Cəmiyyətimizin həssas təbəqəsi olan məhkumların reinteqrasiyası ilə bağlı Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən innovativ tədbirlər maraq doğurur. Azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin islah prosesinin və asudə vaxtının səmərəli təşkili, onların ayrı-ayrı ixtisaslara, peşə sahələrinə olan marağı nəzərə alınaraq təlim-tədris proqramlarının keçirilməsi onların hüquqlarının etibarlı təminatına xidmət edir. Azərtac “İnformasiya Təşəbbüslərinə Dəstək” İctimai Birliyinə istinadən xəbər verir ki, kampaniyanın məqsədi penitensiar müəssisələrin kitabxana fondlarının müxtəlif bədii, publisistik və digər elmi kitablarla zənginləşdirilməsi, azadlıqdan məhrum edilmiş şəxslərin mütaliə marağının artırılmasıdır.
Nazirliyin bu sahədə vətəndaş cəmiyyəti institutları ilə sıx işgüzar fəaliyyəti, cəzaçəkmə müəssisələrində məhkumların islah prosesinə, çoxşaxəli, mühüm tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edən tədbirlərə ayrı-ayrı qeyri-hökumət təşkilatlarının yaxından cəlb olunması xüsusilə diqqətəlayiqdir.
“İnformasiya Təşəbbüslərinə Dəstək” İctimai Birliyi məhkumların bilik və dünyagörüşlərinin artırılması, asudə vaxtlarını daha səmərəli keçirmələri üçün Ədliyyə Nazirliyi ilə birgə “Nizami Gəncəvi İli” çərçivəsində “Kitab bizdən, oxumaq sizdən” devizi altında vətəndaş təşəbbüsü kampaniyasına start verir.
Kampaniyaya qeyri-hökumət təşkilatları, kütləvi informasiya vasitələri, habelə nəşriyyatlar, kitab mağazaları, şair, yazıçılar və digər vətəndaşlar qoşularaq oxuduqları kitabları cəzaçəkmə müəssisələrinin kitabxanalarına hədiyyə edə bilərlər.
Bununla əlaqədar kitabları “İnformasiya Təşəbbüslərinə Dəstək” İctimai Birliyinin ofisinə (Ünvan: Bakı şəhəri, Mətbuat prospekti, 529-cu məhəllə, Azərbaycan nəşriyyatı, 3-cü mərtəbə, 120-ci otaq), həmçinin +994 55 325-18-38 nömrəli telefonlarla əlaqə saxlamaqla təqdim etmək olar.

 

Bu gün istedadlı yazar Sadıq Qarayevin doğum günüdür. Sadıq Qarayev biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosentdir, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Rusiya Yazıçılar İttifaqının üzvüdür, Mədəniyyət Nazirliyinin “Qızıl kəlmə” mükafatı laureatıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı doğum günü münasibətilə Sadığı təbrik edir, oxuculara isə onun yeni hekayəsini təqdim edir.

 

 

 

 

 

Dan yeri sökülən kimi qoruqçu Vəliş kişi oyanacaq, əvvəlcə diqqətlə ətrafdan gələn səslərə qulaq asacaqdı. Daha sonra, qara atını minib sahənin ətrafını dolanacaqdı. Qurban bunları dəqiq öyrənmişdi. Vaxtında özünü hadisə yerinə yetirməli idi. Ancaq yerindən qalxa bilmirdi. Dünən bütün günü və gecəyarıya qədər yonca sahəsini suvarmış, çox yorulmuşdu. Amma əlacı nə idi. Qalxmalıydı.

 

Səma buludsuz idi. Qurban ulduzlara baxa-baxa yola çıxdı. Ona elə gəlirdi ki, ulduzlar göz vurub, gülümsəyirlər, onun hara getdiyini bilirlər. Qurbanın bu cür getməkdən xoşu gəlirdi. Alabaş da qabaqda gedirdi. Sahibinin hara getdiyini o da ulduzlar kimi bilirdi. Amma nə qədər etmişdisə, sahibini saxlaya bilməmişdi.

 

Getdilər, getdilər, gəlib üzüm bağlarına çatdılar. Bol meyvəli tənəklər sanki adama gəl-gəl deyirdi. Cəld cərgələrin arasına girib Qurban yetişmiş üzümləri salxımlarından qopardı, vedrələrini doldurmağa başladı. İşi az sonra tam yekunlaşdırdı, ağzına kimi dolmuş iki pudluq dəmir vedrələrindən yapışıb sürətlə bağdan çıxmağa başladı və cərgənin sonuna gəlib çatdı. Ehtiyatla yan-yörəsinə, Vəliş kişinin çardağına tərəf baxıb, qara atın orda olduğunu görüb, kişinin hələ sahəyə enmədiyinə əmin olduqdan sonra cərgədən çıxdı və iri addımlarla, tez-tez evlərinə tərəf getməyə başladı. Vedrələr çox ağır idi, nazik qulpları əllərini kəsirdi. Çox tələsirdi. Aparıb boşaldıb yenə qayıtmaq lazım idi. Çünki, bu iki vedrə üzüm onun nəzərdə tutduğu iş üçün az idi.

 

 

 

...İkinci dəfə bağa girdi. Salxımları tez-tez qoparır, ara-sıra gilələrin ən iri və ən şirəlilərini ağzına da atırdı. Qənd kimi şirin idilər gilələr. Nəhayət, vedrələrini ağzına kimi doldurdu. Sürətlə, hündür otları yara-yara bağdan çıxmağa başladı. Axırıncı cərgənin sonuna az qalırdı, artıq taqətdən düşmüşdü, çox yorulmuşdu və vedrələrin qulpları əllərini doğram-doğram eləmişdi.

 

Alabaş hürüb irəli atıldı. Qurban başını qaldıranda, cərgənin sonunda qara atın sürətlə ona tərəf gəldiyini gördü… An keçmədi ki, qamçı açılmasının müdhiş səsi havanı yardı, ancaq Qurban cəld tərpənib vedrələrini də ardınca sürüyərək  götürüldüyündən qamçı onu tam tutmadı, yalnız ucu dəydi. Bununla belə, belində nazik, yandırıcı ağrı hiss etdi.

 

-Sənə deyirəm, dayan! Onsuz da qaça bilməyəcəksən, kopoğlu!

 

Vəliş kişi bağırdı.

 

Qara at yüz metirlik cərgəni sürətlə başa kimi qaçır, Vəliş onu çöndərib yenidən, yeni cərgəyə salırdı. At çatana qədər Qurban məftillərin arasından iki cərgə o tərəfə keçə bilirdi. Ancaq arada bir dəfə qamçı böyründən elə bərk dəydi ki, Qurbanın canını aldı.

 

 

 

(Onun yerinin göyərtisi iki ay Qurbanın bədənində qalacaqdı. Qəribədir ki, həmən bu Vəliş kişinin özünü də sonralar üzümləri yığılmamış bağa girmiş quzularını qamçıladığı uşaqlar daşlayıb, bir böyrəyini zədələyəcəkdilər. Elə Vəliş kişi bu zədədən dünyasını dəyişəcəkdi).

 

 

 

Vəliş kişi Qurbanı tanımışdı və inadından əl çəkmirdi. Elə bil, doğulanda göbəyi üzüm bağlarına atılmış, Sovet əmlakını qorumağa beşikdə and içmiş Vəliş kişi get-gedə lap coşurdu.

 

Vedrələri orda qoyub qaçmaq Qurbanın heç ağlına da gəlmirdi, üzümləri mütləq aparmalı idi. Həmin vaxt Qurbanın anası yəqin namaz üstündə idi, biçarə üzüm oğrusu güc-bəla ilə Vəliş kişidən yaxasını qurtara bildi.

 

 

 

(O hadisədən təxminən on gün sonra Vəliş kişinin ətrafı və örtüyü quru qamışdan, “döşəməsi” taxta parçalarından olan “iki mərtəbəli” çardağı günün günorta çağı yandı. Evlərindən günorta yeməyindən qayıdarkən kişi çardağının yalnız beton dirəklərinin salamat qalmasına şahid oldu.

 

Sovetlər dağılan kimi nə hökümətin, nə də kimsənin mülkiyyəti olmayan üzüm bağları sahibsiz qaldı. Yerli iqlimə illərlə uyğunlaşmış, yüksək şəkərliyi, xüsusi ləziz qoxusu ilə seçilən, məhsullarının keyfiyyətinin dünyada rəqabəti olmayan, qiymətli gülabı, rakaselin, ağadayı, kişmişi, əsgəri, hənəqırna, misqalı, keçiməməsi kimi üzüm sortlarının tənəklərini camaat dibindən kəsib apardılar, Vəliş kişinin çardağı kimi yandırdılar. O camaat ki, bir vaxtlar sovxozçu qismində özləri bu bağları salmış, yayın istisində, qışın soyuğunda ailəlikcə min bir zəhmətlə becərmişdilər, bu bağların hesabına maaş almış, ev-eşik düzəltmiş, məhsul vaxtı külli miqdarda mükafatlar almışdılar, oğul-uşaq böyüdüb, oxudub evləndirmişlər, indi bütün bunları məhv etdilər. Üzüm tənəkləri bu xəyanəti də bütün digər bitkilər kimi insana bağışladılar. Yenidən pöhrələdilər. Lakin insanlar fikirlərində, onları məhv etmək qərarında qəti idilər. Elə bilirdilər ki, onları məhv etsələr, yerindən qızıl parıldayıb ucalacaq. Və başladılar qoşqulu traktor salıb, bu yerləri şumlamağa, tənəklərin yerin altında qalan gövdələrini də köklü halda  çıxardıb apardılar. Vəliş kişi xoşbəxt idi ki, çardağının yandığını görsə də, bu günləri görməmişdi, dünyadan köçmüşdü).

 

 

 

***

 

 

 

Gün xeyli yuxarı qalxmış, isti düşmüşdü. Əli indi yuxudan oyanırdı. Anasının səsi gəldi:

 

-Ana qurban, gün günortadı, adam bu qədər yatar? Dur gəl aşağı.

 

Əli yerindən qalxıb ikinci mərtəbədən aşağı düşdü, süfrə başına keçdi. Bakıda oxuyandan evlərinin dadlı səhər naharı üçün yaman tamarzı qalmışdı.

 

Axşamdan sağılmış inək südünün qaymağı ilə şirin çay içdi. Keçi pendiri ilə kişmişi üzümdən yeyə-yeyə anasından soruşdu:

 

-Qurban hanı, gözümə dəymir?

 

Ananın üzü qayğılı ifadə aldı. Bir az düşünüb dedi:

 

-Həyətdədir, sən çörəyini ye, gələr indi.

 

Əli ayağa qalxdı. Həyətə çıxıb, yan-yörəyə baxdı, Qurbanı görmədi. Evin qırağında təndirəsər deyilən yerdən tüstü çıxdığını gördü və ora getdi. Qurbanı əcaib halda görüb təəccüblə soruşdu:

 

-Ə sən nə iş görürüsən, üst-başın palçıq, üz-gözün hisin-pasın içindədir?

 

Qurban ona baxıb, gülmsədi.

 

 

 

(Nədənsə Qurbanın bu andakı gülümsəyən iri qara gözlərindəki və simasındakı doğmalıq, qayğılı ifadə və burada edilən söhbət həmişəlik Əlinin göz və səs yaddaşında qalacaqdı).

 

 

 

-Söz soruşmuram?

 

Əli yenə acıqla sual etdi.

 

-Bəhməz düzəldirəm. Sən get, üst-başına hiss qonacaq, mən də bir azdan gəlirəm. Üç-dörd gündən sonra Bakıya gedəcəksən, yenə dərslərin başlaycaq, get dincəl.

 

Qurban qayğılı halda qardaşına bunları dedi, işinə davam etdi.

 

Əli yaxınlaşıb, onun düzəltdiyi qəribə cihaza baxmağa başladı.

 

-Ə, bu nədir, düzəltmisən? Sən lap kimyagərsən ki. Bunun işləklərinə bir bax e. Laboratoriyadır elə bil.

 

Qurban gülümsəyib, barmağını cihazına tuşlayaraq onun funksiyalarını izah etməyə başladı. Əli də gülümsəyib dedi:

 

-Ey kimyagər, heç bilirsən Vitis sylvestris nə deməkdir?

 

Qurban başını qaşıdı:

 

-Hardan bilim, nədir? De bilim.

 

Əli cəld öz sualını özü cavablandırdı:

 

-Latınca üzümün beynəlxalq adıdır. Vitis sylvestris deyəndə sən də, zənci də, monqol da söhbətin üzümdən getdiyini başa düşür. Bax bu, başına hoqqa açdığın üzümdən.

 

Qurban qəh-qəhə çəkib güldü. Sonra dedi:

 

-Qaqaş, sənin işin-gücün yoxdur? Niyə gedib dincəlmirsən, həyəti gəzib, öz əlinlə meyvələrdən yığıb yemirsən?

 

Əli ona mənalı-mənalı baxdı, sonra yaxınlaşıb cihazın “xortumundan” süzülən mayedən ovcuna yığdı, qoxuladı. Üz-gözünü turşudub hirslə dedi:

 

-Ə bu ki, spirtdir? Nə bəhməz? Sənin nə vaxt dilinə düz söz gələcək? Bu il məktəbi bitirdin, vurma cədvəlini bilmirsən! Avara-avara işlərlə məşğulsan. İndi bu spirti neyləyəcəksən? Yoxsa, araq düzədib içəcəksən?

 

Qardaşının söz tapa bilmədiyini görüb bir az da üstünə getdi:

 

-Mənə düzünü de, bu spirt sənin nəyinə lazımdı? Cavab ver, yoxsa indi vurub, aşırdacam hamısını!

 

Onların səsinə anaları gəldi. Əlinin qolundan tutub özünə tərəf çəkərək dedi:

 

-Gəl gedək. Qurban da işini qurtarıb gələr.

 

Əli lap əsəbləşdi:

 

-Nə iş? Bu adam pis işlərlə məşğuldu. Heç vaxt düz söz danışmır. Gecə yarıya qədər veyillənir, evə gəlmir. İndi də araq düzəltməyə başlayıb. Siz də fikir vermirsiz! Bunun axırı yaxşı olmayacaq!

 

Sözünü bitirən kimi yaxınlaşıb Qurbanın “aparatını” vurub aşırmaq istədi. Anaları onun qabağına keçdi, qolundan tutub evə tərəf çəkdi, dedi:

 

-Gəl, sonra danışarıq.

 

-Bunun işinə bax, üst-başından, üz-gözündən cin ürkür! Sonra özünüz də peşiman olcaqsız!

 

Əli bunları deyib acıqlı halda oradan uzaqlaşdı.

 

...Həmin gün axşamçağı Qurban evdə yenə danlandı. Bu dəfə anası tərəfindən:

 

-İnəkləri axşam hörükdən açıb gətirəndə niyə yoncalığın qırağında yaxşıca otarmırsan, südləri azalıb?

 

O da həmişəki kimi, dinmədi.

 

 

 

***

 

 

 

Üç yoldaş idilər. Hərəsi bir tərəfdə saqqız kollarının daşlı, çınqıllı diblərini əvvəl külünglə, ardınca isə ucu döyülərək sivriləşmiş mıxla qazırdılar. Sonra boyları bir metrə çatan, açıq kül rəngli, yarpaqları və zoğları xırda tükcüklərlə örtülmüş sarı çiçəkli saqqız kollarının yerin altında qalan, diametri üç-beş santimetr olan, qara rəngli əsas kökünü iti bıçaqla kəsirdilər. Bu zaman ağ rəngli, südəbənzər, nisbətən qatı maye çıxırdı. Kəsilmiş kolu qazılmış yuvaya qoyurdular ki, üstünə gün düşməsin. Çünki, gün düşəndə kol az “süd” verirdi. Bir az sonra bıçaqla həmin qatılaşmış “südü” sıyırıb parçın içinə tökürdülər. Saqqız kolunun kökünü bir az aşağıdan yenidən kəsirdilər, hər dəfə yenidən kəsdikcə, çıxan “süd” azalırdı. Parça yığılan süd daha da qatılaşır, bərkiyir, açıq şabalıdı rəng alırdı. Bu da olurdu təbii saqqız.

 

Dostları Qurbanı səslədi:

 

-Gəl çıx görək, səni gözlüyürük. Neyliyəcəksən o qədər saqqızı? Satacaqsan? Gəl görək, gətirdiyini də çıxart qoy ortaya.

 

 

 

(Dağ saqqızını doğrudan da satırdılar. Bir parçdan əlliyə yaxın çeynəm çıxırdı. Rayon mərkəzində çeynəmini 40-50 qəpikdən satmaq olurdu.)

 

 

 

Qurban işini bitirib könülsüz halda yoldaşlarına yaxınlaşdı. Torbasını açdı, pendir, pomidor ortaya qoydu. Sonra isə Yemişanın kögəsində arxası üstə uzanıb dedi:

 

-Siz yeyin, mən bir az yatım. Yuxum gəlir.

 

 

 

***

 

 

 

Əli getməyə hazırlaşırdı. Yaxşı ütülənmiş qara şalvar, ağ köynək geyinmişdi, nənəsi, atası, anası və bacısı ilə də görüşdükdən sonra anasının onun üçün hazırladığı sovqat dolu iri çantasını əlinə alıb gülərək dedi:

 

-Yaxşı, bu mürəbbə, pendir, üzüm kimi yeyəcəkləri çantaya yığmısız ki ağır gəlsin? Hələ anamdan olsa idi kortof, soğan da qoyardı. Bəs pul? Bakıda çörəyi pendir verib alacam, ya mürrəbə verib metroya minəcəm?

 

Hamısı onun bu sözünə gülüşdülər. Anası nigaran halda yenə kimisə gözləyirmiş kimi pəncərədən yola boylandı, oğluna yaxınlaşıdı, əlindəki az midarda pulu ona uzadıb dedi:

 

-Anan ölsün, atan ehtiyacımız var idi deyə ərizə yazıb maaşı vaxtından tez aldı, xərclədik. Götür bunu, birtəhər ötüş, gələn maaşda göndərərik.

 

Nənəsi sözə qarışdı:

 

-Sizin nə vaxt ehtiyacınız olmayıb ki… Bu uşağa pul saxlamadız. İndi orda tələbə yoldaşları pul çıxardanda bu neyləyəcək?

 

Atası saata, sonra isə Əliyə baxıb gülümsəyərək uşaq vaxtı səvələdiyi kimi dedi:

 

-Kopolu kişisən. Bax gör sənədlərin yerindəsə gedək, səni yola salım, qatara gecikərsən birdən.

 

Əli gülümsədi:

 

-O mərifətsiz yalançıdan muğayat olun, qoymayın evə gec gəlsin, avara işlərlə məğul olsun. İndi Allah bilir, hardadır, bizi də aldadıb ki, dağa gedirəm…

 

Əli ilə atası getdilər. Nənə də çıxdı həyətə. On dəqiqə keçdi. Qurban qaranəfəs içəri girdi. Tez əlindəki hazır saxladığı pulu anasına uzatdı. Bacısı heç anasının əlinə pulun dəyməyinə macal vermədi, cəld əskinasları qamarlayıb Əligilin arxasınca  qaçdı…

 

Ana xeyli Qurbanın üzünə baxıb soruşdu:

 

-Niyə gec gəldin?

 

Qurban zornan gülümsəyib dedi:

 

-Bazara saqqızla bərabər pendir də aparmışdım.

 

Anasının gözləri yaşardı, özünü ağlamaqdan güclə saxlayıb dedi:

 

-Neçə gündür inəkləri də çöldə sağıb, xəstə pişik balalarını yedizdirirsən, elə bilirsən xəbərim yoxdur…

 

Hər ikisi susdu. Ana pəncərədən yola baxaraq yavaş səslə dedi:

 

-Vəsiyyət edirəm ki, mən öləndə, harada olsan da səni gözləsinlər. Sənin çiyinlərində qəbirə getmək istəyirəm.

 

 

 

***

 

 

 

Bir aydan çox idi ki Əli onu görmək istəyirdi. Görə bilmirdi. Nəhayət gördü. Yonca sahəsinə gedən kiçik arxın kənarında durmuşdu. Yanında sarımtıl iki pişik balası var idi. Günəş üfüqdəydı, batana yaxın qırmızımtıl sarı rəngə boyanmışdı, həm də iri idi. Arxın içindən dum-duru su axırdı. Arxın qıraqlarından sallanan, keçən ildən qalan saralmış çayır otunun nazik yarpaqlarını axar su aparırmış kimi üzərində üzdürürdü. Hər tərəf yaşıl çəmənlik, əkin sahələri və topa-topa bitmiş ağaclardan ibarət idi.

 

O, qonur qırmızımtıl rəngli köynəkdəydi, gənc yaşına xas simasında gözəllik var idi, kefi kök, təbəssümlə dayanmışdı. Amma qayğısı da üz-gözünə hopmuşdu.

 

Deyirdi ki, neynirdin dəfnə bu qədər xərc çəkirdin, öz rahatlığına xərcləyəydin də pulunu.

 

Türkiyənin “Ağçağ” nəşrlər və yayım evində Saxa (Yakutiya) ədəbiyyatının klassiki Platon Oyunskinin “Qırmızı şaman” kitabı işıq üzü görüb.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabın tərcüməçisi Aida Eyvazlıya istinadən xəbər verir ki, ədəbiyyatımızın son yarıməsrlik dövründə Saxa yakutlarının klassiklərinin və müasirlərinin kitabları türk və Azərbaycan dilinə tərcümə edilməyib. “Qırmızı şaman” kitabının nəşri ilk dəfə 2019-cu ildə Dünya Türk Yazarlar Birliyinin layihəsi ilə reallaşıb.
Aida Eyvazlının tərcüməsində Platon Oyunskinin 6 hekayə, povest və mənzum dramı Azərbaycan dilinə tərcümə edilib. Kitaba ”Ön söz”ü Saxa (Yakutiya) Respublikasının deputatı, azərbaycanlı Əliş Məmmədov yazıb. Kitab Azərbaycanda işıq üzü görəndən sonra Saxa (Yakutiya) Respublikasında dövlət səviyyəsində kitabın məsləhətçisi Əkbər Qoşalı və tərcüməçi Aida Eyvazlının iştirakı ilə təqdimatı keçirilib.
“Qırmızı şaman” kitabı Türkiyədəki ədiblərin və ədəbiyyat mənsublarının da diqqətini cəlb etdiyindən bu günlərdə eyni adla, eyni məzmunda Ankara şəhərində “Ağçağ” nəşrlər və yayım evində işıq üzü görüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”in Daycest bölümü Kaspi.az saytında dərc edilən yazını oxuculara təqdim edir. Maraqlı mövzudur, ədəbiyyatımız niyə dünya səviyyəli  uğurlara acdır?

“Buker” mükafatı dünyada daim maraq doğuran, qalibinin kimliyi həyəcanla gözlənilən ədəbi mükafatlardan biridir. 2005-ci ildə təsis edilən mükafatın budəfəki laureatı Seneqal əsilli fransız yazıçısı David Diop oldu. Təəssüf ki, indiyə qədər qalib olan yazıçıların siyahısında heç vaxt Azərbaycan yazıçılarının adı hallanmayıb. Bəs, görəsən, bunun səbəbi nədir? Ədəbiyyat adamlarının bu barədə  müxtəlif  fikirləri var.

Cavanşir Yusifli.
Tənqidçi, ədəbiyyatşünas və tərcüməçi Cavanşir Yusifli bunun əsas səbəbini tərcümədə görür: "Müasir ədəbiyyat dilimizə seçmə üsulla, yəni ən dəyərli əsərləri seçməklə, intensiv şəkildə tərcümə edilməlidir, ixtisaslı nəşriyyat və onların nəzdində tərcüməçilər olmalıdır, həm də ən keyfiyyətli əsərlər nəşr edilməlidir ki, müqayisə üçün oxucu kitab, mətn qıtlığı çəkməsin. Başqa bir fakt: ədəbiyyatla bağlı beynəlxalq tədbirlərə qatılma intensivliyi yüksəlməlidir. Məsələn, poeziya ilə bağlı tədbirə 5 nəfər gedir, onlardan ikisi bəlli məqamda özünün ədəbiyyat anlayışı haqqında danışa bilmirsə, səviyyə bu nöqtədən araşdırılmalıdır. Analiz, təhlil... üstümüzdə olan, adımıza yazılı qüsurlar üzərindən aparılmalıdır, məziyyətlərin sərgilənməsi ilə yox! Mənfilər müsbətə çevrilməsə, hər şey daha da çətin olacaq.
Konkret olaraq "Buker” mükafatını alan hər hansı yazarı götürün, David Diop bu mükafatı birdən-birə almayıb ki? Bir ədəbiyyat yolu keçib. Başqa mükafat yarışmalarına qatılıb. Fransada "Qonkur” mükafatı qazanıb. Çox prestijli mükafatdır. Olsun ki, bizim nasirlərin mətnləri ingilis dilinə çox çevrilib, ancaq onları kimlərsə oxuyubmu? Tərcümələrin səviyyəsi necədir? Bunlar hamısı ciddi faktlardır.
Ən böyük problem nədir? Yaxşı yazmağın texnikasını öyrənmək olar, professionallıq da əldə ediləndir, ancaq öz taleyindən necə yazmağı kimsəyə öyrətmək mümkün deyil. Bizdə alabəzək mətnlər çoxdur. Müşahidələr göstərir ki, məsələn, hər hansı sorğu keçiriləndə, statistika aparsan, məlum olacaq ki, demək olar, hamı eyni nöqtələrə vurur. "Əzbər” üstündə fikir söyləmək, "əzbər” üstündə yazmaq... Nə mənada? İnsanların ədəbiyyata, öz oxuduqlarına münasibətdə tənqid baxışı qətiyyən yoxdur. Bu təfəkkürlə nə isə qazanmaq olarmı? Qətiyyən mümkün deyil! Bu mənada indi yazılan nəsr əsərlərinin böyük əksəriyyəti üslubsuzdur, sadəcə texnika ilə yazılan şeylərdir. Bu nöqtə çox ciddi şəkildə araşdırılmalıdır”.
 
Qismət.
Şair, tərcüməçi Qismət "Buker”lə bağlı dolğun məlumat verib, fikirlərini bölüşdü: "Əvvəla ondan başlayaq ki, çox adam "Buker" mükafatının ildə bir neçə dəfə  gündəmə gəlməsinə görə çaşır. Məsələ sadədir: "Buker"in iki qolu var, biri ingiliscə yazılan əsərlərə verilən "Booker prize", o biri isə ingilis dilinə tərcümə edilmiş əsərlərə verilən və mükafatı müəlliflə tərcüməçi arasında bölüşdürülən "Beynəlxalq Buker". Demək, hər mükafatın iki qolu ilə bağlı dünya mətbuatında altı xəbər gedəcək, uzun siyahı, qısa siyahı və qalib. Fikir qarışıqlığını çözdüksə, keçək suallara. Azərbaycan yazıçılarının A kateqoriyalı beynəlxalq ədəbi mükafatlarda təmsil olunmamağının bir neçə səbəbi var: birincisi, əsərlərinin xarici dillərə mütəmadi peşəkar tərcümə olunmamağıdır; ikincisi, xaricdə çap olunanda normal nəşriyyatlarla əlaqə qurmamaq, təki "xaricdə kitabım çıxdı” xəbərini burda tirajlamaq üçün öz kitabını necə gəldi, harada gəldi çap etməkdir. Böyük mükafatlar təqdim olunan əsərlərin hansı nəşriyyatda çıxması da ciddi faktdır. Bir başqa məsələ isə sırf yaradıcılığın təbiəti ilə bağlıdır. İstər "Buker" mükafatı olsun, istərsə də İMPAC Dublin kimi, hər birinin təqdimat mətnlərində, açıq-saçıq olmasa da, qiymətləndirmə meyarları ilə bağlı bəzi ipucu var. Bu ipucuna və qısa siyahıya düşən, sonra isə qalib olanlara baxanda görürük, əsas meyarlardan biri forma, struktur məsələlərində yeniliklər etmək, eksperimentallıq yüksək qiymətləndirilir. Bizim yazıçılarımız üçün təəssüf ki, formal məsələlər, üslub söhbətləri maraqlı deyil.

Cəlil Cavanşir.
Şair, tərcüməçi Cəlil Cavanşir isə hesab edir ki, "Buker” kimi dünya səviyyəli mükafatlarda adımızın hallanması üçün, yazıçıya və ədəbiyyata ciddi və qarşılıqsız dəstək olmalıdır: "Buker-2021” uzun siyahısında  qonşu Rusiyadan Mariya Stepanova "Yaddaşın xatirəsinə", Gürcüstandan Nana Ekvtimişvili "Armudlu düzəngahı" əsərləri ilə təmsil olunurdu. Mənim diqqətimi Nana Ekvtimişvilinin "Armudlu düzəngahı" romanının uzun siyahıya düşməyi çəkmişdi.  Nana xanım Azərbaycanda yaşasa, onu "gənc yazar" deyib məclislərdə gözdən salar, müftəxorluğa öyrədərdilər. Ancaq gürcülər bu xanımın təbliğatı üçün ciddi pullar xərclədi və nəticədə gürcü qızı "Buker”in qapısını döyməyi bacardı. Dəfələrlə bu barədə demişəm, ədəbiyyatımızın və mədəniyyətimizin dünyaya çıxması üçün ciddi layihələr həyata keçirilməlidir. Yoxsa ədəbi mükafatları dost-tanış arasında bölüb, "Buker” iddiasında olmaq gülməlidir. Nə vaxt bizdə ciddi ədəbi layihələrə dəstək olsa, o zaman nüfuzlu  müsabiqələrdə iştirak edə biləcəyik.
 
Varis.
Bir çox beynəlxalq mükafatların qalibi, yazıçı Varisin də fikirləri maraqlı oldu: "Ölkədə oxucu sayının az, tirajların məhdud olması səbəbindən, yazıçı özünü dolandıra bilmir ki, qazancı hesabına keyfiyyətli tərcüməyə, peşəkar redaktəyə roman verə bilsin. Hətta xarici nəşriyyatların sifarişlərini də, tərcüməyə maliyyə tapmırıq deyə, əldən veririk.
Cəmiyyətimizdə kitaba və yazıçıya, əksərən neqativ münasibət kök salmaqdadır. Çağdaş yazıçılar o yana, bu gün klassiklər belə topa-tüfəngə tutulur.  Hazırda Azərbaycan, dünya ədəbi məkanından uzaq düşmüş bir ucqardır. Ayrı-ayrı yazıçılar öz gücləri ilə birtəhər xarici nəşriyyatlarda çap edilsələr belə, bu, heç nəyi dəyişmir. Biz dünyadakı ədəbi proseslərdən təcrid olunmuşuq. Böyük ədəbi qurumlar, ədəbi mükafatlar, nəşriyyatlar bizə ağız büzürlər. Belə şəraitdə nələrəsə nail olmağımızın özü böyük hünərdir”.

Çinarə Nüsrətli.
Gənc yazıçı, ssenarist Çinarə Nüsrətli məsələni mahiyyətini daha çox nüfuzlu nəşriyyat problemində görür: "Yazıçılarımızın əsərləri bir çox dünya dillərinə tərcümə edilir, müxtəlif ölkələrdə yayımlanır. Mövcud mənzərəyə baxanda, belə təəssürat yaranır ki, Azərbaycan ədibləri bir sıra ölkələrdə kifayət qədər təbliğ olunurlar. Amma beynəlxalq mükafatlar qazanmaq məsələsinə gəldikdə isə ədəbiyyatımızın vəziyyəti o qədər də ürəkaçan deyil. Bu işdə problem yaradan səbəb nədir? Əvvəla, təəssüf ki, yazarlarımızın dünyanın müxtəlif ölkələrində təbliğatı işlərində dünya ədəbi prosesini dərindən bilən ədəbi menecerlər iştirak etmirlər, yəni bu işi bütün ciddiyyəti ilə bilən və reallaşdıran adamlar, demək olar, yoxdur. Eyni zamanda yazarlarımızın əksərinin xarici ölkələrdə çap olunan əsərlərinin çoxu dünya kitab bazarlarını formalaşdıran nəşriyyatlarda buraxılmır. Əgər yazarlarımız nüfuzlu nəşriyyatlarda çap oluna bilsələr, daha uğurlu nəticələr əldə edə bilərlər. Əks təqdirdə dünyanın önəmli ədəbi mükafatlarından təcrid olunmağımız, ədəbiyyatımızın bəşəri səviyyədə qiymətləndirilməsi xeyli gecikəcək. Sonuncu "Buker” mükafatı laureatı Seneqal əsilli David Diap bir sıra mükafatlara layiq görülüb. Onun "Gecə bütün qanlar qaradır” əsəri "Qonkur” ödülündə də əsas namizədlər arasında seçilirdi. Bunu ona görə xatırladıram ki, beynəlxalq mükafatlar, sanki biri-birinə qapı açır. Ümid edirəm ki, gələcəkdə o qapılar Azərbaycan ədəbiyyatının da üzünə açılacaq. Amma bunun üçün beynəlxalq ədəbi mükafatlar qazanmaq yolunda düzgün istiqamətdə işlər görülməlidir”.
 
Hazırladı: Xanım Aydın

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Rusiyanın TASS agentliyinə istinadən məlumat verir ki,
A.P.Çexov adına XV Beynəlxalq teatr festivalının təşkilatçıları rus tamaşaçılarını Azərbaycan muğam sənəti ilə tanış etmək üçün Xalq artisti Alim Qasımovu ansamblı ilə birgə Moskvaya qastrol səfərinə dəvət edib. İyul ayının 3-də və 4-də
tamaşaçılar Moskva beynəlxalq musiqi evinin səhnəsində klassik poeziya nümunələrinə bəstələnmiş “Dünya sevgi üzərində qurulub” kompozisiyasını dinləmək imkanı əldə ediblər. Alim Qasımov və qızı Fərqanə Qasımova mükəmməl ifaları ilə tamaşaçıları heyran qoyublar.
Festivalın mətbuat xidməti bildirir:
“Muğam XVII əsrin ortodoksal poetik mətnləri üzərində yazılmış, ilahi sevgini tərif edən Azərbaycanın ənənəvi ecazkar musiqisidir. Rus dilində bu mətnləri Rimma Kazakova və Yevgeniy Yevtuşenkonun tərcüməsində oxumaq olar”.
Alim Qasımovun tanıtım listəsini isə təşkilatçılar bu cür hazırlayıblar:
“Muğam 2008-ci ildə UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. Bu gün dünyada ən məşhur muğam ifaçısı Alim Qasımov hesab olunur. Onun ifa tərzi unikaldır, o, muğamın çoxəsrlik, həmçinin caz və müasir kompozisiya kimi müxtəlif janrların mürəkkəb və yenilikçi qaydalarına söykənən, dərin biliklərə malik bir ifaçıdır.”

Leyla Əliyevanın seçmə şeirlərindən ibarət  “Свiт тане, як сон” (“Dünya yuxu tək əriyir”) kitabı Kiyevdə nəşr olunub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Dövlət Tərcümə Mərkəzinə istinadən məlumat verir ki, “Yaroslavov Val” nəşriyyatında işıq üzü görmüş kitabın ukrain dilinə tərcüməçisi  Ukrayna şairi, filoloq-alim Lesya Mudrak, redaktoru Taras Şevçenko Milli Mükafatı laureatı, yazıçı Qriqori Quseynovdur. Kitabın dizayn tərtibində Leyla Əliyevanın müəllif rəsmlərindən istifadə olunub.
Abşeron lövhələri, lirik qəhrəmanın düşüncələri, ümumbəşəri hiss olan kədərin yaratdığı ovqat, təbiət gözəllikləri yer alan şeirlər toplusu  tərcüməçinin
“Ağrını bədii sözə çevirmək istedadı...” sərlövhəli “Ön söz”ü ilə başlayır. Lesya Mudrak yazır:

“Əlində tutduğun bu kitab Azərbaycanın gənc, istedadlı şairi, imzası təkcə Qafqaz oxucu auditoriyasına yox, Avropa poeziya xiridarlarına da yaxşı tanış olan Leyla Əliyevanın ukrain dilinə tərcümə olunmuş “Свiт тане, як сон” kitabıdır.
Şairin xaricdə işıq üzü görən ilk kitabı – 2016-cı ildə Minskdə (Belarus dilində) nəşr olunmuş “Ліст” şeirlər toplusudur. Eyniadlı kitabın 2018-ci ildə ingilis dilində Londonda (“The World Dissolves like a Dream”) təqdimatı keçirilmişdir.
Heç şübhəsiz ki, Ukrayna oxucusu tarixi diskursu dərin köklərə söykənən bu şərq ölkəsinin qədim və məşhur poetik ənənələri ilə yaxından tanışdır. Azərbaycanın kişi poeziyası ilə yanaşı, bərabər şərtlərlə inkişaf etmiş qadın poeziyası ənənələri hər zaman xüsusi maraq doğurmuşdur. Gözəl qəzəllər müəllifi olan klassik Azərbaycan şairi Məhsəti Gəncəvi böyük Ömər Xəyyamın müasiri olub. Azərbaycanda qədim dövrlərdən bəri “aşıq sənəti” deyilən ədəbi cərəyan mövcud olub ki, burada qadın şairlər hər zaman kişi şairlərlə yaradıcı rəqabət aparıblar. Burada söhbət sevgi lirikasından gedir. Belə ki, “aşıq” sözü ukrain dilinə “aşiq”, “vurğun” kimi tərcümə edilir. Azərbaycanın ən məşhur aşıq-şairlərindən Ağabəyim ağa Ağabacı, Heyran xanım, Fatimə xanım Kəminənin və digərlərinin adını çəkmək olar. Azərbaycanın şərq ənənələrinin zərif örtüyünə bürünən qadın poeziyası irsinin unikal səmimiyyətini və paklığını heç də təsadüf saymaq olmaz. Əlbəttə, zaman ötdükcə poetik üslublar dəyişir, amma qədim dövrlərin əbədiyaşar bədii yaradıcılıq xüsusiyyətləri müasir ədəbi prosesdə də öz özəlliyini qoruyub saxlayır.
Leyla Əliyevanın “Свiт тане, як сон” kitabını dilimizə çevirərkən, bacardığım qədər müəllifin obrazına girməyə, daxilən onun yaradıcı monotamaşasının bir növ “ifaçısı” olmağa çalışdım. Səmimi deyim ki, iş heç də asan başa gəlmədi, tərcümə prosesi bir neçə ay çəkdi. Təəssüflə deməliyəm ki, heca poeziyası ənənələri XVIII əsrə dayaqlansa da, bu gün demək olar ki, itirilib. Sillabotonikanın (yunanca “Syllabe” – tərkib, tonos – vurğu deməkdir) əsas prinsipləri misrada vurğulu və vurğusuz hecaların bölgüsü ilə təkrarlanaraq, ritm – ahəng axıcılığı yaratmasına əsaslanır. Mətnin quruluşu burada mahiyyət etibarilə təyinedici qismində çıxış edir, üstəlik, bu quruluşu yaradan normativlərin gözlənilməsi zəruriliyi meydana çıxır. Tərcüməçinin fövqəlvəzifəsi də bundan ibarətdir. Orijinalla işləyən tərcüməçi yuxarıda qeyd olunanlarla yanaşı, əsərin daxili dramatizmini, emosional özəlliklərini və ana süjetini bütünlükdə oxucuya çatdıra bilməlidir.
Leyla Əliyevanın lirik qəhrəmanı kimdir? Mənim təəssüratlarıma görə bu, son dərəcə həssas qəlbə, romantik təbiətə, ADİ-də XÜSUSİ olanı görmək qabiliyyətinə malik olan bir qadındır. Üstəlik, o altruistdir – həyatda baş verənlərin çoxdan göylərdə həll olunduğuna, bəşəriyyətin bütün sirlərindən yalnız Tanrının agah olduğuna, günahları bağışlayanın, iman gətirənləri hər zaman İlahi sevginin işıqlı yoluna çıxaranın məhz O olduğuna inanır.
Leylanın yaradıcılığı süjetli, çoxşaxəli, müəyyən mənada pritçavaridir. Bu mənada onun şeirlərində irihəcmli poemalara xas hekayə üslubu nəzərə çarpır. Eyni zamanda, müxtəlif səpkili mövzuların üzvi şəkildə bir-birilə vəhdət təşkil etdiyi və müəllifinin fərdi üslubunun bütöv mənzərəsini yaratdığı nəzərə çarpır.
“Свiт тане, як сон” kitabını əlinə alan hazırlıqsız oxucu, bəlkə də, səhifələrdə rastlaşdığı dərin sətiraltı mənaları dərhal anlamaya da bilər. Bunun səbəbi gənc şairin daxili aləminin klassik təmkinli üslubla açılması, əslində, hər şeiri ilə bizə Şekspirin əbədi “olum, ya ölüm” sualı ilə müraciət etməsidir.”

Qeyd edək ki, kitaba daxil edilmiş şeirləri bu mövzular üzrə təsnifatlaşdırmaq olar: “Sevgi”, “Vətən”, “Fəlsəfə”.
Nəfis tərtibatlı kitaba Leyla Əliyevanın rəsmləri xüsusi gözəllik verir.
Kitabın ukrain oxucuları tərəfindən rəğbətlə qarşılanacağı şübhəsizdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tək Azərbaycanda çıxan yeni kitabları diqqətdə saxlamır, yaxın və uzaq xaricdə dərc edilmiş önəmli kitab nəşrləri barədə də oxucularını məlumatlandırır. Tanınmış rus yazıçısı, 2012-ci ildə Rusiya Federasiyasının Hökumət mükafatına, 2011-ci ildə Bunin mükafatına layiq görülmüş, 2019-cu ildə Baklda keçirilən Avrasiya materikinin ədəbiyyat üzrə 4-cü LiFFt festivallar festivalının iştirakçısı olmuş Boris Yevseyevin Moskvada işıq üzü görən yeni kitabı belə adlanır – “İlahi qul”.
Oxucuları ilə hər bir görüşü ədəbi hadisəyə çevrilən yazıçının yeni kitabında son illərdə yazdığı hekayələri və  novellaları toplanmışdır ki, bu əsərlər “Literaturnaya qazeta” qəzetində, “Neva”, “Yeni dünya” kimi ədəbi jurnallarında dərc edilmişdir.
Yeni kitab barədə Rusiya tənqidçisi Yevgeniya Kulakovskaya yazır: “Çoxları tərəfindən tanınan və sevilən Boris Yevseyev öz çoxşaxəli nəsrindəki gözlənilməz mənəvi gedişləri, kəşfləri ilə oxucusunu təəccübləndirməkdə davam edir. İnsanla təbiətin, canlıyla cansızın, daxili dünya ilə xarici dünyanın, sözlə səsin, görünənlə görünməyənin vəhdətindən bəhs edən “Quşların payız sərsəmliyi”, “ İlahi qul”, “Əcinnələri məhvedən”, “Sulfazinli xaç” kimi hekayələri könül oxşayır”.

Ədəbi ictimaiyyətin rəğbətlə qarşıladığı, şair Qulu Ağsəsin baş redaktorluğu ilə “Ulduz” jurnalının iyun sayı işıq üzü gördü.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, jurnal şairə Nübar Eldarqızının “Özüylə söhbəti və şeirləri”ylə açılır. “Ulduz” jurnalı ilə “525-ci qəzet”in birgə layihəsi olan “9-luq”da “Müharibə – Ədəbiyyat – Müharibə ədəbiyyatı” mövzusunda ənənəvi olaraq üçlük: şair Musa Urud, nasir Günel Anarqızı və kinorejissor Rövşən İsax danışır.
“Nəsr” bölməsində Tural Cəfərli, Arzu Murad, Vüsal Bağırlı, Fariz Yunisli və Məlahət Hümmətqızı təmsil olunublar. “Şeir vaxtı”nın budəfəki qonaqları isə Elnur Uğur, Mahirə Nağıqızı və Kəmaləddin Qədimdir.
Jurnalda həmçinin Fərid Hüseynin Musa Yaqubun poeziyası barədə fikirləri, Günel Eyvazlının “Xan qızı” yazısı, “Türk eli” rubrikasında Canər Gökcəoğlunun şeirləri, “Hücrə” rubrikasında Emin Pirinin “Posttənqidçi” yazısı yer alıb.
“Ulduz”un bu sayında 55 illik yubileyini qeyd edən Əsəd Cahangirin “Xarıgülnar” poeması da oxucuların ixtiyarına verilib.
Maraqla qarşılanan “Debüt” rubrikasında isə bu dəfə İntiqam Can və Aqil Bəkir ocucularla üz-üzə qalıblar.
Jurnalda daha bir maraqla qarşılanan rubrika “Tərcümə saatı”dır ki, bu dəfə oxuculara Vasili Belovun “Atlar” hekayəsi Elçin Hüseynbəylinin, Helen Bannermanın “Qızıl pəncərə” hekayəsi Zəhra Namazlının tərcüməsində təqdim edilib. Əcnəbi yazarlardan
tanınmış türk yazıçısı Bəxtiyar Aslanın “Ah, nə deyim, ömrüm, səni?!” yazısını isə oxucular Aygün Ələkbərzadənin tərcüməsində oxuya biləcəklər.
İyun sayında eləcə də Qərib Mehdinin “Gülgünün rəngli muncuqları” sənədli hekayəsi, Rövşən Yerfinin “Şəhidlik zirvəsi” sənədli oçerki, İlham Abbasovun “Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçıları” rubrikasında görkəmli Amerika dramaturqu Yucin O’Nil barədə yazısı yer alıb.
Bir sözlə, mütaliə saatının rəngarəng və bol təəssüratlı olacağı şübhəsizdir.