Super User
KİTAB BƏLƏDÇİSİndə Abdulla Şaiqin “Xasay”ı
Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Təhsil insanların keçmişini öyrənən, gələcəyini öyrədən bir həyat zərurətidir fikrimcə. Tədris olunan fənndən asılı olmadan həyatımızı şəkilləndirir, məqsədlər, hədəflər və qət ediləcək yollar qoyur önümüzə. Təbii ki, bu mövzuda ən çox dəstək olan, dəstək olmalı olan şəxslər də məhz müəllimlərdir.
Çox sevdiyim bir söz var. "Müəllim şam kimidir, alışdıqca ətrafını işıqlandırar."
Hər birinizə salam, dəyərli oxucular. Bugün sizinlə oxuduğum bir əsər haqda fikirlərimi bölüşmək istədim. Abdulla Şaiq, “Xasay”
Əsəri oxuyanlar bilər, kiçik bir uşağın həyatı, ona ailənin etdiyi təsirlərdən söhbət gedir başlıca olaraq burada. Ziyalı olmamasına baxmayaraq övladlarının təhsilini hər şeydən üstün tutan bir ata obrazı ilk diqqət çəkən məsələlərdəndir. Atanın ölümündən sonra oğluna biganə qalan ana isə başdan-başa bir "məsuliyyət abidəsi"dir. Əsər gedişatı haqda bilməyənlərə məlumat verəsi olsam qısaca belə deyərdim. Badam, yəni Xasayın anası hələ Balakişinin sağlığındaykən də olduqca əhlikef, vecsiz biri kimi qələmə alınır, elə onun ölümündən sonra da nə isə dəyişmir. Nə iş təklif olunsa "mən bacarmaram" deyib kənara çəkilir. Sonra da ona diqqət göstərən "ziyalı" Rəcəb bəylə evlənir. Sən demə Rəcəb bəy çox ziyalı imiş, hə. Amma onun ziyası elmə yox, cibgirliyə, quldurluğa, pisliyə imiş... Özü öz oğlunu uçuruma aparan Badam əsla səhvləriylə barışmır. Məktəbin birincisi olan Xasaysa günü gündən sevimli Kamil müəlliminin gözləri önündə məhv olub gedir.
Zaman keçdikcə balacanı da özünə oxşadan Rəcəbin elə sən demə əvvəldən məqsədi bu olur. Onu oğurluğa göndərir, məktəbdən ayırır, küçələrdə işlədir. Kənardakılar da ya söyür, tənqid edir, ya da susub durur. Rəcəbin əslində qatil olduğunu bilən qonşu da susur, onun oğru olduğunu bilən dost-tanış da. Əslində susmayanlar da vardı, amma Badam heç kimə inanmır, övladıyla maraqlanmır. Heç kim də bu uşağın dərdini öyrənmək istəmir. Bircə Kamil müəllimdən başqa...
Mənə görə elə əsas məsələ də budur əsərdə. Yeri gəlsə indiki, yeri gəlsə köhnə əsərlərə baxdıqda, real həyata nəzər yetirdikdə şagirdləri, tələbələri incidən müəllim sujetləriylə olduqca çox rastlaşırıq. Onların problemləriylə maraqlanmır, ya da mehriban başlayıb, sonta bezir, vaz keçir. Amma Kamil müəllim əsl Pedaqoq, əsl müəllim kimi öz işini yerinə yetirir. Bir an belə doğru yolu göstərməkdən vazkeçmir. Hər yola əl atır, hər kəslə əlaqə yaradır, yetər ki, biricik şagirdi Xasayı geri qazana bilsin. Bacarır da. Təbii ki, insanın öz təbiətindən çox şey asılıdır, Xasay savadlı, çalışqan, mərd uşaq idi. Amma yol göstərənləri doğru deyildi. Uşaq gələcəkdirsə, müəllim o gələcəyi yazandır. Kamil müəllim obrazı kimi obrazlara, insanlara həm ədəbiyyatda, həm həyatımızda olduqca ehtiyac var. Xüsusən indiki dövrdə, həyat şərtləri bu qədər çətinkən şagirdləri təhqir edən yox, "səndən adam olmaz" deyən Mirzə Kərimlərə yox, "mən ona inanıram, o bacaracaq" deyən Kamil müəllimlərə ehtiyac var.
Əziz oxucular. Aranızda həm tələbələr var, həm müəllimlər, həkimlər, daha kimlər-kimlər. Unutmayın ki, həyat özü də bir məktəbdir. Bu məktəbdə isə bizim özümüz də bir müəllimik. Həm özümüzə, həm ehtiyacı olanlara əl tutmalı, dəstək olub doğru yolu göstərməliyik. Məsuliyyətdən qaçmaqla, ətrafa biganə qalmaqla, "mənə nə?" deməklə heç də irəli getmək mümkün deyil. Tam əksinə. Uçurumdan döndərilməyən hər şəxs getdiyi yollara bərabər iz salır, özüylə daha başqalarını da sona aparır.
İnsan sözü "səhv" mənası verən nisan sözündən yaranıbmış. Səhv etmək bizlərə məxsus. Əsas odur ki, dərs alaq, irəliyə doğru, düzgün yolla addımlayaq. Oxumalı olduğunuzu düşündüyüm, oxuya biləcəyiniz, faydalana biləcəyiniz əsərlərə birini daha əlavə etmək mənim üçün xoş oldu. Xoş mütaliələr.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
Uça bilməyən quş rəssam oldu
Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Maraq doğuracaq növbəti bir xəbəri sizə çatdırmağı özümə borc bilirəm.
Ferrişburq adlı quş Kueçi ştatındakı Vermont Təbiət Elmləri İnstitutda qırıq sümüyü zədələnmədən öncə müzeydən uçuş elçisi olaraq çalışırdı. Lakin uçmaq qabiliyyətini itirən quş özünə tamamilə yeni bir peşə tapıb. Quşun işini görənlər gözlərinə inanmayıb.
Pedaqoqlar rəsm çəkməyə başlaması üçün quşun ayaqlarını boyaya batıraraq kətanın üzərinə un qurdlar səpələyib. Muzeyin ətraf mühit üzrə pedaqoqları Mal Muratori və Leksi Smitin dediyinə görə, Ferrişburqun ev heyvanı kimi böyüdüldükdən sonra aldığı pis qidalanmadan yaranan xəstəlik nəticəsində quşun uçma bacarıqları sıradan çıxmağa başlayıb.
Smit Tennesidəki Amerikan İql Fondunda bənzər bir hadisəylə üzləşdikdən sonra artıq uça bilməyən Ferrişburqun yaxşılaşdırılması üçün rəsm çəkmə fikrini ortaya atmışdır.
Pedaqoqlar quşun ayaqlarında boya varkən kətanın üzərində hərəkət etməsi üçün un qurdlarını bu kətanın üzərinə səpələmişlər və bu müddətdə ortaya qeyri-adi bir sənət əsəri ortaya çıxmışdır. Ferrisburq indi institutda quşlar haqqında öyrənmək istəyən hər yaşdan olan insanlar üçün sənət dərsi verir.
Mənbə: tv100.com
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
HEKAYƏ MÜSABİQƏSİ FİNALÇILARI – Orxan Cuvarlı, “Daş”
Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu ilə “Ulduz" jurnalı “Ədəbiyyat və İncəsənət" portalının media dəstəyi, Şirvan Xeyriyyə Cəmiyyətinin isə təşkilati dəstəyi ilə görkəmli qələm ustası, Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın 85 illik yubileyinə həsr edilmiş, yaşı 35-dək gənc yazarlar arasında hekayə müsabiqəsi keçirir.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, ölkədə gənc nasirlərin nəsr nümunələrinin daha da püxtələşməsinə xidmət edən, mövzu seçimi sərbəst olan müsabiqəyə iki yüzdən artıq hekayə ünvanlanıb, Münsiflər tərəfindən 8 finalçı müəyyənləşib. Ötən gündən etibarən, portalımızda 8 finalçının hekayələri dərc edilməkdədir.
Qeyd edək ki, müsabiqənin qalibi və mükafatçılar noyabr ayının ikinci yarısında elan ediləcək.
Bu gün Orxan Cuvarlı öncə özünü, sonra isə hekayəsini təqdim edəcək.
Mən Cuvarlı Orxan Ramin oğlu 1994-cü il oktyabrın 28-də Bakı şəhərində anadan olmuşam. 2012-2016-cı illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsində bakalavr təhsili almışam. Magistr təhsilimi 2016-2019-cu illərdə Türkiyə Burslarının qalibi kimi Akdeniz Universitetinin Jurnalistika fakültəsində tamamlamışam. 2019-cu ildə namizədlik dissertasiyamı uğurla müdafiə etmişəm. Rus, ingilis və türk dillərini bilirəm. Hazırda İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkətində redaktor vəzifəsində çalışıram.
2015-ci ildən Orxan Cuvarlı imzasıyla ədəbi fəaliyyətə başlamışam. 2016-cı ildə
Üçüncü Gənc Ədiblər Məktəbinin iştirakçısı olmuşam. 2022-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüyəm.
2023-cü ildə Gənclər və İdman Nazirliyinin “Gənclər mükafatı”nın “Ədəbiyyat” nominasiyası üzrə laureatı olmuşam.
DAŞ
(hekayə)
Sürməyi səmada süzən buludlar Ayın qabağını kəsdi. Ayın üzünü duvaqtək örtən kövrək ziyası görünməz oldu, ətraf zil qaranlığa büründü.
Otuz il bu yerdən baxdığım, arabir tutqunlaşan, bəzən də apaydın olan səmada buludlardan savayı bircə qımıltı da gözə dəymirdi. Bulud topalarının süzüldüyü hissələr lacivərdə boyanırdı.
Bu səma illərdir gördüyüm yeganə mənzərə idi. İstəsəm də, bundan nə bir çərək əskiyi, nə bir qırıq artığını görə bilərdim. Sanki kimsə göy üzünü gözlərimin önündə bir rəsm tablosu kimi asıb getmişdi.
Gecə və gündüz növbələşəndə bu tablonun rəngindən başqa hər şeyi - eni, uzunu, genişliyi, hüdudsuzluğu yerli-yerində qalırdı.
Səhərlər rəssam bu xəyali tablonu açıq rənglərlə fırçalayırdı. Elə ki şər qarışırdı, tablodakı açıq rənglər qatı boyalarla əvəzlənirdi. Bu qatılıq buludların barmaqlarının ucunda gəzən adamlar kimi səssiz-səmirsiz çəkildiyi yerlərdə dərinləşirdi.
Az qala yaddaşıma həkk olunan bu rəsm tablosunda hərdənbir yeni şeylər; perik düşən bir dəstə sərçə, gözqamaşdıran Günəş, bədirlənmiş Ay, göy üzünə duz kimi səpələnmiş ulduzlar, səmanın canına yayılan göyqurşağı peyda olurdu.
Neçə gündür bu mənzərələrə baxa-baxa darıxmaq barədə düşünürəm. Darıxmaq hissi mənə ucsuz-bucaqsız səhranı xatırladır. Hərdən bu səhrada az qala dizlərinə qədər quma batırsan, arabir isti qumsal ayaqlarını yandırır. Məni ən azı darıxmaq qədər fanilik hissi də sıxcalayır.
Bəzən həyat adlı yarışın sonunu düşünəndə bu hiss içimi çulğayır.
Dünyaya gəlirsən, qayğıların da səninlə bərabər böyüyür, gündəlik məişət təkrarları səni təngə gətirir. Bu qapalı dövrəyə özün də bilmədən öyrəşirsən. Zaman keçdikcə təəccüb hissini itirməyə başlayırsan. Hər şeyin parıltısını itirməsi, adidən adi, sadədən sadə olması içindəki fanilik hissini ərşə çıxarır.
Tez-tez keçmişimə qayıdıram. Keçmiş etibarlı, sınaqdan üzüağ çıxmış dostsayağıdır. Keçmiş indinin dolaşığından, gələcəyin bilinməzliyindən fərqlidir. Keçmişdə hər şey donub. Sən həmin dövrdəki səhvlərini, peşmanlıqlarını, təəssüflərini, sevinclərini, kədərlərini, doğrularını ölçüb-biçsən də, dəyişə bilmirsən, olduğutək qəbul edirsən.
Keçmişdən nigaran qalmaq olmur. Sən olub keçənləri kiçik bir təbəssümlə və ya acı bir təəssüflə xatırlamaqla kifayətlənirsən. Keçmiş gələcəklə bağlı narahatlıqlardan, nigaranlıqlardan uzaqdır…
Hərdən ötüb keçən vaxtlar quduz it kimi üstümə cumur. Hafizəmin illər əvvəlki hissəsindən sivişib irəli atılan xatirələr uzun labirintlərdən yarısağ, yarıölü gözlərimin önünə dikilir. Elə indi də bu tutqun səmaya baxıb bulanıq yaddaşımı ələk-vələk edirəm.
Bu otuz ildə çox şeyi unutmağa çalışmışam. Bəzən bu evin sevinc dolu günləri yadıma düşür. Biz heç kimə dəyib-dolaşmayan bir ailə idik.
Biz deyirəm, çünki mən də bu evin məhrəm, ad verə bilmədiyim rahatlığına isinişmişdim. Bu dördgöz evə neçə səadətli, bəxtiyar illər sığışmışdı. Ta ki o məşum günə qədər.
İnsanın ürəyi də daşlaşa bilərmiş. Mən xırda bir daş parçası olsam da, bu həqiqəti qavradığım gün heyrətləndim. İlahi, adamlar necə də qəddar olurlar!
Həmin gecə indi zilləndiyim səma mənə aydın görünmürdü. Bizi otağın tavanı, evin damı ayırırdı.
Xocalı günlərlə mühasirədə qaldı. Bu günlərdə adamlar bir qırıq qorxunu, vahiməni ürəklərinə yaxın buraxmırdı. Heç kim varidatını, uşaqlığını, gəncliyini burada qoyub gedəcəyinə inanmırdı. Bəlkə də, inanmaq istəmirdi.
Son günlər bir neçə ailəni təxliyə etmək üçün helikopterlər gəlirdi. Həmin an o adamların çöhrəsinin büründüyü təəssüfü, ağlamsınan sifətlərini unuda bilmirəm. Onlar son dəfə evlərinə, həyətlərinə, ağaclara, dağlara, quşlara, səmaya baxıb doluxsunurdular.
Bizim bünövrəsini qoyduğumuz yuvalar ağlaya-ağlaya keçmişiylə vidalaşan adamlar üçün göz dağı idi. Onlar sanki təkcə bu evləri yox, xoşbəxtliklərini, firavan günlərini də kərpic-kərpic hörmüşdülər. İndi həmin evlər, xoşbəxtliklər intəhasız bir naməlumluğun qoynuna sığınmışdı.
Evindən ayrılmaq istəməyənlər müqavimət göstərməyə çalışırdılar. Əlisilahlı düşmən dəstələrinin qabağında gündən-günə zəifləyən, gücsüzləşən, əliyalın müqavimət.
Bu evin adamları tələm-tələsik getdilər. Silah səsləri get-gedə yaxınlaşdıqca onlar o qədər tələsirdilər ki, qazanları ocaqda, balaca qızcığazın kuklası divanın bir küncündə qaldı. Evin ağsaqqalı heç ayaqqabılarını geyinməyə macal tapmadı, məstlərini sürüyə-sürüyə ailəsini meşəyə tərəf apardı.
Həmin sabah şəhər ağappaq qarı yorğan kimi sinəsinə çəkmişdi. Axşama doğru müqavimətin zəiflədiyi anlarda dümağ yorğan qeybə çəkildi, qocaman şəhər bahar laləzarları kimi al-qırmızı rəngə təslim oldu.
Görəsən, o məşum gecə, həmin laləzarda kürəyi üstə canını tapşıran neçə şəhər sakininin son gördüyü şey indi baxdığım tutqun səma olmuşdu?
Kim bilir, bəlkə bir möcüzə olsaydı, şaxtada bədəni qaxaca dönən cansız uşaqlardan biri dirilsəydi, sevinə-sevinə ilk dəfə gördüyü bu qəribəliyi dostlarına müjdələyərdi: “Uşaqlar, qırmızı qar yağıb”…
O gecədən sonra evlərdəki yemək qoxusu pəncərədən içəri dolan barıt iyiylə əvəzləndi. Soyuq aralı pəncərələrdən, açıq qapılardan dalğa- dalğa evlərə doldu, otaqlar buz kəsdi. Divanın küncündə unudulan kuklanın sarı saçları qırov bağladı.
Soyuqdan sonra hərbi geyimli, tanımadığım adamlar da bu evə girdi. Əvvəlcə bu şəhərin sakinlərinin ürəyini sökdülər, sonra evlərini.
Kərpic-kərpic tikilən bu yuva, indi də daş-daş, himinə qədər sökülürdü.
Günlər keçdikcə o əzəmətli ev qəfil xəstəliyə tutulan adamlar kimi əriyirdi. Əvvəlcə evin damı, sonra otağın tavanı yoxa çıxdı. O gündən səmayla məni ayıran bircə maneə qalmadı.
Sonra bu evin taybatay qapılarını, sobasını sökdülər, masanı, taxtı, divanı, stulları, dolabları, qab-qacaqları, sarı kuklanı daşıyıb apardılar.
Aradan keçən otuz ildə o uca evdən geriyə tanımadığım adamların söküb aparmaqda çətinlik çəkdiyi mən və bənzərlərimdən ibarət bünövrə, üzündəki mamırlardan başqa həyat əlaməti olmayan daş parçaları yadigar qalıb.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
Mənə yenidən acı verir, məni öldürmək əvəzinə - DÜNYA POEZİYASINDAN SEÇMƏLƏR
Şair Ümid Naccari monteneqrolu Katarina Saricin bir neçə şeirini dilimizə çevirərək “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı vasitəsi ilə şeirsevərlərə ərməğan edir. Bu şeirlərin bəzən abstrakt fikirləri, düşüncə ziddiyyəti ilə oxucunu yüklədiyi duyulsa belə, əslində onlar, gerçəkdən, sirli-sehirli, bir qədər də metafizik abu-hava yaradır, oxucunu düşündürərək hardasa bu yaranmış mənzərənin bir parçasına çevirir.
Katarina Saric Nikšić Universitetində Fəlsəfə və Cənubi Slavyan ədəbiyyatı üzrə təhsil alaraq Podqoritsada sosial siyasət üzrə magistr dərəcəsini tamamlayıb. Sosial kontekstdə şeir və nəsr yazır.Çoxsaylı antologiyalarda və böyük ədəbi saytlarda təmsil olunan müəllifdir.Onun şeirləri və nəsri haqqında xeyli elmi əsərlər yazılıb. Əsərləri bir çox mükafatlara layiq görülüb, yeddi dilə tərcümə edilib. Katarina Saricin şeirləri heç vaxt döyüş meydanını tərk etməyən və düşüncələri uğrunda mübarizə aparan cəsur bir qadının səsidir. Onun poetik görüşləri zaman-zaman böyük feminist şairlərin poetikasından keçir.O, sözün həqiqi mənasında, qadının iç dünyasını detallarına qədər oxucuya çatdırır.
ŞƏKƏR YAĞMURU
Mənə mesaj olaraq bir mətnlə yaxınlaşmayacaqsan, Şəkər!
Haralıyam, peşəm nədir kimi bir sualla…
Çox tez hiss edəcəksən
Danışıq dilindən dəhşətə düşdüyümü,
Hazır formulların ürəyimi bulandırdığını,
Mart ayında doğulduğumu,
Və mavi rəngi sevdiyimi.
Dağınıq bir “Vikinq” sıçrayışında
mənə tərəf qaçacaqsan
Artıq rezerv edilmiş bir park kimi,
Baş ağrısından işgəncə almış kimi.
Bazar günü olacaq və həssas dərim üçün
Krem aldığım aptek işləməyəcək.
Evlənməyəcəksən, boşanmayacaqsan,
Ya da qarmaqarışıq bir münasibət içində olmayacaqsan.
Sadəcə palçıq içindən keçənlər kimi yorulacaqsan.
Yağmur yağacaq,
Və hər zamanki kimi çətirim olmayacaq.
Hind Okeanında bir tısbağaya toxunduğunu danışacaqsan.
Qürur və ya utanc hissi?
Sənə sunami qayalarının altından topladığım
mərcan rəngli dırnaqları göstərəcəyəm
Seylon sahilləri yox olduğunda.
Məni arxa daxmaya aparacaqsan,
romlu bir çay üçün ən yaxın restorana.
və mənə yol boyu dostluqlarından danışacaqsan.
Siləcək səsi duyulacaq,
dumanlı şüşəyə üfürəcəyəm,
yol xəritəsini cıracaqsan,
Zirehli evim şüşədən düzəldilmiş kimi dağılacaq.
Kirpiklərinin üzərindən keçəcəyəm,
tikanlı məftil arasından
və bir qaranquş gedişi ilə gözünün dibinə dalacağam.
Köhnə video cihazında "Kəpənək"i
milyon dəfə geri çəkdiyimi biləcəksən,
azadlığa uçmağı xəyal etdiyimi belə...
Cibindən bir torba qızılı rəngdə tütün çıxaracaqsan,
büküb bütün qorxularımızı
çəkəcəyik havalı arzularımızı,
mavi tüstülərdən keçəcəyik.
Və külün içində bir çiçək əkəcəyik,
yağmur yağacaq
su kimi böyüyəcək çiçəyimiz
FLAŞ
Günortadan sonra yağışa dözə bilmirəm,
caza və keçmişə dönməyə dözə bilmədiyim kimi.
Geriyə dönüb baxdığımda
günəşin qürubunda maşın sürməyimiz,
siqareti uçuşda bitirməyimiz görünür.
Dadsız saqqıza dözə bilmirəm,
çiyələk və balonların partlaması
məhdudiyyətsiz bu şirin zarafat.
Dördyolda ayaqlarımı sığallayıram,
başımı pəncərədən çıxarıram,
külək saçlarımı yelləyir,
dözə bilmirəm
musiqi qutuları üçün yol kənarındakı gözyaşlarına.
Şeir gecələri kapuçino dadındadır
hər yeni sevdiklərimi məhv edən yaralar
Ya da uzaq məsafəli sevgilərə bənzər kimi...
Hər körpünü yandıran bu lənətlənmiş zəifliyə
dözə bilmirəm,
amma davranışları
əbəs məni məsumluğumda tənha buraxır.
Sonsuza qədər açıq olan bir yaranın üstünə
palçıq vurur,
mənə yenidən acı verir
məni öldürmək əvəzinə.
Yağışa dözə bilmirəm,
caz səsinə də,
fasiləsiz olaraq daima bu dəyişməz hislərə...
Məbədlərdə partlayışlar kimi
və yolun yanmış qoxusu
həmişə o dəyişməz küllərdən gəlir.
FOTO
- Bu həyatın fotosunu sənə buraxıram
bir çanta dolu qəhvə,
sobada albalı dadında tort,
və o ayaqqabılar - ad günüm üçün hədiyyən
(bir ölçü böyük).
Uydurulmuş hay-küylər...
şəhərkənarı yataqxanalarda
bu həftə sənin üçün planlaşdırılır
(və kağız qırıntıları).
Bu gün tərk edildim,
küləklərə ürək verdim,
öldürücü gözündən
retuşlaşmış gerçəkliyimi alıram.
Unudulmuş əlyazması
və son uğursuz gəlişim,
məndən sənə və geri.
(Məntiq anlamından gerçəklik anlamına).
Bütün görmədiklərini sənə buraxıram
barmaqlarına sıxılmış klaviatura düymələri,
ikinci dərəcəli modelləşdirilmiş gerçəklik.
Gözəl bir dizaynda buludların köpüyü,
sənin dəyişən eqon,
Paralel kainatın yaradıcısı,
bu virtual yer və göy üzü.
Mən səni tərk edirəm.
Təqlid etmirəm.
Heç vaxt təqlid etmirəm.
Və etmərəm.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
QİRAƏT SAATI: Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı – Adəm Bakuvinin romanı
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.
47-Cİ DƏRC
Eduard Abramyanın növbəti fikirləri xüsusi vurğu ilə səsləndirildi:
-”Erməni legionuna xüsusi qəddarlıqları ilə seçilən Qaregin Njde və Drastamat Kanayan başçılıq edirdilər. Bu legionda təkcə SSRİ ordusunun almanlara əsir düşən erməni əsgərləri xidmət etmirdi, Avropadakı erməni mühacirləri də xidmət edirdi. Onların ayrı-ayrı nümayəndələri hətta Reyxdə rəhbər vəzifələrədək gedib çıxmışdılar. Ştandartanfürer Vartan Saakyan, qruppenfürer Razmik Nazaryan, kapitan Misak Torlakyan belələrindən idi.”
Mətn bitdikdən sonra Baş Hakim xahiş etdi ki, xarici mənbələrdən erməni legionu barədə daha bir neçə iqtibas səsləndirilsin.
Ardıcıl bir neçə mənbədən faktllar səsləndirildi:
1-ci mənbə Rusiyaya aid idi:
-Rusiya Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Mərkəzi Arxivində SSRİ Xalq Daxili İşlər Komissarlığının Rostov vilayət Daxili İşlər İdarəsinin 4-cü bölməsinə raportu Divanda oxunur. Raportda yazılır: “1942-ci ilin avqustunda Rostov-Don şəhərinin işğalı dövründə şəhərə general Dronun başçılıq etdiyi bir qrup erməni millətçisi gəlib. Qrupa Hitler tərəfindən Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizə aparmaq üçün Qafqaz millətlərindən könüllülər legionu təşkil etmək səlahiyyəti verilib. Alman qoşunlarının Cənubi Qafqaza müdaxiləsi zamanı bu legion Ermənistanı bolşeviklərdən azad etməli idi. Dronun qrupunun Rostov-Donda olduğu müddətdə təqribən 100 min nəfərlik legion yaradılıb”.
2-ci mənbə İngiltərənin idi:
-İngilis tədqiqatçısı Xrisotor Valkerin “The Survivat of a nation” adlı kitabı Divanda təqdim olunur. Kitabının 357-ci səhifəsində müəllif yazır: “Ermənilər Hitlerin əmrini yerinə yetirmək üçün 30.000 nəfərdən ibarət qoşun yaratmış və II Dünya müharibəsinə çıxarmışdılar. Onlar müvəqqəti erməni hökuməti qurublarmış, Berlin radiosundan yararlanırlarmış. 19, 20, 21 avqust 1936-cı il tarixli “Hayastan” qəzetində yəhudilərin “Zəhərli və xroniki bir xəstəlik” olduqlarını yazmış və Hitlerin xilaskar olduğunu ifadə etmişdilər. Mənə elə gəlir ki, Adolf Hitlerə faşist olmağı Mussolini yox, ermənilər və onların papazları-patrikləri - vazgenləri öyrətmişdilər”.
Tamaşaçılar bu sitatı alqışladılar.
3-cü mənbə SSRİ rəhbərliyinə aid idi:
-SSRİ Xalq daxili işlər komissarı Beriyanın müharibənin şiddətli dönəmində SSRİ rəhbəri İosif Stalinə yazdığı məktubu Divanda təqdim olunur. Məktubda qeyd edilir: “Alman ordusu tərəfindən yaradılan erməni legionu casusluq və pozuculuq işləri üçün qırmızı ordunun arxa cəbhəsində bir neçə erməni komitəsi yaradıb müstəqil Ermənistanın təbliği istiqamətində iş aparırlar. Dünya erməniləri Almaniyanın “hərbi ehtiyaclarına” sərf etmək üçün vəsait toplayırlar”.
4-cü mənbə yenidən Abramyan oldu:
-Erməni tarixçisi E. Abramyanın 2006-cı ildə Moskvada, Bıstrov nəşr evində çap olunan “Abverdəki Qafqazlılar” adlı kitabı Divanda təqdim olunur. Kitabında müəllif yazır: “Alman Reyxinin himayəsi altında Ermənistan bütün gücü ilə Yaxın Şərqdə alman təsirini möhkəmləndirməyə çalışmaq məcburiyyətindəydi. Bu baxımdan, Erməni Milli Komitəsi, keçmişdə Rusiya və İngiltərənin ermənilərə yaşatdığı acı xəyal qırıqlığına və dəhşətli fəlakətlərə işarə etməyi zəruri bilirdi. Nasist Almaniyası daşnaklara bütün bu xidmətlərinin qarşılığında həm Türkiyədə bəzi əraziləri, həm də Qarabağı, Naxçıvanı və Axalkələk bölgəsinin bir hissəsini söz vermişdi. Həmçinin müharibə zamanı daşnaklar Qarabağ bölgəsinə yerli xalqı Sovet hakimiyyətinə qarşı qaldırmaq üçün xüsusi hərbi qruplar və desantlar göndərmişdir”.
Mənbələr oxunduqdan sonra Baş Hakim Njdeyə “Birdən sözünüz olar” sualını ünvanladı, onun qanlı-qanlı baxışlarından heç də xoşlanmayıb sözü Baş ekspertə verdi. Baş ekspert dedi:
-Arxivlərlə tanışlıq zamanı başqa bir olduqca maraqlı fakta rast gəlindi: 1941-ci ilin ortalarından 1944-cü ilin sentyabrına qədər ermənilər Türkiyədə və bütün Yaxın Şərqdə alman kəşfiyyatı ilə çox yaxın əməkdaşlıq ediblər. Erməni gizli agentləri faşist təbliğatını aparır və yəhudiləri təqib edərək yaxalanmaları üçün faşistlərə kömək edirdilər. Nasist partiyasının ideoloqlarından olan Alfred Rozenberq 1926-1936-cı illər arasında SSRİ-nin Şərqşünaslıq İnstitutunun başçısı olan doktor Artaşes Abegyana ermənilərin antropologiyasını və tarixini tədqiq etmək üçün komissiya yaratmağı tapşırmışdı. Ermənilərin Rozenberqə hazırladığı təkliflərdə yazılırdı ki, Türkiyə II Dünya müharibəsində almanlarla ona görə yaxınlıq edir ki, müharibədən sonra Azərbaycanla birləşib Böyük Turan dövləti yaratsınlar. Ona görə də bu planın qarşısının alınması üçün onlar Türkiyə və Azərbaycan arasında bufer dövlət - “Böyük Ermənistan” yaradılmasını zəruri hesab edirlər.
Prosesin bu yerində yaşlı hakim “erməni legionlarının satqınlığı” mövzusunda faktların açılması üçün vəsadət qaldırdı, bu, Baş Hakimin özünə belə təəccüblü gəldi. O, təəccübünü belə ifadə etdi:
-Necə? Bunlar façistlərə satılıb, təzədən façistləri də satıblar?
Bu mövzu barədə arayışı da Baş ekspert özü təqdim etdi:
-Bəli, hətta faşizmə xidmət edən erməni legionları belə erməni millətçiliyinə xas olan satqınlıq və xəyanətdən uzaq ola bilməmişdi. Belə ki, tərkibində 916 erməni olan 808-ci piyada batalyonu Tuapse uğrunda döyüş zamanı rusların üstünlüyünü sezib güllə atmağı dayandıraraq onların tərəfinə keçmək qərarı qəbul etmişdir. Amma döyüşü hər halda almanlar qazanmış, erməniləri satqınlığına görə Vermaxt cəzalandırmışdı. Onların silahları əllərindən alınmış, hamısı təmir-tikinti işlərinə cəlb olunmuşdu.
Hətta ermənilərin ən məşhur batalyonu olan 809-cu batalyonu da sonda satqınlıq aqibəti gözləmişdi. Belə ki, Normandiya döyüşündə müttəfiqlərin ordusu tərəfindən darmadağın olan 809-çular təslim olub müttəfiqlərin bayrağı altına keçmişdilər.
Növbə Njdenin həbsinə gəldi, Baş Hakim Baş ekspertdən bu barədə bilgi verilməsini xahiş etdi. Baş ekspertin yenə özünün əziyyətə qatlaşmasını gördükdə ona söylədi ki, bayaqdan əziyyət çəkirsiniz, yorulmusunuz, qoy yükü gənclər çəksinlər.
Amma Baş ekspert buna razı olmayıb növbəti mətni oxumağa başladı:
-General Qaregin Njdenin – Ter-Harutyunyanın almanların Berlində yaratdığı “Erməni Milli Şurasının” üzvü kimi xaricdə yaşayan ermənilərin arasında SSRİ-yə qarşı yönəlmiş fəaliyyətlə məşğul olmasına görə 2 noyabr 1944-cü ildə SSRİ rəhbərliyinin qərarı ilə həbs edilərək istintaqa cəlb edilməsi barədə məlumat sənədlərdə bu cürdür: İstintaq müəyyən etmişdir ki, müttəhim Ter-Harutyunyan 1908- ci ildən 1937-ci ilə qədər Daşnaksütun partiyasının üzvü olmuş, 1918-ci ildə daşnak hökuməti tərəfindən millətçi hərbi hissələr yaratmaq məqsədi ilə Zəngəzura göndərilmişdir. Daşnak hökumətinin Zəngəzurdakı silahlı qüvvələrinin komandanı, 1921-ci ildən isə Azərbaycan ərazisində yenicə təşkil edilmiş Ermənistan hökumətinin baş naziri olaraq sovet ordusuna qarşı hərbi əməliyyatlar aparmışdır. Bu şəxs necə ki, minlərlə türkün, azərbaycanlının qətlini həyata keçirmişdir, eləcə də öz millətinin kommunist olan minlərlə üzvünə divan tutmuşdur. Onun əmri ilə bir sıra kommunist və qırmızı ordunun komandirləri həbs olunmuş və güllələnmişdir. Həmçinin, yüzlərlə kommunist, qırmızı ordu mənsubu inqilabi əhval-ruhiyyəli fəhlə və kəndlilər Tatev qayalığından aşağı atılaraq öldürülmüşdür. Sonrakı döyüşlərdə məğlub olan və Almaniyaya qaçan Ter-Harutyunyan alman kəşfiyyatçısı, mayor Drumyun göstərişi ilə 1942-ci ilin payızında Berlində olmuşdur. O, özünün köməkçisi olan Hayk Asatryanın vasitəsilə Bolqarıstanda yaşayan 30 nəfər ermənini Berlinə gətirmişdir. Burada onlar Xoxenbande kəndində yerləşən kəşfiyyat-təxribat məktəbində təlim keçərək Krıma göndərilmişdilər. Onların məqsədi Sovet Ermənistanına keçmək və orada kəşfiyyat-təxribat fəaliyyəti ilə məşğul olmaq idi. Alman ordusunun Ermənistan sərhədlərinə yaxınlaşacağı təqdirdə isə bu adamlar daxildə üsyan qaldırmalı idilər. Faşistlərə işləyən 6 nəfər erməni isə paraşütlə Azərbaycana atılmışdı. Lakin onlar Gəncədə, Xanlarda və Dəstəfurda tutularaq ifşa edilmışdilər.
Baş Hakim prosesin növbəti hissəsini elan etdi:
-İndi də xahiş edirəm ki, ekspertlər Njdenin, ümumən erməni nasistlərinin yəhudilərin əleyhinə yönəlmiş fəaliyyətlərindən ayrıca danışsınlar.
Təbii ki, Baş ekspert bu arayışı da məhz özü oxumaq üçün tribunaya qalxdı. Amma bir neçə dəfə buna cəhd eləsə də oxuya bilmədi, ürəyinin ağrısı doğma xalqına qarşı yönəli ürəkdağlayıcı xəbərləri oxumasına imkan vermədi. Ona su içirtdilər və keçib yerində əyləşməsini təmin etdilər. Mətni isə gənc norveçli ekspert oxudu:
-Bir qədər öncə bu tribunadan ingilis tədqiqatçısı Xrisotor Valkerin “The Survivat of a nation” adlı kitabında yer almış “19, 20, 21 avqust 1936-cı il tarixli “Hayastan” qəzetində erməni müəlliflər yəhudilərin “Zəhərli və xroniki bir xəstəlik” olduqlarını yazmış və Hitlerin xilaskar olduğunu ifadə etmişdilər” cümləsi səsləndi. Bəli, erməni nasistləri yəhudi millətinə belə yanaşmış, 2-ci dünya müharibəsində bu xalqın fiziki məhvinə yönəli aksiyalara öz töhfələrini vermişlər. 1942-ci ilin sonlarında Erməni Milli Şurasının erməni legionu ilə birləşməsi. nəticəsində II Dünya müharibəsində erməni batalyonları çox sayda yəhudinin qırılmasında əsas rollardan birini oynadılar. Erməni əsgərlərinin çoxundan yenicə istila edilmiş torpaqlarda hərbi polis kimi istifadə olunurdu. Erməni əsgərlərə almanların siyahısında olan bütün yəhudiləri tutmaq tapşırığı verilmişdi.
“Ermənistanın yəhudi icması II Dünya müharibəsi zamanı Vermaxtın tərkibindəki 20000 (30000) nəfərlik erməni legionunun qəddarlığını və satqınlığını heç vaxt unutmayıb”. Bu açıqlama ilə isə İsrail eksperti Arye Qut Amerika yəhudi diasporunun ən populyar “The Algemeiner” qəzetində çıxış edib.
Ermənilərin casusluq fəaliyyəti üçün “Aynxait Şturm” qrupu yaradılmışdı ki, onlar sovet ordusuna arxadan zərbə vurmağın yollarını axtarmaqla yanaşı, əsirlərin içərisində yəhudiləri aşkar etməli idilər. Bu qrupla yanaşı 106 saylı oberqrup yaradılmışdı ki, Stepanyan və Sərkisyan adlı iki erməni ona rəhbərlik edirdi.
Ermənilərin 2-ci dünya müharibəsində faşistlərin kölgəsinə sığınaraq yəhudilərə divan tutmasını öz xadimləri də təsdiqləyiblər. “Modus Vivendi” təşkilatının Ermənistanda yerləşən mərkəzinin sədri Ara Papyan yazır ki, 1915-ci ildə ermənilərə qarşı soyqrımı yəhudilərin planı əsasında olub: “1604-cü ildən bu günə qədər ermənilərin bu günə düşməsinin səbəbi yəhudilərdir və onlar 1918-ci ildə Azərbaycanı işğal etməyimizin qarşısını aldılar. Biz də II Dünya müharibəsində onlardan öz qisasımızı aldıq.”
Bu yerdə yaşlı hakim Baş Hakimin icazəsi ilə müttəhimə bir sual ünvanladı...
(Davamı var)
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
BİRİ İKİSİNDƏ - Arzu Hüseynin şeirləri
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün Arzu Hüseynin şeirləri ilə tanış olacaqsınız.
***
Üşüdəcək əllərini sazaqlar,
Yandıracaq üz-gözünü isti də.
Darıxacaq pəncərəndən uzaqlar,
Çağıracam, deyəcəksən, səsdi də.
Ağlayacam, deyəcəksən yağışdı,
Bilirəm ki, tanımazsan belə də.
Gör kimlərin ulduzları barışdı,
Bizimkilər qovuşmadı hələ də.
Bəlkə, düşər payımıza xoş halın,
Qısa olar mənə gələn yol bu gün.
Bəhanələr qatilidir vüsalın,
Sabah gecdir, gəlirsənsə, gəl bu gün.
Armududa qızardıqca çay dəmi
Alışarsan nəfəsimə, istimə.
Başın altda yastıq elə sinəmi,
Qucağımı yorğan elə üstünə.
Kirpiyini çətir bilib gizlənim
Baxışının sual dolu selindən.
Eşq istəyim, ay ürəyi zəmzəmim,
Ovuc-ovuc içir məni əlindən.
Noğul kimi damağımda ərisin
Dodağının şirinliyi, bəs demə!
Elə öpüm sübhə qədər, Nəfəsim,
Birdə məndən ayrı qalmaq istəmə.
***
Aldığım nəfəs kimisən,
Bircə ölümə bəndsən.
Çalış daha dönmə geri,
Bu dəfə çıxıb getsən!
Gecə olsan, mən də sərin
Sinən üstə uyusam.
Qaynayan səhra qumutək,
Soyusam e, soyusam.
Başım üstə kərkəslərin,
Uçuşuna baxarsaq.
Bəlkə, yenə ümid doğar,
Sabaha sağ çıxarsaq.
Ruhum iftar süfrəsiydi,
Ac gəldin, yedin, bitirdin.
Mən səndən nə umdum, Adam,
Sən mənə nə gətirdin?
Sevmədin giley edəndə,
Dedin, səbr et, şükr et, dayan!
Birdə gördüm əli qanlı,
Uçurumun kənarındayam...
AĞLADIM
Üşütmədi şaxta məni, qar məni,
Düşmən etdin hər kəsə aşkar məni.
Yıxılmadım satanda dostlar məni,
Sən kənarda durdun deyə, ağladım.
Dayaz dedin, dərinlikdə üzmədik,
Nə illahsa dərdimizi çözmədik,
Beş-on günlük çətinliyə dözmədik,
Ayrılaqmı sordun deyə, ağladım.
Qürur etdim, nə edirsən, et, dedim,
Bir dedinsə, cavabında cüt dedim,
Mən axmağam, tutaq, sənə get dedim,
Körpüləri qırdın deyə, ağladım.
Olmaz belə, bizimki də zülümdür,
Yanıb bitdim gördüklərin külümdür.
Bu, eşq deyil, hər nəfəsi ölümdür,
Vücudumu sardın deyə, ağladım.
Gözü qara gecələrdə yuxumdun,
Çox istədin, çox apardın, çox umdun.
Sən ki mənim ürəyimə yaxındın,
Ən yaxından vurdun deyə, ağladım.
RƏNGLƏRDƏN SARI
Sarı idi saçlarının rəngi də,
Oturmuşdu qamətinə əlbisən.
Xeyirdimi, əllərində gül-çiçək,
Yar, mənimlə görüşdənmi gəlmisən?
Söylədimmi nə gözəlsən bu səhər?
Dedimmi ki, günəş səndən od alır?
Sənə görə ağaclarda meyvələr,
Ətirlənir, tama gəlir, dad alır.
Dedimmi ki, dəniz deyil gözlərin?
Dedimmi ki, dəniz qədər dərindi?
Söylədimmi dodaqların od kimi,
Öpüşünlə nəfəsimi dər indi.
Sarı idi saçlarının rəngi də,
Oturmuşdu qamətinə əlbisən.
Söylədin ki, hərə dəngi-dənginə,
Söylədin ki özgəsini sevmisən.
Söylədin ki ...eh, doğrusu, duymadım,
Kabus deyil, bir çimdiyə oyanam.
Söylədin ki...
Ürəyimlə oynadın!
Ayağımı hiss etmədim dayanam.
Atıb məni zülmətlərin ənginə,
Əl eləyib o gün getdin belə sən.
Son dəfə baxdım saçının rənginə,
Addım-addım yelləndikcə əlbisən.
ŞAİR
Yastığım tük deyil, daşdı mənimki,
Yollarım boşluğa tuşdu mənimki,
Baharı sevmirəm, qışdı mənimki,
Mənimki borandı, tufandı, şair,
Üşüyər ürəyin, amandı, şair.
İnanma, bu ömrün vəfası yoxdur.
Dərd verən Allahın dəvası yoxdur.
Şərəfli həyatın səfası yoxdur,
Cənnət uydurmadı, gümandı, şair,
Adəmi aldadan imandı, şair.
Dünyaya saf gəldin, çirkləndin, ama,
Nə İsa Məsihsən, nə Məryəm ana.
Çəkdiyin siqaret bircə uduma,
Tütündü, qətrandı, dumandı, şair
Çəkmə zəhrimarı, ziyandı, şair.
Xoş üzün görmüşük haçan dünyanın,
Özü öz əksindən qaçan dünyanın?
Bizik iç üzünü açan dünyanın,
Həyat yaxşılara ziyandı, şair,
Azadlıq ən şirin yalandı, şair.
Çözə bilmişikmi haqq nə, nahaq nə?
Sonu nə olacaq bunun, baxaq, nə.
Ömrə nə gələk, bölək, çıxaq nə?
Bərabər ölümə tamamdı, şair.
Bizimki iynədi, samandı, şair...
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
Xəyal adlı dünyada var olmaqdır yaşamaq
“Bir şair, bir şeir” rubrikasında Ülviyyə Əbülfəzqızının şeirini təqdim edirik. Mövzu - əbədiyaşar sevgi mövzusudur.
Unutmaq üçün çabalamaq,
unutduğunu düşünüb
unutmamaqdır unutmaq.
Gözünə həkk olmuş simanı silməyə cəhd,
gözünə cəza vermək- acı suda acımadan
boğmaqdır xatırlamaq.
Xoşbəxt obraza dönüb
həqiqət misrasında matəm çadrasına bürünməkdir,
yas tutmaq.
Dilində qəzəblə " Kimdir o? " söyləyib
qəlbində əzizləməkdir,
dəlicəsinə bağlanmaq.
Zamanını, ömrünü acizcəsinə
fəda etməkdir,
Ağlını azdırıb onun varlığına sarılmaqdır,
fədakar olmaq.
Bəxtinin ayaqlarına düşüb,
Onu qaytarmaq üçün əsl fəryaddır,
məzlumtək yalvarmaq.
Nədir? Nədir axı quru nəfəs almaq?
Ruhunu ondan ayrı vücud adlı məngənədə
sıxmaqdır yaşamaq.
Ondan uzaq xəyal dünyasında -
“zülm səltənətində”
yaşamaqdır var olmaq!
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
Bakıda “Heydər Əliyev İli” çərçivəsində “Azərbaycan–Amerika Mədəniyyət körpüsü: Cefri Verbok” adlı tədbir keçirilib
Müasir Azərbaycan dövlətinin qurucusu, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə oktyabrın 25-də Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında “Azərbaycan–Amerika Mədəniyyət körpüsü: Cefri Verbok” adlı tədbir keçirilib.
AzərTAC xəbər verir ki, əvvəlcə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin və Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda canlarından keçmiş şəhidlərimizin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.
Tədbirdə ADA Universitetinin, Azərbaycan diasporunun nümayəndələri, yerli ictimaiyyətin tanınmış şəxsləri və media mənsubları iştirak ediblər.
Qivami Rəhimlinin moderatorluğu ilə keçirilən tədbirdə Milli Muğam Müsabiqəsinin münsiflər heyətinin sədri, Milli Konservatoriyanın rektoru, Xalq artisti Siyavuş Kərimi Cefri Verbokun Azərbaycanla əlaqələrinin tarixindən, uzun illər davam edən sarsılmaz dostluq münasibətlərindən söz açıb. Qeyd edib ki, Cefri Verbok ölkəmizi, xüsusilə mədəniyyətimizi, musiqimizi dünyada uğurla təbliğ edir.
Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Fuad Muradov Cefri Verbokun uzun illərdir Azərbaycan mədəniyyətinin bütün dünyada tanıdılmasında yorulmadan bir çox işlər gördüyünü deyib.
Komitə sədri Ulu Öndər Heydər Əliyevin yüz illiyinin qeyd olunduğu bu özəl ildə 300-dən çox tədbirin həyata keçirildiyini bildirib. O, Ulu Öndərin hər zaman diaspora xüsusi diqqətlə yanaşdığını və dəstək olduğunu söyləyib.
ADA Universitetinin prorektoru Fariz İsmayılzadə Cefri Verbokun Amerikada Azərbaycanın mədəniyyətini təbliğ etdiyini, bu istiqamətdə böyük işlər gördüyünü bildirib. O, ölkəmizin müstəqilliyin bərpasının ilk illərində məhz C.Verbok kimi şəxslərin mədəniyyət, incəsənət, musiqi yolu ilə Azərbaycanı Amerikada tanıtdığını diqqətə çatdırıb.
Sonra Cefri Verbokun Ümummilli Lider Heydər Əliyevlə görüşü barədə videoçarx nümayiş olunub, həmin görüşdə qeyd olunan məsələlərin bu gün həqiqətə çevrildiyi, ərazi bütövlüyümüzün təmin olunduğu və Azərbaycanın dostlarının da bizimlə bərabər qələbə sevinci yaşadığı diqqətə çatdırılıb.
Tədbirdə digər çıxış edən digər natiqlər Cefri Verbokla bağlı fikirlərini bölüşüblər.
Daha sonra amerikalı musiqiçiyə həsr olunmuş “Gənc səslər, qədim nəğmə” etnoqrafik sənədli filmindən fraqmentlər nümayiş etdirilib.
Bədii hissədə Cefri Verbok, Anar İmanov və Əsgər Əsgərzadənin ifasında konsert proqramı təqdim edilib.
Foto: Report.az
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
Telefonun kəşf olunduğu gün, Adolf Hitlerin Avstriyası və Neftçi Qurban
Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”
Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdıırırıq.
26 oktyabr. Avstriyanın milli bayramı
Planetin ən xoşbəxt və qayğısıs əhalisi zümrəsinə avstriyalılar da daxildilər, vaxtı ilə hərb tarixində əsas rol oynayan bu dövlət 1955-ci ilin 26 oktyabrında tam neytral mövqü tutacağını elan edərək bundan sonra yalnız quruculuqla, əhalisinin rifahı ilə məşğul olacağını bəyan elədi. Ölkə ərazisində 2-ci dünya müharibəsindən sonra lövbər salmış SSRİ, ABŞ, Britaniya və Fransa qoşunları dərhal ölkədən çıxarıldı. Neytralitet Avstriyanın Konstitusiyasına da salındı. Təsəvvür edin ki, dörd ətrafda Avstriya yeganə dövlətdir ki, NATO üzvü deyil. Milli bayram da məhz bu tarixi özündə ehtiva edir.
Avstriyanın böyük hissəsi ərazicə dağlardan ibarətdir, Alp dağı əzəldən bu ölkəyə qucaq açıb. Əhalinin dörddə biri paytaxtda – Vyanada yaşayır. Milli bayram günündə bütün ölkə boyu Avstriya bayraqları dalğalanır. Yeri gəlmişkən, Avstriya bayrağı dünyanın ən qədim bayraqlarından hesab edilir. Əfsanəyə görə, 1191-ci ildə Hersoq V Leopold döyüş zamanı yaralanır, onun ağ libası qanına bələnir. Yalnız kəmər yeri ağ qaldığından, üzərində ağ zolaq olan al qırmızı libas bayraq rəmzinə çevrilir.
Avstriyanın ən məşhur yerləri dünyaca şöhrətli Vyana Dövlət Operasıdır, dünya musiqisi korifeyi hesab edilən hər kəs mütləq burada konsert verir. Buradakı Kriml şəlaləsi Avropadakı ən hündür şəlalədir, su 380 metr yüksəklikdən tökülür. 1752-ci ildə salınmış Şönbrunn zooparkı dünyanın ən qədim zooparklarından hesab edilir. Zalsburq şəhərində isə dünyanın ən birinci açılmış oteli fəaliyyət göstərir, Sankt Peter Bezirk adlı bu otel 1218 il bundan əvvəl – 803-cü ildə rəsmən açılıb.
Milli bayramda Heldenplatsda – Qəhrəmanlar meydanında rəsmi dövlət mərasimi keçirilir. Ölkə başçısı, yüksək ranqlı məmurlar mərasimə qatılır, kilsədə ibadət edir, Mərkəzi qəbristanlıqdakı memorial kompleksdə naməlum əsgərin məzarı önünə əklillər qoyurlar. Maraqlı bir faktı deyim ki, bu qəbristanlıqda 2,5 milyon insan uyuyur, şəhər əhalisindən xeyli çox. Vyana qəbristanlığı bu cəhətdən dünyada yeganə qəbristanlıqdır. Bayram günü Nazirlər Soveti iclas keçirir, əsgərliyə yeni gedənlər hərbi and içirlər. Ən möhtəşəm tədbir Vyana Dövlət Operası binasında olur. Avstriya opera ölkəsi kimi tanınır axı. Klassik musiqinin dörd nəhəngi - Motsart, Haydn, Şubert və Ştraus avstriyalı olublar, Bethoven isə ömrünün böyük hissəsini burada yaşayıb. Hətta ən məşhur avstriyalı olan, Kaliforniya qubernatoru Arnold Şvarsenegger də çalışır hər il 26 oktyabrı Vyanada keçirsin.
Bayram günü ölkə əhalisi müxtəlif mədəni və idman tədbirlərinə qatılır, sağlam həyat tərzinə çağırış məqsədi ilə fitnes-marşlar təşkil olunur. Xarici ölkələrdəki səfirliklər də oradakı avstriyalıları başlarına toplayıb bayram törəni keçirirlər. Bir sözlə, eyni zamanda şəhər mərkəzində 100000 insan bayram edir.
Avstriyanın neytrallığa belə meyl etməsi, müharibəyə qarşı bu qədər nifrətə sahib olmasının bir köklü səbəbi də var, bəşər tarixində ən çox can almış, ən qəddar müharibə olan 2-ci dünya müharibəsində Avstriya təcavüzkar ampluasında çıxış edib. Bundan da başqa, tarixin ən qanlı siması olan Adolf Hitler də avstriyalı olub, o, 1938-ci ilin 15 martında məhz Heldenplatsdakı Yeni qəsrin eyvanından 3-cü Reyxin fəaliyyətə başlamasını elan edib.
26 oktyabr. Məşhur Neftçi Qurbanın doğum günü
Doğum günü bu günə təsadüf edənlərdən niyə məhz bu adamı seçdik? Bu adam ölkəmizdə sosializm kultunun təbliğ etdiyi ən məşhur simalardan olub. Amma Azərbaycan üçün çox şeylər verib. Qurban Abasqulu oğlu Abbasov 1926-cı il oktyabr ayının 26-da Naxçıvan Muxtar Respublikası Babək rayonunun Payız kəndində anadan olub. Əmək fəaliyyətinə 1944-cü ildə Artyomneft trestində fəhlə kimi başlayan Qurban Abbasov sonra Azərneft Birliyinin qazma idarəsində qazmaçı, buruq ustası, Gürgənneft NMİ-nin şimal qazma sahəsi idarəsinin rəisi vəzifəsində işləmişdir. Neft və qaz quyularının qazılması ixtisası üzrə AzNKİ-nun (indi ADNSU) neft-mədən fakültəsini bitirmişdir. 1951-ci ildə Qurban Abbasov alim, geoloq, mühəndislərlə birgə Neft Daşlarının kəşfinə görə I Dərəcəli Stalin Mükafatına layiq görülmüşdür. O, 9 dəzgahı olan sahəyə rəis təyin olunub, hər bir dəzgahın qazma sürətini 1400 m-ə çatdırmağa nail olmuşdur. Q, Abbasov 1958-ci ildə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Qızıl Ulduzu ilə təltif edilmiş, ömrünün sonunadək yüksək vəzifələr daşımışdır. Son vəzifəsi Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin baş müşaviri vəzifəsi olmuşdur.
O, 4 dəfə SSRİ Ali Sovetinin və Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilmişdir. Neftçi Qurban əmək fəaliyyətinin 50 illik yubileyi münasibətilə Azərbaycanın ən yüksək mükafatı – Şöhrət ordeni ilə təltif olunmuş və bu adı alan ilk neftçi olmuşdur. Qurban Abbasov 1994-cü il sentyabr ayının 14-də Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Onun adının əbədiləşdirilməsi məqsədi ilə Titan-2 üzən kranına, Bakı Şəhəri 288 nömrəli tam orta məktəbə Neftçi Qurbanın adı verilmişdir. Lökbatan qəsəbəsində onun adına mədəniyyət sаrаyı, küçə, məktəb, körpü, Bayıl qəsəbəsində küçə vardır. Tələbə və аspirаntlаr üçün “Nеftçi Qurbаn” təqаüdü təsis еdilmişdir. Bəstəkаr А.Rzаyеvаnın məşhur “Nеftçi Qurbаn” mаhnısı оnа həsr оlunmuşdur. 1970-ci ildə onun həyatından bəhs edən “Neftçi Qurban” filmi çəkilmişdir. Ruhu şad olsun!
26 oktyabr. Nəsli kəsilən naurulular
Bu gün Nauruda Anqama günü qeyd edilir. Okeaniyada yerləşən bu cırtdan dövlət təhlükə ilə üz-üzədir. Yür üzündən silinməkdə olan nauru xalqı hazırda cəmi 1500 nəfərdən ibarətdir, məqsəd bu xalqı qorumaqdır. Tunisdə mühəndislik, Liviyada İtaliya müstəmləkəçilərinin qurbanlarının xatirəsi, Hindistanda Kəşmir əyaləti ilə birləşmə, Benində silahlı qüvvələr, Amerikada isə ət farşı ilə piroq günüdür.
1938-ci ildə Du Pont firması yeni sintetik materialın – neylonun təqdimatını edib. 1900-cü ildə Nyu-Yorkda metropolitenin ilk xətti aşılıb. 1863-cü ildə Londonda İngiltərə Futbol Assosiasiyası yaradılıb. 1861-ci ildə alman ixtiraçısı Filipp Reys Frankfurtda telefon adlı kəşfini üzə çıxarıb. 1636-cı ildə Harvard kollecinin açılışı olub.
26 oktyabrda Hillari Klinton (1947) və Fransua Mitteran (1916) kimi siyasi xadimlər dünyaya gəlmişlər, “Pinokkio” nağılının müəllifi, italyan yazıçı Karlo Koloddi isə dünyasını dəyişmişdir (1890).
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
Sadiq Qarayevin “”N” saylı qəhrəmanlıq” əsəri
Xəbər verdiyimiz kimi istedadlı nasir Sadiq Qarayevin “”N” saylı qəhrəmanlıq” adlı yeni romanı çapdan çıxacaq. Tədqiqatçı filoloq Sima Cəfərova roman barədə fikirlərini yazıb. Redaksiyamıza təqdim edilən yazını diqqətinizə çatdırırıq.
Yazıçının bundan əvvəl də üç əsəri ilə tanış olmuşuq. Bu əsərlər də öz məzmununda dedektiv xarakterli tam dedektiv olmayan mövzuları bədii aspektdə sərgiləyir. Müəllif əsərlərinə ağır üslub və mövzu seçsə də, məzmun hər cəhətdən uğurlu alınır. Ona görə də indiki dövrdə kitabları oxucu qıtlığına məruz qalmır.
““N saylı qəhrəmanlıq” əsəri gələcəyə gedən yolun yolçusudur. Bu, müharıbələri görməyən sabahkı övladlarımızın əlindən tutub gələcəyə aparmaqla yanaşı keçmişimizi də onlara təqdim edir. Əsərdə ayrı-ayrı vətən oğullarının qəhrəmanlıq yolu elə təsvir edilmişdir, elə qələmə alinmışdır ki, sanki esselər toplusudur, amma vətən sevgisi, vətən amalı bu esseləri qırılmaz bir süjetlə birləşdirir. Hər “esse”də bir qəhrəman, onun həyat yolu, daxili dünyası, vətən, ailə sevgisi dayanır.
Müharibə mövzusunda yazılan əsərlərdə həmişə iştirakçı çoxluğu olur. Bu əsərdə iştirakçı çoxluğu qəhrəmanlıqların “N” sayında təcəssüm edir.
Əsər üc hissədən ibarətdir. “Müharibə Tumurcuqları”, ““N” saylı qəhrəmanlıq”, “Mövcudluğun səpələnməsi” başlıqları ilə kitaba daxil olan fəsillərin bir-biri ilə daxili əlaqəsi vətən uğrunda 200 ildən bəri səngimək bilməyən mücadilə və başlanması labüd olan müharibə xətti üzərində qurulmuşdur. SSRİ dövründən müdaxilələrə məruz qalan torpaqlarımızdan – Göyçədən, Zəngəzurdan soydaşlarımızın qovulması, soyqırıma məruz qalması, I Qarabağ müharibəsinin başlanması, Qarabağ və ətraf rayonların işğalı və bu işğal zamanı törədilən insanlığa sığmayan cinayətlər “Müharibə tumurcuqları” bölümünün əsasını təşkil edir. Dünya dövlətlərinin, xüsusilə xristian dünyasının ikili münasibəti də əsərdə öz maqamında üzə çıxır. I Qarabağ müharibəsinin ağirlıqları, çətinlikləri, məğlubiyyətinin -- əslində görünməyən qələbənin səbəbləri, indiyədək olmadığı aydınlıqla açılır. Roman bədii əsərdən çox bir müharibə salnaməsini xatırladır. Az qala hər əsgərin, hər zabitin, müharibə əzabı yaşayan vətəndaşın, hər təcavüzə məruz qalan əsirin, iyrənc, insanlığa sığmayan erməni vandalizminin haqqında ayrıca məlumat verilir.
Oxucu müharibə həyatını yaşayanların hər birinin fərdiliyini görür, fərdlərin birliyində qələbəni tapır.
“Müharibə tumurcuqları” adlanan I fəsildə müharibənin səbəbləri, ermənilərin zaman-zaman xalqımızın başına gətirdikləri vəhşiliklər, soyqırımlar, torpaqlarımızın işğalı və I Qarabağ müharibəsi fonunda “Aprel döyüşləri”, “Tovuz döyüşləri” vaxtı əsgər və zabitlərimizin qəhrəmanlığından, Azərbaycan xalqının “Şəhidlik məktəbindən” bəhs edilmişdir. Məhz bu hadisələrdir tumurcuqların yaranmasına, ilkin rüşeymlərin əmələ gələsinə münbit zəmin.
Əsərdə ilk dəfə olaraq Ali Baş Komandanın bədii obrazı verilmiş, müharibədən əvvəl və müharibə dövründə düşüncələri, ideyaları və fəaliyyəti işıqlandırılmışdır. S. Qarayev Ali Baş Komandan surəti yaratmaqla həm əsəri tarixiləşdirmiş, həm də ölkənin idarə olunmasında kamil bir rəhbərin varlığı ilə əminliklə iftixarlanmışdır. Çox incə ştrixlərlə ölkə rəhbərinin qayğılarını, seçim bacarığını, nəyi, necə, nə vaxt düzənləmə qabiliyyətini sərrast dəlil və ifadələrlə oxucuya çatdıra bilir. Bir prezident olaraq xalqını, onun övladlarını düşünəndə nə qədər həssasdırsa, Ali Baş Komandan kimi tapşırıqlar verəndə o qədər sərt və tələbkardir. S. Qarayev dövlətlərarası münasibətlərdə qətiyyətli, təmkinli, haqqa söykənən cəsarətli bir rəhbər surətini çox ustalıqla yaratmışdır. Ali Baş Komandan olaraq “başla” əmri verəndə də, Azərbaycan Prezidenti kimi nəhəng dövlətlərin seçilmiş diplomat jurnalistlərinin suallarını cavablandıranda da, bir vətəndaş kimi müharibənin gedişini generalla müzakirə edəndə də onun daxili dünyasının qətiyyəti və ehtiyatlılıq məqamları xüsusi qabarıqlıqla açılır, oxucu bu davranışlara heyran olur.
Yazıçının qələmi İlham Əliyevin çoxcəhətli surətini çox böyük məsuliyyətlə, həm də incəliklə açır. Bu istiqamətdən ““N” saylı qəhrəmanlıq” əsəri gələcək nəsillərə örnək kitabdır.
Müharibə tumurcuqlarının tam yetişkənliyindən “And” doğur. Bu hər bir Azərbaycanlının vətənə sədaqət, vətəni xilas etmək, qorumaq andıdır. Bu and qələbəmizə gedən yolun işığıdır. Bu and ölkə prezidentinin xalq qarşısında, xalqın prezident, vətən qarşısında andıdır.
““N” saylı qəhrəmanlıq” adlanan II fəsildə müharibəyə hazırlığın tamamlanması, döyüşün planlamaları, başlanması, 2-ci ordu korpusunun timsalında 30 il ərzində möhkəmlənmiş “keçilməz Ohanyan xəttinin” rəşadətli Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin qəhrəman əsgər və zabitləri tərəfindən yarılması, kənd və şəhərlərimizin işğaldan azad olunması həm bədii, həm hərbi, həm də tarixi dillə təsvir edilmişdir. Yazıçı onlarla şəhid və qazilərin döyüş yolu, göstərdikləri N sayda və “N” saylı qəhrəmanlıqları, şücaətləri əsasən sənədli, real faktlar əsasında cəlbedici bir üslubla əsərə daxil etmişdir.
“N saylı qəhrəmanlıq” ... bu adin altında N saylı qəhrəmanlıq, N saylı şücaət, N saylı əməliyyat tədbirləri, vətən yolunda N saylı ölüm, candan keçmə həvəsi, torpaqlarını düşməndən xilas etmə istəyi, oğul arxasınca qürurla baxan N saylı narahat ana qəlbi, ata ürəyi, nişan üzüyünü əlində möhkəm sıxan gənc qız həsrəti... dayanır. “Aləmlərin sssöhbəti” sinələrə dağ basır, qəlblərdə qürur yaradır:
Ata, mən də hər an sizinləyəm, biləsən,
Tələsmə ki, tez yanıma gələsən.
Anama de, yuxum gəlmir, mənə lay- lay desin,
Qızıma de, atan yatıb, gözləməsin.
Bu tək bir şəhidin səsi deyil, həm I, həm II Qarabağ müharibəsi şəhidlərinin, qapısına şəhid möhürü vurulan minlərlə evlərdə yatmış atasını gözləyən övladların səsidir. Övladı ilə bərabər dəfn olunmaq üçün qəbrə atılan N saylı ata, anaların səsidir.
Bu,“N” saylıları sadalamaqla bitən deyil. Bizim araşdırmağa gücümüz çatmayanı S. Qarayev tam mənası ilə birər-birər bir əsərdə əhatə edə bilmişdir. Əsərdə hadisə eyniliyi yoxdur, hamı bir amal uğrunda, hər kəs öz varlığı ilə təkrarsız şücaət göstərir. Bax budur qəhrəmanlığın səpələnməsi! Budur qələmin gücü!
III fəsil “Mövcudluğun səpələnməsi” adlanır. Burada Şuşanın azad olunması, möhtəşəm tarixi qələbə sayəsində 30 il davam edən işğalın sona çatması Cıdır düzündə “Sərxoş qarğa rəqslərinin” “Xarıbülbül” festifalıyla əvəz olunması fonunda mövcudluğun səpələnməsi təsvir olunur. Qəhrəman şəhidlərin mövcudluğu isə Azərbaycanın üçrəngli bayrağına, dövlətin gücünə, xalqın milli-mənəvi dayaq nöqtələrinə səpələnir. Hətta bu gün bizim tanıdığımız, amalına bələd olduğumuz generalların, polkovniklərin, zabitlərin, əsgərlərin, hər bir kəşfiyyatçının daxilinə hopan vətən, Şuşa qeyrətidir bu səpələnən mövcudluq. Səpələnə bildiyinə görə də Azərbaycan şəhidlik, qəhrəmanlıq məktəbi mövcudlaşdı və 200 illik ermənilik faşizmi və havadarları üzərində tarixi, həlledici qələbə çaldı. Ermənilik ideyaları yoxluğa, keçmişə səpələndi. Burada “mövcudluğun yüksəliş xətti varsa, eniş xətti də var” ideyası təsdiqlənir. Bu yüksəlişin zirvəsində yazıçının vətəni, onun həmvətənləri dayanır, qanı, canı bahasına... Amma qürurla dayanır.
Əsərdə Sadıq Qarayev maraqlı epizodlarla müharibənin yazılmamış qanunları çərçivəsində xalqımzın, dövlətimiin üzləşdiyi bu təcavüzün təkcə iki qonşu ölkə arasında məhdudlaşmadığını sətiraltı eyhamlarla, ancaq aşkar şəkildə ustalıqla göstərə bilmişdir.
Əli – Zori – ayı xətti çox maraqlı qurulub. Məncə şərti ayı əvvəlcə Əliyə, onun timsalında Azərbaycana yaxınlaşır, Əlini ölmüş bilib zərərsiz hesab etdikdən sonra ona zərər verə biləcək tərəfə - Zoriyə, onun timsalında isə Ermənistana yaxınlaşır. Bura mubarizə meydanıdır, Zori ilə ayının əlbəyaxa olması Əliyə fürsət verir. Əli düşmənini ələ keçirə bilir. Bu artıq siyasət meydanıdır.
Ayi ilə kəşfiyyatçıların rastlaşması, ayının hər iki kəşfiyyatçıya hücumu, şimaldan gələn zərbənin də, himayənin də məqsədli olduğu ayının şəxsində rəmzi olaraq açıqlanır. Həm də burada bir Azərbaycanlı, bir türk humanistliyi var. Ayının öldürməkdə olduğu düşməni xilas etmək kimi ali bir duyğu yaşanır. Məhz bu anlamda ayının Azərbaycanlı zərbəsi ilə ölümü də bir rəmzdir. Erməninin vətəninin iqtisadi və siyası rifahı Azərbaycanın əlindədir. Sakit qonşu kimi həyat sürmək, Zəngəzur dəhlizinin iqtisadi mənfəətindən faydalanmaq, ticarət yollarının açılması və s. bu rifahın əsasını təşkil edir. Amma...
Bu bölümdə ayrı-ayrı məkanların, vətənin hər qarış torpağının azadlığı uğrunda mübarizə səfərinə cıxmış insanların, heç vaxt Qarabağı görməmiş, qan yaddaşında həsrət yaşadan gənclərin döyüş haqqını Qarabağın tarixindən yazdığı səhifələrlə bir daha əsaslandırır. Bu müharibə VƏTƏN torpağı uğrunda uzun illərin həsrətindən tumurcuqlayan müharıbədir. Bu gün – hər kənd, hər qarış torpaq alındıqca çiçək açan ədalətli müharibədir.
Hər günün öz zəfəri var – yazıçının dili ilə desək, hər günə mövcudluğun zəfəri səpələnib, səpələnmiş zəfər mövcudluqu bütövləşir “Zəfər günü söhbəti”ndə. Ana deyil o, analardır, məktəbdən gec gələn oğlunun-şəhid olmuş oğlunun yolunu gözləyir, onunla söhbət edir:
“-Yəqin orda Vətən, dövlət, Azərbaycan əzəbərləyirdin...
Gördüm, gördüm uzaqdan, ağ saçlarımı yol edib, sevinclə, üçrəngli sən gəlirdin, çiyinlərdə mənə əl eyləyirdin.
– Salam, ana, zəfər günün mübarək!
Siz də orda yığışın bir yerə, atamı təbrik elə.
Qızım, oğlum dərslərini oxuyurmu, nənəm mənə qalın-isti yun corablar toxuyurmu? Babam yenə təqaüdü əsgərlərə verirmi, qəpik-qəpik yığıb qələbəyə qurban deyirmi?
Ordu ana, rəşadətin, milli qeyrətin yer-yurdu Ana!
Bilirsənmi, burda bir üçrəngli yol vardır, kənarları 44 dənə ayna kimi bulaqlardır...
Tez-tez gedirik ora, hər içəndə sizə necə gətirək deyirik, çörəklərin vətən ətirlisini yeyirik, üçrəngli paltarlar geyirik...
– Bura bax, oğul, çıx gəl evə, mən çox darıxmışam,
Sənə sözüm var, ürəyimi qurban saxlamışam.
– ....”
Bu, təkcə oğul – ana söhbəti deyil, həm də yazıçının gələcəyə inamıdır. Bu gün zəfər duyğuları yaşayan xalqın, minlərlə şəhid valideyni olan xalqın gələcəyinə yazıçı inamı. Qarayevin yenə vətənini, xalqını, dövlətini sevən, qorumağa qadir olan oğulların yaranacağına olan inamı, Azərbaycançılıq ideyalarını gələcək nəsillərə apara bilən vətən övladlarına olan inamı.
Böyük Azərbaycançılıq əqidəsini özündə yaşadan S.Qarayevin bu tarixi-sənədli-bədii əsərinə epiloqu “Azərbaycançılıq məfkurəsi” adlandırması da heç təsadüfi deyil.
Azərbaycançılıq məfkurəsinə daim sədaqəti ilə seçilən Sadı Qarayevə tutduğu elm, yazıçılıq və Azərbaycançılıq yolunda uğurlar arzulayıram.
“Ədəbiyyat və incəsənət”
(26.10.2023)
