Super User
Rəsm qalereyası: Adil Hacıyev, “Mənzərə”
Rəsm qalereyası: Adil Hacıyev, “Mənzərə”
Rəngkar Adil Hacıyevin sənət dünyası haqqında
Əməkdar incəsənət xadimi, professor Ziyadxan Əliyev yazır
Milli təsviri sənətimizin İkinci dünya savaşından sonrakı inkişaf mərhələsinin duyulası dərəcədə rəqabətli olduğu dövründə ixtisas təhsilini SSRİ-nin böyük şəhərlərində yox, Bakıdakı “Əzimzadə məktəbi”ndə alan gənc rəssamların paytaxtda yaşanın yaradıcı yarışmaya qatılmamaları zamanına görə təbii hesab olunurdu. 1950-ci ildə rəssamlıq məktəbini bitirəndən sonra yaradıcılığını doğma Neftçalada davam etdirməyə qərar verən Adil Hacıyev (1930-1991) həmin gənclərdən biri idi. Əslində, istedadına görə mərkəzi şəhərlərə üz tutan məzun-yaşıdları T.Salahov, A.Cəfərov, E.Şahtaxtinskaya, S.Şıxlı, M.Rzayeva, M.Qafarov, T.Nərimanbəyov və digərlərindən geri qalmayan, lakin ailə vəziyyətinə görə dədə-baba ocağına qayıtmalı olan Adil Hacıyev tez bir zamanda rəssamlar arasında mövcud olan paytaxt – əyalət ayrı-seçkiliyinin yoxluğunu tanınmış həmkarlarına sübut edəcəkdi.
Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz məzun dostları SSRİ-nin nüfuzlu təhsil ocaqlarında oxuduqları vaxtlarda Adil Hacıyev Neftçaladakı orta məktəbdə və Pionerlər evində rəsm fənnini tədris etməkdə idi. Gününün çoxunu uşaqlarla təmasda keçirən gənc müəllim, müvəqqəti də olsa, fərdi yaradıcılıq işlərini kənara qoymuşdu. O vaxtlar Adil Hacıyevdən sənətin sirlərini öyrənən Sakit Məmmədov, Həsənağa Məmmədov, Təbriz Abdullayev, Fikrət İbrahimli, Nadir Bayrışov və digərlərinin bu gün sənət məkanında tanınmış yaradıcılar sırasında olmaları müəllimlərinin də mənəvi qazancıdır, desək, həqiqəti söyləmiş olarıq.
Yalnız paytaxtdakı internat məktəbində işə başlayandan sonra burada yaratdığı geniş emalatxana ona həm də çoxdan arzusunda olduğu yaradıcılıq işlərini də yoluna qoymağa imkan verdi. Bu təhsil ocağının çox tezliklə rəssamlıq təmayüllü internata çevrilməsi də bu məkana sənət həvəsli uşaqların marağının ildən-ilə artmasının nəticəsi idi. Başqa sözlə desək, bu emalatxanada o həm rəssamlıq peşəsinə həvəsi olan uşaqlarla məşğul olur, həm də təhsil sonrası rayonda apardığı müşahidələrinə bədii görkəm verirdi.
O, çox qısa müddətdə müxtəlif janrlarda əsərlər yaratsa da, nədənsə onları ictimailəşdirməyə tələsmirdi. Yalnız paytaxtdan onun görüşünə gəlmiş həmkarlarının təkidindən sonra Adil Hacıyev rəssam-müəllimlərin Bakıda təşkil olunmuş respublika sərgisində əsərlərini sənətsevərlərə təqdim etdi. Müqayisə üçün deyək ki, sərginin ekspozisiyasını təşkil edən 415 əsərdən 22-nin müəllifi əyaləti təmsil edən Adil Hacıyev idi. Bu çoxsaylı rəngkarlıq əsərlərinin leytmotivini Neftçala torpağı, onun əmək adamlarının və təbiətinin romantik vəsfi təşkil edirdi. Müəllifin “Muğan haqqında mahnı”, “Görüş”, “Əmək qəhrəmanı Qüdrət Səmədov”, “Ana”, “Balıqçılar”, “Pambıqçı qız”, “Arx kənarında” və s. lövhələrində vurğulanan mövzuların əksini görmək mümkün idi. Müəllifin həmin tabloların bədii həllində nümayiş etdirdiyi özünəməxsusluq isə, doğrudan da, fərdi və fərqli estetikaya malik olmaqla, gənc fırça ustasının yaradıcı “mən”ini təsdiqləyirdi.
Paytaxtda qazanılan ilk uğur onu sənətsevərlərlə yeni-yeni görüşlərə həvəsləndirdi. 1969-cu ildə qonşu Salyanda rəssamın ilk fərdi sərgisinin təşkil edilməsi bunun əyani göstəricisi oldu. Bu ümidverici başlanğıc onu zamanın axarında həm Azərbaycanda, həm də respublika sərhədlərindən uzaqlarda keçirilən müxtəlif miqyaslı sərgilərin daimi iştirakçısına çevirdi. Neftçala internat məktəbindəki “Adil Hacıyev studiyası” isə çox tezliklə bölgənin ən məşhur sənət ocağına çevrildi. Qənaətimizcə, onun adını zamansızlığa qovuşduran amillərdən biri də vaxtilə bu studiyada sənətin sirlərini öyrənən istedadlı uşaqların tezliklə milli təsviri sənət məkanında tanınmaları oldu. Beləcə, zaman həm də rəssamın uğurlu yaradıcı-pedaqoji fəaliyyətinin Neftçala çərçivəsinə sığmadığını təsdiqlədi. Onun ötən əsrin 80-ci illərində Bakıya işə dəvət olunması və S.Bəhlulzadə adına sərgi salonunun direktoru vəzifəsində fəaliyyətə başlaması həyatında yeni mərhələnin başlanğıcına çevrildi.
Həmin illər onun bir-birindən maraqlı əsərlərinin yaradılması ilə də yadda qaldı. Bu mənada rəssamın “Xonçalar”, “Bahar təranəsi”, “Bulaq başında”, “Bahar”, “Xalq mahnısı”, “Görüş”, “Gənc rəssamın portreti” və s. əsərlərinin adını çəkmək olar. Həmin əsərlərin hər birində məlum janrların estetik çərçivəsini genişləndirmək istəyi duyulmaqda idi. Real biçimli əsərlərində mövzuların obrazlı həllinə yönəli gözlənilməz rakursların mövcudluğu həmin lövhələrin diqqətçəkən xüsusiyyətlərindən idi.
“Xonçalar” tablosu bu mənada duyulası maraq kəsb edir. Adından da göründüyü kimi, əsərdə milli adət-ənənələrimiz tərənnüm olunur. Çoxfiqurlu şaquli kompozisiyada müxtəlif yaşlı qadınların qayıqla Kürün bir sahilindən digər sahilinə toy xonçaları aparmaları təsvir edilmişdir. Sərt qayalığın arasından salınmış pillələrlə sahildəki qayığa doğru hərəkət edən başı xonçalı fiqurların ümumi görüntüsünü səciyyələndirən axıcı-oynaq ritm və nikbin rəng çalarları motivin ürəkaçan görkəm almasını şərtləndirmişdir. Zamanında respublika təsviri sənət məkanında bədii hadisə kimi dəyərləndirilən bu əsərə ictimaiyyət də biganə qalmamışdı. Adil Hacıyevin yaradıcılıq uğurlarına şahidlik edən görkəmli kimyaçı alim Yusuf Məmmədəliyev, tanınmış fırça ustaları Səttar Bəhlulzadə və Tahir Salahov, eləcə də rəssamın müasirləri olan həmyerliləri – filoloq-alim İmamverdi Əbilov və qabaqcıl maarif xadimi Əbdülsəmid Axundov onun barəsində xoş sözlər söyləmişlər.
Rəssamın yaradıcılığının ilk dövrünə aid olan əsərlərində bədii ümumiləşdirmələrin hesabına monumentallıq əldə olunması qabarıq duyulur. “Briqadirin portreti”, “Bahar”, “Kənd məktəbində”, “Kür balıqçıları” və s. tablolarda motivin daşıdığı məna-məzmun yükü real və inandırıcı bədii vasitələrlə ifadə olunduğundan, mövzu müxtəlifliyinə baxmayaraq, bu əsərlərin hər biri duyğulandırıcı qəbul olunur.
Adil Hacıyevin sonrakı dövrlərdə ərsəyə gətirdiyi tabloların bədii məziyyətlərini Azərbaycan rəngkarlığı üçün yeni olan bədii şərhin təşkil etdiyini deməliyik. İkinci mərhələni daha dəqiq dəyərləndirməli olsaq, kətan üzərində təqdim edilmiş təsvirlərin realist-gerçəkçi formada təqdimatının kiçikölçülü yaxılarla ifadə olunduğunu vurğulamaq olar. Bu da ilk baxışda “sakit” görünən obrazların və motivlərin romantikaya bələnmiş ekspressiv tutum almasını şərtləndirmişdir, desək, yanılmarıq. Qrafik cizgilərlə anlam yaradan bu yaxıların əlvan boyalarla qovşağının tamaşaçısına bəxş etdiyi estetik zövq kifayət qədər yeni və zəngin çalarlı olduğundan uzun müddət unudulmur. Vurğuladığımız bədii məziyyətlər “Xonçalar”dan əlavə, “Balıq ovu”, “Kür balıqçıları”, “Bala Kürün Xəzər dənizinə qovuşduğu yer”, eləcə də rəssamın işlədiyi çoxsaylı portretlər üçün də səciyyəvidir.
Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, əksər əsərlərinin mövzusunu bilavasitə Neftçala və Salyan mühitindən alan rəssam müxtəlif janrlı tablolarında müasirlərinin onları şöhrətləndirən əməyini yaddaqalan – romantik tutumda bədiiləşdirməyə nail olmuşdur. Balıqçı və pambıqçı əməyi həmin əsərlərin əsas leytmotivini təşkil edir. Onun məşhur pambıqçılar Qüdrət Səmədov və Ayna Quliyevaya həsr etdiyi portretlər bu qəbildəndir. Rəssamın başqa peşə adamlarına həsr etdiyi əsərlərdə də obrazlılığın əldə olunması görünməkdədir. Bu mənada məşhur el sənətkarı, aşıq Pənah Pənahovun və tanınmış müəllim-filoloq İmamverdi Əbilovun portretini qeyd etmək olar.
Adil Hacıyevin haqqında söz açdığımız müxtəlif janrlı əsərlərinin çoxsaylı tamaşaçı marağına səbəb olması həm də onların hər birinin müəyyən ovqat daşıyıcısı olması ilə bağlıdır. Daha dəqiq desək, pambıqçının torpaq sevgisinə (”Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Ayna Quliyevanın portreti”), ananın körpə məhəbbətinə (“Bahar təranəsi”), gənclərin yaşayıb-yaratmaq eşqinə (“Bulaq başında”), insanların adət-ənənəni yaşatmaq istəyinə (“Xonçalar”) rəssam marağını qatan fırça ustası son nəticədə təqdim etdiklərini romantik ruhlu mənəvi-estetik qaynağa çevirməyi bacarmışdır. Ona görə də onun zamansızlığa qovuşmuş yaradıcılığı bu gün də təravətli, hamı üçün maraqlı görünməkdədir...
Trilyonluq tərəddüd
Xəzərin çəkilməsi sahilyanı ölkələri yeni çağırışlarla üzləşdirir
Xəzərin səviyyəsi milyon illərdir enib-qalxır. Lakin qədim dövrlərdə bu, dənizin sahilində yaşayan tayfaları elə də narahat etmirdi. İndi isə vəziyyət tamamilə başqadır. Müasir dövrdə dənizin səviyyəsindəki tərəddüdlər sənaye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat, infrastruktur layihələri başda olmaqla böyük iqtisadi və siyasi problemlər yarada bilər. Artıq həmin problemlərə hazırlaşmağın vaxtıdır.
Fəlakət proqnozları
Alman və holland alimlərinin "Nature" elmi jurnalında dərc etdirdikləri proqnoza görə, XXI əsrin sonlarına qədər Xəzər dənizinin səviyyəsi 9-18 metr düşəcək. Bu, o deməkdir ki, Xəzərdə suyun səthi 23 faizdən 34 faizədək kiçiləcək, Şimali Xəzər və Türkmən şelfləri tamamilə quruyacaq, dənizin cənub və mərkəzi hissələrində də sahil xətti xeyli geri çəkiləcək. Qaraboğazgöl körfəsi tamamilə səhraya çevriləcək.
2018-ci ildə isə elə həmin " Nature" jurnalı NASA-nın bir qrup tədqiqatçısının araşdırmasını dərc etmişdi. Onların gəldiyi qənaətə görə, əgər Xəzərin səviyyəsinin azalması indiki templə davam edərsə, hazırda 78.000 giqaton suyu olan Xəzər dənizi 3000 ildən sonra tamamilə quruyaraq, Aral dənizinin vəziyyətinə düşə bilər.
Amma həyəcan təbilini heç də təkcə Qərb alimləri çalmırlar. İranın Xəzər Tədqiqatları və Araşdırmaları Mərkəzinin mütəxəssisləri də qarşıdakı 25 ildə dənizin səviyyəsinin azalmaqda davam edəcəyini proqnozlaşdırırlar.
- Xəzər dənizinin səviyyəsi son yüz ildə ən aşağı göstəricisinə 1979, ən yuxarı həddinə isə 1995-ci ildə çatıb. 1995-2010-cu illərdə dənizin səviyyəsi müəyyən qədər sabit qalıb. 2010-cu ildən sonra isə biz onun yenidən çəkilməyə başladığını müşahidə edirik,- İranın Ətraf Mühitin Qorunması nazirliyinin Dəniz Mühiti departamentinin başçısı Əhmədrza Lahicanzadə bildirib.
Əgər bu qorxulu proqnozlar reallaşarsa, Xəzərsahili ölkələrin hansı ekoloji, iqtisadi və siyasi problemlərlə üzləşəcəklərini təsəvvür etmək çətin deyil. Onları AzVisionun Videokast layihəsində qonaq olan BDU-nun İqtisadi və sosial coğrafiya kafedrasının müdiri, coğrafiya elmləri doktoru, professor Çingiz İsmayılov da sadalayıb.
Çingiz İsmayılov: "Son 180 ilin məlumatlarının üzərində aparılan hesablamalar əsasında biz müəyyən etmişik ki, suyun enib-qalxma səviyyəsi 3 metr təşkil edir"
Professorun sözlərinə görə, Xəzərin səviyyəsinin azalmasına 3 əsas amil təsir göstərir: Günəşin fəallığı, Yerin səthində gedən tektonik proseslər, bir də insanın antropogen fəallığı. Bunların ikisi ilə bağlı heç nə etmək mümkün deyil. Onlara ancaq uyğunlaşmaq olar. Antropogen təsirin haqqında ayrıca danışacağıq, amma əvvəlcə görək, təbii amillər doğrudanmı, deyildiyi qədər dəhşətli bir gələcək vəd edirlər?
Qiyamət təxirə salınır?
Məsələyə aydınlıq gətirmək üçün 3 ölkədən olan ekspertlərin rəylərinə baxaq. söhbətləşib. Onların hamısının fikri bir məsələdə üst-üstə düşür: 70-80 il sonranı proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Bununla bağlı deyilənlər qorxulu nağıllara daha çox bənzəyir.
Rusiya Elmlər Akademiyasının Okeanologiya İnstitutunun baş elmi işçisi, Su Problemləri İnstitutunun aparıcı mütəxəssisi, okeanoqraf, coğrafiya elmləri doktoru, professor Pyotr Buxaritsının sözlərinə görə, ümumiyyətlə, 1 ildən o tərəfi etibarlı şəkildə proqnozlaşdırmaq mümkün deyil. Daha uzun müddətdən danışırıqsa, söhbət yalnız müxtəlif modellərdən gedə bilər ki, onların da etibarlığına heç kim zəmanət verə bilməz.
Konkret avropalı alimlərin "Nature" jurnalında dərc olunan proqnozuna gəlincə, professor Buxaritsının sözlərinə görə, onlar indi dəbdə olan qlobal istiləşmə modellərindən istifadə ediblər, Rusiyanın Avropa hissəsinə böyük miqdarda su gətirən Atlantik siklonlarının rolunu hesablayıblar, digər vacib amilləri isə nəzərə almayıblar.
- Volqanın və Xəzər hövzəsinin digər çaylarının sululuğuna, müvafiq olaraq dənizin səviyyəsinə digər əhəmiyyətli amillər də təsir edir. Bunlar cənub, Aralıq dənizi, Qara dəniz siklonları və Xəzərin özüdür. Onlar böyük miqdarda rütubət gətirir, Xəzərə tökülən çayların sululuğuna Atlantik siklonlarından daha çox təsir edirlər,- Buxaritsın bilirib.
Xəzərin problemləri üzrə tanınmış mütəxəssislərdən biri, Qazaxıstanın "Kazidromet" Dövlət Müəssisəsinin Xəzər dənizinin Hidrometeoroloji Tədqiqat Departamentinin rəhbəri, Dünya Dəniz Təşkilatının dəniz okeanoqrafiyası üzrə texniki komissiyalarının eksperti, "Hidrometeorologiya və ekologiya" jurnalının baş redaktor müavini, coğrafiya elmləri namizədi Natalya İvkina AzVision ilə söhbətində deyib ki, onlar iqlim dəyişikliyinin su balansının komponentlərinə və Xəzər dənizinin səviyyəsinə təsiri ilə bağlı tədqiqatlar aparıblar və gəldikləri qənaətə görə, hazırda Xəzərin səviyyəsi sabit enmə tendensiyası göstərir. Bu eniş 21-ci əsrin ikinci otuz ilində özünü xüsusilə aydın büruzə verəcək.
- 2006-cı ildən Xəzər dənizinin səviyyəsi aşağı düşmə tendensiyası nümayiş etdirir. 2021-ci ildə onun səviyyəsi Baltik Sistemi (BS) üzrə -28,42 metr idi, 2021-ci ilin dekabrında isə -28,55 metrə çatdı. 2005-ci ildən 2021-ci ilə qədərki dövrdə dənizin ümumi səviyyəsi 1,51 m enib. Bundan başqa, son bir ildə səviyyənin enmə intensivliyi 18 sm olub. Bu müddət ərzində dəniz suyu səthinin sahəsi 23 min kv. km-dən çox azalıb ki, bunun yarısı Şimali Xəzərin Qazaxıstan hissəsinə düşür,- İvkina bildirib.
Natalya İvkinanın proqnozları azərbaycanlı alim, Milli Elmlər Akademiyasının Coğrafiya İnstitunun şöbə müdiri, coğrafiya elmlər doktoru, professor Əmir Əliyevin təxminləri ilə müəyyən qədər uzlaşır. Onun fikrincə, 2050-ci ilə qədər dənizin səviyyəsi 3 metr azalacaq. Lakin 2050-ci ildən sonra yenidən Xəzərin səviyyəsi artmağa başlayacaq. Professor bunun aparılan arxeoloji qazıntılar, gəlinən elmi nəticələrə söykəndiyini vurğulayıb.
Ortaq məxrəc
Maraqlı vəziyyət yaranır: Qərb alimləri Xəzərin gələcəyilə bağlı bədbin olduları və qorxulu ssenarilər cızdıqları halda, sahilyanı dövlətlərinin mütəxəssisləri məsələyə nikbin yanaşırlar. Bəs həqiqət haradadır?
- Xəzər dənizinin səviyyəsi ilə bağlı çoxlu fərziyyələr var. Lakin bu sahəni tədqiq edən alimlərin fikrincə, dəniz səviyyəsinin dəyişməsi ilə bağlı uzunmüddətli proqnoz vermək mümkün deyil. Əvvəllər də belə proqnozlar verilib və onlar özlərini doğrultmayıblar. Müxtəlif proqramlar var, bir proqramlara hansısa tarixi rəqəmləri daxil edirsən və nəticə alırsan, digər proqramda başqa ssenarilər üzrə nəticə fərqli olur,- deyə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin (ETSN) ekologiya və təbiəti mühafizə siyasəti şöbəsinin müdiri Rasim Səttərzadə AzVision.az-a bildirib.
Bütün rəyləri ümumiləşdirsək, elm adamları və rəsmi şəxslər "fəlakət ssenarisini" və uzunmüddətli proqnozları ciddi qəbul etməsələr də, bir məsələ ilə razlılaşırlar ki, hazırda dənizin geri çəkilməsi faktdır və proses təxminən əsrin ortalarına qədər davam edə bilər. O vaxta qədər dənizin səviyyəsinin təxminən 3 metrə qədər düşməsi mümkündür. Bu isə artq ciddi iqtisadi və sosial problemlərin yaranması üçün kifayətdir. Həmin problemləri bir neçə istiqamətdə qruplaşdırmaq mümkündür.
Gəmisiz limanlar
İqtisadçının gözü ilə baxanda dəniz - hər şeydən əvvəl, liman deməkdir. Xəzər dənizi isə özünün son vaxtlar böyük investisiyalar qoyulan mürəkkəb liman infrastrukturu ilə birlikdə Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərinin vacib halqasına çevrilməkdədir. Ələt, Mahaçqala, Olya, Həştərxan, Aktau, Kurık, Türkmənbaşı, Ənzəli kimi limanlara böyük investisiyalar qoyulur ki, onlar yaxın gələcəkdə bu dəhlizlərdə gözlənilən yüklənmənin öhdəsindən gələ bilsinlər. 2030-cu ildən sonra bu limanların tam gücü ilə işləyəcəkləri gözlənilir. Amma… əlahəzrət Xəzər bu planları pozmayacaq ki?!
- Xəzər dənizinin səviyyəsinin aşağı düşməsi dəniz üzərindən daşımalara ciddi təsir göstərəcək. Su geri çəkildikcə limanlara yanaşma, sualtı qayalıqların üzə çıxması gəmilərin hərəkət etdiyi yolların daha da çətinlişməsi ciddi problem yaradır. Şərq-Qərb dəhlizi şübhə altına düşür,- deyə nəqliyyat infrastrukturu üzrə ekspert Yasin Mustafayev AzVision.az ilə söhbətində problemlərin real olduğunu qeyd edib.
Qazaxıstanda artıq bu problemi əyani olaraq hiss edirlər. Qazaxıstanın Dünya İqtisadiyyatı və Siyasəti İnstitutunun eksperti Lidiya Parxomçik AzVision-a bildirib ki, dənizin "Kaşaqan" yatağı hissəsində suyun səviyyəsi 2005-ci ildən bəri bir metrdən çox aşağı düşdüyündən, 2025-ci ilə qədər yatağın ərazisində naviqasiya ilə bağlı problemlər yarana bilər. Həll yolu kimi ümumi uzunluğu 56 kilometr olan iki kanalın qazılması təklif edilir.
Ekspertin sözlərinə görə, Şimali Xəzərdə gəmiçilik "Şimal-Cənub" Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinə (BND) birbaşa təsir edəcək problemlərlə üzləşəcək. Olya və Həştərxan limanlarında liman obyektlərinə giriş, həmçinin Volqa-Don kanalı boyunca sonrakı hərəkət məhdudlaşdırıla bilər. Cənub hissəsində dəniz səviyyəsinin aşağı düşməsi isə İran limanlarının fəaliyyətinə az da olsa təsir göstərəcək. Nəticədə 2030-cu ilə qədər "Şimal-Cənub" marşrutları üzrə konteyner daşımalarının 662 min iyirmifutluq ekvivalentə (İFE) çata biləcəyi haqda proqnozlar reallaşmayacaq.
Suyun səviyyəsinin düşməsi limanlara yaxınlaşa biləcək gəmilərin ölçülərinin kiçilməsinə səbəb olur. Başqa sözlə desək, oturacaqları daha dərin sulara hesablanmış böyük tonnajlı gəmilər limanlara yan ala bilmirlər. Bu da təbii ki, yük dövriyyəsinə birbaşa təsir göstərir.
Şərq-Qərb və Şimal-Cənub dəhlizlərinin kəsişməsində yerləşən Ələt Limanı Xəzər dənizində ən böyük və əhəmiyyətli limanlardan sayılır. Bura, eyni zamanda Azərbaycanın əsas dəmiryolu və magistral şəbəkələrinin birləşdiyi qovşaq kimi limanın məqsədlərinin yerinə yetirilməsinə kömək edir, regional və qlobal təchizat zəncirlərində mühüm rol oynayır. Limanın yükaşırma qabiliyyəti birinci mərhələdə ildə 10 milyon ton yük və 50 min konteyner olacaq. İkinci mərhələdə 17 milyon ton yük və 150 min konteynerə, üçüncü mərhələnin yekununda isə 25 milyon ton yük və 1 milyon konteynerə çatdırılacaq. Amma dəniz geri çəkilməkdə davam edərsə, bu məqsədlərə çatmaq üçün "B planı" varmı?
"Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı" QSC-nin mətbuat katibi Elmar Həbibli Azvision.az-a bildirib ki, Xəzər dənizində suyun səviyyəsinin azalması ilə bağlı yaranan vəziyyət hələ ki limanın fəaliyyətinə heç bir təsir etmir: "Limanın hövzəsindəki hazırkı dərinlik dənizdə üzən və ən çox quru yük götürən gəmilərinin suda hərəkətinə tam uyğundur. Hazırda ən böyük gəmilərin belə limana daxil olmasına heç bir maneə yoxdur. Bakı Limanında ən müasir qurğular vasitəsi ilə suyun dərinliyi mütəmadi ölçülür və müvafiq işlər görülür. Gələcəkdə suyun səviyyəsinin azalması hər hansı bir problemə səbəb olarsa, dib dərinləşdirmə işləri görülə bilər, lakin belə bir problem hazırda mövcud deyil".
Ekspertlərin fikrincə, dəniz kritik səviyyədə çəkilərsə, son çarə kimi kanal gəmiçiliyinin imkanını nəzərdən keçirmək lazım gələcək. Amma bir limanın əlahiddə şəkildə bunu etməsi kifayət olmayacaq. Əgər Xəzərdəki liman təsərrüfatları vəziyyətə uyğun çevik proqramlar həyata keçirsələr, problemdən yan keçə biləcəklər. Əks təqdirdə təbii ki, sifarişçilər digər limanlar axtaracaqlar.
Su ilə od arasında
Suyun səviyyəsindəki tərəddüdlərin hansı sosial-iqtisadi ziyanları vura bləcəyini təsəvvür etmək üçün tarixə baxmaq lazımdır. 1977-1995-ci illərdə dənizin səviyyəsinin 2,5 metr artması nəticəsində yalnız Azərbaycanda 50 min hektar ərazi su altında qaldı və ölkə büdcəsinə 2 miyard dollar həcmində ziyan dəydi. Ümumilikdə isə sahildəki əraziləri suyun basması nəticəsində cəmi 5 il ərzində Xəzəryanı ölkələr 10 milyard dollar itirdilər. Son 20 il ərzində dəniz səviyyəsinin çəkilməsi nəticəsində həmin ərazilər su altından çıxır. Lakin orada torpaq artıq şoranlaşıb və rekultivasiya olunmalıdır. Bu isə böyük vəsait tələb edir.
Ən böyük zərbə təbii ki, balıqçılığa dəyəcək. Balıqların çay deltalarında yem bazası kəskin azalır. Xəzər dənizində çəkilmə nəticəsində bir sıra ərazilər, xüsusilə şimal şelfində 10-20 km. ərazi su altından çıxacaq. Azərbaycan ərazisində ən böyük çəkilmələr Abşeron yarımadasının yuxarı hissəsində, Sumqayıt tərəfində olacaq, haradasa 100 m-ə qədər ərazi su altından çıxacaq. Çəkilmənin fəsadları Azərbaycanın cənub ərazilərində Neftçala, Kür çayı, Astaraya qədər olan ərazilərdə də müşahidə ediləcək. Bu isə balıqçılıq təsərrüfatları üçün yeni şəraitə uyğunlaşmaqla bağlı ciddi çağırış deməkdir.
Turizm sənayesini də çətin günlər gözləyir. Çimərliklərin sahəsi dəyişəcək və dəniz çimərlikdən xeyli uzaqlaşacaq. Bu isə sahildə qalan infrastrukturun yararsız vəziyyətə düşməsi deməkdir.
Hesablamalara görə, Xəzərdə suyun səviyyəsinin optimal dərəcədə qalmasından təminən 80 milyon insan faydalana bilər. Bu baxımdan, səviyyələri xeyli aşağı enmiş Aral və Ölü dənizlərindən fərqli olaraq, Xəzərin sosial-iqtisadi əhəmiyyəti qat-qat böyükdür. Milyonlarla insanın dolanışığı və ərzaq təhlükəsizliyi Xəzər dənizindən asılı olduğundan, ekosistem xidmətlərinin itirilməsi kəskin sosial-iqtisadi nəticələrə səbəb olacaq və bütün regionun iqtisadiyyatlarına mənfi təsiri göstərəcək.
Söhbət təkcə sahilyanı dövlətlərdən getmir. Dənizdə suyun səviyyəsinin enməsi İraqın, Türkiyənin və Suriyanın da iqtisadiyyatlarına da mənfi təsirini gösərəcək. Çünki qış küləkləri Xəzərin rütubətini bu ölkələrdən axan çayların hövzələrinə aparır. Xəzərdə suyun səviyyəsinin enməsi buxarlanmanın miqdarını azaldacaq ki, nəticədə də Yaxın Şərqdə içməli su ehtiyatlarında qıtlıq yaranacaq.
Dənizin çəkilməsi siyasi problemlər də yarada bilər. Çünki dəniz orta xətt ilə bölünüb, üstəlik, bəzi neft-qaz yataqları həmin orta xəttin düz yanında yerləşirlər. Sahil xətlərinin dənizin içinə doğru çəkilməsi orta xəttin yerinin dəyişməsinə gətirib çıxaracaq, bu zaman sərhədləri və karbohidrat yataqlarının mənsubiyyətini yenidən dəqiqləşdirmək lazım gələcək.
İnsan və dəniz
Ekspertlərin demək olar ki, hamısının fikirləri bir məqamda üst-üstə düşür: Dənizin səviyyəsindəki tərəddüdllər təbii prosesdir. İnsan amilinin təsiri qısa müddətdə lokal ərazilərdə olur, amma ümumi tendensiyanı dəyişdirə bilmir. İnsan bu prosesin səbəbkarı olmadığı kimi, qarşısını ala da bilməz və ümumiyyətlə, müdaxilə etməməyə çalışmalıdır. Çünki insanın müdaxiləsi təbiətdə milyon illər boyunca yaranmış balansı pozaraq, daha böyük fəsadlar törədə bilər.
Rusiya Elmlər Akademiyasının Su Problemləri İnstitutu Səth Sularının Modelləşdirilməsi Laboratoriyasının rəhbəri, texnika elmləri doktoru, UNESCO-nun hökumətlərarasi hidroloji proqramı üzrə Şurasının sədr müavini Mixail Bolqovun sözlərilə desək, "Dənizin səviyyəsini tənzimləmək üçün praktik olaraq heç bir variant yoxdur. Uzağı, Qaraboğazgöl körfəzini dənizlə birləşdirən boğazı bağlamağa cəhd edə bilərsiniz, vəssalam".
Bu vəziyyətdə insan əsasən iki istiqamətdə fəaliyyət göstərə bilər və göstərməlidir.
Birincisi, dənizə əsaslanan bütün təsərrüfat sahələrinin yeni reallıqlara uyğunlaşa bilməsi üçün çevik sistem tətbiq olunmalıdır. Limanlardan tutmuş, vətəgələrə, otellərə qədər hamı "əgər sabah dənizin səviyyəsi 1-2-3 metr aşağı düşərsə, nə edəcəyik" şəklində "B planı" hazırlamalı və icrası üçün resursları səfərbər etməlidir. Əgər bunun üçün birgə fəaliyyət tələb olunursa, sahilyanı dövlətlərin səylərini birləşdirmələri vacibdir. Çünki ziyan hamıya dəyəcək. Bizimlə danışan bütün ekspertlər bu məsələdə də həmrəy oldular: 5 dövlət dənizin vəziyyətini monitorinq edən Birgə Mərkəz yaratmalıdırlar. Həmin mərkəzin kritik anda lazım olan addımları atmaq üçün vəsaiti və səlahiyyətləri də olmalıdır.
İkincisi, dənizdə suyun səthinin aşağı düşməsi ekoloji problemləri qabardır. Dənizinin özünün çəkilməsindən yaranan ekoloji problemlər insanın yaratdığı problemlərlə üst-üstə düşəndə ziyanı daha da artır. Buna görə də dənizin ekologiyası ilə bağlı məsələlərdə birgə addımların atılması vacibdir. Xüsusilə Xəzərə axan çayların çirkləndirilməsi məsələsi kritik əhəmiyyət daşımağa başlayır.
Avropa Birliyi transsərhəd çaylarının çirkləndirilməsilə bağlı bir sıra sənədlər qəbul edib. Amma daxili çaylarının hamısı Xəzər hövzəsinə axan Ermənistan və Gürcüstan transsərhəd çayların qorunması ilə bağlı müqavilələrə qoşulmaqdan imtina edirlər. Bu isə Xəzərin təkcə məişət yox, həm də daha təhlükəli olan sənaye tullantıları ilə çirkləndirilməsi deməkdir. Məsələn, Ermənistanın cənubundakı Zəngəzur Mis-Molibden mədəninin Oxçuçaya axıtdığı zərərli maddələr dolayısı ilə Arazdan və Kürdən keçərək, Xəzər dənizinin toksiklik dərəcəsini artırır. Bu cür halların qarşısını almaq üçün 5 sahilyanı dövlətin səylərini birləşdirməsi vacib xarakter almağa başlayır. Çünki Xəzərin unikal, qiymətli faunası var və onun qorunması sahilyanı dövlətlərin hamısının ümumi işi olmalıdır.
2003-cü ilin noyabrında Xəzəryanı dövlətlər Tehranda "Xəzər dənizinin ətraf mühitinin mühafizəsi haqqında" Çərçivə Konvensiyası imzaladılar. Azərbaycan 2006-cı ilin aprelində bu sənədi ratifikasiya edib. Amma bu istiqamətdə indiyədək 4 protokol imzalansa da, təəssüf ki, tərəflərin hamısı onlardan ancaq birini ratifikasiya ediblər.
Sovet İttifaqının süqutundan sonra Xəzər dənizinin ətraf mühitinin mühafizəsi ilə bağlı ilk hüquqi sənəd kimi bu Konvensiyanın böyük əhəmiyyətini vurğulayan Ekologiya və Təbii Sərvətlər nazirliyinin Ekoloji Siyasət şöbəsinin müdiri Faiq Mütəllimov AzVision-a deyib ki, "Neftlə çirklənmə halları ilə mübarizədə regional hazırlıq, cavab tədbirləri və əməkdaşlıq haqqında Protokol" qüvvəyə minib. "Transsərhəd kontekstdə ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi haqqında" və "Biomüxtəlifliyin mühafizəsi haqqında" protokollar isə qəbul olunsalar da, bütün tərəflər təsdiqləmədiyinə görə hələ də qüvvədə deyillər.
Konvensiyanın tərəfləri protokollarının müddəalarının yerinə yetirilməsi ilə bağlı prosedurlar hazırlayırlar. Əgər protokolların hər prinsipləri pozularsa və dənizin ətraf mühitinə ziyan dəyərsə, bunu törədən tərəf müvafiq sanksiyalara məruz qalacaq.
Epiloq
...İnsanla dənizin münasibətlə
ri haqqındakı ən gözəl əsər, şübhəsiz, Heminqueyin "Qoca və dəniz"idir. Romandakı qoca balıqçı dənizi qadın kimi təsəvvür edirdi: İstəyəndə böyük nəvaziş və lətafət bəxş edən, şıltaqlığı tutanda, düşünülməmiş və mərhəmətsiz davrananda isə üz çevirib gedən qadın kimi.
Qoca eyni zamanda deyirdi ki, insan məğlub olmaq üçün yaranmayıb.
Onun ən böyük məsləhəti isə belə idi: "İndi nəyin olmadığı haqda düşünməyin vaxtı deyil. Əlində olanlardan necə istifadə etmək haqqında düşünməlisən!"
Bu məsləhət qarşıdakı illərdə Xəzər dənizi ilə münasibətlərimizdə çox yerinə düşəcək. İndi əldə olan imkanlardan necə daha düzgün istifadə etmək haqqında düşünmək vaxtıdır.
Vaqif Mustafazadənin yadigarı Bakıda konsert verəcək
Oktyabrın 30-da Bakı Konqres Mərkəzində tanınmış caz ifaçısı, Xalq artisti Əzizə Mustafazadənin konserti keçiriləcək.
COVID-19 pasportu və immun sertifikatı olmayan tamaşaçılar tədbirə buraxılmayacaq və alınmış biletlər də geri qaytarılmayacaq.
Qeyd edək ki, “Fast Track” xidmətini əldə edən qonaqlar Bakı Konqres Mərkəzinin ərazisinə B girişindən daha rahat və sürətli daxil ola biləcəklər.
Biletləri iticket.az saytından əldə etmək olar.
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu Avropada fəaliyyətini genişləndirir
Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunda təşkilatın prezidenti Günay Əfəndiyeva Romada yerləşən “Sandro Teti” Nəşriyyatının təsisçisi Sandro Teti və bir qrup nümayəndə heyəti ilə görüşüb.
Fonddan AzərTAC-a bildirilib ki, görüşdə Fondla “Sandro Teti” Nəşriyyatı arasındakı mövcud tərəfdaşlığın daha da genişlənməsi mövzusunda danışıqlar aparılıb. Görüşdə Fond tərəfindən İtaliyada "Sandro Teti" nəşriyyat evi ilə əməkdaşlıq çərçivəsində çap olunan “Azərbaycan qadın şairlərinin poeziya antologiyası” və "Nəsimi Poeziyası" kitabları türk dəyərlərinin Avropada təbliğində mühüm addım kimi dəyərləndirilib. Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun fəaliyyəti yüksək qiymətləndirilib, təşkilat tərəfindən türk dünyasının mədəniyyətinin, tarixinin təbliği istiqamətində görülən işlərin yalnız türk dövlətlərində deyil, eyni zamanda Avropada da maraqla qarşılandığı vurğulanıb.
Görüşdə türk dünyasının dahi şəxsiyyətlərinin zəngin irsinin tanıdılması yönündə silsilə kitabların nəşr olunmasının davam etdirilməsi ilə bağlı fikir mübadiləsi aparılıb.
Beynəlxalq Muğam Mərkəzində yapon musiqisi gecəsi
Xəbər vermişdik ki, Beynəlxalq Muğam Mərkəzində Yaponiyanın məşhur piano ifaçısı və bəstəkarı Nakamura Tempeyin konserti keçiriləcək. Dünən konsert baş tutub. .
Bu konsert Yaponiyanın Azərbaycandakı səfirliyinin təşkilatçılığı ilə gerçəkləşib. Tədbir iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərin 30-cu ildönümünə həsr olunub.
Konsertdən əvvəl jurnalistlərə müsahibə verən Yaponiyanın ölkəmizdəki səfiri Cuniçi Vada bu ili həm də Yaponiya-Azərbaycan arasında dostluq ili kimi xarakterizə edib. O, il ərzində bir sıra tədbirlərin keçiriləcəyini bildirib: “Bu həftə sonu Dənizkənarı Milli Parkda “Çərpələng festivalı”, digər aylarda “Budo - Yapon döyüş sənətləri festivalı” kimi tədbirlər keçiriləcək”.
Bildirib ki, Nakamura Tempei Avropa turu çərçivəsində Qafqaz bölgəsinə ilk dəfə olaraq gəlib. Nakamura Tempein qeyri-adi bir xüsusiyyətə malik olduğunu deyən səfir bildirib ki, ifaçı Yaponiyanın UNESCO-ya daxil olan bütün irs məkanlarını gəzərək dəfələrlə xeyriyyə konserti verib.
Bildirib ki, yaxın gələcəkdə səfirlik yapon musiqisini muğamla sintez etmək üçün ölkəsinin tanınmış ifaçılarını Azərbaycana dəvət edəcək.
Sonra konsert proqramı təqdim olunub.
Nakamura Tempei konsertdə Yaponiya və dünyanın aktual məsələlərini əks etdirən unikal musiqi parçaları ilə çıxış edib.
İfaçı “Şansı qaçırma”, “Əjdahanın göz yaşları”, “Montmartredə sevgi hekayəsi”, “Sevginin ölümü”, “Şanlı şeypur” və pandemiyaya həsr etdiyi “Pandemiyanın əlaməti”, “Qəmgin karantin günləri”, “Təcrid” kompozisiyalarını təqdim edib.
Nakamura Tempein çıxışı alqışlarla qarşılanıb.
Bakıda Ukrayna pop ulduzu konsert verəcək
Sentyabrın 9-da Ukraynanın Xalq artisti, “Avroviziya-2006”nın iştirakçısı Tina Karol Heydər Əliyev Sarayında konsert verəcək.
Estrada ulduzu Tina Karolun indiyədək 3 albomu və 8 sinqlı işıq üzü görüb. 2006-cı ildə buraxdığı “Show Me Your Love” (Mənə sevgini göstər) albomu uğur qazanıb və Ukrayna müğənnini “Avroviziya-2006” mahnı müsabiqəsinə göndərməyi qərara alıb. Yunanıstanın paytaxtı Afinada keçirilmiş müsabiqədə T.Karol “Show Me Your Love” mahnısını ifa edərək yeddinci yerə layiq görülüb.
Qeyd edək ki, Rusiyanın Maqadan vilayətində yerləşən Orkutan qəsəbəsində anadan olan 37 yaşlı müğənni T.Karol 1992-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Ukraynaya köçüb. 2004-cü ildə Kiyev Ali Musiqi Məktəbini bitirib. “Novaya volna-2005” müsabiqəsində iştirak etdikdən sonra Ukraynada populyarlıq qazanıb.
Türkiyənin Bayburt şəhərində Beynəlxalq Dədə Qorqud Festivalının açılışı olub
İyulun 18-də Türkiyənin Bayburt şəhərində Beynəlxalq 26-cı Dədə Qorqud Mədəniyyət və Sənət Festivalının açılışı olub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən xəbər verir ki, əvvəlcə Bayburtda Dədə Qorqud məzar-türbəsini ziyarət edilib, önünə əklil qoyublar.
Sonra Masat yaylağında çıxışlardan və bədii hissədən ibarət proqram olub.
Daha sonra Bayburtun mərkəzində yerləşən Dədə Qorqudun abidəsi önünə əklil qoyulub.
Sonra Mehdəran orkestrinin müşayiəti ilə şəhərin mərkəzi prospektində yürüş keçirilib. Şəhər ictimaiyyəti musiqili-yürüşü böyük coşqu ilə qarşılayıb.
Cümhuriyyətin banisi Mustafa Kamal Atatürkün abidəsi önünə əklil qoyulandan sonra Türkiyənin Dövlət Himni səsləndirilib.
Festivalın rəsmi açılışında Bayburt Bələdiyyəsinin sədri Hükmü Pekmezci, vali Cüneyt Epcim, Bursa Böyükşəhər bələdiyyəsinin sədri Alinur Aktaş, Milliyyətçi Hərəkat Partiyası (MHP) sədrinin müavini, Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) üzvü Sadir Durmaz, TBMM-nin digər üzvləri Fətani Battal və Gökhan Zeybək, Ankara Hacı Bayram Veli Universitetinin dekanı Gültəkin Akenginin çıxışları dinlənilib.
Çıxışlarda diqqətə çatdırılıb ki, türk dünyasının, xalqlarımızın ortaq dəyəri olan Dədə Qorqud irsinin öyrənilməsi gənc nəslin düzgün tərbiyə olunmasında əvəzsiz mənəviyyat qaynağıdır. Dədə Qorqud şəxsiyyəti və mövzuda yaradılan əsərlər əsrlərə işıq salan milli-mənəvi gücümüzün, çoxşaxəli mədəniyyətimizin göstəriciləridir.
Natiqlər Dədə Qorqudun türk xalqlarının ortaq dəyəri olmasını mənəvi dünyamızın zənginliyi olduğunu ifadə ediblər.
Ənənəvi olaraq 26-cı dəfə təşkil edilən festivalın məqsədi türk dünyasının ortaq dəyərlərindən olan Dədə Qorqudla bağlı görülən işlərə nəzər salmaq, bu sahədə yaradılan əsərlərlə bağlı fikir mübadiləsi aparmaq, tarixi irsimizlə bağlı qarşıda duran vəzifələri müəyyənləşdirməkdir.
Beş gün davam edəcək festival çərçivəsində türk dünyasına aid foto, rəsm və kitab sərgiləri təşkil olunacaq.
Qeyd edək ki, ulu öndər Heydər Əliyev 1997-ci il aprelin 20-də “Kitabi-Dədə Qorqud”un 1300 illik yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar Fərman imzalayıb.
Festival çərçivəsində təşkil olunacaq panel müzakirələrdə Azərbaycanda Dədə Qorqud irsinin öyrənilməsi, bu mövzuda yaradılan ekran əsərləri, nəşr olunan kitablar və sair barədə geniş məlumat veriləcək.
Növbəti təqdim edilən Şuşanın Saatlı məhəlləsindəki məscid oldu
Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən “Şuşa İli” münasibətilə həyata keçirilən “Şuşa mədəniyyətinin inciləri” layihəsi yeni təqdimatlarla davam edir. Layihənin "Şuşanın memarlıq salnaməsi” bölməsi üzrə növbəti təqdimat qala-şəhərimizin Saatlı məscidinə həsr olunub.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir ki, şəhərin Saatlı məhəlləsində yerləşən eyniadlı tarixi məscid ölkə əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi siyahıya daxil edilib. Saatlı məscidi Qarabağda bir neçə monumental dini və mülki tikilinin, o cümlədən Şuşada Aşağı və Yuxarı Gövhər ağa məscidləri, Ağdamda Cümə məscidi və Bərdə imamzadə türbəsinin memarı olan Kərbəlay Səfixan Qarabağinin layihəsi əsasında 1883-cü ildə inşa edilib.
Tarixdən bəllidir ki, şuşanın Saatlı məhəlləsini əsasən Qazax mahalından köçüb gələnlər inşa etmişlər. Saatlı məhəllə məscidi olsa da, şəhərin digər məhəllə məscidlərindən həm həcmi, həm də memarlıq quruluşu ilə fərqlənirdi.
Tavana dayaq olan dörd səkkizbucaqlı daş sütunlara sahib olan ibadət zalı üçnefli məkana malikdir. Bunun nəticəsində zalda sanki sonsuz sayda tağ keçidlər yaranır. Divarların səthi həndəsi fiqurlar və nəbati naxışlarla tərtib olunub. Məscidin tək minarəsi binanın arxa tərəfində inşa olunub. Belə güman edilir ki, minarə məscidlə eyni vaxtda deyil, bir qədər sonrakı illərdə ucaldılıb.
1992-ci il mayın 8-də Şuşa Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunduqdan sonra Saatlı məscidi talan edilmiş, minarəsi dağıdılmışdı. Şəhər müzəffər Azərbaycan Ordusu tərəfindən azad olunandan sonra məsciddə təmizlik işləri aparılıb, müəyyən təmir işləri görülüb.
Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyev 2021-ci il yanvarın 14-də Şuşaya səfəri zamanı Saatlı məscidini də ziyarət edib. Dövlət başçısı məscidə Məkkədən gətirilmiş “Qurani-Şərif” hədiyyə edib.
Mədəniyyət Nazirliyinin daha bir layihəsi uğurla başa çatıb
Mədəniyyət Nazirliyinin sifarişi və dəstəyi ilə, Azərbaycan Respublikasının UNESCO yanında Daimi Nümayəndəliyi və Azərbaycan Yaradıcı Sənayelər Federasiyasının tərəfdaşlığı ilə “Qlobal Kommunikasiyalar və İnnovasiyalar” şirkəti tərəfindən “İrsin idarəedilməsi bacarıqlarının inkişafı” təlim proqramı çərçivəsində növbəti, UNESCO-nun «Mədəni Özünüifadə Müxtəlifliyinin Qorunması və Təşviqi haqqında» 2005-ci il Konvensiyası mövzusunda 14 iyul tarixində başlanmış dörd moduldan ibarət təlim kursu başa çatmışdır.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən məlumat verir ki, Azərbaycan Yaradıcı Sənayelər Federasiyasının İdarə heyətinin sədri, Təlim proqramının rəhbəri Vasif Eyvazzadə dörd moduldan ibarət təlim kursunun ikinci günündə təqdim ediləcək mövzular və qonaq çıxışçılar barədə məlumat verərək günün ilk qonaq çıxışçısı olan Türkiyənin “Geleneksel Sanatlar Derneğinin” rəhbəri Ahmet Akcana söz verdi. Ahmet bəy rəhbəri olduğu dərnəyin tarixi, fəaliyyətlər istiqamətləri, həyata keçirdiyi layihələr, tərəfdaşları, beynəlxalq səviyyədə icra etdikləri təşəbbüsləri haqqında iştirakçılara məlumat verdi. Çıxışında Türkiyədə mədəniyyət sahəsində idarəetmə və siyasətin həyata keçirilməsində dövlət-özəl, dövlət-vətəndaş cəmiyyəti tərəfdaşlığı nümunələrindən, ənənəvi sənətlərin qorunması və inkişafında milli səviyyədə aktiv fəaliyyət göstərən fondlar, dərnəklər, vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları və üst qurum təşkilatlarının fəaliyyətlərindən bəhs etdi. O, həmçinin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən mədəni müəssisə və təşkilatların Türkiyə tərəfdaşları ilə fəal iş birliyinə dəvət etdi.
Ardından, təlim kursunun ikinci gününün ilk təlimçisi olan yaradıcı sənayelər üzrə London Kral Kollecində magistr təhsili almış, ADA Universitetinin müəllimi Lalə Kişiyeva yaradıcı sənayenin əsas anlayışları, tarixi inkişaf mərhələləri, qlobal kontekstdə statistik rəqəmləri təqdim edərək əsas təməli insan yaradıcı düşüncəsinə dayanan bu sənaye növünün yeni rəqəmsal dövrdə açdığı imkanlar, hər bir fəaliyyət sahəsi üçün gətirdiyi imkanlar haqqında məlumat verdi. İnteraktiv sual-cavab şəklində aparılan sessiyada iştirakçıların fəaliyyət sahələrində tətbiq edilən rəqəmsal texnologiyalar haqqında fikir mübadiləsi aparıldı və real keyslərin üstünlükləri və gətirdiyi yeni şərtlər müzakirə edildi. Təqdimatda həmçinin blokçeyn texnologiyalarından yaradıcı sənaye məhsullarının dayanıqlı marketinqi və monetizasiyası üçün əsas vacib tətbiq istiqamətləri və tələbləri izah edildi. Sessiyada fərqli ölkələrdən mədəni fəaliyyət sahələrində uğurlu layihələrdən bəhs edildi və milli kontekstdə uğur hekayəsi olaraq sessiyaya kreativ sahibkar kimi dəvət edilmiş “Ninka Cards&Gifts” şirkətinin rəhbəri Nərgiz İbrahimova təlim iştirakçıları ilə öz uğur hekayəsini bölüşdü, kreativ bir ideyadan biznesə keçdiyi yolu danışdı və verilən sualları cavablandırdı.
Təlim kursunun ikinci yarım günü Arts Council Azərbaycan təşkilatının rəhbəri Dadaş Məmmədov rəhbəri olduğu təşkilatın fəaliyyətləri, həyata keçirdiyi layihələr, mədəni tədbirlər, festivallar, sərgilər, mühazirələr haqqında məlumat verərək Azərbaycan milli mədəni irsinin və sənət ənənələrinin xarici ölkələrdə təbliğinə dair reallaşdırılan təşəbbüsləri haqqında ətraflı məlumat verdi. Günün ikinci yarım günü üzrə təlimçi, mədəniyyət və incəsənət sahəsi üzrə beynəlxalq ekspert Cahangir Səlimxanov mədəni layihələrin ərsəyə gəlməsində kreativ yanaşmalar, həllər, innovasiyalar mövzusunda təqdimatında müxtəlif layihə və proqramlar üzərindən kreativ metodikalar, uzlaşdırma qabiliyyətləri, kreativ ekspertimentlərindən danışdı. Fərdi çalışmalar üzərindən kreativ metodlarla simvol quruculuğu sessiyası təşkil edildi.
Sonda, Mədəniyyət Nazirliyinin Yaradıcı Sənayelər və Rəqəmsal İnkişaf şöbəsinin müdiri Ramil Abbəkirov nazirliyin ölkəmizdə yaradıcı sənayelərin inkişafı sahəsində strateji fəaliyyət istiqamətləri və Milli Prioritetlər çərçivəsində nəzərdə tutulan fəaliyyətlər barədə təqdimat etdi. Kursun sonunda təlim iştirakçılarına sertifikatlar təqdim edildi.
Təlim kursunda Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət Nazirliyi və onun tabeliyində fəaliyyət göstərən müəssisələrin, Dövlət Turizm Agentliyinin, Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin, Qarabağ İqtisadi rayonuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Xüsusi Nümayəndəliyinin, "Şuşa" Şəhəri Dövlət Qoruq İdarəsinin, "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin, Heydər Əliyev Mərkəzinin, AMEA Rəyasət Heyəti aparatının və Akademiyanın müvafiq institutlarının, Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin, Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin, Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin, yaradıcı ittifaq və birliklərin, Education HUB və “Zəka İşığında” ictimai birliyinin nümayəndələri iştirak etmişdir.
