Sentyabrın 18-də Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasında Milli Musiqi Günü münasibətilə Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə keçirilən Üzeyir Hacıbəyli XVI Beynəlxalq Musiqi Festivalının açılış mərasimi olub.

AzərTAC xəbər verir ki, əvvəlcə qonaqlar Mədəniyyət üzrə Elmi-Metodiki və İxtisasartırma Mərkəzi tərəfindən filarmoniyanın foyesində nümayiş etdirilən “Mədəniyyətimiz naxışların izi ilə” adlı sərgi ilə tanış olublar.

Tədbirdə çıxış edən mədəniyyət nazirinin müavini Səadət Yusifova bu gün dahi bəstəkar, musiqişünas, pedaqoq, publisist, ictimai xadim Üzeyir Hacıbəylinin anadan olmasının 139-cu ildönümünün tamam olduğunu qeyd edib. Diqqətə çatdırıb ki, bu gün həm də böyük bəstəkarın şərəfinə ölkəmizdə Milli Musiqi Günüdür: “1995-ci il sentyabrın 18-də Ulu Öndər Heydər Əliyev dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin “Azərbaycan musiqi sənətinin inkişafında misilsiz xidmətlərini nəzərə alaraq və böyük sənətkara xalq ehtiramını və məhəbbətini təcəssüm etdirmək məqsədilə” hər il sentyabr ayının 18-də “Üzeyir musiqi günü”nün keçirilməsi haqqında Fərman imzalayıb. 2009-cu ildən Heydər Əliyev Fondu və Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə dahi bəstəkarın adı ilə şərəflənən ənənəvi beynəlxalq musiqi festivalı da keçirilir. Bu il adıçəkilən mötəbər musiqi şöləni artıq 16-cı dəfə gerçəkləşir”.

Nazir müavini vurğulayıb ki, sentyabrın 18-dən 28-dək keçiriləcək festival çərçivəsində Bakı, Şuşa, Gəncə, Şəmkir və Naxçıvanda irihəcmli tədbirlərin, eyni zamanda, bütün ölkədə silsilə tədbirlərin təşkili planlaşdırılır. Tədbirlər çərçivəsində açıq və qapalı məkanlarda konsertlər, tamaşalar, sərgilər, elmi konfrans, ustad dərsləri keçiriləcək. Budəfəki festivalda ABŞ, Almaniya, Xorvatiya, Avstriya, Türkiyə, Rusiya, Koreya Respublikası, İspaniya, Braziliya və digər ölkələrdən solist və bədii kollektivlər iştirak edir. İlk dəfə olaraq bu festival çərçivəsində Azərbaycan Milli Konservatoriyası tərəfindən UNESCO nəzdində fəaliyyət göstərən Ənənəvi Musiqi və Rəqs üzrə Beynəlxalq Şuranın (ICTMD) Simpoziumu təşkil olunub. Simpozium çərçivəsində “Qədim mirasın əks-sədaları: Türk mədəniyyətlərində və ondan kənarda musiqi və rəqs irsinin tədqiqi” mövzusunda müzakirə və panellər keçirilir”.

Səadət Yusifova söyləyib ki, bu ənənəvi festivalın ən önəmli məqamı isə 2021-ci ildən festivalın xəritəsinə mədəniyyət mərkəzimiz olan Şuşa şəhərinin də əlavə olunmasıdır: “Builki festivalda da Şuşa şəhərində bir sıra tədbirlər nəzərdə tutulub. Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının ifasında Şərqin ilk muğam operası - Üzeyir Hacıbəylinin “Leyli və Məcnun”u nümayiş olunacaq, görkəmli bəstəkar Süleyman Ələsgərovun 100 illiyinə həsr olunan konsert təşkil ediləcək. Əminik ki, Üzeyir Hacıbəyli XVI Beynəlxalq Musiqi Festivalı uzun müddət musiqisevərlərin zövqünü oxşayacaq, onların qəlbində silinməz iz qoyacaq”.

Daha sonra konsert proqramı təqdim olunub.

Konsertdə Ü.Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri (bədii rəhbər və baş dirijor Əməkdar artist Fuad İbrahimov), Azərbaycan Dövlət Xor Kapellası (bədii rəhbər Xalq artisti Gülbacı İmanova), Xalq artisti Ülviyyə Hacıbəyova (piano), Əməkdar artistlər Ramil Qasımov (tenor), İnarə Babayeva (soprano), respublika və beynəlxalq müsabiqələr laureatı Mahir Tağızadə (bariton) çıxış ediblər.

Proqramda Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu” operasından “Uvertüra”, “Firuzə” operasından “Firuzənin ariyası”, xor və orkestr üçün “Bahar nəğməsi”, bariton, xor və orkestr üçün “Kantata”, “Milli marş”, “Cəngi” rapsodiyası, Süleyman Ələsgərovun “Eşq olsun sənətkara” balladası, Musa Mirzəyevin “Böyük ustada ithaf” poeması, Ərtoğrol Cavidin Üzeyir bəyə ithaf olunmuş 9 variasiyası (orkestr üçün işləyəni Ayaz Qəmbərli), Fikrət Əmirovun “Üzeyir Hacıbəyliyə ithaf”, Vasif Allahverdiyevin “Aşıqsayağı” (əsər Üzeyir bəyə ithaf olunur) və Soltan Hacıbəyovun “Karvan” simfonik lövhəsi səsləndirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Nihad Alimoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ən müxtəlif ədəbiyyat ödülləri qazananlarla tanışlığınızı davam etdiririk. Bu günkü söhbətimiz PEN/Folkner mükafatı qalibləri barədə olacaq. 2023-cü ildə - ötən il kim bu mükafatı qazandı?

PEN/Folkner Fondu bədii ədəbiyyat üzrə 2023-cü il PEN/Folkner mükafatının qalibini xeyli tərəddüddən sonra elan etdi: Yiyun Linin “Qaz Kitabı”.

“Qaz Kitabı” münsiflər heyəti tərəfindən 2022-ci ildə ABŞ-da nəşr edilmiş 512 roman və qısa hekayələr toplusu arasından seçildi. İki münsifin dediyinə görə Yiyun Linin “Qaz Kitabı” göz qamaşdıran, konvensiyalara zidd, nüanslı bir romandır.“Bu, iki qızın bir-birinə tərəf əyildiyi və bir-birindən uzaqlaşdığı mürəkkəb dostluq hekayəsidir. Nəsr təkdir; mərkəzi personajlar, Agnes və Fabienne, radikal ixtiraçılıqları və cəsarətli, itaətsiz ambisiyaları ilə bizi təqib etdilər. Yiyun Liyə 2023-cü il PEN/Folkner Mükafatını Bədii Ədəbiyyat üzrə vermək şərəfdir”.

 Li öz çıxışında "Mən bu mükafata görə çox qürur duyuram, həyəcanlanıram və minnətdaram" dedi. “Roman yazmaq, bilinməyənə bir şüşə içində mesaj göndərmək kimidir. Bu tanınmanı almaq kiminsə şüşəni tapdığını və mesajı oxuduğunun ürəkaçan təsdiqidir. PEN/Folkner Fonduna, münsiflərə və finalçı həmkarlarıma dərin təşəkkürümü bildirirəm: insanların ədəbiyyatı diqqətlə və düşüncəli oxuduqları gün həmişə yaxşı gündür”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Evdə həkim rubrikasında bu gün sizlərə Mayomed Medikal Fizioterapiya və Reabilitasiya Mərkəzinin təsisçisi və baş həkimi, terapevt, ailə həkimi Nərminə Abbasova məsləhətlər verəcək.

“Tibbi təcrübədə hiperhidroz dedikdə, fiziki amillərdən: hərəki fəallığın artması, istilənmə, ətraf mühitin yüksək temperaturu və sairdən asılı olmayaraq baş verən qarışıq tərləmə başa düşülür. Hiperhidrozun müxtəlif növləri arasında daha çox yayılanı ovucların hiperhidrozudur. Dünya əhalisinin təxminən 3% -i bu xəstəlikdən əziyyət çəkir”.

Bu sözləri sözyləyən Nərminə Abbasova daha sonra bildirdi ki, bəzən hiperhidroz o qədər ağır olur ki, tər sanki xəstənin ovcundan axır və insanın toxunduğu bütün əşyalar dərhal yaş olur. Onun sözlərinə görə, bu məhdudlaşdıran vəziyyət, xəstələrin həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir, onların tam dəyərli həyat keçirmək, xüsusilə də ünsiyyət imkanlarını məhdudlaşdırır:

“Hiperhidroz tez-tez insanların həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərən ciddi narahatlığa səbəb olur. Öz problemini bilən bir insan bunun ən namünasib anda baş verə biləcəyini və başqalarına narahatlıq gətirəcəyini gözlədiyindən, daimi gərginlik içərisində olur. Bu əsəbi intizar tərləməni daha da artırır”.

Həkim deyir ki, yerli hiperhidroz ovucun, dabanın, qoltuqaltı nahiyənin, alnın və bədənin digər hissələrinin güclü tərləməsi şəklində təzahür edir:

“Aşkar səbəbi məlum olmayan generalizə olunmuş hiperhidroz dərhal həkim müayinəsini tələb edir. Çünki bu, ciddi bir xəstəliyin əlaməti ola bilər. Hiperhidroz tər ifrazını tənzimləyən sinir sisteminin periferik və mərkəzi şöbələrinin zədələnmələri, hormonal pozuntular və ekzogen intoksikasiya zamanı meydana çıxır. Həddindən artıq tərləmənin səbəbini müəyyən etmək üçün xüsusi testlər və nevroloji müayinə aparılır, hormonal profil yoxlanılır. Xoşagəlməz simptomları aradan qaldırmaq üçün sedativ preparatlardan, fizioterapiya və psixoterapiya metodlarından istifadə olunur”.

Hiperhidrozun yaranma səbəblərindən bəhs edən Nərminə xanım bildirdi ki, bu xəstəliyin meydana gəlməsinin arxasında duran amilləri aydınlaşdırmaq üçün bütövlükdə tərləmə prosesinin fiziologiyasını başa düşmək lazımdır:

“Tərləmə insan bədənində daim meydana gələn sulu sekresiyanın, yəni tərin tər vəziləri tərəfindən ifraz olunması fizioloji prosesidir. Tər - dərialtı piy təbəqəsində yerləşən tər vəziləri tərəfindən istehsal olunur. Ən çox tər vəziləri qoltuqaltı çuxurda, ovucda və ayağın altında yerləşir. Kimyəvi tərkibinə görə tər 97-99% müxtəlif duzların su ilə qarışığından və digər mürəkkəb üzvi maddələrin qarışığından ibarətdir. Bu maddələrin tər mayesində mövcud olması və konsentrasiyası müxtəlif insanlarda fərqlidir, buna görə də ayrı-ayrı insanlara xas olan tərin fərdi qoxusu olur. Bundan əlavə, dəri səthindəki piy vəzilərinin ifrazatı və bakteriyalar da tərin tərkibinə qarışır. Tərin xoşagəlməz iyi, məhz bakteriyalara görə olur”.

Həkim onu da qeyd etdi ki, hiperhidroz bir sıra sinir-əsəb, somatik xəstəliklərin əlamətlərindən biri və ya şəxsi gigiyena qaydalarına əməl olunmamasının nəticəsi ola bilər. Onun sözlərinə görə, klinik olaraq birincili və ikincili hiperhidroz ayırd edilir:

“Birincili hiperhidroz daha çox yetkinlik dövründə, sürətli cinsi yetişkənlik mərhələsində rast gəlinir və insanların 1%-də baş verir. İkincili hiperhidroz bir qayda olaraq, nevroloji, endokrin və ya somatik xəstəliklərin nəticəsində meydana çıxır. Hiperhidroza səbəb olan amillərin müəyyənləşdirilməsi, xəstənin sonrakı müayinə və müalicəsi üçün proqramı müəyyənləşdirir. Tər vəziləri təri əmələ gətirir və dəri səthindəki məsamələr vasitəsilə xaric edir. İnsan orqanizmində tərləmənin normal tənzimlənməsi, metabolik proseslər, qan dövranı, ifrazat və çoxalma üçün cavabdeh olan vegetativ sinir sistemi tərəfindən təmin edilir. Vegetativ sinir sistemi 2 hissəyə bölünür: simpatik və parasimpatik.

Tərləmə prosesi simpatik vegetativ sinir sistemi tərəfindən tənzimlənir. Simpatik sinir sisteminin hiperfunksiyası zamanı tər vəzilərinin normal işində dəyişiklik baş verir: ən kiçik həyəcan nəticəsində insanı dərhal tər basır”.

Nərminə xanım vurğuladı ki, ümumi hiperhidrozun yaranmasına müəyyən amillər səbəb ola bilər. Bunlar endokrin xəstəliklər, tireotoksikoz, feoxromositoma, qadınlarda menopauza və sairdir. Həkim yerli hiperhidrozun səbəbləri kimi isə insan bədənində tərləmə prosesindən məsul olan simpatik sinir sisteminin patoloji fəaliyyətini qeyd etdi.

Həkim deyir ki, əgər hiperhidroz vaxtaşırı olaraq baş verirsə, onda bu barədə narahat olmaq lazım deyil. Lakin həddən artıq tərləmə daimi şəkildə olduqda, həkimə müraciət etmək və hiperhidrozun səbəbini təyin etmək barədə düşünmək lazımdır:

“Hiperhidroz - subyektiv bir şikayətdir. Yəni xəstələr digər insanlara nisbətən daha çox tərlədiklərini hiss edirlər. Xəstə paltarlarının üzərində tərdən nəm ləkələri tapır, özü də yalnız qoltuqaltı nahiyədə deyil, həmçinin sinəsində və ya kürəyində də bu izlər olur. Tərləmə dərinin soyuması və uzaqdan aşkar hiss olunan xoşagəlməz, kəskin tər qoxusu ilə müşahidə olunur. Xəstələr çox miqdarda tərin yalnız bədənin müəyyən hissələrində - məsələn, ovucda və ayağın alt səthində, sifətdə meydana çıxdığını bilirlər. Onu da bilsinlər ki, artan tərləmə stress, əhəmiyyətsiz fiziki yüklənmələr və qida qəbulu ilə də mümkündür. Eyni zamanda, şəkərli diabet zamanı tez-tez piylənmə müşahidə olunur. Digər bir səbəb isə hiperhidrozun psixoloji pozuntulara da səbəb olmasıdır. Məsələn, bir insan utancaqlıq və narahatlıq hissi keçirməyə, başqaları ilə təmasdan qaçmağa başlayır. Xəstənin peşə fəaliyyətlərinə maneçilik törədən, insanlarla tanış olmağı və əlsıxmanı çətinləşdirən ovuçların artan tərləməsi böyük narahatlıq yaradır. Fiziki əməyə və ya emosional gərginliyə cavab olaraq tər ifrazının qısamüddətli güclənməsi normal bir variant hesab olunur. Buna baxmayaraq, həyat keyfiyyətini pozan daimi hiperhidroz zamanı mütləq mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır”.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Qısa Fikirlər Xəzinəsi rubrikasında bu dəfə  Nurəddin Topçunun fikirlərinə yer ayırıb. Toplayanı, tərcümə və tərtib edəni Cəlal Məmmədovdur.

Nurəddin TOPÇU:

İmansızlıq ruhun kainatla bağlarının qoparılmağıdır.

***

Həqiqət ruhun sevgilisidir və bu eşqin övladı düşünməkdir.

***

Ulduzların hərəkətiylə qəlbin gizlin hərəkətlərini eyni qanun idarə edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

  (19.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

UŞAQLIQ YOLDAŞIM

Hava ağlayırdı ağırlığından,

Elə anlayırdım çırpınırsan sən.

Əlimi uzaldıb əlimə aldım,

Sənə layla çaldım doyunca dünən.

Ovcumun içində yuxuya keçdin,

Körpə uşaq kimi, ətsan quş kimin.

Ağzını yumurdun lal dünyamıza,

Ya sona çatırdı sənin də qəmin.

Sən elə ovcumu qucaqlamışdın,

Səni ovucumdan ata bilmirdim.

Yuxu gözlərimi alırdı, ancaq –

Sənsiz yuxularda yata bilmirdim.

Ovcumun içindən ayrılmadın heç,

Səni sevə-sevə öldürdüm dünən.

Uşaqlıq yoldaşım, bayram balığı,

Daha çırpınmayır nə mən, nə də sən...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

RAMİZ RÖVŞƏN,

Xalq şairi

İLAN BALASI

Böyüyüb bu körpə ilan balası,
gah o başa, gah bu başa sürünür.
Sevinir udduğu havaya, suya,
Torpağa sevinir, daşa sevinir.
Bir sevgi həvəsi dolur canına,
Gecələr gözünün itir yuxusu.
Çiçəyin qoxusu, otun qoxusu,
Küləyin nəfəsi dolur canına.
… Özündən xəbərsiz, səssiz-səmirsiz
Zəhərə çevrilir canında hər şey…
 
Bu ilan balası bir vaxt canında
Gizlənən zəhərdən xəbər tutacaq.
Bəlkə qarğıyacaq baxtını onda,
Bəlkə boğazını qəhər tutacaq.
Ağlama, ağlama, ilan balası,
Baxtını qarğıma, ilan balası!
Bu da bir ömürdü, dözəsən gərək,
Beləymiş taleyin əmri, buyruğu;
Döşünün altında –sevən bir ürək,
Dişinin altında –zəhər tuluğu.

Görənlər çığırar: – İlan var, ilan!..

Qovduqca qovarlar səni dünyada.
Hər yandan kəsilər yolun-yolağın,
Tək bircə yol qalar sənə dünyada;
Başından quyruğunacan,
Zəhərli dişindən
Quyruğunacan
Tək bircə yol qalar, –
o yol özünsən,
Özün öz yolunsan, ilan balası.
Özün bu dünyada öz əzizinsən,
Özün öz balansan, ilan balası.
 
Hara qaçacaqsan göz qabağından,
Bu zalım dünyaya neyləyəcəksən?
Yüz yol çıxacaqsan öz qabığından,
Özündən ayrıla bilməyəcəksən.
Öyrən, yavaş-yavaş özünə öyrən,
Dünyanın hər cürə üzünə öyrən.
Barış canındakı zəhərli dərdlə,
iyrənmə özündən, ilan balası.
Bəlkə də, ən acı həqiqət elə
sənsən yer üzündə, ilan balası.
Sənsən haqqın yolu bu yer üzündə,
tanrı özü seçib bu yolu bəlkə.
Yüz cür sifətiylə, yüz cür üzüylə
Dünya səndən keçib durulur bəlkə

AYRILIQ

Yenə bu şəhərdə üz-üzə gəldik,

Neyləyək, ayrıca şəhərimiz yox.

Bəlkə də, biz xoşbəxt ola bilərdik,

Bəlkə də, xoşbəxtik,

xəbərimiz yox.

Aradan nə qədər il keçib görən, -

Tanıya bilmədim, məni bağışla.

Mən elə bilirdim, sənsiz ölərəm,

Mən sənsiz ölmədim, məni bağışla!

“Ölmədim” deyirəm, nə bilim axı, -

Bəlkə də, mən sənsiz ölmüşəm elə,

Qəbirsiz-kəfənsiz ölmüşəm elə.

Bəlkə də, biz onda ayrılmasaydıq,

Nə mən indikiydim, nə sən indiki, -

Ayrıldıq, şeytanı güldürdük onda;

Bu ilin, bu ayın, bu günündəki,

Elə bu küçənin bu tinindəki

məni də, səni də öldürdük onda.

…Sağımız-solumuz adamla dolu,

Qol-qola kişilər, qadınlar keçir.

Özündən xəbərsiz ömründə min yol

Özünü öldürən adamlar keçir.

Keçir öz qanına batan adamlar,

Bir də ki, qan hanı?

Qan axı yoxdu.

Hamı günahkardı dünyada, amma

Dünyada heç kəsin günahı yoxdu.

Bizsiz yazılmışdı bu tale, bu baxt,

Sapanddan atılan bir cüt daşıq biz.

Bəlkə bu dünyada on-on beş il yox,

Min il bundan qabaq ayrılmışıq biz.

Halal yolumuzu dəyişib, nəsə

Çaşmışıq, bir özgə yoldan getmişik.

Bəlkə min il qabaq səhv düşüb nəsə,

Minillik bir səhvə qurban getmişik.

Dəyişib yerini bəlkə qış-bahar,

Qarışıb dünyanın şəhəri, kəndi.

Bəlkə öz bətnində ögey analar

Ögey balaları gəzdirir indi.

Ömrüm başdan-başa yalandı bəlkə,

Taleyim başqaymış doğrudan elə.

O yoldan ötən qız anamdı bəlkə,

Bəlkə də, oğlumdu bu oğlan elə.

Bu yalan ömrümdə görən sən nəsən?

Bəlkə heç sevgilim deyilsən mənim.

Anamsan, bacımsan, nənəmsən, nəsən?!..

Bircə Allah bilir, nəyimsən mənim.

Bizi kim addadar bu ayrılıqdan,

Çatmaz dadımıza nə yol, nə körpü.

Ölüsən, dirisən, hər nəsən, dayan!

Dayan, heç olmasa əlindən öpüm…

Deyirsən: “Ölüyəm, ölünü öpmə…”

Əlimin içində soyuyur əlin.

Deyirsən: “Sən Allah, əlimi öpmə,

əlimdən, deyəsən, qan iyi gəlir…”

QARA PALTARLI QADIN

Kişilər bir olmur, atam balası, -
qorxağı var, igidi var.
Amma hər kişinin öləndən sonra
qəbri üstə ağlayası
Bir qara paltarlı gözəl qadına
ümidi var.

Sən öləndə
kim olacaq gözlərini bağlayan?
Qardaşmı olacaq, yadmı olacaq?
Bu dünyada
bəlkə sənə ən çox ağlayan
Ən çox ağlatdığın qadın olacaq.

Göz yaşları yuduqca baş daşını,
Qəbrində qurcalanıb deyəcəksən,
İlahi, illər boyu ağlatdığım bu qadın
görən necə saxlayıb
bu qədər göz yaşını?!

Bircə kərə
nə saçını oxşamışam,
nə gözünü silmişəm,
Gözlərimə batır indi
saçlarının hər dəni.
İllər boyu
bu qadına mən axı dərd vermişəm,
İndi görən niyə çəkir dərdimi?!

Bu qadın baş daşımı
öpüb sığallamaqdansa,
Yumruğuyla döysə, döysə yaxşıdı.
Qəbrimin üstündə ağlamaqdansa,
Məni söysə yaxşıdı.

Yeri, yeri, qara paltarlı qadın,
Kiri, kiri, qara paltarlı qadın.
Bu qəbir də min qəbirdən biridi,
baş daşımı bəsdi basdın bağrına.
Bütün mənə ağlayanlar kiridi,
sən də kiri, qəbrim damır, ağlama!..

DÜNYA QƏFİL İŞIQLANSA

Qəfil gün doğsa bir gecə,
Dünya düm ağ işıqlansa;
Şəhər-şəhər, küçə-küçə,
Otaq-otaq işıqlansa,
Görərik kimlərin əli
kimlərin cibindən çıxır.
Kimlər əyilə-əyilə
kimlərin evindən çıxır.

Qəfil gün doğsa bir gecə,
Min-min gizli günah görsək,
Üstünü örtə bilməsə,
Bu dünyanı çılpaq görsək,
Başımıza hava gələr,
ağlımız çaşar bəlkə də.
Hamı birdən baş götürüb
dünyadan qaçar bəlkə də.

Bu dünyada bəs kim qalar,
Kim böyüdər, uşaqları?!
...Nə yaxşı ki, bu dünyamız
Yavaş-yavaş işıqlanır...

BAŞI KƏSİK GÖZƏL KÖTÜK

Başı kəsik gözəl kötük,
bu dağı sənə kim çəkdi?
Baltanı sənə kim vurdu,
bıçağı sənə kim çəkdi?

İpək-ipək yarpaqların
Küləklərlə talandımı?
Bilək-bilək budaqların
ocaqlarda qalandımı?
Küsdünmü taleyin acılığından?
Zalımlar keçmədi qocalığından
Yıxılmış ucalığından,
başı kəsik gözəl kötük…

Gözəl kötük, sızıldama, göynəmə,
Nə baltalar, nə bıçaqlar qalacaq.
Ucalıqdan yıxılsan da, qəm yemə,
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq.

Dünyanın küləyi keçər,
Qarı yağışı keçər.
Qatar-qatar quşu keçər,
daş atarlar, daşı keçər
sən yıxılan ucalıqdan.

Ümidli gözlər dikilər,
Körpə ağaclar yekələr,
Yekələr, qalxar, dikələr
sən yıxalan ucalığa...

Məndən sənə salam olsun,
başı kəsik gözəl kötük!
Balam olsa, balan olsun,
başı kəsik gözəl kötük.
Əyilim, köksünə başımı qoyum,
Gecələr laylamı çalasan mənim.
Böyründə bir evin daşını qoyum,
evimin dirəyi olasan mənim.
Gözəl kötük,
yaraların köz bağlasın, sağalsın,
Bu dünyada nə baltalar,
Nə bıçaqlar qalacaq.
Ucalıqdan yıxılsan da,
Yenə canın sağ olsun,
Bu dünyada
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

21.

QABAQCIL TƏCRÜBƏ

21-ci əsr informasiya əsridir. 1997-ci ildə Kopenhagendə İFLA-nın (Kitabxana Assosiasiyalarının və Müəssisələrinin Beynəlxalq Assosiasiyasının -red.) təşkil etdiyi 143 ölkədən 3000 nümayəndənin iştirakı ilə Baş konfrans “21-ci əsrin astanasında kitabxanalar və informasiya bəşəriyyətin inkişafı üçün” adlanırdı. Və hədəf bəlli idi: İKT(İnformasiya-Kommunikasiya Texnologiyaları -red.) inqilabı əsrində mütaliənin rolunu qabartmaq, elektron resursların kitabı sıradan çıxarmasına yol verməmək.

ABŞ, Fransa, Yaponiya, Almaniya kimi ölkələrdə uşaq və gənclərin yüksək təhsil almaları, milli mədəniyyət ənənələrinə sadiq vətəndaş kimi yetişmələri, dünya sivilizasiyasının gələcək istiqamətini müəyyən edə bilən şəxsiyyət kimi formalaşmaları üçün xüsusi dövlət sənədləri – doktrinalar hazırlanıb. Məsələn, ABŞ-da “Amerika – 2000-ci il”, “Ailəvi savadlanma və kitabxanalar” proqramları, Yaponiyada “Mütaliə edən analar” kampaniyası icra edilməkdədir. Ən müxtəlif sahələrdə dünyaya örnək olan Yaponiya yapon analarını asudə vaxtlarında mənasız sabun operalarına baxmaqdan, səmərəsiz vaxt öldürməkdən çəkindirərək öz uşaqları ilə birlikdə kitab oxumağa yönəldir. Ana ucadan oxuyur, övladı dinləyir, sonra rollarını dəyişirlər. Beləcə, hər ikisi qiymətli cövhərlə qidalanırlar.

Bunu bizlər niyə etməyək? Tarixən balalarına beşik başında laylay deyən, bir qədər böyüyəndə nağıllar danışan Azərbaycan anaları niyə də hazırkı durumda övladları üçün xilaskarlıq missiyasına qoşulmasınlar ki?

Kitaboxumaqyaddaş, diqqət və konsentrasiya kimi beyin funksiyalarını yaxşılaşdırır.Bundan əlavə, empatiya, sosial bacarıq və yaradıcılığı inkişaf etdirə bilir. Amerikada mütaliə mədəniyyətini yüksəltmək üçün hədəf qrupu kimi körpə uşaqların götürülməsi çox maraqlıdır. Onlarda öncə nağıl danışmaqla, sonra rəsm və pazllarla, ən nəhayət, şəkilli kitablarla zövq formalaşdırır, onların kitab sevgisini oyadırlar.

Qabaqcıl təcrübədən danışmışkən, heç də bizə dost olmayan qonşularımızın təcrübəsini də burda qeyd etmək istərdik. Onlar da uşaqlara körpəlikdən bir şeylər aşılayırlar. Ancaq nə? Yeni doğulan uşağın qulağına “türk sənin düşmənindir” deyirlər, uşaqlara laylay, beşik nəğməsi əvəzinə “Müqəddəs Ağrı dağını türklər əlimizdən alıb” sözləri ilə yaradılmış zərərli mətnlər oxuyurlar. Aşğı siniflərdə isə mənfur Zori Balayanın “Ocaq” adlı antimilli, anti insani kitabını tədris edirlər. Bu, uşaqların zehnini korlamaq, onları millətçi və şovinist ruhda böyütmək deməkdir. Yalnız elə bu!

Psixoloq AnnaDavıdovadeyir ki,uşaqlarüçün yalnız kitab oxumaq deyil, onları müzakirə etmək vacibdir ki, oxunanlar  boşa getməsin.Bundan əlavə, uşaqlar üçün bu sayaq müzakirələr söz ehtiyatını artırmağa da kömək edir. “Oxumasanız beyinənə olacaq? Deyək. Oxumadan, heç bir zehniyükləyüklənmədən insanda mənfiliklərin başvermə ehtimalı yüksəkdir:

- yaddaş pisləşəcək (halbuki İnformasiyaTexnologiyalarıəsrində, lazımi məlumatların şəbəkədən asanlıqla əldəedilə biləcəyizamanda yaddaşxüsusiyyətlərininözlərinin təhlükəaltında olması qorxuncdur);

- məlumatıanlamaqqabiliyyətipisləşəcək(beyintənbəlləşir, buna görə mürəkkəbhərəkətləricra etmək istəmir);

-emosionalzəkaazalacaq.

Bəs beyinüçün hansı kitablar faydalıdır?Bəzi kitabların digərləri ilə müqayisədə müəyyən bir "effektivliyi" sübut edilməməsinə baxmayaraq, komik kitab və tabloid roman oxumağın ağıl üçün qida vermədiyi intuitivdir.Qətişəkildədesək, beyninsüjetin bükülmələrini xatırlamaqdan narahat olmasına ehtiyac yoxdur.Keyfiyyətlibədiiədəbiyyat, hər şeydən əvvəlklassik, düşündürücü, oxumaq üçün daha uyğundur.Beyninizi həddindən artıq məlumatla yükləməkdən və yalnız internetdəki əyləncəli yazıları oxumaqdan qorxmayın.Ancaq ehtiyac və qabiliyyətlərin fərdi olması ilə universal bir oxu siyahısı yoxdur.Müxtəlif zehni stimul almaq üçün müxtəlif janrlarda və mövzularda kitablar oxumaq tövsiyə olunur.Məsələn:

- Bədii ədəbiyyat,

-Motivasiya,

-Karyera inkişafı, özünə kömək kitabları,

-Qeyri-bədii kitablar,

-Tərcümeyi-hallar,

-Tarixi romanlar.

AnnaDavıdovaonu da deyir ki, uşaqlardazehniqabiliyyətlərininkişafıvə zehni aydınlığın qorunması üçün digər intellektual yük növləri də faydalıdır. Bura pazllar, krossvordlar, tapmacalar, intellektual oyunlar aid edilə bilər.

Növbəti: 22.Tarixə rakurs

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında, Azərbaycan dilçiliyində, türkçülükdə bir ad var ki, daim səslənir və səsləndikcə də bu sahələlərə misilsiz töhfələr verir. Bu ad Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin direktoru, filologiya elmləri doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi, akademik Nizami Cəfərovun adıdır.

Nizami Cəfərovun 65 illiyi əlbəttə ki, ən müxtəlif səviyyələrdə qeyd olunacaq. Biz ənənəvi məkana - Cəfər Cabbarlı adına Respublika Gənclər Kitabxanasına üz tutub oradakı yeniliklərlə tanış olarkən gözümüzə Nizami Cəfərovun anadan olmasının 65 illiyi münasibətilə "Nizami Cəfərov-65" adlı virtual kitab sərgisi sataşdı.

Akademikin zəngin elmi yaradıcılığından, dilçilik və ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafındakı xidmətlərindən, ictimai-siyasi fəaliyyətindən bəhs edən virtual sərgidə akademikin Ulu Öndər Heydər Əliyev tərəfindən Atatürk Mərkəzinə rəhbər təyin edilməsinə dair imzaladığı və Prezident İlham Əliyevin  Nizami Cəfərovu “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilməsi haqqında imzaladığı Sərəncamların tam mətni, həyat və yaradıcılığının əsas tarixləri, görkəmli şəxsiyyətlərin onun haqqında söylədikləri dəyərli fikirlər öz əksini tapıb. Virtual sərgidə akademikin dilçilik və filolgiya elminin nəzəri və praktik sahəsindəki əvəzsiz xidmətlərindən, dil və ədəbiyyatın tədrisinə verdiyi töhfələrdən, geniş ictimai-siyasi fəaliyyətindən, 500-dən çox elmi əsərin və monoqrafiyanın müəllifi olmasından bəhs olunur. Materialda professorun həyat və yaradıcılığından bəhs edən və özünün müəllifi olduğu “Ümummilli lider: Azərbaycandan Türk dünyasına”, “Sözümüzün ali Baş Komandanı”, “Mir Cəlalın milli ideyaları”, “Türkologiyanın müasir problemləri”, “Səməd Vurğun və Səmədoğlular”, “Ədəbiyyatdan siyasətə”, “Professor Nizami Cəfərovun kitab dünyası”, “Nizami: müasirim haqqında poema”, “Nizami Cəfərovla Türk dünyasına səyahət” kimi 20-ə yaxın kitabın biblioqrafik təsviri təqdim edilir.  Kitabxana əməkdaşları tərəfindən hazırlanan materialda akademikin ədəbiyyat, dilçilik, mədəniyyət haqqında söylədiyi fikirlər, müxtəlif telekanallarda verdiyi müsahibələrdən fraqmentlər, fotoqalereyasından görüntülər də yer alır.

Akademik Nizami Cəfərovun 65 illik yubileyi ilə əlaqədar hazırlanan virtual kitab sərgisi kitabxananın rəsmi saytında https://ryl.az/multimedia/nizami-ceferov-65 yerləşdirilmişdir.  

Doğum gününüz mübarək, gözəl ziyalımız Nizami müəllim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.09.2024)