“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı gənc yazar Əyyub Türkayın növbəti uşaq hekayəsini sizlərə təqdim edir. Onu balalara oxuyun, axı balalar üçün ədəbiyyat demək olar ki, heç yazılmır.

 

Ağıllı Dovşan və yalançı Qoca

 

(Nağıl)

         

 Keçmiş zamanlarda meşə ətrafında bir qoca kişi öz qarısı ilə yaşayırdı. Onlar çox yaşlı olmalarına baxmayaraq çətinliklə də olsa gündəlik yeməklərini təmin etmək üçün bağlarında tərəvəz becərib satırdılar. Qoca çox vaxt meşə ərazisində quş ovlamaq üçün tələ qurardı. Günlərdir qurduğu tələni yoxlamağa gedən qoca hər dəfə evinə əliboş qayıdardı. Qarı da onun əliboş gəldiyini görəndə deyinərdi. Çoxdandır dilinə ət dəymədiyini, tezliklə quş ətindən kabab yemək istədiyini bildirərdi. Bir gün qoca yenə meşədə qurduğu tələni yoxlamağa gedirdi. Birdən tülkünün kök bir dovşanı qabağına qatıb qovduğunu gördü. Həyəcandan ora-bura hoppanıb qaçan dovşan quş tələsinə doğru gəlirdi. Qoca ağacların arasından boylanıb bu qovmacanın sonunun nə ilə bitəcəyini gözləyirdi. Çox çəkmədi ki, yolunu itirən dovşan qocanın qurduğu quş tələsinə özünü çırpdı. Tərpənmək istəyəndə pəncələri və ayaqları ilişib tələdə qaldı. Qoca cəld önə çıxıb tülkünü qovub uzaqlaşdırdı. Daha sonra tələyə düşmüş dovşanı tutub sevinclə

gülməyə başladı. 

-Bu gün sən mənim ailəmin qismətinə düşən paysan. Xanımım məni çoxdandır dəng edib, ürəyindən kabab yemək keçir. Səni özümlə aparıb ətindən dadlı kabab

çəkəcəyəm. Dovşan bunları eşidəndə qocaya yalvarmağa başladı. 

-Mənim  yuvam yerin altındadır. Orada yeni doğulmuş balalarım var. Məni yesəniz onlar yerin altında aclıqdan öləcəklər. Gəl sən məni yeməkdən əl çək. Əvəzində mən bostanda əkilən bütün tərəvəzləri toplamaq üçün sənə kömək edəcəyəm. Beləcə sənin də, xanımının da işləməkdən canı qurtarar. Qoca məhsul toplanan vaxtı nə qədər əziyyət çəkdiklərini yadına salıb dovşanın sözləri ilə razılaşdı. Dovşana qəti xəbərdarlıq edib dedi:

-Bax dovşan, mən və xanımım çox qocalmışıq. Məhsul toplamaq bizi lap əldən-ayaqdan salır. Həyatını balalarına bağışlayıb səni azad edəcəyəm. Amma sən də sözünü tutub bizim bostanın məhsulunu başdan-başa toplayacaqsan. Dovşan razılıq edəndən sonra qoca onu qucağından yerə qoydu. Dovşan sağollaşıb torpaqda qazdığı dəliyə girib balalarının yanına getdi.

Qoca evə gələndə acgöz qarı qaşqabağını sallayıb onu gözləyirdi. Qocanı görən kimi tez başladı deyinməyə. 

-Yenə əliboş gəlmisən? Sənə demədim ki, ürəyim dadlı kabab istəyir?  Sən isə görünür heç bir işə yaramırsan. Qoca gülüb dedi: 

-Ay xanım, əsəbiləşmə. Mənim qurduğum tələyə quş düşməsə də əvəzində kök, yağlı bir dovşan düşmüşdü. 

Ağzı sulanan qarı daha da qəzəbləndi və dedi:

-Bəs hanı o dovşan? Niyə gətirib ətindən kabab çəkmirsən mənim üçün? Qoca Qarını sakitləşdirib dedi:

-Ay xanım, mən nə etdiyimi yaxşı bilirəm. Dovşan bunun əvəzində bostanın

məhsullarını başdan-başa toplayacaq bizim üçün. Daha biz iki beli bükülmüş qoca

bundan sonra əziyyət çəkməyəcəyik. Hələ iş bununla bitmir. Öyrəndim ki, dovşanın yerin altında təzə doğulmuş balaları var. Çox keçməz ki, onlar da böyüyər. Onda həm ana dovşanı, həm də balalarını tutub ətlərindən bir neçə cürə dadlı yeməklər bişirərik özümüz üçün. Acgöz qarı qocanın bu sözündən xoşhal oldu. Tək-tük dişləri olan ağzını açıb xeyli güləndən sonra dedi:

-Bəh-bəh, nə yaxşı, daha bundan sonra iş görməyəcəm. Bir neçə aydan sonra da hər gün dovşan ətindən dadlı yeməklər yeyəcəyəm.

           Vaxt ötdü, vədə çatdı. Bostanda bol məhsul yetişdi. Dovşanın balaları da artıq böyümüşdü. O balalarını da götürüb bostana gəldi. Əvvəlcə dovşanlar torpağın altından kartofları çıxarıb səbətlərə yığdılar. Sonra kələmləri bir yerə topladılar. Ardınca yemiş, qarpız və balqabağı da dərdilər. Bir neçə gündən sonra dovşan və balaları bostandakı bütün məhsulları yığıb qoca və qarısına təhvil verdilər. Daha sonra ana dovşan qoca və qarısına səslənib dedi: 

-Biz sözümüzü tutduq. Bostanda olan bütün məhsulu topladıq sizin üçün. İndi isə mən və balalarım gedirik. Növbəti məhsul vaxtı yenə sizə kömək etməyə gələcəyik. Qoca dovşanların aradan çıxmaq istədiyini görüb tez həyətin qapısını bağladı. Təəccüblə baxan dovşanlara üzünü tutub dedi:

-Mənim xanımım dovşan ətindən kabab yeməyi çox xoşlayır. Mən də ona söz vermişəm ki, siz dovşanların ətindən ona dadlı yeməklər hazırlayacam. Ana dovşan qocanın verdiyi sözdən döndüyünü görüb hiyləyə əl atdı. Qocaya bir az da yaxın gedib dedi:

-Mən və balalarım sizin bu istəyinizə etiraz etmirik, ancaq bizim ətimizi gərək səhər gün çıxmamış yeyəsiniz. Gün çıxandan sonra ətimiz acı və dadsız olur. Ömründə heç vaxt dovşan əti yeməyən qoca dovşanın bu sözünə inanıb dedi:

-Lap yaxşı, necə də olsa həyətin dörd bir yanı daş hasardır. Qapını da yaxşıca

bağlamışam. Heç yana qaça bilməyəcəksiniz. Səhər tezdən gün çıxmamış mən sizin ətinizdən özümə və xanımıma dadlı yeməklər bişirəcəyəm. Bunu deyəndən sonra qoca evə girdi. Axşam oldu. Qoca və qarı dovşan ətinin kababını xəyal edərək yuxuya getdilər. Dovşan və balaları isə gecəni yatmadılar. Hasarın altından çölə dərin bir yol qazıb bağlı yerdən qurtuldular. Gedəndə özləri üçün yeməyə qocanın anbarından xeyli tərəvəz götürdülər. Meşənin dərinliklərində özlərinə yuva qurmaq üçün qaçaraq gözdən itdilər.

           Qoca və qarı səhər sübhdən qalxıb dovşanları axtardılar. Həyətdə heç bir

dovşan gözlərinə dəymədi. Qoca hasarın altında qazılan dəliyi görəndə işin nə yerdə olduğunu anladı. Dadlı dovşan ətindən kabab elə onlar üçün xəyal olaraq qaldı. Heç vaxt dovşan ətinin dadına baxa bilmədilər. Növbəti məhsul vaxtı isə iki beli bükülmüş qoca yenə də əvvəllər olduğu kimi çətinliklə tərəvəzləri özləri toplamağa başladılar.

Acgözlük etdikləri üçün elə hey özlərini danlayırdılar. Çünki onlar əllərinə düşən şansı yaxşı dəyərləndirə bilməmişdilər.         

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.07.2023)

 

 

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün professor, yazıçı, motivasiya spikeri Əlibala Məhərrəmzadənin “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq” layihəsinin təqdimini davam etdiririk.

Bir müddət mövzumuz sağlam qidalanmaq olacaq. Axı, uğura doğru yolda sağlamlıq vacib şərtlərdən biridir.

 

Ötən gün sizi ən müxtəlif təsnifatlardan («Forbes» jurnalının təqdimatında «Ən sağlam 12 qida» reytinqi, Conni Bovdenin «Dünyanın ən sağlam 150 qidası» kitabı, «Taym» jurnalındakı «Tarixin ən faydalı 50 bitki və qidası» reytinqi və s.) seçdiyimiz Yer kürəsinin ən faydalı qidaları ilə tanış etmişdik. Bu dəfə daha təkmil siyahı ilə tanış olun.

 

A. göyərti və tərəvəzlər.

1.     Qulançar (az kalorilidir, asan həzm olunur, vitaminlərlə (K, B1, B2, B9, C, E, A, PP), mikro və makroelementlərlə (sink, kalsium, maqniy, dəmir) zəngindir).

2.     Şirin bibər (Antioksidantların və C vitamininin mənbəyidir).

3.     Brokkolli kələmi (K və C vitaminlərinin və sellülozun çoxluğuna görə təkrarsızdır, xərçəngin bütün növlərinə tutulma riskini azaldır, bədəni toksiki maddələrdən təmizləyir).

4.     Kök (karotinin əsas mənbəyidir, insanın hüceyrələrinin inkişafı, dərinin, selikli qişanın və gözün sağlamlığı üçün çox vacibdir).

5.     Rəngli kələm (tərkibindəki A, B, PP vitamini, kalium, fosfor, dəmir və sellüloz, eləcə də protein adi kələmdəkindən dəfələrlə çoxdur, bu tərkib bağırsağın mikroflorasına müsbət təsir göstərir).

6.     Xiyar (95% sudan ibarət olan və ən az kalorili bu tərəvəzdə yağ, zülal çox azdır, amma kalium və digər vitaminlər çoxdur).

7.     Sarımsaq (ən güclü antioksidantlardan hesab olunur, güclü bakterisid təsiri var, soyuqdəymə ilə mubarizədə güclü silahdır, ürək xəstəlikləri riskini, yemək borusu xərçəngi riskini azaldır).

8.     Zəncəfil (immungücləndirici, həzmə kömək edən bu bitkinin kökündə efir yağları, vitamin və minerallar boldur).

9.     Soğan (bakterisid xassəsinə, dəmir və kalsium bolluğuna, B və C vitamini bolluğuna görə seçilir).

10.Pomidor (xərçəng əleyhinə likolin kimi güclü antioksidanta, ən müxtəlif mikroelement və vitaminlərə malikdir).

11.Cəfəri (tərkibində limondan 4 dəfə çox vitamin olduğundan soyuqdəymədə, habelə avitaminozda çox faydalıdır, bitki proteininə malik olduğundan isə pəhriz saxlayanlar, xüsusən ət yeməyənlər üçün əvəzsizdir).

 

B. Meyvə və giləmeyvələr

12.Alma (tərkibində pektin, antioksidantlar və C vitamini çoxdur, arıqladıcı xüsusiyyətə malikdir).

13.Avokado (77% sağlam yağlardan ibarətdir, vitamin və sellülozla zəngindir).

14.Banan (fiziki əməkdən sonra gücün bərpasına kömək edir, kalium, protein, B 6 vitamini ilə zəngindir).

15.Yemişan (ən güclü antioksidant mənbələrindəndir, gözə çox faydalıdır).

16.Portağal (digər sitruslar kimi bol C vitamini mənbəyidir, habelə antioksidantla zəngindir).

17.Çiyələk (tərkibində C vitamini, marqans var, az kalorilidir).

18.Nar (qan dövranını tənzimləyir, damarları qoruyur, şiş xəstəliklərində şişlərin böyüməsinə mane olur).

19.Qarağat (xərçəngdən qoruyan antioksidantlarla boldur, yaddaşı gücləndirir).

20.Limon (C vitamini anbarı hesab edilir, qan dövranının effektiv fəaliyyəti üçün çox xeyirlidir).

 

C. Yarmalar və paxlalar

21.Mərci (bitki mənşəli proteinlə, vitaminlərlə, zülalla boldur, toxluq vermə xüsusiyyətinə malikdir).

22.Lobya (zülal bolluğuna görə onu ət və balıqla bir tutmaq olar, mikro və makroelementlərlə zəngindir, bir çox xəstəliklər zamanı pəhriz qidasına daxil edilir, xərçəng və ürək xəstəliklərindən qoruyur, çəkini, qan şəkərini tənzimləyir).

23.Qəhvəyi düyü (qanda şəkərin miqdarına, arterial təzyiqə, mədəaltı vəzə müsbət təsir göstərən dietik məhsuldur).

24.Yulaf (30% sellüloza, «pis xolesterin»in səviyyəsini azaldan beta-qlyukana malikdir).

 

D. Qoz və tumlar

25.Badam (E vitaminli, maqnium və antioksidantlarla boldur, çəki salmaq üçün əvəzsizdir, metabolizmi sürətləndirir).

26.Hind qozu (günə 7 ədədi yeyilsə insan immunitetini yüksəldir, ürək-damar xəstəlikləri riskini azaldır, insançün faydalı əksər vitamin və minerallara, üzvi turşulara malikdir, tərkibindəki potasium əzələlərin inkişafına xidmət edir).

27.Araxis (çiy halda çox faydalıdır, çəki atmağa kömək edir, antioksidantdır).

28.Balqabaq tumu (vitamin və minerallarla, üzvü turşularla zəngindir, tərkibindəki 32-52%-lik balqabaq yağı insanın dərisinə, saçına və dırnaqlarına sağlanmıq verir, tərkibindəki bol sink cinsiyyət orqanlarının fəaliyyətinə müsbət təsir göstərir. Əsəb sistemi, yaddaş üçün də faydalıdır).

29.Fındıq-fıstıq (həftədə 5 dəfə yemək ürək problemlərini 50 faizədək (!) azaldır).

 

 

E. Ət və süd məhsulları

 

30.Qırmızı ət (Omeqa-3 vitamini ilə zəngindir, protein və B 12 vitamininin mənbəyidir, bədəni gücləndirir).

31.Yoqurt (bu turş süd məhsulu adi südün bütün müsbət xüsusiyyətlərini qoruyub saxlayır, üstəlik, tərkibindəki faydalı bakteriyalara görə həzm prosesini də yaxşılaşdırır).

32.Süd (Kalsiumun ən yaxşı mənbəyi, eləcə də vitamin və mineralların, protein və sağlam yağın mənbəyidir, faydalı bakteriyalarla boldur).

33.Yumurta ( yağ turşuları, B qrupu vitaminləri ilə zəngindir, ən sağlam, ən qüsursuz qidalardan hesab olunur, beyni və göz sağlamlığını gücləndirir).

 

J. Dəniz məhsulları

34.Losos (zülal, D vitamini və omeqa 3 yağ turşuları ilə boldur, yaddaş üçün, beyin fəaliyyətinin düzgün funksiya göstərməsi üçün çox faydalıdır).

35.Forel (yalnız təmiz sularda yaşadığından xüsusi maraq doğurur, bol A, D, B, E vitaminlərinə, omeqa 3 yağ turşularına malikdir).

36.Tuna (zülalın miqdarına görə (22%-dən çox) bütün digər balıqları üstələyir, gözə, beyinə fayda verən, ürək-damar xəstəlikləri riskini 2 dəfə azaldan onlarca vitamin, mikro və makro elementlərə malikdir).

37.Krevetka (olduqca az yağ və piyə malik olduğundan az kalorilidir, amma zülal, protein, yağ turşuları ilə boldur. Eləcə də tərkibində selen, sink və B 12 vitamini var).

38.Qara kürü (Nərə balıqlarının kürüsündə 30% yüksək keyfiyyətli zülal var, lesitin, A, D, E vitaminləri var, onlarca mineral var, çox faydalı yod var. Profilaktik və bədən gücləndirici xassələrə malikdir).

 

K. Digər ərzaqlar

39.Qara şokolad (insana lazım olan gündəlik dəmir, maqniy, marqans və antioksidant normasının yarısını verir, arterial təzyiqi yüksək olanlar üçün faydalıdır).

40.Alma sirkəsi (pəhriz zamanı toxluq verdiyi üçün çox gərəklidir, qanda şəkərin miqdarını azaldır).

41.Zeytun yağı (yağlardan ən faydalısıdır, immuniteti yüksəldir, qan təzyiqini salır, qanda xolesterinin miqdarını azaldır).

42.Kokos yağı (arıqlamaq üçün çox kömək edir).

43.Yaşıl çay (4000 ildən çoxdur ki, öz müalicəvi cəhətləri ilə seçilir, sitrus bitkilərindən 4 dəfə çox P vitamininə malikdir, hüceyrələri dağılmaqdan qoruyur, immun sistemini gücləndirir. Kokdəkindən 6 dəfə çox A (karotin) provitamininə malikdir, görmə qabiliyyətini yaxşılaşdırır, azad radikalların çıxardılmasını gücləndirir. Eləcə də B qrupu vitaminləri və E vitamini ilə zəngindir. Maraqlıdır ki, çinlilər 400 xəstəliyi onunla müalicə edir, onu «möcüzə həkim» adlandırırlar).

44.Zəfəran (qədimdən bəri ağrıkəsici və qan təzyiqini sabitləşdirən vasitə kimi istifadə edilir, tərkibində 150-dən çox xüsusi maddə var. Xüsusən xərçəngə qarşı təsirlidir, həzm problemlərini həll edir, iştahanı kəsdiyi üçün arıqlamaq istəyənlərə çox faydalıdır).

45.Bal (minbir dərdin dərmanı adlanan bu arı möcüzəsi 75-80% karbohidratlardan (qlükoza, fruktoza, saxaroza) ibarətdir, habelə, E, K, C vitaminlərinə malikdir, antibakterial, antimikrobakterial, virus əleyhinə xüsusiyyətlərə malikdir, diabetin, yara və yanıqların, öskürəyin müalicəsində xüsusən effektivdir. Ən böyük bal istehsalçısı olan Çin, Türkiyə, Argentina və Ukrayna, ən böyük bal idxalçısı olan ABŞ, Almaniya və Yaponiyanı, eləcə də bal ehtiyacını ödəyə bilməyən digər ölkələri fasiləsiz olaraq bu möcüzəvi ərzaqla təmin edir. Ümumən, hər il 1,4 milyon ton bal istehsal olunaraq bazarlara çıxarılır).

Əziz oxucum, hər bir şeydən öndə sağlamlıq gəlir, bunu biləsiniz. Ona görə də, əgər uğur qazanmaq, böyük hədəflər vurmaq istəyirsinizsə, ilk öncə mütləq sağlamlığınızın qeydinə qalın. Bununçün isə sağlam qida qəbul etmək başlıca şərtdir.

 

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.07.2023)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri İkisində layihəsində nəsr fırtınası davam edir. Bu dəfə sizlərə Həmid Piriyevin hekayəsi təqdim ediləcək.

 

 

 

Həmid PİRİYEV

 

ŞANAPİPİK HAQQINDA MAHNI

 

Şanapipik, bir də mənim yuxuma girmə...

Məmməd Araz

 

Baharı bizim kəndə şanapipiklər gətirir, başqa yerlərə qaranquşlar gətirsə də.  Qaranquşlar şanapipiklərdən sonra gəlib çatırlar. Sərçələr bildirki yuvalarını dağıtmayıbsa, orda, dağıdıbsa da, təzə yuva düzəldib orda məskunlaşırlar. İnişil ev qapısının düz üstündə yuva qurublar. Təzə gələndə nə qədər qovladımsa, getmədilər, daha dəymədim. Üçüncü ildi ki, qapımızın üstündə qaranquşlar yaşayır. Hər il gəlirlər, üç-dörd ay yaşayırlar, bala çıxardırlar, payızda da uçub gedirlər. Bir xasiyyətləri də var ki, heç vaxt yuvanı batırmazlar. Yuvanın altına qəzet sərməyə başlamışam. Belə baxanda sərçədən vəfalısı yoxdu. Mənimsə ən çox şanapipiklərdən xoşum gəlir. Şanapipikləri görən kimi baharın gəldiyini bilirəm. Özləri də qəşəng quşdular. Rəngləri də qəşəngdi, uzun dimdikləri də, başlarındakı şana lələkləri də.

Bu il də şanapipiklər baharı özləriylə gətirib.

Oyanmışam, amma hələ yerimdən durmamışam. Yerim elə istidir ki, heç durmaq istəmirəm. Yaz gəlsə də, havalar hələ soyuq keçir. Pəncərədən əncirin pöhrələnmiş budaqlarına, budaqların arasından görünən göy üzünə baxıram.

Anam məni səsləyir. Durmaq vaxtıdı. Durub geyinib bayıra çıxıram. Həyətdə əl-üzümü yuyanda küçədən atamın səsini eşidirəm. Kimisə söyür.

Alaqapının balaca gözünü açıb boylanıram. Təzəlikcə o biri məhəllədə yaşayan Xosrov bizim küçədən su çəkib. Boru üzdədi, maşınlar üstündən keçir. Gecə maşın keçəndə qaynağı qopub, küçəni su basıb. Atam da Xosrovu borunu partladan sürücüyə qatıb, sürücünü Xosrova. Məni görən kimi səsini bir az da qaldırır:

– Allah-taala buyurub ki, beləsi doğulan kimi kəs başını, biz tutub şeyini kəsirik. Necə murdar adamlar var, ala...

Başını yellədə-yellədə küçənin o başına baxır.

– Bu Saşa harda qaldı? Demişdi, səkkizdə gələcək.

Söz ağzından çıxmamış Saşa tini burulub yellənə-yellənə bizə tərəf gəlməyə başlayır.

Adı Sədrəddindi, amma bütün kənd ona Saşa deyir. Fəhlə balası fəhlədi, atası da həmişə kənddə fəhləlik edib, üç uşağı da bununla dolanır. Atasına Kinq-konq deyirlər, böyük qardaşı Pələngdi, ortancıla ləqəb tapmayıblar, elə Eliş çağırırlar. Bu da Saşadı. Hündür, sarışın uşaqdı. Bir suyu ruslara çəkir. Biləsən-bilməyəsən pəltəkliyi var. Çox gonbuldu, gedəndə şalvarı aşağı sürüşür, köynəyi yuxarı dartılır. İl uzunu qarnı bayırdadı. Bir əliylə gah şalvarını çəkişdirir, gah köynəyini dartışdırır. Amma xeyri yoxdu. Qarnı Saşaya tabe olmur.

– Harda qalmısan? – Saşa yanımıza çatanda atam soruşur. – Demişdin, səkkizdə gələcəksən.

– Gəldim də.

Bir az da çatışmazlığı var Saşanın. Beləsinə el arasında “qoldan qüvvətli, ağıldan kəm” deyirlər. İş tapşırdın, gərək başının üstündə dayanasan, yoxsa yarıtmayacaq.

– Gir içəri.

Atam Saşanı həyətə ötürür, özü də girib qapını bağlayır.

Bizim tərəflər şoranlıqdı. Torpağın şoru daşları yeyir. Hasarın bir tərəfdən altı ovulub getmişdi, atam hasarı söküb, təzədən çəkir. Saşanı fəhlə kimi çağırıb.

Atamla Saşa evin dalına keçirlər. Mən anamın hazırladığı termosu, qənddanı, stəkanları aparıb onların yanında qoyuram.

– Saşa, çay içirsən? – atam soruşur.

Saşa başını yellədir.

– Onda başla palçığı qatmağa.

Gedirəm toyuqlara dən verim. Sonra da danamı yemləyirəm. Alnı ağ qaşqalı, qəhvəyi rəngli erkək danadı. Adı Kolyadı. Kimisə onunla tanış edəndə Nikolay deyirəm, ikimiz olanda sadəcə Kolya. On aylıqdı. Ərköyün böyütmüşəm onu. Yeyib yatmaqdan başqa bir şey bilmir. Nə versən, yeyəcək. Şalqarının yekəsidi. Özü də pintibalaqdı. Altını batırır, sonra da üstündə ağnayır. Budları, quyruğu şaqqıldaq bağlayıb. Eşşəkdi də mənim Kolyam. Özü də gəbaşdı, buynuzu yoxdu. Anası da gəbaş idi, indi olmasın. Adətən, gəbaş inəklərin südü çox olur, amma bizimkində tərsinə oldu. Az süd verirdi, get-gedə də azaldırdı. Satdıq qonşu kənddəki qəssaba. Kolyanı da böyüdək, satacağıq.

Kolyanın yemini qabağına qoyub altını təmizləməyə başlayıram. Quyruğuyla sifətimə vurur. Mən də ona təpik ilişdirirəm. Eybi yox, böyüyəndə yadından çıxar.

Tövlədən çıxandan sonra sifətimi sabunlayıb yuyuram.

Gedirəm çörək alım.

Əvvəlcə nənəgilə dəyirəm.

– Nənə, necəsən?

– Şükür.

– Nəsə lazımdı, alım?

– Yox, hər şey var.

Sağollaşıb çıxıram. Gündə iki-üç dəfə gəlib nənəmi başa çıxıram. Həmişə deyir, heç nə lazım deyil. Yarım saatdan sonra evə zəng edir ki, gəl dükana get. Bu gün də bir azdan zəng edər.

Max-max kənd içində gicəllənir. Pensiya olacaq bu gün. Hər ayın yeddisi-səkkizi pensiya günüdü. Max-max səhərdən gəlir dayanır bankomatın qabağında, həmişə də cibində üç dənə pensiya kartı olur – özünün, arvadının, qardaşının. Özü çıxarda bilmir, ya dükanda işləyən oğlunu çağırır, ya da növbədəkilərdən birinə çıxartdırır. Balacaboy, yumru kişidi; eniynən uzunu bir olar. O qədər kökdü ki, boynu itib. Daldan çağıran olsa, gərək bütün bədənini fırlatsın ki, daldakını görsün. Yumru qarnından balaca bir yumru da pırtlayıb – mədəsi. Qıraqdan çox pis görsənir.

Dükanın yanında çörək sexi var. Hər gün səhər burdan çörək alıram. Sexin qabağında çörək satmaq üçün şüşəli yer ayırıblar. Orda Sultan xala oturur. Hər səhər Sultan xala çörəyi torbaya qoyanacan şüşədən içəri boylanıram, amma dəmir stolun üstündəki xəmir kündələrindən başqa heç nə görə bilmirəm. Hərdən də kündələri götürən və ya hazır çörəkləri ləməyə daşıyan çörəkçi arvadlardan hansınınsa bir hissəsini görə bilirəm. Bu Sultan xala gürcüstanlıdı. Kəndə gəldiyi iki-üç il olar. Gələndən də bu sexdə işləyir. Onu kənddə məmə deyəndən pəpə yeyənə hamı tanıyır. Arıq, qara, çəlimsiz arvaddı. Gürcü ləhcəsində şirin-şirin danışır. Həftənin bir gününü istirahətdədi. Evdə olan günləri şəhərə gedir. İki dəfə avtobusda görmüşəm. Birincisində yolpulunu verdim onun yerinə. Gözlədim, bəlkə, səhər bir çörəyi pulsuz verdi mənə. Ay-hayy. Ölmüşdü Xankişi. Acığa düşüb ikinci dəfə yolpulusunu vermədim. Adam arasında olmasaydıq, dil də çıxaracaqdım, utandım. Bir dəfə girəm içəri, deyəm “sabahın xeyir”. O da qayıda ki, “lyuboy vaxtın xeyir”. Soruşam “rusca da bilirsən?” Deyə “rusca, azərbaycanca, gürcücə təmiz bilirəm, farsca da alayarımçıq”. Odu-budu, ondan gen gəzirəm, qorxuram şpion-zad ola. Bir adam da bu qədər dil bilər?! İçəridə də üç-dörd arvad işləyir. Hərəsi bir bölgədən. Biri var, yaşlı, balacaboy, qarayanız, yumru arvaddı, bığları da var. Ləçəyinin altından qıvrılıb çıxan birçəkləri və bığları ağarıb. Saçına xına qoysa da, rəngi tez gedir. Ucuza qaçıb geydirmə xına alır, deyəsən. Sultana “bacı” deyir, hirslənəndə “qancıq” dediyi də olur. Lotoreya oynayanların pulunu yığır. Bu lotoreya dedikləri qəribə şeydi. Hər ay on-on beş manatdan verirsən, il tamamında, ya da altı aya aybaay verdiyin pulları birdəfəlik götürürsən. Aldım qoz, satdım qoz məsələsi kimi bir şey. Bilmirəm bunun nəyi lotoreyadı. Bir də Bahar var. Cavan gəlindi, baxsan, heç otuzuncu baharını yaşamayıb. O da qarabənizdi. Burdakıların hamısı qaradı. Kəndin yarısı qara arvadların bişirdiyi ağ çörəklərlə dolanır. Bir də səhərlər şüşədən içəri boylananda içəridən bir isti vurur ki, gəl görəsən! Dalımı qapıdan vuran külək sərinlətdiyi halda üzümə vuran istinin təsirindən tərləyirəmsə, gör içəridəkilər nə çəkir.

Sultan xala məni görən kimi iki dənə çörək götürüb torbaya qoyur.

– Üç dənə elə, – deyirəm.

– Qonağınız var? – soruşur.

– Yox, – deyirəm, – qonşu istəyib.

Desəm, həyətdə fəhlə işləyir, söhbət uzanacaq. Nəyimə lazım? Çörəkləri alıb bayıra çıxıram. Kənd içində adam azdı. Max-maxla salamlaşıb getməyə başlayıram. Max-maxın nəzərlərini kürəyimdə hiss edirəm, tini dönənəcən məni izləyir.

Gəlib çörəkləri evə qoyuram, həyətə çıxıb samovara su doldururam. Xoşum gəlir samovar çayından. Hər gün azı bir dəfə qaynadıram samovarı.

Odunu balta ilə nazik-nazik doğrayıram. Bir parça qəzeti yandırıb samovarın içinə buraxıram, lap nazik odunlardan üç-dörd dənə atıb dudkeşi qoyuram ki, havanı sovurub odunları alışdırsın. Bir-iki dəqiqə sonra dudkeşi götürüb bir az böyük odunları doldururam samovara. Dudkeşi yerində bərkidib samovarın qabağında otururam, dudkeşdən çıxan tüstüyə baxıram.

Sərçələrin səsi aləmi götürüb.

Evimizin damındakı şiferlərin altı boydan-boy sərçə yuvalarıdı. İl boyu damımızdan sərçə, evimizdən sərçə səsi əksik olmur. Gözümü açıb sərçələri həyətimizdə görmüşəm. Onlar mənimçün ailə üzvü kimi  bir şeydir. Haçansa sərçələr həyətimizdən uçub getsə, darıxaram. Hava xoş olanda sərçələr yuvalarından çıxıb göyüzünün onlara düşən hissəsində uçuşurlar, həyətdəki ağaclara, küçədəki işıq naqillərinə qonurlar, Allahın verdiyindən tapıb qarınlarını doyuzdururlar. Elə onlar da özlərini atalarının evindəki kimi hiss edir.

Amma hər dəfə sərçələrə baxanda bir hadisə yadıma düşür.

Haradasa on-on iki yaşım olardı onda. Sərçələr təzəlikcə bala çıxartmışdılar. Hər il sərçələr bala çıxaranda nə qədər ətcəbala yuvadan düşür, anaları onları təzədən yuvaya qaldıra bilmədiyi üçün ya pişik yeyir, ya da yerdə qalıb ölürlər. Bir gün həyətdə gəzirdim. Evin divarının dibində sərçə balası gördüm. Ətcəbala deyildi, amma çox balacaydı, bədənindəki tüklər hələ bərkiməmişdi, uça bilmirdi. Onu ovcuma götürdüm. Qorxudan titrəyirdi, ciyildəyirdi. Hələ bərkiməmiş sarı dimdiyinin arasından nazik dili görünürdü. Ovcumdan çıxmaq üçün çırpınırdı, nazik caynaqları ovcumu qıdıqlayırdı.

Onunla bir az oynadım. Yazıq çırpınıb ciyildəməkdən lap əldən düşdü. Bilmirəm hardan ağlıma gəldi ki, başını kəsim. Zirzəmidən çoxdandır işlətmədiyimiz küt bıçaq tapdım. Bıçağın tiyəsi pas atmışdı. Sərçəni yerdəki kərpicin üstünə sıxdım. Bıçağı boğazına sürtməyə başladım. Küt idi deyə kəsmədi, bıçağı sıxanda sərçə balasının nazik boynunun necə xırçıldayıb sındığını eşitdim. Birdən-birə sərçə balasına yazığım gəldi, beynimdən “neyçün belə elədim?” fikri keçdi. Sərçə balasının ürəyinin necə döyündüyünü hiss edirdim. Amma bu biri əlim biixtiyar bıçağı onun boğazına sürtürdü. Axırda başı bədənindən ayrıldı. Ürəyi başı ayrılandan sonra bir-iki saniyə döyünüb dayandı. Yaman peşman oldum... Bir xeyli sərçənin cansız bədəninə, bədənindən ayrılmış başına baxdım. Bıçaqla torpağı yumşaldıb balaca çuxur qazdım, sərçəni orda basdırdım.

Hələ də o sərçə balasının necə titrədiyini ovcumda hiss edirəm...

Samovar qaynayanacan üç-dörd dəfə odun atıram. Axırda pıqqıldamağa başlayır. Evdən altı his bağlamış dəm çaynikinə quru çay töküb üstünə samovar suyundan alıram, qoyuram dəmlənsin. Çay dəm alanacan evdən stəkanla şokolad götürürəm. Təzədəm çaydan süzüb səkinin üstünə qoyuram. Siqaret yandırıb çəkməyə başlayıram.

İki-üç şanapipik həyətə qonub asfaltın üstündə eşələnir. Siqaretə qullab vura-vura onlara baxıram.

Qapı açılır, quşlar hürküb uçur. Zəki başını həyətə uzadıb məni çağırır:

– Həci, ay Həci.

– Hə, Zəki, gəl içəri.

Amma quşları hürkütdüyünə görə ürəyimdə onu söyürəm. Zəki həyətə girib qapını bağlayır.

Zəki bizim qonşudu, boş vaxt tapan kimi qaçır yanıma. Yaxşı uşaqdı, bir az hozəkiliyi olmasa. Tez qızışır, davakarın biridi.

– Çay içirsən?

– Yox, çox sağ ol. Həci, axşam neynəyək?

– Axşam gəl, baxarıq.

– Yaxşı.

Zəki gedir. Hərdən atışıb pivə alırıq, “axşam neynəyək?” bizim parolumuzdu. Həmişə içmək istəyəndə eyni sualı verir, mən də həmişə eyni cavabı verirəm. Gərək axşama pul tapım. Qardaşımın yanına gedirəm, iki manat alıram. Hə, işim düzəldi. Mən işləmirəm, heç vaxt pulum olmur. Lazım olanda gedirəm qardaşımın qulağını kəsirəm. Sağ olsun, heç vaxt məni əliboş qaytarmır. O, maşın ustasıdı, qazancı babatdı.

Çayımı içib yenə bir stəkan doldururam. Toyuqların qaqqıltısı gəlir. Hinə tərəf boylanıram. Deyəsən, yenə yer üstündə davadı. Hində toyuqların yumurtlamağı üçün iki dənə yeşik qoyub içini samanla doldurmuşam. Qanuna  qalanda yumurtlayan toyuq durub yeri boşaltmalıdır ki, başqaları da yumurtlaya bilsin. Toyuq çox, yeşik iki dənə. Qanun bir yana, heç ədəb-ərkandan da deyil ki, sən yerini rahatlayıb yumşaq və isti yeşikdə kef edəsən, o birisi də qarnındakı yumurtayla qovrula-qovrula qalsın. Amma yumurtlayan toyuq daha durmaq istəmir. Mənim toyuqlarım nə qanun tanıyır, nə də ərkan qanır. Buna görə də dava başlayır. Bir-birini dimdikləyə-dimdikləyə qaqqıldaşırlar. Yəqin, öz dillərində söyürlər. Onlar dava edəndə yeşikdəki yumurtalar ya yerə düşüb sınır, ya da bir-birinə dəyib çatlayır. Quşbeyinlər! Bir dənə yeşiyi də bölüşdürə bilmirlər. Amma sonra elə mehriban yan-yana dayanıb yemi dənləyirlər ki, elə bil heç dava eləyən bunlar deyilmiş. Olan yumurtaya olur.

Ara sakitləşir, deyəsən, yer məsələsi həll olunur. Xoruz yenə tüklərini qabardıb kişiyana gəzir.

Durub evin dalına gedirəm. Əncir ağacının yanında dayanıb atamgilə baxıram. Atam kəmçə ilə palçıq götürüb daşın üstünə yaxır, başqa daşı götürüb onun üstünə qoyur. Əliylə o yan-bu yana tərpədib yerini rahatlayır, daş baltasıyla üstünə vurub bərkidir.

– Saşa, palçıq ver, – deyir.

Saşa vedrəyə palçıq dolduranda məni görür.

– Ey, neynirsən? – soruşur.

– Heç nə, əncir yeyirəm, istəyirsən, sən də gəl.

Mənə fikir vermir. Vedrəni götürüb atamın yanına qoyur. Saşa, əslində, məndən cavab gözləmirdi. O elə-belə sual vermişdi. Cavab onunçün maraqlı deyil.

Əncir yetişməyə başlayan kimi ağacın yarpaqları, gövdəsi, yer bütün şirə olacaq. Qarışqa, arı, sərçə, sığırçın meyvələrə daraşacaq. Bütün yesələr, adamı yandırmaz. Meyvələri  bir az dimdikləyib yarıdançərək eləyib qoyurlar. Hər il nə qədər məhsul zay olur.

Abşeronunku əncirlə üzümdür. Başqa meyvə ağacları burda çox davam gətirmir, beş-altı ilə quruyur. İki-üç ildən bir şaftalı, qaysı, albalı, gilas ağacları alıb əkirik. Xeyri yoxdu, heç biri qalmır. Ata-baba bir şey bilib ki, hər yerə əncir-üzüm əkib də. Amma elə bu əncir-üzüm nəyə desən dəyər. Yedikcə adamın gözünə işıq gəlir. Haçansa bu meyvələr bağlarımızın bəzəyi idi. Haçansa bu bağlar adla idi. Heyif ki, mən bağların hasar-çəpər tanımadığı vaxtları görməmişəm. Atam deyir, əvvəl kənddəki bağların arası açıq olurdı, heç kim bağa hasar çəkmirdi. Payızda meynə kəsilən vaxt çubuqları dərz bağlayıb bağ mərzinin ətrafına düzürdülər. Hamı öz mərzinin harda başlayıb harda qurtardığını bilirdi, heç kim heç kimin yerinə göz dikmirdi. Bağ mövsümündə həmin dərzləri ocağa, samovara işlədirdilər. Payızda yenə təzə dərzlər bağın sərhədlərinə düzülürdü...

İndi, maşallah, bağ hasarlarına baxanda adamın gözü qaralır. Bağlar tərəfə keçəndə marağa  saymışam. Gördüklərim arasında ən hündür hasar iyirmi bir daşdı – dörd metr iyirmi santı (bir mişar daşı iyirmi santimetr hesablanır). Evivəcən sənin, hasar yiyəsi! Bu boyda hasar olar? Hələ üstünə şüşə-müşə də düzüblər. Oğru qabağı saxlayırlar öz aləmlərində. Guya oğru dörd metr iyirmi santilik malalı hasara çıxacaq, qabağını bu şüşələr kəsəcək! Oğru köpəyoğlu nərdivanla gəzir bəyəm? Birinci dəfə Bakı bağlarına daş töküb hasar çəkən adam Bakı bağlarının da başına daş saldı. Hündür hasarlar, neçəmərtəbəli sarayaoxşayan villalar Bakı bağlarını, Abşeronu öldürdü. Həmin hasarların ucbatından bağlarda külək əsmədi, ağac-uğac qurudu, məhv oldu getdi. Ölən əncir-üzümün yerini tutan palmalar, şamlar ölən bağların başdaşısı oldu. Abşeron küsdü bizdən.

Bağlardan əlimiz üzülüb. Kənd nəyi qoruyub saxlaya bilibsə, əlimizdə-ovcumuzda qalan odu...

Məsciddən azan sədaları yüksəlir. Günorta namazının vaxtıdı.

Məscidimiz qədimi məsciddi. Hardasa beş-altı yüz yaşının olduğunu deyirlər. Adı Seyid Qədir məscididi. Sovet vaxtı bir müddət məktəb kimi fəaliyyət göstərib, sonra kolxozun anbarı olub. Həştadıncı illərin axırlarında təzədən məscid kimi bərpa ediblər. Bunları nənəm danışıb. Arada babasından da danışır. Nənəmin babası Aydəmir kişi müəzzin olub. Gündə üç dəfə bu məscidin damına çıxıb, – onda məsçidin minarəsi yox idi, – dörd istiqamətə azan verib. Nənəmin dediyinə görə, gur, canayatan səsi olub. Yaxın kəndlərdə də onun azanını eşitməmiş namaza durmayıblar.

Azan qurtarır. Gedib soyumuş çayımı içirəm. Həyətdə gicəllənirəm.

Anam məni səsləyir.

– Saşanı çağır, yemək yesin.

Gedib atamgili çağırıram. Atam daşı yerinə bərkidib əlcəklərini çıxarır.

– Saşa məllim, sən də gəl, – deyirəm. Çağırmasam, gəlməyəcək.

O da əlindəki sarı fəhlə əlcəklərinin tozunu çırpıb çıxarır, kubiklərin üstünə atır, yırğalana-yırğalana gəlir.

– Saşa, əllərini yu, yeməyini gətirim.

– Adım Seyfəddindi, – deyir.

– Bilirəm, – deyirəm, – amma Saşa yaxşıdı.

Həyətdəki kranı açıb əllərini yuyur.

– Gəl bura.

Hamamın yanındakı otağın qapısını açıb əlimlə işarə edirəm ki, içəri girsin. Qaloşlarını çıxardıb içəri girir.

– Saşa, neçə kilosan? – soruşuram.

– Bimyəm, – deyir.

– Altmış kilo olarsan, – deyirəm, – lap uzağı altmış dörd.

Azı yüz on-yüz iyirmi kilosu var, istəyirəm zarafat edim, amma qanmır.

– Bimyəm, – deyir, – hamısı evdə kağazda yazılıb.

– Nə kağız?

– Keçən il vayenkamata çağırmışdılar, orda çəkdilər, ölçdülər. Hamısı yazılıb evdə.

– Neçə yaşın var? – soruşuram.

– Bimyəm, o da kağazda yazılıb.

On səkkiz-on doqquz yaşı olar Saşanın.

– Sən otur, gəlirəm indi, – deyirəm.

Çıxıb evdən yeməyi gətirirəm. Kasanı, doğranmış çörəyi, göy soğanı, duzu stolun üstünə düzürəm.

– Çox sağol, Allah canını sağ eləsin, – deyir.

Elə-belə də deyir, fasiləsiz, birnəfəsə. Çox güman, heç dediyinin mənasını bilmir, dili öyrəşib.

Siqaret yandırıram. Saşa yeməyə başlayır. O yeyən vaxt danışmıram ki, rahat yesin. Amma Saşa yemir, tikələri diri-diri udur. Mən siqareti qurtarmamış Saşa yeyib qurtarır. Qabları aparıb çay gətirirəm. O saat stəkanı götürür. Qəribə çay içməyi var Saşanın. Stəkanı dodaqlarına yaxınlaşdırıb çayı sovurur.

– Həə, Saşa məllim, söhbət elə, – deyirəm.

– Səlman evlənir, – deyir. Səlman dayısı oğludu.

– Haçan? – soruşuram.

– Apreldə, – deyir. – Dayım dedi. Qonşudan alıb qızı. Öz qonşularıdı. Qoyun da alıb. Toyçün saxlayır.

– Səlman səndən böyükdü? – soruşuram.

– Yo, bi yaş balacadı. Elməddin də mənnən bi yaş böyüydü.

Elməddin bunun ortancıl qardaşıdı.

– Deməli, Elməddin Səlmandan iki yaş böyükdü, – deyirəm.

– Yox, – deyir, – mən Səlmannan bi yaş böyüyəm, Elməddin də mənnən bi yaş böyüydü.

– Hə də,  – deyirəm, – deməli, Elməddin Səlmannan iki yaş böyükdü.

Bir az fikirləşir.

– Yo, – deyir, – o mənnən bi yaş böyüydü.

– Həə, – deyirəm, onsuz da bunu başa sala bilməyəcəyəm, – mən səhv başa düşdüm.

– Bir az pul yığım, mən də evlənciyəm, – deyir.

– İstədiyin var? – soruşuram.

– Var. O vaxt internatda məniynən oxuyub. Sonra itirdim onu. Bimədim hardadı. Axırda tapdım. Pajarninin yanında olullar.

– O da səni istəyir? – soruşuram.

– Hə. Hər gün danışıram.

– Telefonun var? – soruşuram.

– Yox, – deyir.

Çayını içib qurtarır.

– Çox sağol, Allah canını sağ eləsin.

Qapının ağzında qaloşlarını geyinir.

– Pul yığım, evlənciyəm. Çıxıb gedciyəm buydan.

– Hara? – soruşuram.

– Hələ bimyəm.

– Allah köməyin olsun, – deyirəm.

– Əmi hardadı? – soruşur.

– Çörək yeyir, sən get evin dalına, o da bir azdan gələcək. Amma heç nə eləmə a, onu gözlə.

Saşa gedir. Stəkanı götürüb evə girirəm, anam mənim üçün də yemək çəkir.

– Yedi? – atam soruşur.

– Hə, – deyirəm. – Ötürdüm evin dalına.

– Deyəydin heç nəyə əl vurmasın.

– Dedim.

Çörəyimizi yeyirik. Atam durub çıxır, mən də içəri keçirəm bir az uzanım. Yuxu aparır məni, bir az mürgüləyirəm.

 

***

 

Anamın səsinə oyanıram.

– Dur, çağıran var. Deyəsən, Zəkidi.

Pəncərədən bayıra baxıram. Axşamüstüdü. Durub bayıra çıxıram.

– Həci, dəmirkəsən mişarı ver də. – Zəki deyir.

– Onu neynirsən? – soruşuram.

– Qoçun buynuzu əyridi axı, ətinə girir. Baba ucunu kəsəcək.

Tövləyə girirəm, əşya yığdığımız ləmənin üst rəfindən mişarı götürəndə qabdakı qoza tumları yerə dağılır. Çıxıb mişarı Zəkiyə verirəm.

– Bir azdan gəlirəm, – deyib gedir.

Tövləyə girib qoza tumlarını yerdən yığmağa başlayıram. İstər-istəməz Süleyman yadıma düşür. Süleyman sinif yoldaşım idi, bu qoza tumları ondan qalıb. Doqquzda oxuyurduq onda. Yenə həmin gün gözümün qabağına gəlir.

İndiki kimi axşamüstüydü Süleyman gələndə.

– Gedək meşədən qoza yığaq da, – dedi.

– Qozanı neynəyirsən? – soruşdum.

– Tumlarını əkib böyüdərik, satarıq, – dedi.

– Başın xarabdı?

– Yolka bilirsən neçəyədi? Yaxşı pul var e yolkada.

– Kimdi yolka alan?

– Bağ camaatı. Bağlar tərəfə getməmisən? Hamısı yolka əkir həyətdə. Gəl gedək.

– Sən get. Mənim işim var.

– Ee, adamsan da. Yarım saata qayıdarıq.

Axır saqqızımı oğurladı. Kəndin qırağındakı balaca meşəyə getdik. Adına meşə deyirik, amma əl boyda yerdi. On beş-iyirmi sıra şam ağacıdı, haçansa əkiblər. Heç sıx da deyil. Şor tərəfdən dayananda ağacların arasından yol, yol tərəfdə dayananda da şor görünür. O vaxt əmək müəllimimiz demişdi ki, buna süni meşə deyirlər. Çünki bu ağacları kimsə əkib, öz-özünə yetişməyib.

Meşəyə çatan kimi büküb cibinə basdığı yem kisəsini çıxartdı. Əl atıb budaqdan iki dənə qoza qopartdım.

– Ağacdan dərmə, – dedi, – yerdəkiləri yığ. Onlar yetişmişdi.

– Bunları nəyə əkəcəksən? – Əyilib yerdəki qozaları yığa-yığa soruşdum.

– Nəyə olsa. Zibillik doludu yağ qablarıynan.

Beş-on dəqiqəyə kisəni yarıladıq.

– Bəsdi, – dedi.

Kisəni dalına atdı, kəndə qayıtmağa başladıq.

Süleymanın anası bizim kənddən idi, atası şəhərliydi. Bizdən bir yaş balaca bacısı da vardı. Bunlar balaca olanda ataları ölüb. Anaları qayıdıb gəlib kəndə. Bir-iki ildən sonra söz-söhbət gəzməyə başlayıb, guya bunun anası kimiynənsə gəzirmiş. Dayısı başını kəsmişdi anasının. Dayısı hələ də türmədəydi, uşaqlar uzaq qohumlarının yanında qalırdılar.

Süleyman bütün günü küçələrdəydi. Gah dəmir yığırdı, gah şüşə butulka. Arada fəhləlik də edirdi. Əlinə düşən pulu gizlincə yığırdı. Həmin il özünün də, bacısının da məktəb ləvazimatlarını, pal-paltarını özü almışdı. Bir də məktəbdə bacısıyçün bulka, şokolad alırdı.

İndi də hardansa ağlına düşmüşdü ki, ağac əkib satsın.

– Qozaları bütöv əkirsən? – soruşdum.

– Yox, – dedi, – sındırırsan, tumları içindədi. Bir qozada kalan tum olur.

Bizim qapıya çatdıq. Süleyman nə sənə, nə mənə, birbaş həyətə girib kisədəki qozanın təxminən yarısını yerə boşaltdı.

– Bu sənin, – dedi.

Qalan qozanı yenə dalına atıb getdi.

Əlbəttə ki, ağac əkmək fikrim yox idi. Qozaları vedrəyə yığıb bir küncə qoydum. Qoy qalsın, uzaq başı hamamı qızdıranda yandıraram.

Səhəri gün məktəbdən çıxanda soruşdu:

– Əkdin?

– Yox, – dedim, – sındırıb tumlarını yığdım, bu gün əkəcəyəm.

Nə üçün yalan dediyimi bilmirəm.

Sağollaşıb ayrıldıq.

Axşamüstü qonşu kəndə, bibimgilə getdim. Həftəsonuydu, gecəni onlarda qaldım. Bu biri gün axşam evə qayıdanda qardaşım dedi ki, Süleyman ölüb.

– Dünən axşam zibillikdə dəmir yığırmış. İtlər cumub üstünə. İtlərdən qaçanda maşın yoluna çıxıb, maşın vurub onu. Yerində qalıb.

Süleymanı günorta basdırmışdılar.

Gecəylə bütün qozaları sındırıb tumlarını yığdım, amma əkmədim. O vaxtdan qalıb bu tumlar.

Tum yığdığım qabı yenə ləmənin üst rəfinə qoyuram. Kolyanı yemləyirəm.

Həyətə çıxanda atamla Saşa gəlir. Saşa əl-üzünü yuyur, qapıdan çıxanda atam deyir:

– Sabah yenə gəl a, yadından çıxmasın.

Saşını başını tərpədib gedir.

Saat altıda nənəmin yanına gedib pensiya kartını götürürəm. Çıxıb dükanın qabağına gəlirəm. Pensiya vurulub artıq, Max-max yoxdu. Pulu alıb gedib. Növbədə adam azdı. Pulu alıram, nənəyə verib evə qayıdıram.

Bir-iki saat başımı girələyirəm. Zəki gəlir. Dəmirkəsən mişarı da gətirib. Mişarı alıb yerinə qoyuram, küçəyə çıxırıq.

– Nə qədər pulun var? – soruşuram.

Cibindən bir manatlıq, bir də altmış qəpik çıxartır.

– Getdik.

Siqaret yandırıram. Zəki də məndən birini alıb yandırır.

– Həci, fərli siqaret al da.

Mən ucuzundan çəkirəm, altmış qəpiklik.

– Bağışla, Zəki, gələn dəfə bahalısından alaram.

– Yox e, sənə görə deyirəm, – Zəki sözü fırladır. – Çox ağırdı bu, sinəvi yatırdar. Uzaqdan Mehrabı görürəm. Zəkiyə deyirəm yolu dəyişək. Qışdan Mehrabla aram dəyib, üz-üzə gəlmək istəmirəm.

Mehrab mənim curumdu. Belə baxanda əclafın dal ayağıdı, amma həmtayıq, uşaqlığımız bir yerdə keçib. Quşbazdı, bir dam quşu var. Quşbaz olmasam da, söhbətimiz tuturdu Mehrabla. Elə kənddə bir Mehrab idi oturub-durduğum, bir də bu Zəki.

Bir dəfə axşam gəldi ki, səhər bazara gedək mənimlə. Quş aparırdı satmağa. Dedi, quşları sataq, axşam oturarıq. Araq alaram, bir az da kolbasadan-zaddan. Razılaşdım.

Bu biri gün səhər tezdən gəldi, qoltuğundakı qutuda üç cüt quş vardı. Sabunçu bazarına getdik. Cins quşlar idi deyə, yaxşı qiymətə satıb qayıtdıq. Dedi, axşam gələrəm.

Axşam oldu, amma Mehrab gəlmədi. Hava qaralanacan gözlədim, axır durub getdim bunlara. Atası dedi ki, günorta şəhərə gedib, hələ gəlməyib.

O vaxtdan Mehrabla danışmıram. Söhbət araqdan getmir, adam söz verdisə, gərək eləsin.

Dalanla kənd içinə çıxırıq. Müslüm budkanı bağlayır. Kənddə yanacaqdoldurma məntəqəsi yoxdu, müslümün atası gedib Zabratdan benzin alıb gətirir, Müslüm litrlə satır burda. Budkanın adını "Qıf-petrol" qoymuşam.

Müslümlə salamlaşıb Mirzənin dükanına giririk. Pivəni həmişə bu dükandan alırıq. Mirzə də bizi bir yerdə görməyə öyrəşib. Amma bu gün həmişə aldığımız pivədən yoxdu.

– Nenəyək? – Zəki soruşur.

– Yekəbaşın yanına gedək, – deyirəm.

Bu yekəbaş da mənim sinif yoldaşım olub. Doğrudan başı çox yekədi. Həm formaca yekəbaşdı, həm xasiyyətcə, ləqəbi onu hərtərəfli tamamlayır. Özü də mənim adaşımdı, yanlarını basa-basa gəzir. Kefim kök olanda ona Cəsur ayı balası deyirəm. Yekəbaşdan ikilitrlik pivəylə ağ tum alıb bizə gedirik. Evdən cibimdə iki dənə stəkan çıxarıram. Bayaq Saşanın yemək yediyi otağa giririk. Atam bura gəlmir, rahat içə bilərik.

Pivəni açıb süzürük, tumu açıb stolun üstünə tökürük. Püff. Pivə qaxsıyıb. Ay sənin, yekəbaş köpəyoğlu...

– Heç nə eləməz bizə? – Zəki soruşur.

– Noolar olar da, –  deyirəm. – Pul vermişik, tullamayacağıq ki.

Yekəbaşı söyə-söyə pivəni içirik. Zəki bir stəkan içən kimi başlayır danışmağa. Pivə dilini açıb yenə.

– Həci, – deyir, – bizim axırımız necə olacaq?

Çiyinlərimi çəkirəm.

– Yəqin, yaxşı olar da, – deyirəm.

– Hardan yaxşı olacaq e? Cibdə pul yox, qızlar üzümüzə baxmır...

De, yenə başladı öz nəğməsini. Dərdi-azarı ancaq qızdı. Gündə birinin dalınca düşür.

– Sabah gedəcəyəm məktəbə, – deyir.

– Xeyir ola?

Zəki cavab vermir.

– Yenə kimin arxivini qurdalayırsan?

Zəkinin öz sözüylə deyirəm. Haçan hansı qızın dalınca düşsə, əvvəlcə “arxivini qurdalayır”. Gic oğraş, çıxmadığı oyun qalmayıb, camaatda eyib axtarır.

– Ruqiyyənin.

– Azərin qızının?

Başını tərpədir.

– Gijdəmə, o sənin tayın deyil.

Fikir vermir. Tum çırtlaya-çırtlaya pivəni içirik.

İçib qurtarandan sonra tum qabıqlarını, pivə butulkasını sellofan torbaya yığıram. Qapının ağzına çıxırıq.

– Həci, bir dənə siqaret ver də.

Hərəmiz birini yandırırıq. Torbanı Zəkiyə verirəm.

– Gedəndə tullayarsan.

Alıb başını tərpədir.

– Özün də, mənə bax, Ruqiyyənin dalınca düşmə. Atası bilsə, səninçün yaxşı olmaz.

– Qorxma, Həci. Uşaq deyilik ki, – deyib Zəki yellənə-yellənə gedir.

 Siqareti tullayıb həyətə girirəm.

 

***

 

Səhəri gün hava qaralandan sonra Zəki gəlir. Üzündə qan ləkələri var, döyüblər onu. Həyətə salıb üzünü yuyuram, üst-başını sahmana salıram, su verirəm içir.

– Nolub? – soruşuram.

Heyvərə mənə qulaq asmayıb, gedib Ruqiyyəgilin məhəlləsinə. Azər görüb bunu, başa düşüb. Tutub nəyi var döyüb.

İstədim bir-iki dənə də mən ilişdirim buna, lənət şeytana deyib özümü saxladım. Özünə gəlsin, sabah başa salaram.

Bir az oturub özünə gəlir, durur getsin.

– Özün gedə biləcəksən? Ya gəlim səninlə?

– Yox, Həci, gedirəm.

Amma tək getməli halda deyil. Aparıb evlərinə ötürürəm. Qayıdanda küçədən üç manat tapıram. Bayaq Əbdülün qızı pul axtarırdı, yəqin, o itirdiyidi. Əvvəl istəyirəm aparım verim onlara, amma getmirəm. Onsuz da Əbdül döyüb qızı, versəm, nə olacaq guya?

Çox sakitdi bu gecə. Şanapipiklər də gözə dəymir. Onların gecə hara getdiyini bilmirəm, çünki yuvalarını görməmişəm. Hava qaralan kimi yoxa çıxırlar, səhər yenə peyda olub yem axtarırlar.

Mirzənin dükanına gedirəm. Həmişə aldığımız pivədən gəlib. Yoldan tapdığım pula pivə alıram.

– Bu gün təksən, – Mirzə deyir. – O birisi hanı?

– Onun yanına gedirəm, – deyirəm. Nağıl açmağa halım yoxdu.

– Tum istəmirsən? – soruşur.

– Yox, – deyirəm, – balığımız var.

Qayıdıb həyətdə pivəni içirəm. Sonra küçəyə çıxıb butulkanı tullayıram, siqaret yandırıram.

Doğrudan, maraqlıdı, nə olacaq bizim axırımız?

Xəzri əsməyə başlayır. Əvvəlcə zəif əsir, pencəyimin ətəyini tərpədir, getdikcə güclənir.

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.07.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Poetik qiraət rubrikasında bu gün sizlərə şair Yusif Nəğməkarın şeirini təqdim edirik.

 

BƏSİRƏT YOLÇUSU

 

Yönüm məşriqdən məqribə,

Uzun həsrət yolçusuyam,

Saattək dönüb əqrəbə,

Vaxt nəfsi qət yolçusuyam.

 

Doğuldum dilək danda mən,

İndi mənəm hər yanda mən...

Mövlayam sözə, anda mən,

Car -- cəsarət yolçusuyam.

 

Yazam, yayam, payız, qışam,

Batin, zahir -- içəm, dışam,

Qançəkərə uçar quşam;

Eşq-əsarət yolçusuysm.

 

Səmaviyəm Göy tacımla,

Dilimdə dua açımla,

Xeyrül-əməl illacımla

Qurban kəsrət yolçusuyam.

 

Həm gerçəyəm, həm yuxuyam,

Həm comərdəm, həm qorxuyam,

Xalı xalıtək toxuyan

İmsak-nüsrət yolçusuyam.

 

Rizam cinahdan gələndi,

Əzam min ahdan gələndi...

Yazım Allahdan gələndi,

İzzət, həzrət yolçusuyam.

 

Nə arizəm, nə qüsuram,

Nə ariyəm, nə qüsulam,

Nə fər fəndəm, nə üsulam,

Nə basarat yolçusuyam.

 

Dərdim dərinə yazıdı;

Ölüm-dirimə yazıdı...

Üzüm özümə sarıdı --

Mən bəsirət yolçusuyam.

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.07.2023)

90 İLLİYİNƏ CƏMİ 2 İL ÇATDIRA BİLMƏYƏN FAZİL NƏCƏFOVUN ÖLÜMÜNƏ SÖZARDI

 

1.

- O gün olsun 90 illiyinizi qeyd edəsiniz.

- Amma ölü kimi yox.

85 iıliyində müsahibə verərkən belə demişdi. Əfsus ki, 90 illiyini məhz ölü kimi qeyd etdi…

 

2.

Azərbaycanın mədəniyyətinə ağır itki üz verdi, Azərbaycan Respublikasının Xalq rəssamı, görkəmli memar Fazil Nəcəfov 88 yaşında vəfat etdi. Fazil Nəcəfov sənətin avanqard istiqamətində açdığı yolla Azərbaycan heykəltəraşlığını bir neçə pillə yüksəklərə qaldırmış tişə ustalarındandır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu dahi şəxsin həyat yoluna baxış edərkən nələr gördü? Fazil Nəcəfov 1935-ci il fevralın 16-da Bakı şəhərində anadan olub. O, 1955-ci ildə Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini, 1961-ci ildə V. İ. Surikov adına Moskva Ali Rəssamlıq İnstitutunu bitirib. 

Fazil Nəcəfov “İçərişəhər qadınları”, “Ana”, “Korların nəğməsi”, “Teatr”, “Səhər”, “Həyatın mərtəbələri”, “Zamanın oyunları”, “Fortuna”, “Qulyabani”, “Qoca”, “Qız”, “Gənc qadın”, “Mələk”, “Həyatın mərtəbələri”, “Söhbət”, “İstirahət edən qoca”, “Minillik insan”, “İbadət”, “Əkizlər”, “Fontan” və digər əsərlərin müəllifidir.

2014-cü ildə Fazil Nəcəfov Bakının mərkəzində quraşdırılmış görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Qara Qarayevin abidəsini yaradıb. O, 2015-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun və IDEA-nın (Ətraf Mühitin Mühafizəsi naminə Beynəlxalq Dialoq) dəstəyi ilə 56-cı Venesiya Biennalesində 8 əsəri ilə iştirak edib.

Fazil Nəcəfov 1988-ci ildə Əməkdar incəsənət xadimi, 2002-ci ildə isə Azərbaycanın Xalq rəssamı fəxri adlarına layiq görülüb. Rəssam 2020-ci ildə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafında xidmətlərinə görə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib.

Maraqlıdır, dahi rəssam ömrünün son illərini necə yaşayıb? Onu deyək ki, səbirsizliklə 90 illik yibileyini gözləyib, yaradıcılığından qopmayıb, müsahibələr verib. 

Müsahibələrdən ən maraqlısı 2020-ci il fevralın 16-da - 85 yaşı tamam olanda APA-ya verdiyi müsahibədir. Ordan bəzi fraqmentləri diqqətinizə çatdırırıq. 

 

3.

Canlı tarixdir. Azərbaycan incəsənətinin yarım əsrdən artıq bir dövrdə inkişafına şahidlik edib.

Fazil Nəcəfov ömür boyu sənətin mənafeyini güdən, onu pula, şana, şöhrətə qurban verməyən müstəsna sənətkarlardandır.

Onunla Bilgəhdəki bağında görüşdük. Həyət boyu ustadın tişəsindən çıxan qeyri-adi, füsunkar heykəllər ucalırdı. Elə bil açıq səma altında muzeydəydik. Havanın mülayimliyini fürsət bilib elə həyətdə, bu əsrarəngiz heykəllərin əhatəsində danışdıq. Düzdür, 85 yaşlı bir adamla söhbət etmək bir qədər çətindir, bir də görürsən onun demək istədikləri ayrı olur, sənin soruşmaq istədiklərin ayrı... Ancaq müsahibə boyunca çalışdıq ki, söhbəti onun xarakterini bizə açan, onu bir şəxsiyyət kimi bizə göstərən istiqamətə yönləndirək. Ki, bu böyük sənətkarı hamımız yaxından tanıyaq.

Çünki buna borcluyuq...

 

- Bütün il boyu bağda yaşayırsınız?

 

- Hə. Mən həmişə şəhərdən qaçmışam. Cavan vaxtı da emalatxanamda gizlənirdim, o ayrı. Ancaq elə ki, XXI əsr girdi, mən gördüm bu hayana gedir və qeydlərimdə yazdım ki, saxlayın bu qatarı, düşüm. Bu cür inkişaf, XXI əsrin gətirdiyi hay-küy mənə gərək deyil.

 

- Bir zamanlar Siz də avanqard idiniz. Necə olur ki, indi avanqardı, moderni bəyənmirsiniz?

 

- Onda gəl aydınlaşdıraq görək avanqard nədir, mənəviyyatın korlanmağı nədir? Mən o avanqarddan deyiləm. Müasir incəsənəti bəyənirəm, əgər incəsənətdirsə. Çox qəliz məsələdir. Mən bir neçə nümunə gətirəcəm, siz axırda mənim nə demək istədiyimi başa düşəcəksiniz. Bir dəfə mənə dedilər ki, Avropada bir rəssam var, bərkgedəndi. Soruşdum nə işlər görür? Dedilər, nəcisini konserv qabına doldurub, neçə milyona satır.

 

- Elə rəssam olub, eşitmişəm.

 

- Deməli, alınır. Bu bir nümunə. Amerikada neçə il bundan əvvəl zalların birində bir iş görmüşdüm. Lüt adam heykəli. Tüklərinə kimi oxşadıblar, elə bil canlı insandı, sadəcə, boyu çox ucadı, hardasa 4 metr.

 

- Hiperrealizm?

 

- Adını nə qoyursunuz-qoyun. Oturub bir küncdə. Bu da bir sənət nümunəsi. Ondan qabaq da bir Marsel Düşamp vardı. Unitazdan heykəl eləmişdi. O da böyük hay-küy yaratmışdı.

 

- Düşampın pisuarı sərgidə nümayiş etməsini bir avanqard kimi necə qarşılamışdınız?

 

- Pis.

 

- Axı Siz də avanqard olmusunuz. Bu hesabla Düşampın fəlsəfəsi Sizə ilham verməli idi.

 

- Yox. Məni doğrudan yanlış başa düşürlər. Məni hər yerdə avanqard kimi təqdim edirlər, düzdür... Mən Bakıya gələndə burda heykəltəraşlıq qəbiristanlıq səviyyəsində idi. İnstitutda heykəltəraşlara “lipit” eləməyi necə öyrətmişdilər, onunla da yaşayırdılar. Onların işində sənət yox idi. Yalandan fiquru adama oxşadır, yaxşı pul qazanırdılar, vəssalam. Bəs modeli sənətə çevirmək üçün nə lazımdır? Model heykələ nə zaman çevrilir? Ən çətini bunlardır.

 

- Fazil müəllim, 1962-ci ildə abstraktsionistlərin Manejdə keçirilən sərgisində iştirak edən Xruşşov işlərə baxıb demişdi ki, bu, sənət deyil, üstəlik onları təhqir də eləmişdi. Bundan sonra sərgi dağıdıldı, avanqard sənət təqib olunmağa başladı. Həmin hadisə Sizə necə təsir etdi? Onda Siz institutu bitirib artıq qayıtmışdınız, yoxsa hələ Moskvada idiniz?

 

- Mən o vaxt artıq Bakıdaydım. Onların başçılarından biri heykəltəraş Ernest Neizvestnı idi. Məndən bir neçə kurs yuxarıda oxumuşdu. O, məni Moskvada saxlamaq istəyirdi. Əlində böyük sifarişi var idi. Artekdə düşərgə tikirdilər. Ernest mənim emalatxanama gəlib işlərimi bəyənmişdi, təklif edirdi ki, qalım, bir yerdə işləyək. Mən də əvvəlcə götür-qoy elədim, amma sonra Bakıya gəldim. Mən bilirdim ki, Moskvadakı işimin axırı hara gedib çıxacaq. Doğrudan da, mənimlə oxuyan uşaqlar ki, vardı, artdılar, qabağa getdilər, akademik oldular.

 

- Ancaq sənətləri olmadı?

 

- Yox, olmadı.

 

- Bəs, o hadisəni eşidəndə reaksiyanız necə oldu?

 

- Mən o hadisəni xüsusi izləmirdim. Sadəcə, bilirdim ki, belə şey baş verib.

 

- Bəs Sizi təqib etmədilər?

 

- Cərəyan mənəviyyatla bağlı olanda onun qabağını heç nə ala bilməz. Təsəvvür edin, Xruşşov Ernest Neizvestnını söydü, amma sonra vaxt gəldi, öldü, onun qəbir daşının sifarişini Ernestə verdilər. Bax, bu da taleyin ironiyası (gülür).

 

- Bakıya gələndən sonra burda Sizə sifariş verirdilər?

 

- Verirdilər. Əksinə, Bakıda heykəltəraşlıq mühafizəkar idi, təzəlik xətrinə mənə iş verirdilər. Məni çağırdılar ki, Aktyorlar Evinin fasadını düzəldim. Mən də çırmanıb o işə başladım. Mənim avanqardizmim nə idi? O konserv bankası nə idi? Bunlar bir-birinə tamamilə tərs işlərdir. Mən Azərbaycan heykəltəraşlarını qəbiristanlıqdan çıxarmaq istəyirdim.

 

- Çıxara bildiniz?

 

- Yox, onlar çıxan deyillər. Çünki onun üçün başqa enerji lazımdır. Onlar işləyib akademik olurdular. Mənim birinci məqsədim o idi ki, heç bir akademiklik-filan olmaz. Bu ölkədə akademik oldun, poqonların oldu, sənətdən ayrı düşürsən. Atı ki, arabaya qoşdular, o artıq qaçan at olmur.

 

- Sizsə özünüzü sənətə verdiniz.

 

- Bəli. Həmişə də ətrafımda rəssamlar olub, heykəltəraşlar yox, rəssamlar.

 

- Mircavad və Tofiq Cavadov qardaşları ilə, Rasim Babayevlə dostluq etmisiniz.

 

- Hə, elədir.

 

- Onlarla Abşeronun hələ kəşf olunmamış yerlərinə səyahətləriniz olub. O axtarışların məqsədi nə idi?

 

- Rəssam ömür boyu gəzsə də, yenə azdır. Ona görə də biz Rəssamlar İttifaqından piyada çıxıb Qurd Qapısına gedir, ordan piyada Lökbatana üz tuturduq, sonra da Qobustana gedirdik. Çoban itləri dalımızca düşürdü. Orda Abşeronun təbiətini, Abşeron daşının xüsusiyyətini öyrənirdik. Abşeron daşı yerdən çıxan və gün udan daşdır.

 

- Bu daşdan ən çox nə cür heykəllər düzəltmək olar?

 

- Hər şey.

 

- Mənə elə gəlir Abşeron daşı bir az tez ovulur, yox?

 

- Yox. Düzdür, bir az yumşaqdır, ancaq təbiətlə əlaqəsi başqa daşlara baxanda daha çoxdur.

 

- Adətən, kimlər bu səyahətlərdə iştirak edirdi?

 

- Mən, Rasim, Mircavad, Tofiq. Bir neçə dəfə Toğrul (Toğrul Nərimanbəyov – M.A.) da bizimlə gedib.

 

- Tofiq sonra Moskvada qatarın altına düşdü.

 

- Hə, mən də onda Moskvada idim. Faciəvi hadisə idi.

 

- Mircavadı niyə qəbul etmirdilər?

 

- Mircavad hay-küylü, yarızarafat, yarıciddi sözünü deyən idi. Qardaşı isə sakit idi, əl vurma, qoy işləsin. Bir də ki, Mircavadın o cür bazası yox idi, elə ciddi təhsili olmayıb.

 

- Buzovnada yaşayanda Mircavadın bitum və betondan hazırlanmış nəhəng heykəlləri varmış. Görmüşdünüz? Sonradan it-bat oldu.

 

- Mircavad Buzovnada qalan vaxtı mən Bakıda deyildim. Özü də mən onda heykəl görməmişəm, Mircavadın əvvəlki işləri çox yaxşı idi. Adamı cuşa gətirirdi. Ancaq mən daha çox Tofiqə yaxın idim.

 

- Fazil müəllim, deyəsən Sizə hər şeyi bəyəndirmək olmur. Bakıda ucalan heykəlləri necə bəyənirsiniz?

 

- Var, içində yaxşıları var. “Nizami” lap əvvəldən qoyulanlardandır, həm də ən yaxşısıdır.

 

- Füzulinin heykəli necədir?

 

- “Füzuli” ondan pisdir, ancaq yəqin camaatın xoşuna “Füzuli” gəlir. “Nizami”nin heykəlində hər şey oxunur, daxili aləmi də orda əks olunur. Qayıdaq mənim yaradıcılığıma. Mən istəyirdim heykəltəraşlığa Şumerlərdən gələn ənənəni, onlardan sonra İran-zərdüştlük ənənəsini, Misir, ilkin yunan heykəltəraşlıq ənənələrini qaytarım. Daşda nəyi atıb, nəyi saxlamağı bilmək çox vacibdir.

 

- Amma Sizin də Qara Qarayev heykəlinizi tənqid edənlər olub.

 

- Onlar mənim qədər oxusaydılar, o heykəllə nə demək istədiyimi başa düşərdilər. Onlar heykələ belə primitiv şəkildə baxırlar ki, bunun ayaqları, qolu necə oldu?

 

- Bəlkə o heykəllə nə demək istədiyinizi izah edəsiniz, bilməyənlərə də aydın olsun?

 

- Qara Qarayev başdan-ayağa musiqiçi idi. Onun əsərlərinin dili də başqa bəstəkarlar kimi asan deyildi. Bethoven kimi ona da musiqi ideyası gələndə hər şeyi unudub özünü royalın arxasına verirdi. Elə bil onun enerjisi-ilhamı kosmosdan gələn meteor idi. Mən də bunu ifadə etmək istəyirdim. İkincisi, mən istəyirdim ki, böyük bir qranitə bu ideyanı oturdum, daşın bir tərəfində onun əsərlərindən, “Don Kixot”dan fraqmentləri, digər tərəfində köhnə Bakıdan evləri göstərim. Siz mənə deyin, hansı heykəlin dalında da işləmələr var? Bütün heykəllərdə fiqurlar standart formada oturur, uzağı bir ayaqları o biri ayaqlarının üstündə olur. Hamı da bu cür heykəlləri bəyənir. Bəs mənim vermək istədiyim enerjini niyə bəyənmirlər?

 

- Bəlkə bizim heykəltəraşlıq anlayışımız onu anlayacaq səviyyəyə gəlməyib?

 

- Mən də bunu deyirəm. Mən o daşı meteor parçası kimi düzəltmişəm, fiqur daşın içinə girib, ona görə mən əlini ayrı, başını ayrı vermişəm.

 

- Sanki meteor kimi parçalara ayrılıb.

 

- Bəli. Mən o daşın hər tərəfindən istifadə eləmişəm, hərəsi də müxtəlif texnikalarda işlənib. Sadəcə, o heykəlin pis tərəfi odur ki, memar onun dörd tərəfinə də “Qara Qarayev” yazıb. Bu da çox provinsial görünür. Bircə qabaqdan yazılsaydı, bəsiydi, o da indiki kimi yox, balaca şriftlə.

 

- Bəs Sizi nə zaman başa düşəcəklər?

 

- Heç vaxt.

 

- Diplom işini hazırlayanda da müəlliminiz başa düşməyib, deyib işlərini məhv elə.

 

- Hə, diplom işimi təqdim edən zaman belə bir hadisə oldu. Diplom rəhbərim yaxşı müəllim idi. Ancaq mənim gördüyüm iş onun “yem”i deyildi. Baxdı-baxdı, dedi, yarım litr iç, bu fiqurları sındır, onda diplom alarsan, yoxsa skandal olacaq. Eləmədim, komissiya da gəlib işlərimə baxıb hirsləndi. Komissiyanın bir nümayəndəsi vardı, dedi ki, bu adam bizdən beş istəmir, bir dənə üç alıb getmək istəyir ki, gedib Bakıda öz bildiyini eləsin. Mən də diplomumu almadan institutdan çıxıb gəldim.

 

- Belə başa düşürəm ki, heç vaxt şan, şöhrət, vəzifə dalınca qaçmamısınız. Bəlkə buna görə Xalq rəssamı adını da 65 yaşında almısınız.

 

- Bu, sovet hökumətindən qalma şeydi. Dünyanın heç bir ölkəsində fəxri adlar yoxdur. Stalinin vaxtında rəssamları, yazıçıları nəzarətdə saxlamaq üçün yaradıcılıq təşkilatları yaratdılar, o mükafatları da bunun üçün təsis etdilər.

 

- Sovet dövründə də mükafat almamısınız?

 

- Yox, almamışam. Sovetlərin axır vaxtlarında Moskvadan qızıl medal yollamışdılar ki, bunu heykəltəraşlıq bölməsində kim layiqdirsə, ona verin. İclasda kimsə dedi ki, Fazil Nəcəfova verilsin. Hamı razılaşdı. Mən də dedim bir dəqiqə dayanın, istəmirəm. Mənim “yox” deməyim bunlara çatmadı (gülür).

 

- Heç indi də çox adama çatmaz.

 

- Çatmayacaq. Onlara dedim ki, bu medal Vuçetiçin (sovet heykəltəraşı Yevgeni Vuçetiç – M.A.) adınadır. O da kombinat, yəni “ştampovka” heykəltəraşıdır. Mən onun adına olan medal istəmirəm.

 

- Yaradıcı adam kimi hər zaman daxili azadlığınızı qorumağa çalışmısınız.

 

- Yaradıcılıqla məşğul olmaq üçün mütləq azadlıq gərəkdir. Mən hələ cavanlığımdan bu cür düşünmüşəm. Bütövlükdə yaradıcılıqla məşğul olmaq üçün gərək maddi ehtiyacın az olsun, ayağını yorğanına görə uzatmağı, nəfsinə sahib çıxmağı bacarmalısan. Mənim, sadəcə, bəxtim onda gətirdi ki, Moskvadan gələn kimi yaxşı emalatxana verdilər. Mən də qapını bağlayıb bütün günü yaradıcılıqla məşğul olurdum. Qonşu emalatxanadakı heykəltəraşlar da inciyirdilər ki, Fazil gəlib-getmir, məclislərimizə qoşulmur. Mən çox nəzakətlə imtina edirdim.

 

- Bütün enerjinizi yaradıcı axtarışlara vermisiniz.

 

- Bəli. Çünki bunlarla düz gəlmirdim. Mən medaldan qaçırdım, bunlar isə hamısı medallara can atırdılar. Düzdür, mən də almışam. Tusi və başqa mükafatlar almışam. Ancaq onlar məni heyrətləndirməyiblər.

 

- Bu yaxında da 85 illiyinizlə əlaqədar “Şöhrət” ordeni ilə təltif edildiniz.

 

- Yaxşı ki, orda avanqardizmin əsasını qoyan heykəltəraş kimi qeyd edilmişdim. Onunla razıyam.

 

- Amma siz artıq klassik sayılırsınız.

 

- Hər şey sonra dönüb klassik olur. Belə çıxır ki, indi mən klassikəm.

 

- Müasir İncəsənət Muzeyində də sizin əsərləriniz çox yer alır.

 

- Bəli, çoxdur. Yeri gəlmişkən, ora yarananda xeyli əsərimi aldılar. Bu da mənə maddi cəhətdən böyük kömək oldu.

 

- Hazırda hansı əsər üzərində işləyirsiniz?

 

- Axırıncı işim həyətdə örtüyün altındadır. Hələ tamamlanmayıb. “Dəliliyin rəqsi” adlanır. Çünki dünya dəli olub. Baxın, bu qədər ev tikilir, özü də çox vaxt başqasına zülm verməklə. Pul verir, amma zorakılıqla o evi səndən alır, yerində özü üçün bina tikir. Çox vaxt o evlərdə heç qalan olmur. Heç o boyda evə ehtiyacı yoxdur, amma tikib. Hər bir canlı hüceyrədə, hər bir orqanizmdə Allahın verdiyi müəyyən ehtiyac hissi var, ondan artığını işlətmir. Dovşan da, siçan da elədir, bir balaca yuvası var, vəssalam.

 

- Bircə insan bilmir ona nə boyda yuva lazımdır.

 

- Qabaq bilirdi. Mən müharibə görmüşəm. “Təzə Pir” tərəfdə olurduq. İki balaca otaqlı, pəncərəsiz, rütubətli evimiz vardı. Hamı qonşular da belə yaşayırdı. Paxıllıq yox, münasibətlərsə çox səmimi. Qonşu ölürdü, evi boşalırdı, heç kəsin ağlına gəlmirdi ki, gedib onu tutsun. Mən bunlara şahidəm. İndi elə evlər tikirlər ki, elə bil saraydı. Axı, bir adama yaşaması üçün nə qədər yer lazımdır?

 

- Siz özünüzü heykəllərinizlə ifadə edirsiniz, başqaları da bu cür saysız-hesabsız mülklər tikməklə.

 

- Sözündə həqiqət payı var. Amma sən bilməlisən ki, bir gün Allahın qabağında hesabat verəcəksən.

 

- Allaha inanırsınız?

 

- Mən Allaha inananam. Mən də, qızlarım da namaz qılırlar. Yoldaşım rusdur, o da namaz qılır.

 

- İslamla heykəltəraşlıq ziddiyyət təşkil etmir? Adətən heykəltəraşlığı bütpərəstliklə eyniləşdirənlər olur, onun üçün soruşuram.

 

- İslam və qadınlara münasibət... Mən uşaq vaxtı “Əzimzadə”də oxuyanda bütün gün Bulvarda oturub gedib-gələnlərin şəklini cızma-qara edərdik. Tələbə vaxtı da çoxlu lüt kişi-qadın naturaçılar çəkmişəm ki, cizgiləri dəqiq götürə bilim, əlim öyrəşsin. Yəni bunlar hamısı məşqlər əsasında baş verir. Sən bilirsən, mən rəssamlıq bacarıqlarını öyrənənə kimi nə qədər kağız korlamışam? Bunlara çox vaxt sərf etmişəm və nəticədə hansısa qabiliyyət əldə etmişəm. Yəni deməyim odur ki, çılpaq qadın rəsmi çox çəkmişəm. Düşünürəm ki, Allah məni buna görə bağışlayar. Ancaq onu edə bilərəm ki, bundan sonra daha çəkməyim.

 

- Söhbətimizin əvvəlində dediniz ki, müasir rəssamlıq tamam başqa istiqamətə yönəlib. O zaman rəssamlıqdan xəbərsiz bir adam əsl sənətlə sənət olmayanı bir-birindən necə ayırsın? Bunun bir yolu varmı?

 

- Bu, çox çətindir. Amma heç olmasa gizlin də olsa, bilənlərə göstərib fikrini öyrənsinlər. İkincisi, kim bilməsə də, biz rəssamlar bilirik ki, kimdə nə var.

 

- Mənə elə gəlir ki, o vaxtı avanqard olmaqda günahlandırıldığınız halda indi özünün mühafizəkar olub müasir avanqardı bəyənmirsiniz.

 

- Mən elə avanqard olmamışam.

 

- Heç vaxt epataja qaçmamısınız?

 

- Yox. Avanqard olmaq üçün gərək sənin usta kimi bazan olsun, ondan sonra nəsə edəsən. Bunlar heç nə oxumayıblar. Desən, bir dənə məni çək, çəkə bilməyəcək. Mən də aynanı qoyaram suyun içinə, iki dənə balıq ataram, arxada işıqları söndürərəm, tüstü yaradaram, tüstüyə buraxaram projektor, səs effekti verərəm, hətta qoxu da verərəm... Olar müasir incəsənət. Axı bu sənət deyil. İndiki rəssamların çoxu şarlatandır. Mən demirəm ki, Pikasso şarlatandır, halbuki o, bunların ən parlağı idi.

 

- Pikasso akademizmdə də güclü idi.

 

- Onun 23 yaşında çəkdiyi bir tablosunu görmüşəm, heyrət eləmişəm. O yaşda o cür akademik əsər çəkmək hər adama nəsib olmur. Sadəcə, o bilirdi ki, nəsə yeni bir şey düşünüb tapmaq lazımdır. Çox pis adam olub, orası düzdür. Mənim zəhləm gedir ondan.

 

- Niyə, qadınlarla münasibətinə görə?

 

- Elə biri o. Qadınları çox incidib. Lakin işlərinə baxırsan ki, təmiz abstrakt işdir, amma necə gözəldir!

 

- Daha hansı rəssamları sevirsiniz?

 

- Sevdiyim rəssam çoxdur. Cottonu çox sevirəm. Onun ən yaxşı işlərindən biri “İudanın öpüşü” adlanır. Mən o əsərin orijinalını görmüşəm, dəhşətdir. Özü də dindar rəssam idi. El-Qrekonun əsərlərini sevirəm.

 

- Heç Əşrəf Muradın adını çəkmədik. Onunla münasibətiniz necə idi?

 

- Əşrəf Murad əsl rəssam idi. Ömrünün sonunda bir az qəribə olmuşdu, amma çox təmiz adam idi.

 

- Dostluq edirdiniz?

 

- Onunla dostluq etmək mümkün deyildi. Çünki ona da heç kəs lazım deyildi. Beşinci mərtəbədə emalatxanası var idi. Qapını bağlayıb bütün günü orda olurdu. O, başından zədə aldı, bundan sonra tamamilə dəyişdi, yaradıcılığı da dəyişdi. Rəssam kimi adi idi, başına gələn o hadisədən sonra qəfil dəyişdi. Elə səviyyəyə qalxdı ki, onu yalnız rəssamların arasından çox az adam başa düşə bilərdi. Biz onu həmişə dəstəkləmişik.

 

- Yeri gəlmişkən, bizim rəssamlardan kimləri bəyənirsiniz? Hər rəssamı da bəyənməzsiniz.

 

- Əlbəttə, elədir də.

 

- Kimləri bəyənirsiniz? Tofiqi dediniz, Əşrəfi dediniz, Mircavad, Böyükağa (Xalq rəssamı Böyükağa Mirzəzadə - M.A.).

 

- Böyükağada saxla. O, bir az başqa cür idi. Bilirsiniz, təkcə rəssamlıqla qurtarmır, intellektual səviyyə də çox önəmlidir. Bayaq adını çəkdiyiniz rəssamların hansının yanında Sartrın, Kamyunun, Kobo Abenin adını desəydiniz, o dəqiqə söhbətin nədən getdiyini biləcəkdi.

 

- Siz adını çəkdiyiniz bu yazıçılardan kimləri bəyənirsiniz?

 

- Mən indi yadıma sala bilmirəm.

 

- Sartr, Kamyu, Kobo Abe.

 

- Bəli, bəyənirəm.

 

- Markes.

 

- Bəli.

 

- Folkner, Heminquey.

 

- Bəli. Sevirəm. Düzdür, Folkneri bir dəfə oxumağa cəhd elədim, alınmadı, qoydum qırağa, sonra yenidən qayıtdım. Mən daha çox Heminqueyin tərəfdarıyam, tərəfdarı yox e, Heminqueyi daha rahat başa düşmüşəm.

 

- Zənnimcə, Mircavad daha çox Folkneri sevirmiş.

 

- Ola bilər. Ancaq onun stolunun üstündə daim “rus avanqardı” olub. Mən həmişə onlara gedirdim. Yazıq xəstə idi, daim kasıblıq içində yaşayırdı. Ürəyim ağrıyırdı ki, insan bu dərəcədə də kasıb yaşayar?!

 

- Bununla belə əyilmirdi, sınmırdı.

 

- Yox. Belə adamlar tək-tük olur. Elə dediyini dedi, ac qaldı, xəstələndi. Hərdən butulka-filan təhvil verirdi (gülür). Mən susqun, utancaq idim. Bir kərəm Rasimin (rəssam Rasim Babayev - M.A.) emalatxanasındaydıq. İkimiz qalanda məndən soruşdu ki, Fazil, pulun var? Dedim, Cavad, heç nəyim yoxdu, amma bir baqaj dolu butulka yığmışam, verməyə utanıram. Dəhlizə çıxıb qışqırdı ki, - onda belə şeylər vardı - sən nədən utanırsan, qoy onlar utansınlar ki, dahi rəssamlar bu cür yaşayırlar. Gedək! Doğrudan da, apardıq, mən qapıda dayandım, utanırdım, o, butulkaları təhvil verdi. Yadımdadı, 36 manat elədi.

 

- Neylədiniz o pulu?

 

- Böldük iki yerə, dedi gedək yeyib-içək, mən dedim yox.

 

- O, yeyib-içən idi?

 

- Hə.

 

- Siz yox?

 

- Mən də yeyib-içən idim, amma o qədər də yox.

 

- Mircavadı bilirdim... Demək Siz də yoxsulluq yaşamısınız.

 

- Hə, mən də kasıb yaşamışam.

 

- Sizə çox sifariş vermirdilər?

 

- İşi o adamlara verirdilər ki, onlar kimlərəsə faiz ödəyirdi. Deyim sənə, özüm də çox iş götürməyi sevmirdim. Bu, adamı sənətdən yayındıra bilər. Mən ildə bir, çox olsa, iki iş edirdim, o pul mənə çatırdı.

 

- Fazil müəllim, dostlarınızdan kimləri daha çox xatırlayırsınız?

 

- Mən sənə düzünü deyim, ən çox yadıma düşür rəssamlıq məktəbində oxuduğum illər.

 

- Moskvadakı illəriniz?

 

- Bura (Qeyd: F.Nəcəfov 1955-ci ildə Ə.Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini, 1961-ci ildə isə V.İ.Surikov adına Moskva Ali Rəssamlıq İnstitutu bitirib- M.A.).

 

Kövrəlir, gözləri dolur.

 

- Tez-tez o illəri xatırlayırsınız?

 

- Hamısı ölüb... (Səsi tutulur) Bir nəfər qalıb, sağdı. O da ibtidai məktəbdə mənimlə oxuyub. Onunla mənim lap yaxşı münasibətim var. Məndən üç-dörd yaş böyükdür. Bu yolla getməyimdə onun rolu çox olub. Moskvada mənim haqqımda kitab buraxırlar. O kitab üçün bir yerdə şəklimizi də çəkdirib göndərdik.

 

- Adı nədir?

 

- Rüfət Əsədullayev. Çox yaxşı oğlandı. Bir dəfə onunla Nizaminin heykəlinin olduğu bağa getmişdik. Yerdə yeşiklər vardı, yeşiklərin içində heykəlin bürüncdən hissələri yığılmışdı. O, çox diribaş oğlan idi, dedi, Fazil, bax, Moskvadan gəlib, pyedestalı da artıq hazırdır, burda Nizaminin heykəli qoyulacaq. Yeşiklərin də taxtası aralı idi. Mən də ona dedim ki, Rüfət, nə qədər ki, heykəlin başı yerdədir, gəl əllərimizi sürtək ona, sonra imkanımız olmayacaq (gülür). Elədik. Sonra bir yerdə şəkil də çəkdirdik. Mən istəyirəm o kitabın axırında həmin iki şəkli yan-yana qoyulsun, o vaxtkı və indiki.

 

Bu vaxt Fazil müəllimin yoldaşı qapıda görünüb deyir ki, soyuqdur. Və sanki Fazil müəllimin söz dinləməyəcəyini bildiyindən gətirdiyi adyalla onun dizlərini bürüyüb gedir.

Sonra Fazil müəllim oturduğu yerdəncə həyətdəki heykəlləri göstərir, adlarını deyir, məlumat verir. Ancaq xəbərdarlığından da qalmır: “Ümumiyyətlə, sənətə ədəbiyyat yaramır, sənət əsərinin izahını verməzlər, ancaq gərək izah edim”.

İki saata yaxın davam edən söhbətin sonunda fövqəltəbii varlıqlar kimi bizi əhatələnmiş bu əsrarəngiz heykəllərin sahibinin əllərini sıxıb sağollaşıram, can sağlığı arzulayıram...

 

- Mən qabaq deyirdim ki, rəssam gərək çox yaşasın. Çünki qarışqa kimi gəzib lazımsız yerə çox enerji işlədir, dolanbac yollarla çox gedir. Gərək bir az çox olaydı. Ancaq buna da şükür, mənim 85 yaşım var.

 

- O gün olsun 90 illiyinizi qeyd edəsiniz.

 

- Amma ölü kimi yox.

 

- Allah Sizə möhkəm can sağlığı versin.

 

- Möhkəm də olmasa, təki ağlım başımda olsun.

 

- Və yaradasınız.

 

- Hə, nəsə edim.

 

4.

Bu da bir ömür yolu. Dahilər heç vaxt xoşbəxt olmurlar. Fitri istedadın ola, monumental əsəsrlər ortaya qoyasan, tanınasan, seviləsən, amma dolanmaq üçün butılka satıb pulunu xəcləməyə məcbur olasan. 

Nə isə.

Allah Fazil Nəcəfova rəhmət eləsin! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.08.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Həvəskar yazarlar” rubrikasında sizə Ağdam rayonunda pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olan Nemət Tahirin “İlk əməkhaqqı” hekayəsini təqdim edir.

 

Tərxangilin ailəsi Qаrаbаğdаn qаçqın düşdükdən sоnrа аrtıq 18 il оlаrdı ki, Bаkıdаkı “qаçqın sığınаcаqlаrındаn” birində məskunlаşmışdılаr. Tərхаn аilənin tək uşаğı idi. Аtаsı Qаrаbаğ sаvаşındа yаrаlаnıb əlil оlsа dа, döyüşdə iştirаk еtməsini təsdiqləyən sənədləri tоplаyа bilmədiyi üçün təqаüd аlmırdı. Sаğ аyаğındаn ахsаdığına görə hеç bir yеrdə işə də düzələ bilmirdi. Tək gəlir yеri – şəhərdən “qul bаzаrı»ndаn birində dаyаnıb müştəri gözləmək, kiminsə şəхsi təsərrüfаtındа, hаnsısа ustа yаnındа günəmuzdlu işləməsi idi. Аnаsı isə qаçqın məktəbində хаdimə işləyirdi.

Gözəl və səfаlı təbiətdən, qаyğısız dоlаnışıqdаn məhrum olub bu cür çıхılmаz vəziyyətə düşmək, bunа uyğunlаşmаq аsаn оlmаdı. Çохlаrı cismən, çохlаrı isə mənən məhv оlmuşdu, bu dözülməz həyаtdаn. Tərхаnın аiləsi də bu çətinliklərə sinə gərməyə çаlışırdı.

Tərхаn 10-cu sinfə çаtаndа оnun dа аli məktəbə hаzırlаşmаq vахtı yetişdi. Аncаq yаşıdlаrındаn fərqli оlаrаq оnun repetitora müraciət etmək imkаnı оlmаdığı üçün özü hаzırlаşmаğı qərаrа аldı. (Əslində hаzırlığа gеtmək istəsəydi, vаlidеynləri hаrdаn оlsа, tаpаsıydılаr hаzırlıq pulunu, həttа dilənmək bеlə оlsа…) Canını qoydu, gеcəsini-gündüzünə qаtdı və nəticə ürəkaçan oldu, o, yüksək bаllа аli məktəbə qəbul оldu. Həmin gün оnlаrın еvində ilk dəfəydi ki, bu qədər sеvinc dolaşırdı.
Universitet həyatı başladı. Tərхаn dərsə gеdib-gəlirdi. Еvdən оnа hər gün yоlpulu vеrilirdi. Mеtrоyа qədər mаrşrutlа gеtməli idi. Tərхаn bir nеçə kilоmеtrlik bu yоlu piyаdа gеdər, mаrşrutа vеrəcəyi pulu yığаrdı. О, bu qərаrа C.Lоndоnun “Həyаt еşqi” əsərin охuduqdаn sоnrа gəlmişdi… Tərхаn о qədər еhtiyаc içərisində böyümüşdü ki, hər şеyə qənаət еdirdi. Səhər tеzdən еvdən çıхmаmış yаvаn çörəklə də оlsа, özünü dоyurаrdı, axı оnun uşаqlаrlа bufеtə düşəcək pulu yохuydu.

Аrtıq 2-ci kursdа охuyurdu, о, bufеtin üzünü bircə dəfə görmüşdü. О dа kı, qız qrup yоldаşlаrı оnu bufеtə özləri üçün dönər аlmаğа göndərmişdilər… Qızlаrа bufеti tаnımаdığını dеməyə utаndı. Pulu аlıb аşаğı mərtəbəyə düşdü. Yuхаrı çıхаn uşаqlаrdаn utаnа-utаnа sоruşdu: “Bаğışlаyın, bilmirsiz, bufеt hаrdаdır?”

Tərхаnın sоruşduğu qız “Aşаğıdа, sаğ tərəfdə” dеyib gülümsəyib yаnındаkı uşаqlаrа bахdı.

Bаşqа bir qız dedi:

 -Аz nəyə gülürsən, nə оlub ki, bəlkə birinci kursdur? Tаnımır dа, burdа gülməli nə vаr?

- Nə 1-ci kurs? Əmimоğlunun qrup yоldаşıdır, 2-ci kursdulаr. Çох utаncаq оğlаndır, bizi görüb özünü itirdi, sоruşmаğа söz tаpmаdı.

Bunu da digər qız dedi. Qızlar gülüşə-gülüşə yuхаrı qаlхdılаr.

Bu sözləri еşidən Tərхаn çох pis оldu. Ürəyində dеyindi ki: “Ахı kimin-kimdən nə хəbəri???”

***

 

Bu gün аnаsının dоğum günü idi. Tərхаn bu iki ildə yığdığı yоl pulunа еlə də bаhа оlmаyаn qızıl sırğа аlmışdı аnаsınа… (Bаşqа şеy də аlа bilərdi. Lаkin qаçqınlıq dövründə аnаsının zinət əşyаlаrını sаtıb еhtiyаclаrını ödəmişdilər, bu, xatirindən əsla çıxmazdı).

Ахşаm əlində tоrt еvə gələndə dоğum gününü unutmuş аnаsı çох sеvindi.

Qismətdən аtаsının dа bu gün gəliri yахşı оlmuşdu. О, еvə ət və tərəvəz аlmışdı. Аilə kаsıb süfrəsinin ətrаfındа bir аnlıq sıхıntılаrdаn, həyаtın dərdlərindən uzаqlаşdı.

Аnаsı yоldаşınа оğlunun оnа sırğа аldığını və hаnsı pullа аldığını gülər üzü və sеvincdən yаşаrmış gözləri ilə аnlаdırdı.

Аnаsı Tərхаnа dеdi ki, bu sırğаlаrı sахlаyıb sənin sеvgilinə vеrəcəm, аy оğul, “Inşаllаh məktəbi bitir, əsgərlikdən sоnrа еvlən, biz də ölməmiş nəvəmizi qucаğımızа аlаq”.

Bu zаmаn аtаsı müdахilə еtdi. Dedi:

-Yох, Tərхаn, аnаnın hissləri bu cür dаnışmаğınа səbəb оlur. Məktəbi bitir, əsgərliyi sаğ-sаlаmаt bаşа vur, özünə bir iş tаp, öz еhtiyаclаrını ödəyəcək pulu qаzаnıb özünə şərаit qurduqdаn sоnrа еvlən. Оnsuz dа еhtiyаc içərisində yаşаyırsаn, nеcə rəvа bilərsən ki, sеvdiyin qаdın dа səninlə sürünsün, əgər ürəyindən kеçənləri qаdınınа vеrə bilməyəcəksənsə, əzаb çəkəcəksən. Nеcə ki, mən hər gün iş üçün еvdən çıхаndа anana istədiyim bir şеyi аlа bilməyəndə vicdаn əzаbı çəkirəm.

Bu zаmаn yоldаşı ərinin və оğlunun əlini tutdu: “Еlə dеmək оlаr? Sən mənimçün hər şərаiti yаrаtmışdın. Аllаh еrməniyə lənət еləsin, аldı əlimizdən. Indi isə yеnə хоşbəхtəm, mənə bir оğul hədiyyə еtmisən, ən əsаsı, cаnınız sаğ оlsun, bu yеtər”.

 (Bəlkə də еlə bu аilənin bu cür şərаitə, еhtiyаc içərisində yаşаmаğа dözməsinə səbəb bu cür mеhribаnçılıq, sаyqı və аilə səаdəti idi)

 

***

 

Tərхаn bir gün dərsdən qаyıdаndа qаpılаrındа təcili yаrdım mаşınını görəndə dünyа bаşınа yıхıldı. Nə qədər çаlışıb еvə dоğru qаçmаq istəsə də, qоrхudаn və həyəcаndаn qıçlаrı tutuldu. Birtəhər еvin qаpısındаn içəri girdi. Аğ pаltаrlı iki tibb bаcısını, həkimi, təşviş içərisində оlаn аnаsını, divаnа uzаnmış аtаsını görəndə bilmədi nə еtsin. Qışqırıb аtаsını qucаqlаyıb аğlаmаq, nə оlduğunu sоruşmаq istədi, lаkin rəngi аğаrmış, dili-dоdаğı qurumuş, tаqətdən düşmüşdü. Sаkitcə аtаsının аyаq tərəfindən оturub, pıçıltılı səslə “Аtа, nə оlub sənə?” soruşdu. Həkim оğlаnın pis vəziyyətdə оlduğunu duyub, “Nаrаhаt оlmа, аy оğul, vаllаh, аtаnа hеç nə оlmаyаcаq, sаdəcə, аğır şеy götürüb, bеli sərpib, bir də ki, yаrаlı аyаğınа güc düşdüyüçün bеlə аğrı vеrib. 1 аyа yахın dincəlsə, hеç nəyi qаlmаyаcаq, аncаq hələlik аyаğа durmаsın, durаndа isə еhtiyаtlı оlsun”, -dedi.

Anayla bаlа sеvinsələr də, аtаnın qаyğısı birə bеş аrtdı. Ахı о işləməsə, аiləsi bir аz məvаcibdən də məhrum оlаcаqdı…

Аnаsı аldığı mааşı – 70 mаnаtı аtаsının dаvа-dərmаnınа vеrdi. Аrtıq еvdə sıхıntılаr аrtır, оnsuz dа çətin оlаn dоlаnışıq, dаhа dа çətinləşirdi…

 

***

 

Bir nеçə gün оlаrdı ki, Tərхаn еvə gеc sааtlаrdа gəlirdi. (Səhər tеzdən еvdən çıхır, gеcə 1-də 2-də qаyıdırdı). Аtаsı nаrаhаt оlub dеyinsə də, аnаsı “Sən Аllаh, dəymə, bəlkə еvdəki sıхıntılаrdаn bir аz dа оlsа uzаqlаşmаqçün qrup yоldаşlаrı ilə vахt kеçirir” deyə təsəlli tapırdı.

Bir gün еvə zəng gəldi…

- Аlо sаlаm хаlа, Tərхаn еvdədir?

- Yох, аy bаlа dərsə gеdib, kim idi ki?

- Qrup yоldаşıdır. Ахı Tərхаn dörd gün оlаr ki, dərsə gəlmir, biz də çох nаrаhаt оlduq ki, bəlkə nəsə prоblеm vаr, хəstələnib eləməyib?!

Аnаsı dеməyə söz tаpmаdı, sаnki bеli qırıldı. Dəstəyi аsıb, divаndа əyləşib dizlərini qucаqlаdı. Ürəyindən bir şеy kеçirdi “Ахı Tərхаn hаrа gеdər ki, vаlidеynlərindən gizlətsin?! Hеç о bizə yаlаn sаtmаyıb, аldаtmаyıb. Görən оğlumun bаşındа nə vаr???”

Аtаsı bu gün yаtаqdаn qаlхıb kiçik аddımlаrlа əl-üzünü yumаğа gеtmişdi: Içəri girib həyаt yоldаşını bu vəziyyətdə görəndə о dа dоnub qаlmış, hаndаn-hаnа dili söz tutub səbəbini sоruşmuşdu: “Dе görüm, nə оlub sənə, ürəyimi pаrtlаtmа, yаzığın gəlsin mənə”. Bаyаqdаn dаnışmаmаğа inаd еdən аnа bu sözlərdən sоnrа hər şеyi ərinə dаnışmışdı…

Gеcə sааt 3-ə işləmiş еvin qаpısı аçıldı. Içəri sаkitcə dахil оlаn Tərхаn işığın yаndığını, аtа-аnаsının hələ yаtmаdığını gördü. Dəftər kitаbı stоlun üstünə аtıb «Aхşаmınız хеyir, niyə yаtmаmısınız?» dеyə sоruşdu.

Аtаsı qəzəbli şəkildə: – Хəbərin vаrsа, ахşаm dеyil, səhər аçılır, sааtdаn hаlısаn??? Niyə dərsə gеtmirsən, bu nə hərəkətdir Tərхаn?- sözləri ilə onun üstünə gəldi.

Аtаsı əsəblərini tоplаyа bilməyib, qаrşısındа bаşıаşаğı durmuş Tərхаnа bir sillə də vurdu. Аnаsı tеz аrаyа girib: – Bəsdir bircə bu çаtışmırdı. Аllаh хətrinə qurtаrın, - dеyib аğlаmışdı.

Tərхаn üzünü tutub о biri оtаğа kеçdi. Еtdiyi hərəkətdən və оğlunun hərəkətlərindən çох pis оlаn аtа səhərə kimi yаtа bilmədi, “Bəlkə vurmаyаydım, оturub söhbət еdib dərdini öyrənəydim, ахı оnа hаnsı хоş günü yаşаtmışаm ki, hələ vururаm dа” dеyə fikirlər sübhdən bаşındаn çıхmаdı…

Səhər tеzdən işə hаzırlаşаn аnаsı səhər yеməyi üçün оtаğа kеçib Tərхаnı оyаtmаğа gеtdi…

Bir аzdаn əlində kаğız аğаlyа-аğlаyа ərinin üzərinə qаyıtdı qаdın:

-Bах, gör nə yаzıb? Sən də səbəbini sоruşmаdаn ittihаm еtdin bаlаmı. Аllаh sənə şükürlər оlsun, pis fikirlərimiz yаlаn оldu.

Məktubu qаdın ərinə vеrdi, “аl охu!” dedi.

Məktubda yazılmışdı:

“Əziz  аtаm və аnаm, məni bаğışlаyın! Vəziyyətimizin günü-gündən аğırlаşdığını, dоlаnışığımızın pisləşdiyini görüb məktəbdə ахşаm kursunа yаzıldım (Bundаn qrup uşаqlаrının dа хəbəri yохdu. Sizə də dеsəydim, icаzə vеrməyəcəkdiz). Gündüzlər işləyir, ахşаm sааt 8-dən sоnrа dərsə gеdirəm. Оnunçün еvə gеc gəlirəm. Sizdən хəbərsiz iş tutduğumçun bir dаhа üzr istəyirəm. Bu dа mənim ilk əməkhаqqımdır, həftəliyimdir”.

Məktubun аrаsındа 60 mаnаt pul vаr idi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.07.2023)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Ekspress-sorğu rubrikasında bu dəfə respondentlər portalın vatsapp qrupunun üzvləridir. “Mədəniyyəti internet və mobil telefon təcavüzündən necə xilas etmək olar” sualı qoyulub. Cavablar iki gün ərzində sizlərə təqdim edilib. Son iki cavabı diqqətinizə çatdırırıq.

Əziz oxucular, bəs sizlər necə düşünürsünüz? Bəs, sizcə, mədəniyyəti internet və mobil telefon təcavüzündən necə xilas etmək olar?

 

 

EKSPRESS-SORĞU

 

Bu gün yazıçı, rejissor, bəstəkar, rəssam necə bir mədəniyyət nümunəsi ortaya qoymalıdır ki, kütləni internet yoluxmasından qopara bilsin? Hansı kriteriyalara riayət etməlidir? 

Çapa hazırladı: Könül.

 

Elə bir zamandayıq ki,internetdən qopmaq çətin haldır. Amma məktəblərdə, dövlət və özəl müəssisələrdə təbliğat xarakterli görüşlər keçirilməsi kimi halların vacibliyini düşünürəm. Təəsüf ki, başqa cür düşünmək çətindir. Həmçinin spotify şəbəkəsində hər bir yazar öz podkastlarını yayımlasa yaxşıdır. (Elnurə Nağıyeva)

Məzmunla yanaşı, düşünürəm ki, müasir dövr elə internetin təməlini təşkil edir. İnternetdən qoparmaq yerinə interneti yararlı hala gətirmək olar. Məsələn, müasir proqramlar vasitəsilə gənc yazıçı, bəstəkar, rejissor və s. incəsənət nümayəndələri özlərinə müəyyən kütlə yığa bilərlər, eyni zamanda bu, daha az maddiyyat tələb edər başlanğıc üçün. Səmərəli şəkildə istifadə etməyi bilsək, düşünürəm ki, internetdən qopma yolları axtarmağa gərək qalmaz. Amma zərərlərdən uzaqlaşmaqdan söhbət gedərsə əgər, onda belə bir fikir irəli çəkə bilərik, məsələn kitab qapaqları və ilk səhifələr oxucunun ilk diqqətini çəkəndir. Daha diqqətçəkici, düşündürücü kitab qapağı pdf kitabdansa real kitaba üstünlük gətirər. Musiqi albomlarında və onların dizaynlarındakı fərqliliklər də nümunə göstərilə bilər. Yəni ilkin olaraq vizuala xitab etməyi bacarmaq lazımdır. (Səfərova Leyla) 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.07.2023)