“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, XXL dərgisi tarixin ən yaxşı 5 rəsmini müəyyənləşdiribz 

1.

“Ulduzlu gecə”. 

Van Qoq.

Yerləşdiyi yer: Nyu-York, Müasir İncəsənət Muzeyi.

2.

“Veneranın doğulması”. 

Sandro Bottiçelli.

Yerləşdiyi yer: Florensiya, Uffitsi qalereyası.

3.

“Mona Liza”. 

Leonardo da Vinçi.

Yerləşdiyi yer: Paris, Luvr muzeyi.

4.

“Adəmin yapılması”. 

Mikelancelo Buonarotti.

Yerləşdiyi yer: Vatikan, Sikst kapellası.

5.

“Sikst madonnası”. 

Rafael.

Yerləşdiyi yer: Drezden, Əski Ustalar Qalereyası.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

Ekspress-sorğumuzun növbəti sualı belə idi: Bu gün yazıçı, rejissor, bəstəkar, rəssam necə bir mədəniyyət nümunəsi ortaya qoymalıdır ki, kütləni internet yoluxmasından qopara bilsin? Hansı kriteriyalara riayət etməlidir?

JALƏ İSLAM:

Böyüdükcə anlayırıq ki, uşaq vaxtı söhbət olsun deyə soruşulan “Böyüyəndə kim olacaqsan?” sualı çox böyük bir məna kəsb edir. Çünki uşaq ağlı ilə xəyalını qurduğumuz hər şey biz heç fərqində olmadan bizi biz edən ünsürlərdir. Həyat bizi istədiyi yerə sürükləsə də, önümüzə maneələr qoysa da, yaxud ən acınacaqlısı, o xəyallara qovuşacaq qədər gücümüz olmasa da, bizim hisslərimiz, düşüncələrimiz yenə həmin xəyallara qucaq açır. 

Gəlin bir suala cavab axtaraq: Neçələrimiz bu zamana qədər sırf çevrə basqısı ilə əlaqədar öz istədiyimiz peşəni seçməyərək fərqli diyarlara səpələnmişik? Bu sual əminəm ki, çoxlarını kədərləndirən bir sualdır, amma kədərlənmək lazım deyil. Bəlkə də bütün yox sayılmaları, əzici baxışları göz ardı edərək öz amalımız üçün mübarizə aparmaq ən ali addımdır. 

Çox uzağa getməyək, elə öz torpağımızdan başlayaq. Azərbaycan kimi zamanla inkişaf edən bir dövlətdə hələ də bu qədər dar düşüncəli insanların mövcud olması məni, həqiqətən də, təəccübləndirir. Belə insanlar incəsənətin bütün sahələrinə bəzəkli sözlər qoşmağı çox yaxşı bacarır. Məsələn, yazıçı olma, sənin boş-boş fikir və düşüncələrin kimə lazımdır? Bəstəkar olma, güya sənin musiqilərini kim dinləyəcək? Rəssam olma, vaxtını niyə mənasız cızma-qaraya sərf edirsən? Bütün bu suallar isə ümumi bir sualda toplanır: Bu işdən nə qədər qazanacaqsan? 

Qəbul edirəm ki, seçdiyimiz peşəni elə seçməliyik ki, gələcəkdə bizim üçün gəlir mənbəyi olsun. Fəqət bütün bu söylənilənlərin, verilən yersiz sualların bir başqasının qəlbini qıra biləcək qədər incidici olduğunu niyə anlamaq bu qədər çətindir? İnsanların gələcəyini, onların həyatında baş verə biləcəkləri heç də asan analiz etmək mümkün deyil. Bir başqasının bacara bilmədiyini, digəri iradəsi və əzmi ilə çox asan qazana bilər. 

Elə məhz bunun üçün xəyallarımız ölçüsüz, gücümüz isə müqayisəsizdir!

Hər kəs öz sevdiyi peşəni seçməlidir, məqsədlərini buna əsasən müəyyən etməlidir. Şəxsin məqsədləri və doğru seçimləri getdiyi yolda onun ən böyük dayağıdır. Peşə doğru seçilmişdirsə, işə həvəs varsa, deməli, orada yenilik mütləq var. İstər yazıçı ol, istər rejissor, istər bəstəkar, istərsə də rəssam, əgər işindən iki əlli möhkəm yapışmısansa, onu həqiqətən sevirsənsə, belə olan halda sən mükəmməl bir mədəniyyət nümunəsi ortaya qoya və kütləni intellekt yoluxmasından xilas edə bilərsən. 

Yaradıcı demək geniş və dərin intellekt gücünə, fərqli düşünmə qabiliyyətinə malik şəxs deməkdir. İncəsənətin yüksəlməsi və inkişaf etməsi üçün yaradıcı şəxslərə ehtiyac var. İncəsənət eynilə qaçdı-tutdu oyununa bənzəyir, bizim incəsənətimiz isə bu oyunda hələ də qovan tərəfdir. Zaman, texnika, maraqlar gün keçdikcə inkişaf edir. Həm yaradıcılar, həm də oxucular bu məsələyə çox yaxşı bələddir. Buna baxmayaraq çoxu bu yöndə nə yenilikçi addım atır, nə də fikir irəli sürürlər. Bir tərəfdən də azad fikirlər xalqın dırnağarası mentalitet cərəyanı arasında yox olur. 

Bir mövzu məni çox narahat edir. Bizim istər müasir əsərlərimiz, istərsə də filmlərimiz sanki keçmiş abu-havanı öz üzərindən ata bilmir. Hələ də bütün əsərlər doğruluq payını isbat etməkdə çətinlik çəkdiyimiz quru “sevgi”, “eşq” mövzuları arasında cərəyan edir. Demirəm ki, olmasın, dərdim odur ki, tutarlı mövzu olsun. Lakin biz indiki hekayə, romanların bir çoxunu müzakirə edəcək olsaq, obrazlar dəyişsə də, mövzunun bir sıra xırdalıqlarını istisna tutmaqla eyni olduğunun şahidi olarıq. Zəif qadın, əzilən qadın, əzazil kişi, göz yaşı, iztirab, xəyanət, bütün bunlar Azərbaycan incəsənətinin qısa özətidir. Əlbəttə mən də başa düşürəm ki, bütün bunları yaşayan yüzlərlə həmcinsim var. Mənim başa düşə bilmədiyim odur ki, niyə zaman keçdikcə obrazlar daxili gücün, dayanıqlılığın təsiri altına düşmür. Bu tipli sadə mövzuları oxuyan hər bir oxucu elə bilir ki, elə ən mükəmməl əsər budur. Onlar düşündürücü bir şeylər oxuyan kimi tez sıxılır və oxuduğunun onun zövqü olmadığını özünə inandırmağa çalışır.

Biz tarix yazan millətik, əziz dostlar. İyirmi il sonra maşınların uçaraq səmaya qalxacağı, dünyanı robotların idarə edəcəyi bir dünya bizi gözləyir. Lakin bizim əsərlərimizdə qızlar hələ də səhənglə su daşıyır, əzilir, göz yaşı tökür, qüruru ayaqlar altına alınır. Səngərdə vuruşub şəhid olan neçə-neçə qadınlarımız var. İdmanın bir çox sahələrində adlarını zəfərə qızıl hərflərlə yazan kişi qeyrətli qızlarımız var. Dünyanın gerçəkləri bir addım irəlidə sizi gözləyir. Siz düşünün və yaradıcı işlər ortaya çıxarın ki, oxucu da düşündürücü mövzulardan qaçmamağı bacarsın. 

Axı bizim xəyallarımız ölçüsüzdür!

Axı bizim gücümüz müqayisəsizdir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Qiraət saatı”nda Fəxrəddin Qasımoğlunun “Son gecə” detektiv romanının dərcini yekunlaşdırdı. Böyük oxucu marağını və istəyini nəzərə alıb romanın davamı olan “On ikiyə işləmiş” romanının dərcinə başlayırıq.

Özü polis orqanlarında çalışan, ən dəhşətli, tükürpədici cinayətlərdən bilavasitə xəbər tuta bilən müəllifin bu romanı da sizləri sonadək gərginlik içində saxlayacaq. Və siz bu romanı da çox bəyənəcəksiniz.

20 –ci dərc

Matvey Semyonoviçin buraya qədər dedikləri, Rasim müəllimin dedikləri ilə uyğun gəlirdi. Onun sözünü kəsmədən dinləməyə davam etdim.

-Axşam saatları idi. Qapının zəngi çalındı. Açanda üç nəfərin qapıda dayandığını gördüm. Üçü də quldura oxşayırdılar. İcazə almadan içəri keçib qapının kilidini arxadan bağladılar. Yoldaşım uşaqlarla arxa otaqda yatmış idi. Onlardan biri sol əli ilə yaxamdan tutub məni dəhlizin divarına söykədi, sonra sağ əlindəki bıçağı boğazıma dayayıb dedi -«İndi mənə diqqətlə qulaq as. Bu gecə meyiti gətirilən cavan oğlanın maşınla vurulması barədə rəy yazacaqsan. Əgər bunu etməsən, uşaqlarını bir daha görməyəcəksən. Ağıllı olsan, sən də, onlar da rahat yaşayacaqsız». Fikrim onsuz da içəri otaqda yatan uşaqlarımın yanında idi. Yəqin bilirsiniz, bir oğlum, iki qızım var. Onda uşaqlar lap körpə idilər. Eşitdiklərimdən dizlərim əsdi, özümü ayaq üstə zorla saxladım. Boğazım qurumuşdu. Heç nə deyə bilmirdim. Onlar bu susmağımı razılıq kimi başa düşdülər. Gələnlərdən biri əlini cibinə atıb bir pul bağlaması çıxardı. Onu köynəyimin döş cibinə qoyub dedi -«Bu pulu bizi buraya göndərən kişi verib, tapşırıb sənə çatdıraq ki, uşaqlarınçün xərcləyəsən, korluq çəkməyəsən. Biz getdik. Yenə deyirəm, çaşıb səhv-zad buraxsan, uşaqlarını ölmüş bil».

-Kimin adamları olduqlarını dedilər?

Bayaqdan baxışlarını aşağı dikib danışan Matvey başını qaldırıb gözlərimin içinə bir xeyli baxdı, sonra pıçıltı ilə dedi:

-Kaş ki, deməyəydilər.

Gözlərimi Matveyin gözlərindən ayırmadan sözünə davam etməsini gözlədim.

Matvey susurdu. Nəhayət özünü toplayıb bir kəlmə dedi:

-«Harun».

İndi ikimiz də susurduq. Matvey bəlkə də son otuz ildə ilk dəfə bu adı dilinə gətirməyə cəsarət etmişdi, mən isə aldığım informasiyanı həzm etməklə məşğul idim. Matveydən hansı adı desən gözləyirdim. Ancaq etiraf edim ki, təkcə bu addan başqa. Səksən-doxsanıncı illərdə bütün Qafqazın cinayət aləminə nəzarət edən «qanuni oğru» «Harun»…

«Harun» onun adı deyil, ləqəbi idi. «Oğru» yığıncaqlarının birində, cinayət aləminin bütün Qafqaz məkanına baxan «xəlifəsi» təyin edilərkən bu ləqəbi ona vermişdilər. Uzun illər bu «vəzifə»ni yerinə yetirmiş adam xüsusi qəddarlığı ilə tanınmışdı. Onun adı gələn yerdə bir çox özündən deyən «avtoritetlər» sadəcə susmağa üstünlük verirdilər. Bu adam heç kimə, heç nəyi bağışlamır, verdiyi cəzalar isə, dediyim kimi, xüsusi qəddarlığı ilə seçilirdi. Onun, hansısa «səhv»inə görə yanına çağırıldıqdan sonra yoxa çıxan adamların aqibətini bu günə qədər heç kim bilmirdi. Keçid dövründəki xaosdan sonra hüquq-mühafizə orqanlarının onun ətrafında yaratdığı «halqa»nın daraldığını hiss edən «Harun» ölkəni tərk etmişdi, indi, xarici ölkələrdən birində yaşayırdı. Matveyin narahatçılığı əbəs deyildi. Uzun müddət hüquq-mühafizə orqanları ilə əlaqəli işləmiş Matvey Proxorov da, təcrübəli əməliyyatçı kimi mən də gözəl başa düşürdük ki, belə adamlar harada olmalarından asılı olmayaraq heç vaxt tutduqları yoldan geri qayıtmırlar. Onların tərk etdikləri məkanlarında qalan geniş əlaqələri həm daim məlumatlı olmağa, həm də istənilən məsələni çözməyə imkan verirdi. Hər yerdə olan adamları isə bircə kəlməsi ilə istənilən addımı atmağa hazır idilər.

 Yaxşı bəs, Day-dayın oğlunun ölümü ilə «Harun»un nə əlaqəsi ola bilərdi? Əlbəttə, mən bu hadisənin cinayət aləmi ilə bağlılığı olduğunu ilk gündən ehtimal etmişdim. Buraya qədər də bu ehtimalımın təsdiqini dolayısı ilə də olsa, bir-neçə dəfə tapmışdım. Ancaq məsələnin bu dərəcəyə, tək burada deyil, illərlə bir neçə qonşu respublikanın cinayət aləmində əsas söz sahibi olmuş, xaricdə yaşasa da, hələ də əllərinin haraya qədər uzandığını təxmini ehtimal etdiyim «Harun»a qədər gedib çıxacağını, etiraf edim ki, gözləmirdim. Polkovnikin niyə son dərəcə ehtiyatla davrandığı və məndən də bunu tələb etməsi yavaş-yavaş aydın olur. Harada yaşamasından asılı olmayaraq, bu adamın adı bu gün də yalnız həyəcan, təhlükə ilə assosiasiya olunur. Bəli, bu araşdırmada tapdığım hər sualın cavabı, özündən daha böyük sual yaradırdı. Gözləmədiyim halda, Matvey sükutu pozdu.

-Həmin gecə yatmadım, səhərə qədər fikirləşdim. İsfəndiyar da elə-belə adam deyildi. Oğlunun ölümü ilə bağlı yalan rəy verməyin mənim üçün nə ilə nəticələnəcəyini gözəl başa düşürdüm. Ancaq yaranmış vəziyyətdə İsfəndiyardan fərqli olaraq, «Harun» real təhlükə idi və adamlarının boğazıma dirədikləri bıçağın bütün gecə unuda bilmədiyim soyuq təması, o bıçağın uşaqlarımın boğazını kəsməsini təsəvvür edərkən yaşadığım dəhşət, səhər saatlarında bildiyiniz qərarı verməyimə səbəb idi. Səhər işə gələn kimi ilk işim həmin o saxta rəyi tərtib etmək oldu. Komissiya üzvləri tələbələrim olmuş, kifayət qədər savadlı ekspertlər idilər. Ancaq onlar da, təcrübəmə və obyektivliyimə əmin olduqlarından, heç vaxt mənim verdiyim heç bir rəyə qarşı çıxmamışdılar. Bu dəfə də belə oldu, sual vermədən rəyi imzaladılar. İmza edərkən, onlara ilk qənaətimin yanlış olduğunu bildirməyim kifayət etdi. Bir gün əvvəl şifahi olaraq oğlanın öldürülməsi barədə bildirdiklərimi unutmaları üçünsə, cibimə qoyulmuş iki min manatdan hərəsinə yüz manat verib İsfəndiyarın göndərdiyini dedim. Bunu hər ehtimala qarşı, əməkdaşlarımın nəzərində rəydə hər hansı yanlışlığın olduğunu istisna etmək üçün etdim. Daha pul da göndərmiş birinin məsələsində saxtakarlığa yol verildiyini düşünmələrinə bir əsas qalmamışdı. Bu olanları hamıdan gizlətdim. İstintaqın sonuna qədər böyük həyəcan içində yaşadım. Sonda elə ən çox mənim verdiyim rəyə əsaslanan istintaq başladığı kimi də yekunlaşdı. Oğlanı gecə saatlarında qaranlıq küçədə naməlum maşının vurub hadisə yerindən yayınması qənaətinə gəlindi. Bildiyiniz kimi də, nə maşın tapıldı, nə də sürücüsü.

Məntiqlə, Matvey Semyonoviç hər şeyi demiş, mən də dinləmişdim. Psixoloji nöqteyi-nəzərdən fərqi yoxdur, cinayəti yaxud hansısa başqa bir əməlini etiraf eməyə başlayan birisi qarşısındakı adamı bir növ məhrəm hesab etməyə başlayır, bundan sonra ürəyini ona açır və sanki bununla bir yüngüllük tapır. Bu zaman tək tələb olunan şey həmin adamın sözünü kəsmədən onu dinləməkdir. Bir müşahidəmi də bölüşüm. Bəzən insan illərlə tanıdıqlarından çox, ilk dəfə gördüyü və bir daha görməyəcəyini bildiyi biri ilə daha yaxşı paylaşır. Bu qoca ilə əvvəli bir qədər təzyiqlə başlayan söhbətimizin məhrəmliyə çevrildiyini, artıq aramızda belə bir kontaktın yarandığını görürdüm. İndi polis sıralarında xidmət etdiyim illərdə sorğu aparmaq üsulları ilə bağlı özüm üçün işləyib hazırladığım və illərlə sınaqdan çıxardığım nəzəriyyəmdən istifadə etməyin vaxtı idi. Dediyim kimi, ev sahibi məni maraqlandıran məsələ barədə hər şeyi olduğu kimi danışmışdı. Sözünü tutduğu üçün bundan artıq nə isə deyib-deməyəcəyinə özü qərar verəcəkdi. Ancaq bəzən saatlarla edilən söhbət bitəndən sonra deyilən tək bir cümlə həmin söhbətdən daha dəyərli olur. Matveyin hər şeyi dediyini, yoxsa mənim üçün maraqlı ola biləcək daha hansısa məlumatının olub-olmamasını bilmək üçün ilk baxışdan bayaqdan verdiyim suallar içində ən sadə görünən, əslində isə bu qocanın məni daha da məhrəm hesab edərək danışa biləcəyi bütün şeyləri dilinə gətirməsinə hesablanmış əsas sualımı verdim. 

-Bəli, başınız çox şeylər çəkib, Matvey Semyonoviç, sizi başa düşürəm, çox çıxılmaz vəziyyətə düşmüsüz. Heç olmasa bundan sonra sizi rahat buraxdılarmı?

Sualımı dinləyən ev sahibi qəribə şəkildə mənə baxdı, sonra gülümsədi.

-Təəssüf ki, yox.

-Yəni?

-Əslində bura qədər dediklərimlə kifayətlənə bilərdim və bundan sonra deyəcəklərimi heç vaxt bilməzdiz. Ancaq fikirləşirəm ki, onsuz da əsas şeyləri dedim. Qoy daha nə olur olsun. Həm də, verdiyiniz sualdakı «incəliyi» nəzərə alıram, cavan oğlan. Sizin mənim ikinci ixtisasım barədə məlumatınız yoxdur. Ardına qulaq asın. Onlar üç gündən sonra yenə də gəldilər. Mən o vaxtki Tibb İnstitutunu qırmızı diplomla bitirmişəm. İkinci ixtisasım psixiatriyadır və bu sahədə doktorluq dərəcəm var. Patoloji Anatomiya İnstitutunda rəhbəri olduğum komissiya ilə yanaşı Mərkəzi Ruhi-Əsəb Xəstəxanasındakı komissiyanın da üzvü idim. Onlar bunu da öyrənmişdilər və ikinci dəfə gələrkən məndən bir nəfərə ruhi-əsəb xəstəsi olması barədə rəy verilməsinə təsir göstərməyimi tələb etdilər. Bu dəfə heç bir hədə-zad olmadı. Sadəcə min manat verib adamın ad və soyadını deyib getdilər. Artıq onların əlində idim, dediklərini etməkdən başqa çarəm yox idi. Komissiya üzvləri ilə çox yaxşı münasibətim var idi. Onlarla danışdım. Təbii ki, ortaya qoyulmuş min manat da öz rolunu oynadı. Həmin adamı lazım olan diaqnozla xəstəxanaya yerləşdirib bir müddət orada saxladıq. Şübhə oyatmamaq üçün gündəlik olaraq dərman əvəzinə adi vitaminlər verilirdi ona. Altı ay sonra təkrar komissiya təşkil edib, onun cəmiyyət üçün təhlükəli olmaması barədə rəy verib evə yazdıq. Müalicəsini ambulator qaydada davam etdirəcək, ancaq mütəmadi olaraq xəstəxanaya gəlib yoxlamadan keçəcəkdi. Qoyduğumuz diaqnozun şərtləri belə idi. Ancaq prosesdə ortaya çıxmış maraqlı bir şeyi də sizə deyim. Dərmanların əvəzinə vitaminlər verdiyimiz kimi, başqa xəstələrdən fərqlənməməsi üçün həmin adamı hərdən müayinələrə də çağırırdıq. Bu müayinələr zamanı onun əslində həqiqətən də bəzi psixi pozuntularının olduğunu müşahidə etdim. Pullarını almış komissiya üzvləri üçün bu müayinələr maraq doğurmadığından onlar buna fikir verməyə bilərdilər. Ancaq mənim yanaşmam məlum səbəblərdən fərqli idi və mən bu pozuntuları aşkar etdim.

Bu yerə çatanda artıq qocanın sözünü kəsməyi lazım bildim.

-Pozuntular özünü nədə büruzə verirdi?

-Məsələ burasındadır ki, heç nədə, məhz heç nədə.

-Başqa sözlə?

-Bilirsiniz, şizofreniyanın çox növü var. Dediyim növ adamlar adi həyatda normal insanlardan heç nə ilə fərqlənmir. Hamı kimi yeyir, içir, gəzir, dolanır, işləyir, ailə qurur. Əgər sakit həyatını pozacaq heç nə baş verməzsə, adamın özünün belə heç vaxt öz diaqnozu barədə məlumatı olmur. Məsələ bundadır ki, belə adamların ekstremal vəziyyətlərdə hansı addımlar atacağı məlum deyil. Yəni təhlükə ilə rastlaşdıqda, onlar özləri daha böyük təhlükə mənbəyinə çevrilirlər.

-Bəs hansısa xüsusi əlamətləri olurmu belə xəstələrin?

-Bəli. Şizofreniyanın bu növü on beş-iyirmi beş yaş arasında ortaya çıxır. Əsasən motivasiya pozğunluqları ilə xarakterizə olunur. Halüsinasiyalar cəmi bir neçə dəfə baş verir və davam etmir. Fəlsəfi mövzulara, təcrid olunmağa və heç bir məqsədi olmayan davranışlara  yönəlməyə meyilli olurlar, davranışları boş və qeyri-sabitdir.

-Bəs gündəlik həyatda belə insanların davranışlarında bu dedikləriniz özünü necə büruzə verir?

-Adi həyatda onlar heç nə ilə fərqlənmirlər. Dediyim kimi, belə adamlar bir ömür yaşayar və ətrafdakılar onların şizofrenik pozuntularının olmasını duymaya bilərlər. Ancaq ayrı-ayrı vəziyyətlərdə davranışlarını proqnozlaşdırmaq xeyli çətindir.

-Aydındır.

-Beləcə, bu adamı əlində rəsmi sənədi olan dəliyə çevirməyimiz onların son tələbi oldu. Bir daha o adamları görmədim. Ancaq inanın, onları bir daha görməməkçün indinin özündə də çox şeydən keçməyə hazıram. Yetər ki, ailəmə dəyməsinlər.

-Həmin adamın neçə yaşı olardı, xatırlamırsınız?

Qoca bir xeyli fikrə getdi. Sonra öz-özü ilə danışırmış kimi dedi:

-Sırf rəylə bağlı nə varsa, hər şeyi xatırlayıram. Bir şey insanın beyninə yeriyib onu yatmağa qoymayanda heç nəyi unutmaq olmur. Ancaq bu ikinci epizodda nəyisə düzgün xatırlamaya bilərəm. Səhv etmirəmsə, iyirmi yeddi yaşı vardı o adamın. Bir qəribə də adı, soyadı var idi, ancaq yadıma sala bilmirəm. 

Hiss olunurdu ki, həmin günlərə qayıtmaq Matvey Semyonoviç üçün nə qədər çətin oldu. O, sualımı cavablandırıb bir müddət gözümün içinə baxdı. Sonra başını yelləyib gülümsədi və dedi:

-Mən hər şeyi olduğu kimi danışdım. Hətta sualınıza aid olmayan və heç vaxt öyrənə bilməyəcəyiniz şeyləri də. İndi, siz də mənim bir sualıma cavab verin. Oğlum və ailəsi barədə vurulan eyhamlar yalnız «blef» idi və məni danışmağa vadar etmək üçün edilmişdi?

-Təbii ki.

-Bunu, sizinlə yaxından ünsiyyətdə olduqdan sonra anladım. Ancaq gec idi və etiraf edirəm ki, əvvəl inanmışdım. Hər halda hesab bərabərləşdi.

-Bərabərləşdi deyərkən nəyi nəzərdə tutursunuz?

-Söhbətimi bitirdikdən sonra, qəlbimə girib məhrəmlik yaratmaqla daha çox məlumat almaq üçün işlətdiyiniz «cümlənizi» nəzərdə tuturam. Yəqin ki, ikinci ixtisasım barədə dediklərimi unutmamısız. Biləsiniz ki, fəndiniz heç bir rol oynamadı. Bunu özüm istədim. Ünsiyyətimiz zamanı məramınızın təmiz olduğunu aydınlaşdırmışdım özümçün. Ona görə də, bəlkə işinizə yarayar deyə, danışdıqlarımla kifayətlənməyib üç gün sonra baş verənləri də danışdım. Ehh, cavan oğlan, mən təkcə psixiatr deyil, bu sahədə də, patoloji anatomiya sahəsində olduğu kimi, öz dövrümün ən yaxşı mütəxəssislərindən biri olmuşam, səhiyyə naziri məni şəxsən tanıyırdı. Yaxşı psixiatr olmaq isə, yəqin bilirsiz, psixologiyanı bilmədən mümkün deyil.

-Razıyam. Ancaq hələ də hesab iki-birdir.

Matvey Semyonoviç qaşlarını qaldırıb təəccüblə mənə baxdı. Sonra birdən şaqqanaq çəkib güldü:

-Siqaret məsələsini deyirsiz?

Mən də ucadan güldüm.

-O fənddən biz tələbə olarkən keçirdiyimiz eksperimentlər zamanı istifadə edərdik. Deyim ki, bir neçə dəfə də işə yaramışdı. Mən qoca axmaq isə, bütün bunların çoxdan köhnəldiyini nəzərə almadım. Ancaq bəraətim üçün deməyə sözüm var. Bir dəqiqə gözləyin, indi gəlirəm,-deyən ev sahibi o biri otağa keçdi və çox keçmədən geri qayıtdı.

-Maraqlıdır. Nə ilə bəraət alacaqsınız, -gülümsəyib, birdən-birə əhvalı yüz səksən dərəcə dəyişmiş Matveydən soruşdum.

-Bilirsiniz, Bəxtiyar müəllim, hamı gəlib detektiv olduğunu deyə bilər. Ancaq bunu hələ sübut etmək lazımdır. Siz bunu sübut etdiniz, mən isə, ilkin etapda peşəkarlığınıza dırnaqarası yanaşmağımın cəzasını çəkdim. Təbriklərimi qəbul edin. Siz, öz dövrünün ən yaxşı mütəxəssislərindən birinə psixoloji mübarizədə qalib gəldiniz.

-Hər halda, mən də söhbətin həmin yerində psixoloji təzyiq altında olduğunuzu nəzərə alıram. Bu aspektdən yanaşsaq, hesabın bərabər olduğunu demək olar.

-Hesabı bir kənara qoyaq. Bacarığınıza və ədalətli biri olduğunuza əmin olduqdan sonra sizdən bir xahişim olacaq, -Matvey birdən-birə ciddiləşdi.

-Əlbəttə, buyurun.

-Bəxtiyar müəllim, əvvəlcə sizi onlardan biri hesab etmişdim. Məni düz başa düşün, özüm üçün yox, Nataliyam, uşaqlarım üçün qorxurdum. Otuz il bu qorxunu ürəyimdə gəzdirmişəm. Heç kimə bir kəlmə də deməmişəm. Amma ünsiyyətimizlə elə bil ki, üstümdən böyük bir yük götürüldü. Daha heç nə vecimə deyil. Qoy gec də olsa, haqq-ədalət yerini alsın. Sizdənsə, xahişim budur. O gəncin qatilini tapın. Bilmirəm, danışdıqlarımın sizə bir köməyi olacaq ya yox. Ancaq azca da olsa, köməyim dəydiyini bilsəm, bəlkə vicdanım məni rahat buraxar. Bəlkə daha məni gecələr yatmağa qoymayan o kabus çəkilib gedər, bəlkə daha o dəhşətli yuxuları görmərəm.

Əlimi kövrəlmiş Matvey kişinin çiyninə qoydum.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

TİBB BACISI

Sadaqət zərif bir qızdır. Qəlbi xeyirxahlıqla döyünən bu qız tibb bacısıdır. Bu gün xəstəyə iynə vurmaq üçün onu bir evə dəvət etmişdilər. Sədaqət qapını açın kimi ailənin çox imkansız olduğunu hiss elədi. Xəstə ana idi, o, köhnə çarpayıda uzanmışdı. Balaca stolun arxasında kiçikyaşlı üç qız uşağı əyləşmişdi. Biri rəsm çəkir, biri kitab oxuyur, o biri isə nəsə yazırdı... Sədaqət tez çantasını yerə qoyub xəstəyə yaxınlaşdı. Qadın zəif səsi ilə onu salamladı və gülümsəməyə çalışdı. Sədaqət bir anda xəstənin vəziyyətini öyrəndi, iynəsini vurdu, onunla bir az söhbət elədi. Məlum oldu ki, qadının həyat yoldaşı 5 ay bundan əvvəl maşın qəzasında dünyasını dəyişib. O, da üç uşaqla təkbaşına qalıb. Yaxınlıqdakı yeməkxanada qabyuyan işləyirmiş, amma sonra xəstələndiyindən işə gedə bilməyib... Uşaqlar ac qalmasın deyə, evdə ələ gələn nə varsa satıb, indi çarəsizdi, xəstə halıyla nə edəcəyini bilmir...

Sədaqət məyusluğunu gizlədərək uşaqlara yaxınlaşır. Onların azuları ilə maraqlanır. Kiçık qız rəssam olacaqmış, ortancıl onun kimi tibb bacısı, anasına məktub yazan böyük qız isə yəqin ki, yazıçı olmaq arzusundadı.

O, yazırdı: “Anacan, istəyirəm tez sağalasan. İnan ki, hər an sənin üçün çox sevdiyin Allaha dua edirəm, yalvarıram ki, sənə şəfa versin, yoxsa biz sənsiz nə edərik. Biz quru çörək də yeməyə hazırıq, təki sən atam kimi ölmə, anacan, ölmə...”

Sədaqət göz yaşlarını uşaqlardan gizlətməyə çalışdı. Əini çantasına apardı. Çantada 50 manat pulu olduğuna sevindi. Başqa vaxt qəpik- quruş götürərdi, səhər elə bil kimsə ona pul gərək olacağını xatırlatmışdı... Heç nə düşünmədən həmin pulu qızın məktub yazdığı dəftərin arasına qoydu.

Sədaqət sanki boğulurdu, təmiz havaya can atırdı. Qapını açınca narın yağış damlaları onu salmladı. Yağışın altında asta-asta addımlamağa başladı. Getdikcə ürəyində o üç balaca qıza və onların xəstə anasına dua edirdi. Düşünürdü ki, nə yaxşı yağış yağır. Deyirlər, yağışda, küləkdə Yaradan duaları daha tez qəbul edir...

Xəstə, kasıb qadının evində isə indi əsl bayram havası vardı. Ataları rəhmətə gedəndən körpə qızların üzü hələ bu günkü qədər işıqlanmamışdı…

LALƏ VƏ QARATİKAN

Bir gözəl yaz günündə qaratikan kolunun yanında bir lalə bitdi. O, böyüdü, incə, düyməli boynunu günəşə sarı çevirdi. Günəş laləni salamladı. Lalə yanağında qara xalları olan gözəl bir çiçək açdı və ətrafına gülümsədi. Onu görən bütün quşlar, böcəklər, çiçəklər sevindi...

Təkcə qaratikan kolu təkəbbüründən tikanlarını çeynədi. Laləyə nifrətlə baxdı... Lalə bunu hiss etsə də, özünü bilməməzliyə vurdu. Axı o qaratikan kolunu da sevirdi... Düşünürdü ki, bu qısa ömründə ancaq yaxşı işlər görsün, heç kəsə, heç nəyə zərər verməsin. Qaratikan isə bütün günü plan qururdu. Necə etsin ki, laləni məhv eləsin... Bir gün tikanlarından ox düzəltdi. Amma külək onun hiyləsindən xəbər tutdu.

Laləni düşmən oxundan xilas elədi... Qaratikan yeni plan qurmağa başlayarkən lalə öz qısa, mənalı ömrünün sona yaxınlaşdığını hiss edirdi. Amma o, bundan heç də kədərlənmirdi. Çünki ömrünü gözəl yaşamışdı. Ölüm isə Yaradanın hökmüdür, bir çiçək açır, o biri solur...

Lalə gözlərini təbəssümlə yumdu... Onun ləçəkləri son dəfə küləyin nəğməsi ilə havada oynadı və sonsuzluğa qovuşdu...

Bir azdan yeni balaca düymədən qəçəng bir çiçək açıldı və günəşə gülümsədi...

Bəs qaratikan kolu necə oldu? Qaratikan uzun və xeyirsiz bir ömür yaşadı. Amma hər kəsin bir sonu da var axı. Bir gün insanlar ətrafı təmizləyərkən ona od vurub yandırdılar. Qaratikanın acı tüstüsü başından çıxdı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Şimal qonşumuzun paytaxtı Moskvada Rusiya Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin “Azərbaycan” pavilyonunda tarix elmləri doktoru, professor Solmaz Rüstəmova-Tohidi ilə keçirilən görüş çox maraqlı alınmışdı, zaman keçsə də o görüş barədə təəssüratlar bitib tükənmir. Çünki mövzu bizim əsas dəyərlərimizdən olan Novruz bayramı barədə idi. 

Gecədə professor Solmaz Rüstəmova-Tohidi UNESCO tərəfindən Qeyri-maddi mədəni irs siyahısına salınmış Novruz bayramının Azərbaycan ərazisində qədim dövrlərdən başlayaraq müxtəlif tarixi mərhələlərdə və bu günümüzə qədər rəsmi, dövlət bayramı kimi qeyd olunması barədə mühazirə ilə çıxış edərkən çox vacib məqamlara toxundu. 

Solmaz Rüstəmova-Tohidi Novruz bayramının yaranması tarixindən danışarkən Zərdüştlüyün müqəddəs kitabı “Avesta”ya və digər mötəbər mənbələrə istinad edərək bildirdi ki, bütün yazılı mənbələrdə Novruz bayramının məhz Azərbaycan ərazisində yarandığı göstərilir. Bu tarix əfsanəvi şah Cəmşidin adı ilə bağlıdır. Cəmşidin Araz çayı sahillərində “Aran” (Azərbaycanın qədim adı) adlanan ərazidə taxt-taca sahib olması və bu günün bayram kimi qeyd edilməsi Novruzun yaranma tarixi kimi göstərilir. 

Alim vurğuladı ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti yaranandan sonra Novruz bayramı artıq dövlət səviyyəsində rəsmi qeyd olunmağa başlayıb. Sovet hakimiyyətinin ilk illərində bu ənənəyə sadiq qalan bolşevik hökuməti Novruzu təqvimə qeyri-iş günü və bahar bayramı kimi salsa da, 1930-cu ildə dini bayramlar sırasında Novruzun da rəsmən qeyd olunması qadağan edilib. Bu bayram sovet Azərbaycanında bir daha 1967-ci ildə Bahar bayramı kimi keçirilməyə başlayıb. S.Rüstəmova-Tohidi xatırlatdı ki, Ulu Öndər Heydər Əliyevin müstəqil Azərbaycanın rəhbərliyinə qayıdışından sonra Novruz dövlət səviyyəsində əsl el şənliyinə çevrilib.

“Azərbaycan xalqı tarixən bu bayrama fərqli çalarlar qatıb. Azərbaycanda Novruzun daha çox humanizm mahiyyəti qabardılır, təbiətin oyanışından başlayaraq onun əməyə, insaniyyətə, xoş münasibətlərə bağlılığı önə çəkilir”, - deyə alim bildirdi.

Bizim bir çox dəyərlərimizə ermənilər, farslar sahib çıxmaq istəyirlər.

Ayıq-sayıq olmalıyıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Bir müddət mövzumuz sağlam qidalanmaq olacaq. Axı, uğura doğru yolda sağlamlıq vacib şərtlərdən biridir.

Qidalanma zamanı «nə yeməli» sualına cavab 13 qayda ilə sizlərə təqdim olundu.:

1.     Qidalanma zamanı bişmiş qidadan (müxtəlif xörəklərdən) daha çox çiy qidaya (meyvə və tərəfəz salatlarına) üstünlük verin.

2.     Qidanı yağda qızartmayın. Daha çox buğda bişən yeməklər yeyin.

3.     Alınma çörək yeməyin. Belə çörəyin hər 100 qramında 1 qram duz var.

4.     Duzdan və istotdan uzaq qaçın.

5.     Şəkər yeməyin.

6.     Az yağlı qidalardan, tünd və kəskin olmayan ədviyyatlardan və yağsız süd məhsullarından istifadə edin.

7.     Kərə yağı və heyvan piyindən qəti istifadə etməyin.

8.     Gündəlik bitki yağı limitiniz 50-75 qramdan çox olmamalıdır.

9.     Şirin qazlı içkilər içməkdən imtina edin.

10.Fəst-fuddan nə qədər uzaq dursanız bir o qədər yaxşıdır.

11.Kolbasa məhsulları və yarımfabrikatlardan, konservləşdirilmiş qidadan çalışın yan keçəsiniz.

12.Yeməkdən qabaq çiy su için, amma yeməkdən dərhal sonra su içməməyə çalışın.

13.Vitamin və mineralların gündəlik miqdarını qida ilə qəbul etməyin qayğısına qalın.

Ardınca «necə yeməli» qaydalarını diqqətinizə yönəltdik. Qidanı xırda-xırda dişləyib yeyin.

1.     Hər tikəni yaxşıca çeynəyin.

2.     Yalnız aclıq hiss edəndə yeməyə çalışın.

3.     Əsəbi, həyəcanlı olanda, narahatçılıq hiss edəndə yeməyin.

4.     Yemək prosesində bütün diqqətinizi yeməyə yönəldin.

5.     Ayaq üstündə, uzanıqlı, üzü üstə yemək yeməyin, yalnız oturub yeyin.

6.     Günlük rasionunuzu 2-3 böyük qida qəbulundan 4-5 kiçik qida qəbuluna dəyişin.

7.     Gün ərzində ən çox qidanı günorta naharında qəbul edin. Ən az isə şam yeməyində.

8.     Çalışın, yalnız yeni hazırlanmış qidalar yeyəsiniz. Qalmış, köhnəlmiş yeməklərdən qaçın.

9.     Çalışın yalnız təbii qidalar yeyəsiniz.

10.Qida rasionunuzu qarışıq edin, orada mütləq meyvə, göyərti, ağartı, faydalı dənli bitkilər, paxlalı bitkilər yer alsın.

11.Gün ərzində qidadan aldığınız kaloriləri fiziki hərəkətlərlə əritməyə çalışın.

İndi isə sizi ən müxtəlif təsnifatlardan («Forbes» jurnalının təqdimatında «Ən sağlam 12 qida» reytinqi, Conni Bovdenin «Dünyanın ən sağlam 150 qidası» kitabı, «Taym» jurnalındakı «Tarixin ən faydalı 50 bitki və qidası» reytinqi və s.) seçdiyim Yer kürəsinin ən faydalı qidaları ilə tanış etmək istəyirəm. Buyurun, faydalanın:

A. göyərti və tərəvəzlər.

1.     Qulançar (az kalorilidir, asan həzm olunur, vitaminlərlə (K, B1, B2, B9, C, E, A, PP), mikro və makroelementlərlə (sink, kalsium, maqniy, dəmir) zəngindir).

2.     Şirin bibər (Antioksidantların və C vitamininin mənbəyidir).

3.     Brokkolli kələmi (K və C vitaminlərinin və sellülozun çoxluğuna görə təkrarsızdır, xərçəngin bütün növlərinə tutulma riskini azaldır, bədəni toksiki maddələrdən təmizləyir).

4.     Kök (karotinin əsas mənbəyidir, insanın hüceyrələrinin inkişafı, dərinin, selikli qişanın və gözün sağlamlığı üçün çox vacibdir).

5.     Rəngli kələm (tərkibindəki A, B, PP vitamini, kalium, fosfor, dəmir və sellüloz, eləcə də protein adi kələmdəkindən dəfələrlə çoxdur, bu tərkib bağırsağın mikroflorasına müsbət təsir göstərir).

6.     Xiyar (95% sudan ibarət olan və ən az kalorili bu tərəvəzdə yağ, zülal çox azdır, amma kalium və digər vitaminlər çoxdur).

7.     Sarımsaq (ən güclü antioksidantlardan hesab olunur, güclü bakterisid təsiri var, soyuqdəymə ilə mubarizədə güclü silahdır, ürək xəstəlikləri riskini, yemək borusu xərçəngi riskini azaldır).

8.     Zəncəfil (immungücləndirici, həzmə kömək edən bu bitkinin kökündə efir yağları, vitamin və minerallar boldur).

9.     Soğan (bakterisid xassəsinə, dəmir və kalsium bolluğuna, B və C vitamini bolluğuna görə seçilir).

10.Pomidor (xərçəng əleyhinə likolin kimi güclü antioksidanta, ən müxtəlif mikroelement və vitaminlərə malikdir).

11.Cəfəri (tərkibində limondan 4 dəfə çox vitamin olduğundan soyuqdəymədə, habelə avitaminozda çox faydalıdır, bitki proteininə malik olduğundan isə pəhriz saxlayanlar, xüsusən ət yeməyənlər üçün əvəzsizdir).

B. Meyvə və giləmeyvələr

12.Alma (tərkibində pektin, antioksidantlar və C vitamini çoxdur, arıqladıcı xüsusiyyətə malikdir).

13.Avokado (77% sağlam yağlardan ibarətdir, vitamin və sellülozla zəngindir).

14.Banan (fiziki əməkdən sonra gücün bərpasına kömək edir, kalium, protein, B 6 vitamini ilə zəngindir).

15.Yemişan (ən güclü antioksidant mənbələrindəndir, gözə çox faydalıdır).

16.Portağal (digər sitruslar kimi bol C vitamini mənbəyidir, habelə antioksidantla zəngindir).

17.Çiyələk (tərkibində C vitamini, marqans var, az kalorilidir).

18.Nar (qan dövranını tənzimləyir, damarları qoruyur, şiş xəstəliklərində şişlərin böyüməsinə mane olur).

19.Qarağat (xərçəngdən qoruyan antioksidantlarla boldur, yaddaşı gücləndirir).

20.Limon (C vitamini anbarı hesab edilir, qan dövranının effektiv fəaliyyəti üçün çox xeyirlidir).

C. Yarmalar və paxlalar

21.Mərci (bitki mənşəli proteinlə, vitaminlərlə, zülalla boldur, toxluq vermə xüsusiyyətinə malikdir).

22.Lobya (zülal bolluğuna görə onu ət və balıqla bir tutmaq olar, mikro və makroelementlərlə zəngindir, bir çox xəstəliklər zamanı pəhriz qidasına daxil edilir, xərçəng və ürək xəstəliklərindən qoruyur, çəkini, qan şəkərini tənzimləyir).

23.Qəhvəyi düyü (qanda şəkərin miqdarına, arterial təzyiqə, mədəaltı vəzə müsbət təsir göstərən dietik məhsuldur).

24.Yulaf (30% sellüloza, «pis xolesterin»in səviyyəsini azaldan beta-qlyukana malikdir).

D. Qoz və tumlar

25.Badam (E vitaminli, maqnium və antioksidantlarla boldur, çəki salmaq üçün əvəzsizdir, metabolizmi sürətləndirir).

26.Hind qozu (günə 7 ədədi yeyilsə insan immunitetini yüksəldir, ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldır, insançün faydalı əksər vitamin və minerallara, üzvi turşulara malikdir, tərkibindəki potasium əzələlərin inkişafına xidmət edir).

27.Araxis (çiy halda çox faydalıdır, çəki atmağa kömək edir, antioksidantdır).

28.Balqabaq tumu (vitamin və minerallarla, üzvü turşularla zəngindir, tərkibindəki 32-52%-lik balqabaq yağı insanın dərisinə, saçına və dırnaqlarına sağlanmıq verir, tərkibindəki bol sink cinsiyyət orqanlarının fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir. Əsəb sistemi, yaddaş üçün də faydalıdır).

29.Fındıq-fıstıq (həftədə 5 dəfə yemək ürək problemlərini 50 faizədək (!) azaldır).

E. Ət və süd məhsulları

30.Qırmızı ət (Omeqa-3 vitamini ilə zəngindir, protein və B 12 vitamininin mənbəyidir, bədəni gücləndirir).

31. Yoqurt (bu turş süd məhsulu adi südün bütün müsbət xüsusiyyətlərini   qoruyub saxlayır, üstəlik, tərkibindəki faydalı bakteriyalara görə həzm prosesini də yaxşılaşdırır).

32.Süd (Kalsiumun ən yaxşı mənbəyi, eləcə də vitamin və mineralların, protein və sağlam yağın mənbəyidir, faydalı bakteriyalarla boldur).

33.Yumurta ( yağ turşuları, B qrupu vitaminləri ilə zəngindir, ən sağlam, ən qüsursuz qidalardan hesab olunur, beyni və göz sağlamlığını gücləndirir).

J. Dəniz məhsulları

34.Losos (zülal, D vitamini və omeqa 3 yağ turşuları ilə boldur, yaddaş üçün, beyin fəaliyyətinin düzgün funksiya göstərməsi üçün çox faydalıdır).

35.Forel (yalnız təmiz sularda yaşadığından xüsusi maraq doğurur, bol A, D, B, E vitaminlərinə, omeqa 3 yağ turşularına malikdir).

36.Tuna (zülalın miqdarına görə (22%-dən çox) bütün digər balıqları üstələyir, gözə, beyinə fayda verən, ürək-damar xəstəlikləri riskini 2 dəfə azaldan onlarca vitamin, mikro və makro elementlərə malikdir).

37.Krevetka (olduqca az yağ və piyə malik olduğundan az kalorilidir, amma zülal, protein, yağ turşuları ilə boldur. Eləcə də tərkibində selen, sink və B 12 vitamini var).

38.Qara kürü (Nərə balıqlarının kürüsündə 30% yüksək keyfiyyətli zülal var, lesitin, A, D, E vitaminləri var, onlarca mineral var, çox faydalı yod var. Profilaktik və bədən gücləndirici xassələrə malikdir).

K. Digər ərzaqlar

39.Qara şokolad (insana lazım olan gündəlik dəmir, maqniy, marqans və antioksidant normasının yarısını verir, arterial təzyiqi yüksək olanlar üçün faydalıdır).

40.Alma sirkəsi (pəhriz zamanı toxluq verdiyi üçün çox gərəklidir, qanda şəkərin miqdarını azaldır).

41.Zeytun yağı (yağlardan ən faydalısıdır, immuniteti yüksəldir, qan təzyiqini salır, qanda xolesterinin miqdarını azaldır).

42.Kokos yağı (arıqlamaq üçün çox kömək edir).

43.Yaşıl çay (4000 ildən çoxdur ki, öz müalicəvi cəhətləri ilə seçilir, sitrus bitkilərindən 4 dəfə çox P vitamininə malikdir, hüceyrələri dağılmaqdan qoruyur, immun sistemini gücləndirir. Kokdəkindən 6 dəfə çox A (karotin) provitamininə malikdir, görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır, azad radikalların çıxardılmasını gücləndirir. Eləcə də B qrupu vitaminləri və E vitamini ilə zəngindir. Maraqlıdır ki, çinlilər 400 xəstəliyi onunla müalicə edir, onu «möcüzə həkim» adlandırırlar).

44.Zəfəran (qədimdən bəri ağrıkəsici və qan təzyiqini sabitləşdirən vasitə kimi istifadə edilir, tərkibində 150-dən çox xüsusi maddə var. Xüsusən xərçəngə qarşı təsirlidir, həzm problemlərini həll edir, iştahanı kəsdiyi üçün arıqlamaq istəyənlərə çox faydalıdır).

45.Bal (minbir dərdin dərmanı adlanan bu arı möcüzəsi 75-80% karbohidratlardan (qlükoza, fruktoza, saxaroza) ibarətdir, habelə, E, K, C vitaminlərinə malikdir, antibakterial, antimikrobakterial, virus əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir, diabetin, yara və yanıqların, öskürəyin müalicəsində xüsusən effektivdir. Ən böyük bal istehsalçısı olan Çin, Türkiyə, Argentina və Ukrayna, ən böyük bal idxalçısı olan ABŞ, Almaniya və Yaponiyanı, eləcə də bal ehtiyacını ödəyə bilməyən digər ölkələri fasiləsiz olaraq bu möcüzəvi ərzaqla təmin edir. Ümumən, hər il 1,4 milyon ton bal istehsal olunaraq bazarlara çıxarılır).

Əziz oxucum, hər bir şeydən öndə sağlamlıq gəlir, bunu biləsiniz. Ona görə də, əgər uğur qazanmaq, böyük hədəflər vurmaq istəyirsinizsə, ilk öncə mütləq sağlamlığınızın qeydinə qalın. Bununçün isə sağlam qida qəbul etmək başlıca şərtdir.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.07.2023)