“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Səhər Xiyavinin şeirlərini təqdim edəcək. 

Səhər Xiyavi

Sonralar ədəbi çevrədə Səhər Xiyavi adı ilə tanınan Nəcibə Rüstəmoğlu Xiyavi 1967-ci ildə xiyav və ya meşgin şəhərində dünyaya göz açıbdır. İndi isə orta məktəb müəllimidir. 1996-ci ildən ədəbiyyat sahəsində çalışmağa başlayıbdır.

Səhərin iki kitabı Güney Azərbaycanda çap olunubdur. Onlar,"Qadın danışır" və "Ağrılarım özgə deyil" adındadırlar.

Səhər xanım, Azərbaycanın tanınmış yazarı Afaq Məsudun "Fatma" adlı kitabının azərbaycan ərəb əlifbasına köçürəni olubdur. Bu kitablar hazırda Təbrizdə satışdadırlar.

 SÜRGÜN GÜNƏŞ

Yadındadırmı sevgilim?

Demişdim: "Bir dərin mağara var içimdə

Heç nə ilə dolmur."

Milyonlar yaşı olan

Sönükmüş ulduzların

Mağarasından qoca və dərin!

Bu duyğu hələ də mənimlə var.

İti dişli mişar kimi

Gecə-gündüz dartır ruhumu.

Bütünsüz pazzeləm,

Yarımçıq roman!

Nə ilkim bəllidir, nə sonum.

Başımı itirmişəm dəhşətli dumanlarda

Gecə yarıları lapbadan düşünəndə

Dərin tənhalığımı,

Qışa dönürəm yay günü.

İnsanın tənhalıq duyğusu

Ətrafında olan adamlara deyil.

Cəmiyyətdə tənhalıq,

Yalqızlığın ən pis üzüdür.

Düşünmüşəm,

İnsan sonsuz bir yalqızlıqdır

Ucu-bucağı bilinməz.

Nə sevgi, nə həvəs

Doldura bilməz boşluğunu

Yalnız keçəri uydurmadır bunlar.

Naçar nərdivan qoyub,

Pillə-pillə içimdəki

Qırx qat dolanbaca enirəm.

İnanmazsan;

İllər boyu

Qapı-qapı axtardığım sürgün günəşi

Ürəyimin tən ortasında tapıram!

İsinirəm, tamamlaşıram.

Özümə sarılıb,

Özümü qucaqlayıram

Sən haqlı idin;

İnsanın dərin yalqızlığını

Özündən başqa kimsə doldura bilməz!

Sən də yalqızlığıma ortaq ol!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hərçənd ki, onun 65 illik yubileyi sentyabr ayının iyirmi dördünə düşürdü, mən düz bir ay sonra yazıram. 

Gəlin, öncə onun ömür yoluna işıq tutaq. 1958-ci ildə Masallı rayonunda dünyaya gəlib. 1986-cı idə Azərbaycan Dillər Universitetini bitirib. Bir il Yardımlı rayonunda müəllim işlədikdən sonra, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına ədəbiyyat institutunun aspiranturasına daxil olub. 1991-ci ildə Mirzə Fətəli Axundovun “"Təmsilat"ı və qərbi Avropa maarifçi dramaturgiyasının ənənələri" mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib. Elə həmin ildən də 1993-cü ilədək Azərbaycan Dillər Universitetində müəllim kimi çalışıb. 1993-1994-cü illərdə Belçikanın "Medecins sans frontieres" humanitar təşkilatında tərcüməçi işləyib. 1996-cı ildə "Cahan" jurnalında çalışıb. 1998-ci ildən "Turan-98" tərcümə firmasının direktorudur. AMEA Nizami adına ədəbiyyat insitutunun ədəbiyyat nəzəriyyəsi şöbəsinin baş elmi işçisidir.  

2010-cu ildə isə "Azərbaycan komediyasının poetikası" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə edərək Filolologiya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsinə nail olub. 

Deyir ki,- “Hamı dayanmadan yazır, hərə bildiyini, hərdən də bilmədiyini yazır. Bilirsiz, bizdə bir yararsız xasiyyət var, yəni, bəlkə də, istənilən yazı adamında. Sən daha çox bilmədiklərinin aşiqi olursan, ondan yazmaq, onu ekrana gətirmək istəyirsən. Amma onu fəth etmədən, haqqında cüzi şeylər bilməklə. Yəni düşünürsən ki, əsas modeldir, onu qursam, içi asandır və nəticədə şablon alınır. Mən daha çox filologiya aləmində “müşahidə edirəm” demirəm, bilmədən yazanları görürəm, çünki hər şey ortadadır. Ömür qısadırsa, onu yazmaqla uzatmaq olmaz. Bu eşqlə qələmə sarılanlar var, hətta xarici ölkələrdə çap olunurlar. Baxın, biri “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” yazırsa, ardınca ən azı 10 nəfər də bu hadisəni yamsılayır. Nəyə lazımdır? İnsan əgər anlamadığı problemlərdən bir kitab bağlayırsa, onu nəşr etdirirsə, sonra da sinəsini qabağa verib sevinirsə, buna nə ad qoymaq olar? Əlbəttə cahillik...”

Ruh adamıdır, gözlərinin dərinliyində qəribə bir ifadə var. Bəli, bu ifadə illərlə çəkdiyi zəhmətin təzahürüdür, gözlərindən məğrur-məğrur boylanır. Keçirdiyi yuxusuz gecələrin acısı, apardığı tədqiqatların əziyyəti sanki dil açıb adamla danışır. Amma nə yaxşı ki, yorulmayıb, hələ də axtarışdadır...

“Bir neçə yerdə və dəfələrlə demişəm, indi də təkrar edirəm: O, ədəbiyyat haqqında, bədii mətn və əsər haqqında fərqli nəzəri təcrübələr və ənənələr kontekstində düşünə və yaza bilən beş - altı filoloqumuzdan biridir. Mətni çox sevir. Mətnlə davranmağı, işləməyi bacarir. Onun sevdiyi filoloji mövqe - kontekstinin tapılması və mətnin hüdudlarını, eləcə də “sıxlıq dərəcəsini” göstərməsidi. Sevdiyi şairlərin yaradıcılığına Tınyanov prinsipini- “şeir sırasının sıxlığı” prinsipini tətbiq edir. O, semantik əlaqələri yalnız qonşu sözlər arasında, sətirdə, beytdə deyil, bütövlükdə şeirin simmetrik yerləri arasında da aparır. Çağdaş poeziyamızın istedadlı nümayəndələrinə həsr olunmuş məqalələrini xatırlamaq və gözdən keçirmək kifayətdir. Poeziya haqqında ən yaxşı yazanlardan biri də odur. Onu poeziyada “dilin arxa planı” maraqlandırır. Onu yaxın-uzaq sətirlərin, obrazların gizli əlaqələri, mənalar mübadiləsi və s. maraqlandırır.”- bu fikirlər ədəbiyyatşünas, professor Rüstəm Kamala məxsusdur. Hörmətli professor onun haqqında düşündüklərini davam etdirərək daha sonra yazır:

“Onun bütün cəhdləri XX əsr Azərbaycan poeziyasının iyerarxiyasını anlamağa yönəlib. Yazılarından və söhbətlərindən gəldiyim qənaət budur: O, ədəbiyyatda hər kəsin yerini gözəl və dəqiq bilir. Və heç vaxt ölçü həddini itirmir. Onun sevimli şairlərini mən də tanıyıram. “Əli Kərim xəstəliyi” ilə məni də yoluxdurdu. Sağ olsun. Azərbaycanın bir böyük şairinə mən də “yaxınlaşa” bildim. O, janrından asılı olmayaraq, bütün əsərlərə poeziya bucağından baxır. Onun üçün poetika poeziya haqqında elmdir və hətta klassik Azərbaycan komediyalarını poeziya kimi araşdırır.

Onun şairliyindən də xəbərim var. İlk dəfə bir neçə şeirini bir soyuq qış axşamı “Baksovet”də bir kafedə oxumağı da yadıma gəlir. Bu şeirləri oxuyandan sonra ağlıma gələn ilk nəzəri qeydlər bunlar oldu: Bu şeirlərdə məna obrazla kəsişmir- daha doğrusu, hansısa sürreal bucaq altında kəsişir. Bəzən predmetin mənası və simvolik obrazı arasında əlaqəni pozur. Onun poetik mətnlərində vahid obyekt yoxdur, fraqmentlərə- “kubiklərə” bölünür və hər birinin şəffaf süjeti var. O, Azərbaycan poeziyasını struktur baxımdan təşkil olunmuş vahid süjet kimi anlamağa, araşdırmağa çalışır. Fikrimcə, Azərbaycanda filoloqları və milli oxucuları iki yerə bölmək lazımdır: Mirzə Fətəlini oxuyanlara və oxumayanlara. Hiss olunur ki, o, Mirzə Fətəlini mükəmməl oxuyub. Namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Azərbaycan komediyasının poetikasına həsr edib. Mən yazılarımı ona baxıb yazıram. Onun baxışlarını həmişə üzərimdə hiss edirəm...”

Bu söhbətimdə bilərəkdən daha çox mütəxəsis rəyinə istinad etdim ki, həm yaddaşlar təzələnsin və həm də tənqidçi, ədəbiyyatşünas və tərcüməçi Cavanşir Yusiflini yaxından tanıyasınız...

Bəli, illər öncə guya ürək çatışmamazlığından vəfat etdiyi xəbəri ölkəyə yayılsa da, professor Rüstəm Kamal demişkən- Cavanşir Yusifli hələ uzun müddət ədəbiyyatımıza xidmət göstərəcək…

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu maarifçi şair adlandırırlar, amma o, həm də bir uşaq şairi idi. Yazdığı “Xoruz”, “Bənövşə”, “Keçi”, “Quzu”, “Qızıl gül”, “Qərənfil” və digər şeirləri, “Tülkü həccə gedir”, “Tıq-tıq xanım” kimi pyesləri ilə uşaqların ən sevimli yazıçısına çevrilən Abdulla Şaiqin 64 ildir ki, aramızda yoxdur. Mollanəsrəddinçilərə yaxın olan şair, həm də Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının banilərindəndir. Hazırda Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı Abdulla Şaiqin adını daşıyır. Uzun müddət bu teatrda çalışan ədib “Xasay”, “Eloğlu”, “Vətən”, “Fitnə”, “Qaraca qız” kimi çeşidli pyeslər yazıb. “Fitnə” və “Nüşabə” əsərləri Nizami süjetləri əsasında yaranan maraqlı sənət örnəkləridir. 

Abdulla Şaiq 1959-cu ildə Bakıda vəfat edib, Fəxri xiyabanda dəfn olunub. 1990–cı ildən Bakıda fəaliyyət göstərən Abdulla Şaiqin ev-muzeyi onun həyat və bədii yaradıcılığını, bütün ömrü boyu apardığı pedaqoji fəaliyyətini, onunla ünsiyyətdə olan yazıçı və ziyalıların fəaliyyətini işıqlandıran bir mədəniyyət ocağıdır. 

Ədibin ev-muzeyi Bakının mərkəzində, Abdulla Şaiq küçəsi - 21 ünvanında yerləşir. Muzeydə ilk dəfə olsaq da, burada xüsusi doğmalıq hiss etdik. Binanın zəngini vururuq, qapıda bizi muzeyin əməkdaşı qarşılayır. İçəri keçirik, köhnə Bakıya xas olan dar, uzun pilləkənləri qalxıb mənzil-muzeyinə daxil oluruq. Muzeydə ömrünün böyük bir hissəsini bu evdə keçirmiş Abdulla Şaiqin ömür yoluna yenidən nəzər salırıq.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, muzey 1990-cı ildə Azərbaycan Nazirlər Sovetinin qərarı ilə yaradılıb. Ədibin 120 illik yubileyi ərəfəsində, 2001-ci ilin yanvar ayında muzeyin ekspozisiyası açılıb. 

Mənzil-muzeyi 4 otaqdan ibarətdir. Ekspozisiyada A.Şaiqin həyat və yaradıcılığına aid fotoşəkillər, müxtəlif sənədlər, şəxsi əşyalar və s. təqdim olunur. Muzeyin yaradılmasında ədibin oğlu Kamal Talıbzadənin əvəzolunmaz xidmətləri olub. Kamal Talıbzadə bu eksponatları ailə evindən, Ədəbiyyat İnstitutundan, arxivdən, qohumlarından böyük əziyyətlər hesabına toplayıb. Muzeydə ümumilikdə 9576 eksponat qorunub saxlanılır.

Salondayıq. İçəri daxil olduğumuz andan etibarən, otaqlar bizdə nostalji hisslər yaradır. Salonda diqqətimizi ilk cəlb edən üzərinə köhnə süfrə salınmış masa oldu. Öyrəndik ki, dühalar görmüş masa tarixin ən keşməkeşli xatirələrini özündə ehtiva edir. Səməd Vurğun, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Mirzə Ələkbər Sabir, Abbas Səhət, Mikayıl Müşfiq, Cəlil Məmmədquluzadə, Üzeyir Hacıbəyli kimi ziyalılar bu masa ətrafında dəfələrlə şeir-sənət məclisləri təşkil ediblər. Abdulla Şaiq öz yoldaşları ilə gecədən səhərə kimi müxtəlif dərsliklər üzərində çalışıb. Bu masa arxasında keçirilən belə işgüzar görüşlər çox olub. Onların yuxusuz gecələri doğma dilimizin inkişafında mütərəqqi rol oynayıb.

Sonra digər otaqlara keçirik və burada xüsusi stendlərdə nümayiş olunan kitablar göz oxşayır. Bu kitabların bəzilərini vərəqlədikcə uşaqlıq xatirələrimiz göz önündə canlanır. Biz digər şair və yazıçıları müəyyən yaşa çatdıqdan sonra tanıyırıq, amma Abdulla Şaiqi uşaq vaxtlarımızdan “Xoruz”, ”Keçi”, “Tıq-tıq xanım”, “Tülkü həccə gedir” kimi nağılları ilə, şeirləri ilə tanımışıq. Ana laylasından sonra birinci dilimiz “Şaiq dili”dir. Yəni biz onunla formalaşıb böyümüşük. Sanki ani də olsa, bizi uşaqlıq illərimizə qaytaran sehrli bir aləmə düşürük. Abdulla Şaiq uşaqları çox sevirdi və daim onlar üçün çalışırdı. O, bir gün Quba rayonunun Yekdar kəndinə gedir. Yekdarda iki mərtəbəli bir evdə qalır. O, ev sahibindən xahiş edir ki, evdə qaldığı müddətdə uşaqlar da burada dərs keçsinlər. Beləliklə, o həmin evin birinci mərtəbəsində məktəb açır. Daha sonra Abdulla Şaiqin ənənəsini davam etdirmək məqsədilə həmin məktəb Baxçaəli kəndinə köçürülür, 4 sinifli məktəb açılır. Həmin o məktəb hazırda da fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda A.Şaiq hazırladığı oyuncaqlarla uşaqlar üçün müxtəlif səhnəciklər nümayiş etdirir...

Muzeydə təqdim olunan önəmli eksponatlardan biri də ədibin əsərlərini qələmə aldığı yazı masasıdır. O vaxt ədibin ömür-gün yoldaşı Şahzadə xanım istəyib ki, bu köhnə masanı atsın və yenisini alsın. Bunu bilən Abdulla Şaiq “Masama” şeirini yazır. Şahzadə xanım onu oxuyandan sonra bu onun üçün əziz bir xatirəyə çevrilir. Qeyri-adi görünüşü olan bu masaya nəzər yetirdikdə, burada nümayiş olunan eksponatların xüsusi dəyərə malik olduğu qənaətinə gəlirik. İş masasının yerləşdiyi otağın divarından böyük saat asılıb. Onun əqrəbləri simvolik olaraq Abdulla Şaiqin vəfat etdiyi anda dondurulub.

Muzeyin əməkdaşı A.Şaiqin qələm yoldaşlarının repressiyaya məruz qalması haqqında danışarkən bizdə belə bir sual yarandı: “Abdulla Şaiq də bu ruhda şeirlər yazırdı. Bəs onun repressiyaya məruz qalmamasının səbəbi nə idi?” Sən demə, Abdulla Şaiq o dövrdə şeirlərini büküb sobanın içinə yığıb. Kamal Talıbzadə atası rəhmətə gedəndən sonra oradan həmin əlyazmaları tapıb. Həmin şeirlər “Arazdan Turana” kitabında öz əksini tapıb.

Muzeyin tərkibində “Vətən” yaradıcılıq dərnəyi fəaliyyət göstərir. Dərnəyin əsas fəaliyyət istiqaməti Abdulla Şaiq ənənələrini qoruyub saxlamaqdır. Həmin dərnəyin 50-ə yaxın fəal üzvü var və hər biri xüsusi istedada malik şagirdlərdir. Bu dərnəkdə müxtəlif yaradıcılıq sahələri mövcuddur. Eyni zamanda, təmənnasız şəkildə fəaliyyət göstərir.

Burada olarkən həm də onu öyrəndik ki, muzeydə nümayiş olunan eksponatların heç birinə dəyişiklik edilməyib, bunun da əsas məqsədi Abdulla Şaiq irsinin qorunaraq gələcək nəsillərə olduğu kimi ötürülməsindən ibarətdir. 

Gördüklərimiz, eşitdiklərimiz bir daha deməyə əsas verir ki, böyük ədiblərimizin irsini yaşadan muzeylər keçmişlə gələcək arasında bir körpüdür və mütləq bu körpüdən keçib tariximizi, mədəniyyətimizi öyrənməliyik.

Materialı hazırlayarkən BDU-nun AzərTAC-da təcrübə keçən tələbələrinin təəssqratlarından istifadə edilmişdir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.10.2023)