertəsi görüçənədək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

  Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində növbəti mövzumuz Türk dünyasında "yaşıl enerji" və ekoloji əməkdaşlıq təşəbbüsləridir.

Son onilliklərdə dünya iqlim dəyişikliyi, ekoloji böhranlar və təbii resursların tükənməsi kimi qlobal problemlərlə qarşı-qarşıya qalıb. Belə bir şəraitdə yaşıl enerji – yəni günəş, külək, su və digər bərpa olunan enerji mənbələrinə əsaslanan istehsal – alternativ deyil, artıq zərurətə çevrilib. Türk dünyası ölkələri də bu çağırışa cavab olaraq ekoloji siyasətlərini təkmilləşdirmək və yaşıl enerjiyə keçidi sürətləndirmək istiqamətində addımlar atırlar.

 Türk dünyasına daxil olan ölkələr – Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan və Türkiyə – olduqca zəngin təbii və bərpa olunan enerji potensialına malikdir. Məsələn, Azərbaycanın Xəzər sahili bölgələri, Türkiyənin Konya və Eskişehir bölgələri, Qazaxıstanın geniş çöl və dağətəyi əraziləri günəş və külək enerjisi üçün əlverişli sayılır. Qırğızıstan və Tacikistan kimi dağlıq ölkələr isə hidroenerji resurslarına görə fərqlənirlər.

 Bu potensialdan istifadə edərək bir çox ölkə artıq günəş və külək stansiyalarının tikintisinə başlayıb. Azərbaycanda Qaradağ Günəş Elektrik Stansiyası və Xızı-Külək layihəsi, Qazaxıstanda isə bir neçə regionda iri günəş fermaları fəaliyyət göstərməkdədir.

 Türk dövlətləri təkcə milli səviyyədə deyil, regional birliklər çərçivəsində də ekoloji əməkdaşlığa önəm verirlər. Xüsusilə Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) bu sahədə vacib rol oynayır. Təşkilatın qəbul etdiyi “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” sənədində yaşıl enerji, iqlim dəyişikliyi və ekoloji təhlükəsizlik prioritet istiqamətlər kimi qeyd olunub.

 TDT-nin üzv ölkələri birgə ekoloji forumlar təşkil edir, “yaşıl texnologiyalar” sahəsində təcrübə mübadiləsi aparır və enerji səmərəliliyi üzrə birgə tədqiqatlar həyata keçirirlər. Həmçinin, regionda “yaşıl logistika” və “ekoloji nəqliyyat sistemləri”nin inkişafı üçün də əməkdaşlıq təşəbbüsləri gündəmdədir.

 Azərbaycanın 2024-cü ildə ev sahibliyi edəcəyi COP29 – BMT İqlim Dəyişikliyi Sammiti, Türk dövlətləri üçün beynəlxalq səviyyədə birgə mövqe formalaşdırmaq üçün mühüm fürsət yaradır. Bu tədbir, Türk dünyasının bərpa olunan enerji və ekoloji təhlükəsizlik məsələlərində qlobal oyunçu kimi çıxış etməsinə imkan verəcək. Həmçinin, regional “yaşıl koridorlar” və enerji inteqrasiyası layihələri də bu sammitdə müzakirə oluna bilər.

 Yaşıl enerji və ekoloji dəyərlərin cəmiyyətə aşılanması üçün təhsil mühüm rol oynayır. Türk dünyasında bu istiqamətdə ortaq proqramların hazırlanması, ekoloji təhsil sahəsində tələbə mübadiləsinin təşkili və ekoloji startapların dəstəklənməsi məsələləri gündəmdədir. Bəzi ölkələrdə artıq məktəblərdə “iqlim dərsləri” keçirilir, universitetlər isə yaşıl texnologiyalar üzrə ixtisaslar açır.

  Buna baxmayaraq, bəzi çətinliklər də mövcuddur. Texnoloji infrastrukturun yetərsizliyi, maliyyə çatışmazlığı və bəzən siyasi koordinasiyanın zəifliyi bu prosesin sürətini azaldır. Lakin Türk dünyasının ortaq enerji layihələri və təbii resurslardan səmərəli istifadəyə yönələn yanaşmaları gələcəkdə bu problemləri aşmağa kömək edə bilər.

 Türk dövlətləri yaşıl enerji və ekoloji təhlükəsizlik məsələlərində həm milli səviyyədə təşəbbüslər göstərir, həm də regional əməkdaşlığa ciddi önəm verirlər. Bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı təkcə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə deyil, eyni zamanda iqtisadi müstəqilliyin gücləndirilməsi və enerji təhlükəsizliyi baxımından da əhəmiyyətlidir. Bu baxımdan Türk dünyası yaşıl gələcəyin qurulmasında həm daxili potensialına, həm də ortaq mədəni və tarixi bağlarına söykənərək mühüm rol oynaya bilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kitabları təbliğ edən, insanları kitab mütaliəsinə həvəsləndirən, günü kitabların arasında keçən kimsə pis adam ola bilməz. Onun da işi kitablarladır, necə deyərlər, çörəyi kitablardan çıxır. 

Bəli, bu dəfə sizə “Əli və Nino” kitab mağazaları şəbəkəsinin rəhbəri Nigar Köçərlidən söhbət açmaq istəyirəm...

Deyir ki: - “Çoxları elə bilir, mən humanitar sahəni oxumuşam. Amma mən Bakı Dövlət Universitetinin mexanika-riyaziyyat fakültəsini bitirmişəm. Riyaziyyatı çox sevirəm və mən bu sahəni bir qəpik rüşvət vermədən oxuyub bitirmişəm. Anama, nənəmə bağlı qız olmuşam. Xüsusən də, nənəmə. O, mənə deyirdi ki, qadın gərək özü işləyə, özü qazana. Bu fikir həmişə mənim beynimdə olub. Ziyalı ailədə anadan olmuşam. Ailəmiz kasıb olsa da, hamımız kitabı sevirdik. Universitetdə oxuyanda düşünürdüm ki, yaxşı pul qazanmaq üçün xarici dil bilib xarici şirkətlərdə işləmək lazımdır. Cəmi dörd aya ingilis dilini öyrəndim. Bir xarici şirkətdə katibə işlədim. O vaxt aldığım maaş mənə çox gəlirdi. Ümumiyyətlə, qazancım həmişə mənə yüksək görünüb. Çünki pul hərisi olmamışam. Həmişə kitaba pul xərcləyən olmuşam. İşlədiyim müddətdə kitablar alırdım. Bir gün rəfiqəm dedi ki, bu qədər kitabın var, niyə kitab dükanı açmırsan? Bax elə o gün qarşıma məqsəd qoydum və ona doğru irəlilədim. Həmin dövrdə Amerikada oxumaq və işləmək şansı da yaranmışdı, amma mən kitab dükanı açmaq və işləmək istədim...”

O, intellektualdır. Onun ən gözəl xüsusiyyətləri isə mehriban və realist olmasıdır. Çətinliyə sinə gərməyi bacaran, hər şəraitə uyğunlaşa bilən bir təbiətə sahibdir. O, sosial, iddialı və sevgi dolu insandır. Ədalətlidir və əzizlərinə çox sadiq insandır. Qərəz, paxıllıq hisləri ondan uzaqdır. Daxilində tarazlıq yaratmağı bacarır. Mübahisə etməyi, tənqid etməyi sevsə də, amma heç vaxt həqiqətdən uzaqlaşmır...

Nigar Köçərli 15 oktyabr 1975-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya gəlib. Orta təhsilini 138 saylı məktəbdə gümüş medalla başa vurub. 1997-ci ildə BDU-nun mexanika-riyaziyyat fakültəsini bitirib. 1997-1999-cu illərdə xarici şirkətin Azərbaycan nümayəndəsi olub, 1999-2001-ci illərdə BMT-nin layihəsində çalışıb. 2001-ci ildən kitab biznesi ilə məşğuldur. 2003-cü ildə 600 dollar sərmayə ilə ilk "Əli və Nino" kitab mağazasını açıb. Hazırda "Əli və Nino" kitab şəbəkəsi 11 kitab mağazasından, eləcə də "Alinino. az" onlayn mağazasından ibarətdir. 2005-ci ildə Azərbaycanın ilk müstəqil ədəbiyyat layihəsi- “Milli Kitab Mükafatı” Nigar Köçərli tərəfindən təsis olunub. Azərbaycanda artıq on ildən çoxdur ki, aktiv onlayn satış həyata keçirən "Alinino. az" saytı zəhmətkeş qadınlara sosial dəstək istiqamətli layihə həyata keçirir. Sayt Azərbaycanın hər yerində fəaliyyət göstərən və kiçik bizneslə məşğul olan qadın sahibkarlara öz məhsullarını "Alinino. az" saytında tamamilə təmannasız, ayrıca onlayn mağaza kimi satışa təqdim etmək imkanı yaradır. 2023-cü ildə Fransanın İncəsənət və Ədəbiyyat Ordeninin (Ordre des Arts et des Lettres) Cəngavər rütbəsi ilə təltif olunub...

İşinin vurğunudur. Müstəqilliyini, azadlığını qoruyub saxlamağı bacarır. Çox ünsiyyətdə olmaq, insanları iç dünyasına buraxmaq ona yaddır. Həmsöhbətinin sirlərini öyrənmək istəyəcək dərəcədə sadə adam deyil. O, həmsöhbətinin intellektual tərəfinə daha çox əhəmiyyət verir. Bədii fəaliyyətdən zövq aldığı üçün yüksək mədəni səviyyəyə malikdir. Olduqca optimistdir. Hər zaman hər şeyə yaxşı tərəfdən baxmağı xoşlayır. Hətta pis vəziyyətdə belə yaxşı tərəfləri görmə qabiliyyəti var....

“Kitab satmaq üçün Azərbaycan çox unikal ölkədir. Çünki burada dörd dildə kitab sata bilirsən. Azərbaycan, türk, rus və ingilis dilində. Yəni bu dörd dilin də alıcısı var. Yerli müəlliflər var ki, kitablarının satışı uğurlu olur.  Demək, yaxşı yazanın kitabları da yaxşı satılır.”- söyləyir...

Çox həssas xanımdır. Haqsızlığa tez reaksiya versə də, amma çox şəfqətlidir. Mərhəmət, mehriban münasibət göstərmək onun digər müsbət xüsusiyyətlərindəndir. O, insanlarda estetik qavrayışlara böyük əhəmiyyət verir. Hər zaman gözəl görünmək istəyi bu xanımı həm sağlamlığına, həm də görünüşünə böyük önəm verməyə sövq etdirir və özünə çox yaxşı baxır. Ona xas olan xüsusiyyətlərdən biri də yardımçı olmasıdır. Yardımsevər xasiyyəti onu hər kəsə kömək etməyə hazır saxlayır. Çox dinc xarakteri var, döyüşləri və iğtişaşları sevmir...

Deyir ki:- “Bu gün əhalinin aldığı maaşa və sosial vəziyyətin ağırlığına görə kitablar adamlara baha görünür. Mən onları başa düşürəm. Bu gün azərbaycanlı yazıçı da, oxucu da, naşir də yaxşı yaşamır. Mən istəyərdim ki, yazıçılarımıza böyük qonorarlar verilsin, naşirlər daha yaxşı işləsin, oxucular kitab almaqda çətinlik çəkməsin. Amma reallıq başqa şeyləri deyir. Yol xərcləri, vergi xərcləri, digər rüsumlar bizə də imkan vermir ki, ucuz sataq. Çox adam bizə alverçi kimi baxır. Fəqət, bu bir ticarətdir. İstəsək də, istəməsək də müəyyən problemlər olur. Ümid edirəm ki, bu vəziyyət nə vaxtsa dəyişəcək...” 

Yüksək zövqlü xanımdır. O, təbbəssümü və əzimkarlığı ilə irəli gedir. Özünü azad hiss etməyi və sərbəst olmağı xoşlayır. Sərt, nadan, mədəniyyətsiz adamlardan xoşu gəlmir. Ona mənfi və ya kobud görünən insanlardan instinktiv olaraq uzaqlaşır. Fitrətdən gələn, təbii soyuqqanlılığı var ki, bu da çox çalışmaqdan irəli gəlir. Həyat tərzi aktual və ahəngdardır. Buna baxmayaraq, həmişə rahatdır...

“Yerli müəlliflərdən az kitab götürürük. Ona görə ki, sata bilmirik. Məsələn, adamlar var, gəlib 500 kitabını qoyur gedir əsgərliyə. Gələnədək bir kitabı satılır. Mən onun kitablarını anbarda saxlamalıyam. Təsəvvür edin, bu yerin kirayəsini verməliyəm. Bura mənim obyektim deyil. Mən kirayə verməliyəm. Hansısa rayon şairi gəlib öz kəndini tərifləyən şeirlərini satmaq istəyir. Mən oxuyanda bilirəm ki, bu kitab çox satılmayacaq. Ona görə az götürürəm. Müəlliflərimiz məndən inciməsin. Amma onlar daha səmimi, daha azad yazsalar, daha çox da satılacaq. Ümidvaram, bizim müəlliflər də əcnəbi yazarlar kimi səmimi yaza biləcəklər və onda kitabları da yaxşı satılacaq.”- söyləyir.

Dəqiqliyi çox sevir. Necə deyərlər, zehni saat kimi dəqiq işləyir. Yəqin ki, bu da onun riyaziyyatçı olduğundan irəli gəlir. İdeya sarıdan heç vaxt korluq çəkmir. Bununla belə, həmişə sabit işləyir. 

Yaşa dolduqca, o, həyat məqsədini necə təyin edəcəyi ilə bağlı narahat olmur. Çünki arzuladığı uğur həmişə ona tərəf gəlməyə hazırdır. Qızıl ortanı tapmaqda çətinlik çəkmir. Bir sözlə, tarazlıq qurucusudur, buna görə də mükəmməl dost və tərəfdaş kimi etibar qazana bilir...

Xülasə, haqqında söhbət açdığım Nigar xanım sözün həqiqi mənasında əsl BİZNES LEDİDİR. Onun biznes fəaliyyəti xanımlara bir örnəkdir. Bir neçə aydan sonra bu işgüzar xanımın 50 yaşı tamam olur, yubiley ilidir. Bu münasibətlə ona möhkəm can sağlığı, işlərində uğurlar arzulayırıq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Ramin Yaşardır.

Ramin Yaşar

Təbriz

AZƏRİN İYİRMİ ALTISI

Kitablara od vurdular,

Varaq-varaq dilim yandı.

Azərin irmi altısı,

Od, odluğundan utandı.

Oda, alova baxmayın,

Utanmaz faşismlər oddan.

Anamın dili külləndi,

Sürgün oldu atam yurddan.

Bir soyqırım, bir türk qırım,

Azər qır, baycan qırım,

Azərbaycan yaralanıb,

Qanı axdı şırım-şırım.

Qara qorxu asma, kəsmə,

Havamız kəsmə şikəstə.

Dağların ürəyi dağ-dağ,

Vətən düşkün, torpaq xəstə.

Salam-salam dar ağacı,

Salam-salam ulu üsyan.

Qar çiçəyim, sındır buzu,

Ya azad ol, ya sən də yan.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Azərbaycan SSR xalq artisti, baletmeyster Maqsud Məmmədovun doğum günüdür. Biz mədəniyyət xadimləri deyəndə üzdə olan, ekran-efirdən qopmayan  beş-on müğənnidən başqa heç kəsi tanımamaqda israrlıyıq, bunun da sonu yaxşı heç nə vəd etmir.

Gəlin bir savab iş görək, bu gün bir ünlü balet ustamızı tanıyaq.

Maqsud Məmmədov 30 may 1929-cu ildə Gəncədə anadan olub. 1950-ci ildə Moskva Xoreoqrafiya Məktəbini bitirib (Nikolay Tarasovun sinfi). Bakıya qayıtdıqdan sonra 1951-ci ildən Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında solisti işləyib.

Sənətkarın ifa yaradıcılığının əsasını Polad ("Qız qalası", Əfrasiyab Bədəlbəyli), Mənzər, Lenni ("Yeddi gözəl" və "İldırımlı yollarla", Qara Qarayev), Fərhad ("Məhəbbət əfsanəsi", Arif Məlikov), Azad ("Gülşən", Soltan Hacıbəyov), Pərviz ("Qaraca qız", Əşrəf Abbasov), Albert ("Jizel", Adolf Adan), Dezire, Ziqfrid, Şahzadə ("Yatmış gözəl", "Sonalar gölü" və "Şelkunçik" Pyotr Çaykovski), Xli Şan Fu və Ma Li Çen ("Qırmızı lalə", Reynqold Qlier), Pyero ("Qızıl açar", Boris Zeydman), kolen ("Arlekinada", Rikardo Driqo), Vatslav ("Bağçasaray fəvvarəsi", Boris Asafyev), Frondoso ("Laurensisa", Aleksandr Kreyn), Qəhrəman ("Şopeniana", Frederik Şopen), Bazil ("Don Kixot", Lüdviq Minkus) obrazlarının ifası təşkil edir.

Maqsud Məmmədov həm milli baletlərimizdə, həm də dünya klassiklərinin əsərlərində mürəkkəb partiyaları böyük uğur və şərəflə ifa edib. Arif Məlikovun "Məhəbbət əfsanəsi" baletindəki Fərhad rolu onun ən uğurlu işlərindəndir. O, Azərbaycan Opera və Balet Teatrının Monte-Karlo, Fransa, Lüksemburq qastrollarında iştirakçı olub.

1972–1973-cü illərdə Əlcəzairdə baletmeyster və pedaqoq işləyib. Xalq artisti Rəfiqə Axundovanın həyat yoldaşıdır.

Təltif və mükafatları

"Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

"Azərbaycan SSR əməkdar artisti" fəxri adı

"Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdü

"Şöhrət" ordeni

"Teatr Xadimi" qızıl medalı 

Filmoqrafiya

- Doğma xalqıma 

- Dədə Qorqud 

- Qayınana 

- Yeddi gözəl 

- Qərib cinlər diyarında

- Bəyin oğurlanması 

- Bir qəlbin iki dastanı 

Quruluş verdiyi baletlər

Rəfiqə Axundovayla birgə

1. Xəzər balladası

2. Qobustan kölgələri

3. Yallı (balet) xoreoqrafik miniatürü

4. Ləzgihəngi (balet) xoreoqrafik miniatürü

5. Azərbaycan süitası 

6. Kaleydoskop

7. Muğam  xoreoqrafik miniatürü

8. Üç inqilab

9. İldırımlı yollarla

10. Yeddi gözəl

11. Babək 

Bu gün görkəmli balet ustasının düz 96 yaşı tamam olur. Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Murad Vəlixanov,  “Ədəbiyyat və incəsənət” 

Təqdim edəcəyimiz Azərbaycan filmlərindən növbətisi 1981-ci ildə Azərbaycan-sovet rejissoru Tofiq Tağızadənin ekranlaşdırdığı  “Babamızın babasının babası” filmidir. Filmin əsas qəhrəmanı sevgi və əbədiyyət ideyalarının daşıyıcısı kimi təsvir olunan 160 yaşlı (bəli, bəli, 160!) çoban Əziz babadır.

Filmdəki əsas rolları Hüseynağa Sadıqov, Samir Qədirov, Şamil Süleymanov, Səməndər Rzayev, Hamlet Qurbanov, Həmidə Ömərova və Sabir Məmmədov canlandırırlar.

Film Ramiz Rövşənin ssenari müəllifi kimi diplom işi idi.

Kino mütəxəssisi Aydın Kazımzadənin sözlərinə görə, bu film Azərbaycan kinosu tarixində mühüm yer tutur, hansı ki, Azərbaycan SSR xalq artisti Hüseynağa Sadıqovun son film idi. Filmdən bir kadrda Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasında Sadıqov haqqında bir məqalə təsvir edilmişdir. 

Filmin çəkilişləri Şəki şəhərinin yaxınlığında iki-üç ay ərzində aparılmışdır.  Filmin premyerası 1982-ci ildə Kürdəmirdəki Yay Kinoteatrında baş tutmuşdur. (O vaxtlar kinonun təbliği üçün bu cür gözəl ənənələr var idi).

Premyerada çəkiliş qrupunun üzvləri, eyni zamanda filmdəki işlərdən və bir neçə maraqlı hekayədən bəhs edən aparıcı aktyor Hüseynağa Sadıqov çıxış etmişdir. 

Film 2017-ci ildə Azərbaycan Dövlət Film Fondunun əməkdaşları, əməkdar mədəniyyət işçiləri Rafael İmanov və Xuraman Pişiyari tərəfindən rəqəmsallaşdırılmışdır. 

Məzmun 

Əziz baba (Hüseynağa Sadıqov) Azərbaycan kəndlərindən birində yaşayan uzunömürlü bir kişidir. Kəndin bütün əhalisi Əzizin qohumları olsa da, heç kim onun neçə yaşında olduğunu dəqiq bilmir. Çoban Əziz kolxoz qoyunlarını otarır, hərdən ötüb keçənləri xatırlayır, ilk məhəbbətini yada salırdı. Bir gün məlum olur ki, Əziz babanın 160 yaşı var. Onun doğum tarixi babasının Əzizin anadan olması ilə əlaqədar sifariş verdiyi mis qablara həkk olunubmuş. Təntənəli yubileyə hər yerdən insanlar gəlir. Əziz baba təmirli bir evə köçürülür və onun üçün fərdi həkim tutulur.

İzləyicilər Əzizi üç kadrda görürlər. Balaca Əziz özündən böyük olan bir qıza aşiqdir. Bu qızı ərə verirlər və Əziz çox məyus olur. Filmin ikinci hissəsində Əziz (Şamil Süleymanov) artıq böyük bir kişidir. Onun Zeynəb adlı bir sevdiyi var. Lakin bir gün Cəfər adlı bir bəy oğlu Zeynəbi zorla qaçırır və Əziz tək qalır. Filmin üçüncü hissəsində yaşlı Əziz, rayon komitəsinin katibi Əliquliyevin (Səməndər Rzayev) oğlu Cəfərlə zorla evlənən Zeynəbin (Həmidə Ömərova) toy günü onu yəhərə salır və dağlara apararaq qaçırır. Nəvəsi Tapdığın (Sabir Məmmədov) bu qızı sevdiyini öyrənən Əziz çox xoşbəxt olur və Zeynəb Əzizin nəvəsi ilə evlənir.

Əzizin böyük sevincinin səbəbi ondan yan keçən xoşbəxtliyin nəvəsinə çatdığını görməsindədir.

Gözəl sonluqdur, deyilmi? İndiki namussuzluğu, xəyanəti reklam edən televiziya proqramlarından, teleseriallardan fərqli olaraq bu film mənəvi saflaşmaya xidmət edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün debüt vaxtıdır, sizlərə Turqut Mehmetinin hekayəsi təqdim edilir.              

TURQUT MEHMETİ

SULAR HƏDİYYƏSİNİ GERİ ALIR

Napoleon, adəti üzrə, şahmatda Müqəddəs Yelena adasının yerlilərinə meydan oxumağa davam edirdi. Yeni şahmat taxtası və fil dişindən düzəldilən fiqurlar ilə qazandığı qələbələr ona daha da çox zövq verirdi. Bu şahmat dəsti ona hədiyyə idi, amma kimin göndərdiyi bəlli deyildi. Hədiyyəni çatdırmaq əmri almış əsgər adaya çatanda hədiyyəni təhvil verdikdən sonra ürəyi partlamışdı. Napoleon bu müəmmalı ölüm haqqında çox düşünmürdü, çünki onu maraqlandıran əsas şey əyləncə idi.

         Şahmatdakı qələbələri ona Avropa torpaqlarındaki qüdrətini xatırladırdı. Adadakı acizliyinə baxmayaraq, Napoleon özünü şahmat taxtasındakı şaha bənzədirdi. Yerliləri məğlub etmək onun eqosunu təmin edirdi.

         Davamlı şəkildə, ard-arda məğlub etdiyi yerlilərin arasında uzun, qara saçlı bir gənc qız hər zaman şahmat taxtasındakı oyunları pürdiqqət izləyirdi. Onun varlığı, qələbəlikdə o qədər də hiss olunmurdu, amma insanlar onun fərqinə vardıqda maraqla göz süzdürüb gənc qızın şahmata olan marağına heyrətlərini bildirirdilər. Gənc qız isə çox zaman utanıb qələbəlikdən uzaq qalardı.

         Bu gənc qız özündən xeyli razı fatehin də diqqətinə cəlb etmişdi. Napoleon yerlilərdən soraqlaşıb qızın  kim olduğunu öyrənməyə çalışırdı. Ada əhalisi bu qızı yaxşı tanıyırdı. Sakit bir yay günündə müəmmalı gəmi qəzasından sonra dəniz ləpələrinin adanın sahilinə gətirdiyi beşikdə tapılmışdı. Dənizçilər onu okeanın adıyla “Nereida”, ada sakinləri isə adanın adı ilə “Yelena” deyə çağırırdılar. Bu uzun saç, utancaq qız maraqlı gəlmişdi Napaleona. Onun haqqında daha çox şey öyrənmək istəyirdi. Yetim qızdan sevgi əsirgənmişdi.

         Növbəti gün Napoleon üçün yeni rəqiblər və yeni qarşılaşmalar demək idi. Amma həmin gün gözlənilməyən bir şey baş verəcəkdi. Napoleon növbəti qələbəsini qazandıqdan sonra yerindən sıçradı və gur səs tonu ilə özündənrazı şəkildə ətrafa car çəkdi:

– Avropanın fatehi, taktika dühası Napoleona meydan oxumaq istəyən var?!

         Və gözlənilmədən dənizçilərin Nereidası, yerlilərin Yelenası irəli yeriyib, qətiyyətli şəkildə "Mən!" dedi. Yelena Napoleonun cavabını gözləmədən şahmat taxtasının olduğu masanın arxasında yerini alıb başı ilə onu oyuna dəvət etdi. Və hər kəsin marağını çəkən qarşılaşma başladı.

         Napoleon ağ fiqurlarla son dərəcə aqressiv şəkildə oyuna başladı. "Napoleon hücumu"ndan istifadə etməyə qərar verdi. Bu açılışdan tez bir zamanda oyundan qələbə ilə ayrılmaq istədiyi bəlli olurdu.

1. e4   1. e5   2. Vf3    2. Ac6   3. Fc4    3. Af6  həmlələrindən sonra taxtada vəziyyətdə tarazlıq yarandı. Ta ki Yelenanın 7-ci həmlə olaraq "Ah5" oynamağına qədər belə davam etdi. İstifadə etdiyi riskli açılışın müqabilini ağır ödəyən imperator 24-cü həmlədə məğlubiyyətlə barışmalı oldu.

         Yelenadan başqa hər kəs heyrət içində idi,. O özünə əmin şəkildə başladığı oyunu qələbə ilə başa vurmuşdu. Napoleon isə uzun müddət masadan qalxmadı və qeydlərinə əsasən, məğlubiyyətinə gətirib çıxaran səhvlərini götür-qoy etdi.

      Napoleon Yelenanın zəkasına aşiq olduğu fərqində idi. Uzun saçlı, utancaq bu qız Avropa fatehinin qəlbini fəth etmişdi. Eqosit, özündənrazı imperator məğlubiyyətdən zövq almışdı sanki. Məğlubiyyət hissini dadmaq onu narahat etmirdi.

         Ertəsi gün Napoleon hər kəsdən iraq, öz iqamətgahına yaxın bir yerdə, ağacların arsında məğlubiyyəti haqqında düşünürdü. Qeyd dəftəri qarşısında açıq, fiqurlar isə taxta üzərində dünənki oyunda 24-cü gedişdən sonrakı vəziyyətdə düzülmüşdü. Qarşısındakılar bir tərəfə, Napoleonun ağlından çıxmayan tək şey Yelenanın zəka dolu həmlələri idi. Və təbii ki, Yelenanın özü.

          Elə bu vaxt bu tablonun müəllifi ağacların arasından boylanarkən göründü. Cəsarətini toplayıb Napoleona yaxınlaşaraq dedi:

– C-c-cənab, dünənki oyuna görə üzr istəyirəm.

          Napoleon hisslərini gizlədərək bütün ciddiyyəti ilə cavab verdi:

– Qələbənizlə qürur duya bilərsiniz, xanım qız. Mən məğlubiyyətə layiq oynadım və siz qələbə qazandınız.

         Napoleonun alicənablığı gənc qızı heyran etmişdi. Utancaq səslə təşəkkür edib getmək istəyəndə Napoleon yenidən sözə başladı:

– Bu "su pərisi"nin başqa nə məharətləti var?

         Yelena utandı və çaşqınlıq içində cavab verdi:

– Dua və ibadət etməyi çox sevirəm. Müqəddəs ata deyir ki, bu, mənim ailəmdən uzaq böyüməyimdən irəli gəlir. Məndən əsirgənən sevgini mənə Tanrı bəxş edir.

         Napoleon gülümsədi. Yelena yenidən aradan çıxırmışcasına sürətlə geri çevrildi. Bu zaman uzun saçları şahmat fiqurlarından birinə sürtülərək onu aşırdı. Yelena bunun fərqinə varmadan oradan uzaqlaşdı. Buna kimi Napoleon Yelenanın gözəlliyinin fərqinə varmamışdı.

         Aşan fiquru düzəltmək istəyəndə Napoleon fiqurun içinin açıldığını gördü. Bu onu təəccübləndirməmişdi. Onu diqqətini başqa bir şey cəlb etdi. Fiqurun içində bükülmüş, kiçik bir kağız parçası var idi. Napoleon maraqla bükümü açdı. Anladı ki, əlindəki Yelena adası və Avropa qitəsinin xəritəsinin kiçikmiqyaslı təsviridir. Digər fiqurlara əl atdı və hər birini açmağın mümkün olduğunu anladı. Fiqurların içərisindəki kağızları bir araya yığdıqda məlum oldu ki, ona göndərilən bu hədiyyə bir qaçış planıdır. Təcili şəkildə iqamətgahına yollandı və öz qeydlərini apardıqdan sonra qərar verdi: sabah gecə yarısı adadan qaçacaqdı.

         Ertəsi gün həyəcanla oyandı. İntiqam hissi ilə yanıb-tutuşurdu. Bütün Avropanı və bütün dünyanı fəth edəcək gücü hiss edirdi özündə. Yatağından qalxdı və ən sevdiyi qiyafəsini geyindikdən sonra şəhər mərkəzinə yollandı. Bir növ, vidalaşmaq istəyirdi yerlilərlə.

         Şəhər mərkəzində həmişəkindən fərqli olaraq, xaos deyil, sükut və hüzn hökm sürürdü. Napoleonu bu elə də narahat etmirdi, amma yenə də sakinlərin birindən xəbər almaq istədi. Yoldan keçən dənizçiyə yaxınlaşıb nə baş verdiyini soruşdu. Dənizçi dedi:

– Bu gecə dənizdə tufan olub. Tufan vaxtı Nereida sahildə gəzişirmiş. Sahilə vuran dalğalar onu da ağuşuna alıb aparıb. Yazıq qız! Tələf oldu.

         Sular hədiyyəsini geri almışdı...

         Bu xəbər soyuqqanlı Napoleonu dərindən sarsitdı. Həyəcanla başladığı gün onun üçün qiyamət gününə çevrildi. Öz iqamətgahına qayıdıb axşama kimi heç yerə çıxmadı. Axşam isə planı reallaşdırmaq məqsədi ilə sahilə gəldi. Uzun müddət coşqun okeanı seyr etdi. Hər şey hazır idi, amma ona getməyə mane olan nəsə var idi sanki. Bütün etməli olduğu, sadəcə, bir sal üzərində okeanı fəth etmək idi. Şərait onun üçün uyğun idi.

          Bir müddət keçmiş, Napoleon sahildə ilişib qalmışdı. Sanki o, Yelenanın ruhunu narahat etməmək üçün okean sularına boyun əymişdi.

Uzun müddət dənizi seyr etdikdən sonra şahmat daşlarını çıxardı və hamısını dənizçilərin Nereidasına ərməğan etdi. Qüdrətli imperator Yelenanın əsirinə çevrilmişdi, ada bəhanə idi…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

RƏSUL RZA. XATİRƏLƏR DƏFTƏRİNDƏN

Səməd Vurğunla harda, haçan tanış olduğumu deyə bilmərəm. Qalaq-qalaq günlərin arxasından bu ilk tanışlıq günlərini arayıb tapmaq çətindir. Səməd Vurğunu bir şair, bir insan kimi uzun illərin axarında, əgər belə demək olarsa, pillə-pillə, səhifə-səhifə tanıdım. Mübahisəmiz, birgə mübarizəmiz, fikir, zövq uyarsızlığımız, dostluğumuz, soyuqluğumuz da oldu. Mən xatirimdə qalan bəzi epizodları xəyalımda yenidən canlandırıram.

Bu xatirələr xronoloji olmayacaq. Mənim gündəliyimə bəlkə də aydalıq, ildəlik demək daha doğru olardı. Ayrı-ayrı qeydlərimin tarixləri arasında bəzən yaxın, bəzən də çox uzun zaman var. Vaxtaşırı edilmiş bu qeydlərdə gərəkli olanlarla yanaşı, az əhəmiyyətli, təsadüfi, ötəriləri də az deyil.

Bakı, “Kommunist” qəzetinin Stalin adına klubu. Ədəbi gecə. Mübahisələr. Bir-birini inkar edən fikirlər... Mikayıl Rəfilinin bir şeiri qızğın mübahisəyə səbəb oldu.

Nəşədir yaşamaq,

Nəşədir həyat.

Alqış sənə, ey ölməyən kainat.

Mikayıl Rəfilinin bu sətirləri Səməddə kəskin etiraz doğurmuşdu. O, insanların ağır zəhmətini, yer üzündə milyonlarla adamın iztirab və məşəqqətdə yaşadığını şahid çəkərək, həyatın, yaşamağın nəşə olmadığını söyləyirdi.

Səmədin fikri ilə razı olanlar da, olmayanlar da vardı. Mehdi Hüseyn, mən M.Rəfilinin fikrinə səs verdik. Dedik ki, bütün çətinlik və iztirablara baxmayaraq, kainatda həyatın hərəkət yönü nəşəyə-sevincə, daha işıqlı günlərə doğrudur. Mübahisə bitmədi. Tərəflər öz mövqeyində qaldı. Sonralar bu mübahisələri xatırlayanda mən bu qənaətə gəldim ki, bu fikirlərdəki uyarsızlıq məsələnin mücərrəd, qeyri-müəyyən məkan və zamanda qoyuluşundan gəlirmiş. Hər iki fikir ayrı-ayrı baxımdan doğrudur.

Bir dəfə soruşdum ki, Səməd, niyə sərbəst yazmaq istəmirsən?

O gülümsündü: “Yazacağam, yazacağam, – dedi. Bir qədər fikirləşəndən sonra əlavə etdi: – Sərbəst şeiri hələ geniş oxucu kütləsi qavraya bilmir. Doğrudur, bu formanm üstünlükləri var. Fikri dəqiq demək, yeni söz birləşməsi yaratmaqda sərbəst şeir geniş imkan verir. Lakin heca vəznində hələ də istifadə olunmamış imkanlar çoxdur. Heca vəzni ən sadə oxucuya da doğma və aydındır. Tez əzbərlənir. Bizim el havaları, muğamat kimi xalqın iliyinə, sümüyünə işləmişdir. Mən heca, bəzən də əruz vəzni ilə yazıram ki, oxucu mənə inansın, şeirimi sevsin. Əlbəttə, mənim əsas yolum heca vəzni olaraq qalacaq. Ancaq sərbəst şeir forması da mənə yad deyil”.

Sonralar Səməd sərbəst şeir də yazdı, həm də bu şeirlər məna dəyəri, ictimai pafosu ilə onun yaradıcılığında müəyyən yer tutdu.

***

Yerevana, David Sasunlunun yubileyinə gedirdik. Ermənistan yazıçılarından bir qrupu bizi Ağstafa dəmiryol stansiyasında qarşıladı. Maşın qatarı Qazaxdan keçib Dilican yoluna çatdı.

Səməd fikirli görünürdü. Nigar soruşdu ki, ay Səməd, nə olub, gəmilərin qərq olub, nədir?

Səməd fikir içində köks ötürdü:

– Cavanlığımı yadıma saldım, a Niyar, bu, Dilican dərəsidir axı.

Mən bu qəmli xatirələrdən uzaqlaşmaq üçün gülə-gülə dedim:

– Yoxsa belin bükülüb, qocalıq səni haqlayıb?

Səməd dinmədi, arıq əli ilə saçını sığalladı. Onun saçına dən düşmüşdü. Maşınımız dağ yolu ilə yoxuşa qalxırdı. Səməd dodaqaltı zümzümə edirdi:

Fələk möhür basdı düşmən deyənə,

Bəs mənim verdiyim yadigar hanı?

Bizim nümayəndə heyətinin bir dəstəsi bir gün qabaq Yerevana getmişdi. Böyükağa Qasımzadə, Mirvarid Dilbazi, yanılmıramsa, Abdulla Faruq da bu dəstədə idi. Yerevana gələndə uşaqları bir az məyus gördüm. Bizi görəndə sevindilər.

– Yetim kimi qalmışdıq, – dedilər.

Səməd:– Biz ölmüşdük ki, siz yetim qalasınız, – deyə çırtıq çaldı, oyuna girəcək kimi əllərini qaldırdı. Hamı gülüşdü.

Tanışlar, dostlarla görüşdük. Aleksandr Fadeyev özünəməxsus sirayətedici gülüşü ilə bizi qarşıladı. Gürcüstan, Ermənistan yazıçıları ilə əl tutduq. Salamlaşdıq.

Gün günortadan xeyli əyilmişdi. Yeməkxanaya getdik. Nümayəndə heyətimizi qonaqlar və ev yiyələri alqışlarla qarşıladılar.

Bizim üçün ayrılmış stol ətrafında oturduq. Səməd hara isə getdi, bir neçə dəqiqədən sonra o, restoranın çalğıçıları ilə gəldi. Çalğıçıları süfrəmizə dəvət etdik. İlk əvvəl Azərbaycan mahnıları, sonra gürcü, rus, erməni havaları səsləndi.

Məclis get-gedə qızışdı. Səməd:

– Kirvə, bir “Yallı” ver gəlsin, – dedi.

Adamlar salonun ortasında halaylandı. Böyük bir dəstə “Yallı2 gedirdi. Səməd onun həm dirijoru, həm rejissoru, həm də baş oyunçusu idi. “Yallı”nın ritminə uyğun tez-tez: “Ha, gözünə dönüm”, – deyə ucadan səslənirdi. Qadınlar süfrə arxasından durub oynayanlara baxmaq üçün dörd tərəfdə düzülmüşdülər. Birdən Səmədin səsi musiqi səslərini yarıb ucaldı:

– Ha varpetcan[1], gəl görək.

İsahakyan əlində dəsmal oynayanlara qoşuldu. Çəpik, gülüş səsləri, “ay yaşa”, “vasa”, “getso” sədaları salonu tərpədirdi. Bütün bu şənliyin, bu məclisin canı Səməd idi.

Axşam şeir gecəsində tamaşaçılar Səmədi hərarətlə qarşıladılar. Mehmanxanaya qayıdarkən Səməd üzünü bizim uşaqlara tutub gülə-gülə: “Hə, lələşinizi necə gördünüz?” – dedi.

***

Samur–Dəvəçi kanalının açılışı da yadımdadır.

Səmədlə Qubaya getdik. Kanalın açılışı gurultulu, təntənəli keçdi. Axşam mehmanxanada bugünün hadisələrindən, sadə adamların hər yerdə bizə hörmət və məhəbbətindən xeyli danışdıq.

Yuxumuz gəlmirdi. Səməd, həmişəki kimi, narahat idi...

Samur–Dəvəçi kanalının açılışına hər birimiz bir neçə sətirlik şeir yazıb, bir növ, ürəyimizi boşaldırdıq. Təəssüf ki, o şeirləri indi axtarıb tapa bilmirəm. Bəlkə də mənim şeirim Səmədin arxivindədir. Onun yazdıqlarından ancaq bu misralar yadımda qalıb:

Gün keçər, zaman gələr

Göyərər əkilənlər.

Qəmli günlərə düşər

Özünü tək bilənlər.

Nə qədər yaşasa da,

İnsan adını almaz,

Şöhrət üçün, ad üçün

Yeddiqat bükülənlər.

***

Ovçuluq Səməddə bir ehtiras idi. Biz, onun ov yoldaşları Səmədlə ayaqlaşa bilmirdik. “Siz bir balaca burda qızının, mən, bax, oraya baxım, gəlim”. Bu sözlərlə Səməd ovçu yoldaşlarını tonqalın yanında qoyub bir anda yox olardı. Onun “bir macal”, “bir qınnax” dediyi vaxt bəzən saatlarla çəkərdi. Qayıdıb gələndə, adətən, kəmərindən, heç olmasa, bir-iki quş asılmış olardı. Sonra hamımız yeni ovlağa gedərdik. Səməd yorulmaq nədir bilməzdi. Səməd Vurğun onda ov vaxtı, elə bil, cavanlaşırdı.

Bəzən ov uğursuz olanda Səməd yorulardı. O, sərrast atar, qabağına çıxan ovu əldən buraxmazdı.

Sazaqlı bir qış günü bir neçə yoldaşla Cəngiyə getdik. Deyirdilər, Cəngidə, Bakı yolunun sağ tərəfındə, təpələrin dalında, çay qırağında kəklik olur. Ovçular bilir ki, kəklik ovu çətindir. Bu çətinlik Səmədi daha artıq həvəsə salırdı. Səhərə bir az qalmış Cəngiyə çatdıq. Üç dəstəyə ayrıldıq. Sağa, sola və qabağa yol aldıq. Səmədlə mən qabaq tərəfə, çay qırağına yönəldik. Bu dəfə Reks (onun ov iti) yox idi. Bir müddət qabaq maşın altında qalmışdı. Biz irəlilədikcə hava açılır, alatoranlıq əriyirdi.

Səməd dodaqaltı nə isə deyirdi. Yaxınlaşdım. Səməd “Ay Reks, ay Reks”, – deyə ah çəkirdi. Sanki onun ov həvəsi də yoxdu. Çox kədərli görünürdü. Birdən sağ tərəfdən bir kəklik pırıltı ilə qalxdı. Mən tüfəngimin qayışını çiynimdən keçirmişdim. Hə-hü eləyib tüfəngi əlimə alınca Səmədin tüfəngi gurladı. Kəklik yerə düşdü. Səməd yaralı quşun ardınca yüyürdü. Kəklik uça bilmirdi. On-on beş dəqiqədən sonra Səməd yorğun addımlarla geri döndü. Mənə baxıb güldü.

– Səməd, niyə gülürsən? – dedim.

– Ayə, ov yerində tüfəngi dəyənək kimi saxlamazlar. Həmişə əlin tətikdə olsun.

Səmədin yaxşı yolluğu vardı. Yol boyu gülüb-danışar, zarafat eləyərdi. Bu dəfə ovumuz uğursuz oldu. Nə qədər gəzdiksə, bir sərçə də tapmadıq. Səməd dinməz-söyləməz geri qayıdırdı. Dindirəndə könülsüz cavab verirdi. Ov onunçün təkcə əyləncə deyildi. Ov zamanı sanki bütün böyük-kiçik qayğılarından azad olur, fikri, diqqəti ancaq bir şeyə – ova bağlanırdı. Ov uğurlu olanda kefı kökəlirdi.

Səmədin tərcüməsində “Yevgeni Onegin”in yeni nəşrini redaktə etməyi mənə tapşırdılar. Bu tərcümə ciddi zəhmətin, həvəs və ilhamın nəticəsi idi.

Puşkinin məşhur “Onegin bəndləri”ndə orijinalın özünəməxsus formasını saxlamaq çətin iş idi. Səməd bu işin öhdəsindən gəlmişdi. Bununla belə, təkrar nəşrdə ayrı-ayrı misraları dəqiqləşdirmək, bəzi yerlərdə deyimləri (ifadələri) daha da səlisləşdirmək gərəkdi. Bunların çoxunu Səməd özü qeydə almışdı. Bəzilərini redaktə zamanı düzəltmək lazım idi.

Tərcümənin mətnində düzəlişləri Səmədlə müzakirə edirdik. Razılaşdığı da, razılaşmadığı da olurdu. Bir də görürdün ki, gecənin bir vaxtı telefon zəng çaldı. Yuxulu-yuxulu dəstəyi götürürdüm. “Ayə, bu tezdən yatarlar?” Saata baxıb: “Yaman tezdir, saat üçə işləyib”, – deyirdim. Səməd gülürdü: “Ömür elə uzun deyil ki, onun çoxunu yuxuda keçirəsən. Ayə, o gündüz dəyişdiyimiz misralar belə olsa yaxşı deyilmi?” Mən diqqətlə onu dinləyirdim. Çox vaxt yeni variantın daha səlis, daha orijinal olduğunu təsdiq edirdik. Bəzən də razılığa gələ bilmirdik. Səməd mübahisəmizi zarafatla qurtarırdı: “Görürəm yuxulusan. Gecənin xeyrindənsə gündüzün şəri yaxşıdır”.

Bu yaradıcılıq nigaranlığı Səmədin xarakterinə xas olan mühüm cəhət idi.

Bəzi əsərlərinin taleyi son illərdə Səmədi çox düşündürürdü. Müəyyən səbəblərdən poeziyamızda yaranmış birtərəflilik, müəyyən fikir, deyim çərçivəsi onun nigaranlığının əsas səbəbi idi. O, dəfələrlə söhbət zamanı ölümdən beş-on il möhlət istədiyini bildirirdi. “Sinəm doludur, yeni şeirlər yazmaq istəyirəm”, – deyirdi. Bu ürək çırpıntısının şeirə çevrilmiş misraları onun “Şair, nə tez qocaldın sən”, “Mən tələsmirəm” kimi şeirlərində yüksək poetik ifadəsini tapmışdır.

Heyif ki, araya əbədi ayrılıq düşdü. Neçə-neçə belə gözəl əsərləri, yeni “Vaqif”ləri, “Komsomol poemaları”nı, “Zəncinin arzuları”nı Səməd sinəsində apardı...

1976

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Uşaqlar bizim gələcəyimizdir” - Bu ifadəni hamımız eşitmişik, çoxumuz da demişik. Bəs bu gələcəyi necə inşa edirik? Döyərəkmi, əzərəkmi, sözlərimizlə incidərəkmi? Yoxsa sevgi, qayğı və azadlıq bəxş edərəkmi?

Bu gün susdurulan bir uşaq sabah da susacaq — duyğularını, haqlarını, fikirlərini… Çünki o öyrənəcək ki, səsini eşidən yoxdur.Uşaq böyütmək təkcə onun ehtiyaclarını qarşılamaq deyil: yedizdirmək, geyindirmək, oxutmaq kifayət etmir. Uşağı bir şəxsiyyət kimi görmək, onun fikirlərini anlamaq, hisslərini tanımaq, səhv etdikdə cəza vermək əvəzinə səbəbini izah etməkdir əsas məsələ. Sevgi ilə böyüyən uşaq içində sevgi toxumu əkir. Əzilərək böyüyən uşaq isə ya üsyankar olur, ya da itaətkar.

Əgər gələcəyi gözəl şəkildə formalaşdırmaq istəyiriksə, uşaqları dəyərlərlə və sevgi ilə böyütməliyik. Axı “gələcək” dediyimiz şey elə bu gündən başlayır. Bu gün biz onlara şans verməsək, sabah heç nə verə bilmərik.

Bir dəfə parkda üç uşaq sürüşkəndə əylənirdi. Mən də kənarda dayanıb onları seyr edirdim. Bir müddət sonra uşaqlardan birinin anası onların şəklini çəkmək üçün yaxınlaşdı. Uşaqlar isə oyunun şirinliyində idilər, durmaq istəmirdilər. Ana isə şəkil çəkə bilmək üçün tərpənmədən dayanmağı tapşırırdı. Biri dayansa da, digəri tərpənirdi. Anası nə qədər çalışsa da, üçünü bir yerdə istədiyi kimi çəkə bilmədi. Qadın əl çəkmirdi, uşaqlar isə oyuna davam edirdilər.

O an dediyi bir cümlə məni dərin düşüncəyə saldı: “Siz insan deyilsizmi, bir düzgün dayanmadız?”

Bu söz, şəkil çəkmək istəməyən uşaqlara deyilmişdi. Və hər kəsin eşidəcəyi səslə.

Dörd-beş yaşlı uşaqlardan “insanlıq” gözləyən ananın özü hansı nümunəni göstərirdi? Uşaqlar sadəcə əylənmək istəyirdilər. Anası isə “gözəl gün” başlığı altında bir şəkil paylaşmaq üçün o anı məhv edirdi.

Sonda, uşaqları istədiyi kimi dayandıra bilməyən ana kənara çəkildi. Uşaqlar isə heç nə olmamış kimi oynamağa davam etdilər. Bir neçə dəqiqə sonra getmək vaxtı çatdığını deyərək oradan uzaqlaşdılar. Onlar üçün bəlkə də heç nə dəyişmədi. Amma mənim üçün üç uşağın gələcəyi ilə bağlı bir fikir dəyişdi.

Onlarla birlikdə növbəsini gözləyərək sürüşən bir kiçik uşaq da vardı. Gününü, anını yaşayan. Onun şəklini çəkmək istəyən anası isə əvvəlcə soruşdu:

“Qızım, istəyirsən şəklini çəkim?”

Və şəkillər yalnız uşaq istədiyi anlarda çəkildi. O şəkillər mənim üçün xoşbəxtliyin, azad gələcəyin və seçim haqqının simvoluna çevrildi.

Bəlkə də gələcəyin necə olacağı çəkilən şəkillərdə yox, çəkilməyən, amma hiss edilən bir azadlıqda gizlidir…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.05.2025)