İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi - “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

 

Sizə Azərbaycanın ilk ali təhsilli müəllimlərindən biri haqqında söhbət açmaq istəyirəm. H.Zərdabi, S.S.Axundov, A.Şaiq, F.Ağazadə, R.Əfəndizadə, S.M.Qənizadə, Ə.Kamal, M.Mahmudbəyov, R.Əfəndiyev, Ə.Hüseynzadə və digər görkəmli şəxsiyyətlərlə çiyin-çiyinə çalışmış Süleyman bəy Əbdürrəhmanbəyzadəni nəzərdə tuturam. 

 

Bir müəllim kimi xalq arasında geniş nüfuz qazanmış, ölkəmizin tanınmış maarif xadimlərindən olan Süleyman bəy 27 iyul 1860-cı il tarixdə keçmiş Nuxa qəzasının Qarabaldır kəndində (indiki Oğuz rayonunun Qarabaldır kəndində) anadan olub. Nəsəbcə kəndli mülkədar-bəy sinfindən idi. Atası Səlim bəy Hacı Əbdürrəhman bəy oğlu, anası isə Fatma xanım Hacı Əbdürrəhim bəy qızı olub.    

Hörmətli alimimiz Ə.Tahirzadənin “İ.Qutqaşınlı: Əsərləri” (“Lider nəşriyyatı”, Bakı-2005) kitabına yazdığı qeydlərə və aydınlatmalara görə, S.Əbdürrəhmanbəyzadə tanınmış yazıcı İ.Qutqaşınlı ilə eyni nəsildəndir. Onun əmisinin nəvəsi olub.

Orta təhsilini Nuxada (Şəkidə) alıb. 1878-ci ildə Nuxa şəhər altısinifli ali xalq məktəbinə gedib və 1883-cü ildə oranı bitirib. Attestatdakı 10 fənnin 5-dən qiymətləri “5+”, 5-dən isə “5”olmuşdur.

1883-cü ilin 26 avqustunda Tiflis Aleksandr Müəllimlər İnstitutunun direktoruna ərizə yazaraq qəbul imtahanlarına buraxılmasını xahiş edib. Qeyd edək ki, ondan başqa, həmin il bu məktəbə sənəd vermiş heç bir orta məktəb məzununun qiymətləri yuxarıda göstərilən kimi yüksək olmamışdır.  O, imtahanlardan uğurla keçərək həmin İnstituta qəbul edilib. (Bu institut Bakı milyoncusu Ş.Əsədullayevin şəxsi vəsaiti hesabına fəaliyyət göstərirdi.)

Azərbaycanın görkəmli şəxslərindən Sultanməcid Qənizadə və Həbib bəy Mahmudbəyov Tiflis Aleksandr Müəllimlər İnstitutunda onun tələbə yoldaşları olublar.

Sonralar tanınmış maarif xadimi, müəllim, yazıçı, tərcüməçi, jurnalist, bir sıra lüğətlər, dərsliklər, bədii əsərlər, felyetonlar müəllifi olmuş S.Qənizadə onun haqqında belə yazmışdı: “Əbdürrəhmanbəyzadə Süleyman bəy … dərslərdə bizdən güclü idi... Bu yoldaş nəsəbcə kənd mülkədar-bəy sinfindən idi. Din və savad cəhətcə Nuxa sufiləri kimi fanatiklik dərəcəsində pəhrizkar bir vücud olduğundan, pansion mühitində mümkün olan qədəri şəriət şərtlərini mülahizə edirdi. İçkidən o payədə nifrətli idi ki, çaxır şişəsi olan süfrəyə əl uzatmazdı. Pasxa bayramlarında kuxnyamız üçün üç gün tətil olduğuna görə, süfrəmizdə kolbasa, qaxac və bu qisim qızartma, sovutmalı yeyintilər düzülürdü. Əbdürrəhmanbəyzadə bunlardan elə gen qaçardı ki, hətta boyalı yumurtalar donuz yağına bulaşdıqlarına ehtimal etdiyindən, onlardan da etiraz edərdi. Demək olurdu ki, məktəb pansionuna gəlib düşmüş bu adam həyat yolunda azıxıb öz zamanəsində yüz il sonra dünyaya gəlmişdi. Yemək-içmək, seyrü səfa…onu maraqlandırmazdı, əmin-amanlıq kölgəsində ciddi səylə öz dərsinə məşğul olduğundan, dərs kitablarından savayı özgə kitabları mütaliə etməzdi. Dörd ilin müddətində müxtəlif millətlərdən ibarət yüz nəfərlik pansion ailəsində …bir nəfər müxalif düşməni yox idi. Heç kəsin də onunla çəkişməsi olmazdı... Bu acizanə Allah bəndəsinin xəmrəsində şeytan sifətindən bilmərrə birisi də yox idi. Kin, küdurət, ədavət, söyüş, savaş Abdurraxmançikə də yaraşmazdı”.

S.Qənizadə onun haqqında bunları da bildirirdi: “Süleyman bəy uşaqlığını Ərəş uyezdinin “Qarabaldır” adlı xüsusi bir kəndində keçirdikdən sonra Nuxa şəhərində altıklaslı ali xalq məktəbində parlaq surətdə kurs qurtarıb instituta imtahan vermişdi. İnstitut ənənəsincə, hər il baş sırada qurtaran tələbələrə bir qızıl və iki gümüş medal ənam olunurdu. O ilki mürəxxəslər cümləsində qızıl medalın Abdurraxmançikə veriləcəyi gözlənirdi”.

Sonrakı qeydlərdən bəlli olur ki, “tatar” (türk) olduğuna görə Süleyman bəyə qızıl deyil, gümüş medal verilib. Ədəbiyyat müəlllimləri, şovinist vəbaşqa dinlərə, özəlliklə islama nifrət bəsləyən İvan Qorodenski ilə onun mübahisəsi düşüb və ona etirazını bildirib: “Bəli, biz də dinimizdən dönübxristian olsaydıq, yəqin ki, bizə də qızıl medalverirlərdi”.

Dörd il ali məktəbdə təhsil alan Əbdürrəhmanbəyzadəyə 14 iyun 1887-ci ildə Tiflis Aleksandr Müəllimlər İnstitutundan verilmiş attestatonun institutu bitirdiyini və şəhər məktəbi müəllimi rütbəsi aldığını təsdiqləyir.

Bu institut 50 ilə yaxın bir müddətdə vilayətlərin şəhər məktəbləri üçün müəllim kadrları hazırlayıb. O vaxt müsəlmanların şəhər məktəblərində müəllim işləməsi çar hökuməti tərəfindən qadağan edildiyindən ali təhsilini başa vuran Süleyman bəy də 1887-ci ildə Şuşa qəzasının Tuğ kəndinə müəllimtəyin edilib. 1888-ci ildən 1899-cu ilədək olan 11 ilmüddətində Xaçmaz (Oğuzda), Bum (Qəbələdə), Gülablı (Ağdamda) və Padar (Oğuzda) kəndməktəblərində müdir işləyib. 1899-cu ildə Nuxaşəhərinə birinci ictimai rus-türk məktəbinə müəllim keçirilib.

Ümumiyyətlə, 1901-ci ildən Bakı şəhərməktəbində ştatlı müəllim vəzifəsində işləməyə başlayanadək 6 məktəbdə çalışmışdır.

S.Əbdürrəhmanbəyzadə müəllim kimi xalq arasında geniş nüfuz qazanmışdı. Sonralar məşhur müəllim və uşaq yazıçısı olmuş Süleyman bəy Axundov (onlar şəxsən tanış olmuş, dərsliklərin hazırlanmasında birgə fəaliyyət göstərmişlər) özünü fərqləndirməkdən ötrü “Süleyman Sani” (“ikinci Süleyman”) adını götürmüş, beləliklə, Süleyman Əbdürrəhmanbəyzadədən sonra ikinci olduğunu nəzərə çarpdırmışdı.

O, bir sıra nüfuzlu komissiyaların üzvü olmuşdur. Belə ki, rus-müsəlman qadın əktəblərində müəllimə və müdir vəzifələrini tutmaqüçün ərizə verənlərin türk dilində müsabiqə imtahanını götürəcək şəhər idarəsinin seçdiyi özəl komissiyanın (Ə.b.Hüseynzadə və Əhməd Kamalbəylə), “Nicat” Müsəlman Maarif Cəmiyyəti qəzetinin redaksiya heyətinin və s. üzvü olmuşdur. 

Həyatı boyu özünün içtimai-siyasi aktivliyi ilə fərqlənmiş, xalqın maariflənməsi üçün sağlamlığını belə əsirgəməmişdir. A.Şaiq, S.S.Axundov, H.Zərdabi, F.Ağazadə, R.Əfəndizadə, S.M.Qənizadə, M.Mahmudbəyov, R.Əfəndiyev, Ə.Kamal,Ə.Hüseynzadə və digər maarifpərvər ziyalılarla əməkdaşlıq etmişdir. 1906-cı ildə Azərbaycan müəllimlərinin birinci qurultayı keçirilərkən burada ən çox fəallıq göstərən müəllimlərdən də biri S.Əbdürrəhmanbəyzadə olub. “Həyat” qəzetində həmin qurultay haqqında getmiş yazıda onun da fəaliyyəti işıqlandırılıb. O, Azərbaycan müəllimlərinin ikinci qurultayının işində də fəaliştirak etmişdir.   

S.Abdürrəhmanbəyzadənin məktəblər üçün dərsliklərin hazırlanmasında böyük əməyi olmuşdur. O, müəllimlərin  birinci (1906) və ikinci (1907) qurultaylarından sonra  Mahmud bəy Mahmudbəyov, Süleyman Sani Axundov, Abdulla bəy Əfəndiyev, Fərhad Ağazadə ilə birgə “İkinci il” dərsliyinin hazırlanmasına başlamışdı. Bir il sonra bu dərslik hazır idi. Dərslik həm pedaqoji, həm də didaktik-metodik cəhətdən yeni tələblərə cavab verirdi. Kitabın dilinin sadəliyi, aydınlığı, bədiiliyi, məzmununun dolğunluğu, metodik cəhətdən materialların seçimi, uşaqlara veriləcək biliklərin onların yaş və anlaqlıq səviyyələrinə uyğun olması, sadə xalq dilində yazılması, uşaqlarda bədii zövq tərbiyə etməsi, cəlbediciliyi onun əsas məziyyətləriidi. Təsadüfi deyildir ki, Süleyman Sani Axundov “İkinci il”i "inqilabvari dərslik" adlandırmışdır. Ü.Hacıbəyov isə "Tərəqqi" qəzetində çap etdirdiyi rəydə yazırdı: “İkinci il" tərbiyə işlərində uşaqlarınhəm qəlbini, həm ağlını və həm də zövqünü tərbiyə edəcək”. C.Məmmədquluzadə Ö.F.Nemanzadə və digərləri də dərsliyi yüksək qiymətləndirmişdilər. Həmin dərslik 1920-ci illərdə təkmilləşdirmələrlə yenidən nəşr olunaraq I pillə məktəblərdə istifadə olunmuşdur.

Süleyman bəy Əbdürrəhmanzadə 1922-ci ildə Mahmud bəy Mahmudbəyovun başçılığı ilə hazırlanmış “Yeni türk əlifbası” adlı başqa bir dərsliyin də həmmüəlliflərindən olmuşdur.

O, dönəmin ən məşhur pedaqoji nəşrlərindən biri “Dəbistan” dərgisi, “Rəhbər” jurnalı və “Nicat” qəzeti ilə fəal əməkdaşlıq etmişdir. Əbdürrəhmanbəyzadə 1906-cı ildən nəşrə başlayan və ilk pedaqoji jurnal olan “Dəbistan”ın sonuncu nömrəsində  "Dil millətin həyatına bir vasitədir" başlıqlı yazısında ana dilimizin qorunması və işləkliyi baxımından H.Zərdabinin gördüyü işlərdən söz açmışdır. “Nicat” qəzetinin 1911-ci il 12-ci sayında onun hekayəsini, 56-cı sayında isə Mirzə Fətəli Axundzadənin yubileyi haqqında yazısını oxuyuruq.

14 dekabr 1917-ci ildə Bakı III ali ibtidai məktəbinin müəllimi S.Əbdürrəhmanbəyzadə Bakı Şəhər İdarəsi məktəblər komissiyasının sədrinə yazdığı ərizədə bu ilin dekabrından onu xidmətdən çıxmış saymağı və Şəhər Duması qarşısında ona şəhər məktəbindəki 16 illik xidmətinə görə təqaüd təyin edilməsi haqqında vəsatət qaldırmağı xahiş edib və görünür, elə o zamandan da təqaüdə çıxıb.

Xalq Maarif Komissarlığı Məktəb Şöbəsinin müdir əvəzi Komissarlığın Kollegiyasına  məktub göndərərək keçmiş Xalq Müəllimi, 33 il qulluq etmiş, yaşlı və az qala kor olan Süleyman bəyə ayda 6.000 manat yardım göstərilməsini xahiş edib. Komissarlığın Kollegiyası 12 iyun 1920-ci ildəyardım göstərilməsini təxirə salaraq, istənilən məbləğin hansı maliyyə qaynağından götürülə biləcəyini aydınlaşdırmağı təklif edib. Xalq Maarif Komissarlığının 21 iyul 1920-ci il tarixli kollegiyaiclasında  33 il xidmət etmiş, indi iflic olmuş və hədsiz ağır maddi duruma düşmüş müəllim  Əbdürrəhmanbəyzadəyə  birdəfəlik 1.000.000 manat həcmində yardım verilməsi və ona özəl sosial təminat kəsilməsi haqqında məsələyə yenidən baxılmışdır. Kollegiya həmin məbləği ödəməyi qərara almış və Xalq Komissarları Şurası qarşısında ona müəllimlərin orta əməkhaqqı hesabı ilə aylıq sosial yardım göstərilməsi haqqında vəsatət qaldırmışdı.

S.Əbdürrəhmanbəyzadənin 1922-ci ildə Bakıda vəfat etdiyi güman olunur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Azərbaycan illərdir savaşdadır, minlərlə şəhid vermişik. 1-ci Qarabağ müharibəsindən sonra hər birimizin qəlbində yara olsa da həyat davam edirdi. Təbiiki unutmurduq, amma heç kim də başqalarını qınaq obyektinə çevirmirdi. Amma 2-ci Qarabağ müharibəsindən bu yana sanki şəhidlikdən reklam edən, prim qazanıb özünü vətənpərvər göstərməyə çalışanların sayı 100qat artıb. 

 

4il keçib amma hələ də eyni məsələ. Məni düz başa düşün, mən şəhidlər unudulsun demirəm, amma hər aidiyyatlı-aidiyyatsız məsələdə onların adının çəkilməsi nə dərəcə düzgündür? Onların ruhu bunu istərmiydi?

Hansı ki, minlərlə şəhid verdiyimiz o il yeni ildə atəşfəşanlıq edən o xalq deyilik biz? Həmin gecə yadıma düşdükdə hələ də gözlərim dolur. İndi niyə ən adi şeylərdə belə şəhidlikdən dəm vurub insanların həvəsini, sevincini bölməyi özünüzə peşə bilirik? Kim nə hiss edir, nə düşünür? 

 

Bilmirəm, bəlkə sentyabr ayı gəlib deyə duyar kasanlar bu qədər artıb. Amma son 2-3gündür instagramda hansı paylaşımın altına baxsam şəhidlərlə bağlı nə isə var və insanlar bunu o qədər nifrət qusaraq edir ki. Bir rəssam Messinin şəklini çəkib paylaşıb, altında "bunu çəkəcəyinə şəhidlərimizi çək" şərhi. Bir sürücü sadəcə mahnı qoyub maşınıyla getdiyi yolu paylaşıb, altında "şəhidlərimiz var, mahnıya qulaq asmaq olmaz" cavabı. Aygün Kazımova bir şəhid oğlunu qucaqlayır, güldürür. Altına bilirsiz nə yazıblar? Sənin güldürməyin lazım deyil, yaxşılıq etmək istəyirsənsə maddi yardım et ailəyə. Nə bilirsiniz ki etməyib? Niyə bu qədər kin dolu, nifrət dolusunuz? Mən anlamıram, ailəmizdə itki olanda ölənədək yas saxlayırıq? Heç əylənmirik? Ya da gülüb danışmamız onları unutduq mənasına gəlir? Tanıdığım, yaxından maraqlandığım bir şəhid ailəsi var. Şəhid anası deyir ki, mən nəvəmi xoşbəxt böyütmək istəyirəm, hər gün onun yanında ağlayıb atasızlığını xatırlatmaq istəmirəm. Bəs biz niyə hər dəxlisiz mövzuda onların yarasını qanatmağa bu qədər ehtiyac duyuruq? Gedən unudulmur, amma ölənlə də ölünmür axı. Sosial şəbəkələrdə belə boş-boş danışanların neçəsi 1 qərənfil alıb o şəhidləri ziyarət edib sizcə? Yenə deyirəm, şəhidlər unudulmamalıdır. Unutmayın, unutdurmayın. Amma hansısa bir qadın övladı olacağı xəbərini alıb sevinirsə, bunu paylaşırsa, o qurdlu qəlblərinizlə həvəsini qırıb "bizim şəhidimiz var, şəhid anaları övlad həsrətindədir" yazıb kininizi də qusmayın. Yox, əgər bu qədər düşünürsünüzsə də, nə evlənməyin, nə dünyaya uşaq gətirməyin, nə mahnıya qulaq asmayın, hətta küçədə gəzməyin də. Axı ayağını itirmiş qazimiz var, onlar sizi gəzərkən görüb üzülə bilər. Ya da övladı olmayan analar sizə həsəd apara bilər. Yemək də yeməyin, ac insanlar var. Sadəcə ölün. Çünki sadəcə ölümə həsəd aparmır insanlar. 

Qəlbləriniz qədər sevgiylə qalın.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

Şərəf Cəlilli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

 

Yazıçı, müəllim, alim kimi üç zirvənin fatehi, Fətih dastanını kəlam və qələm müqəddəsliyi ilə yazan Mir Cəlalı ədəbiyyatşünas alimlər kiçik hekayələrin böyük ustadı, ciddi roman və povestlərin müəllifi kimi qəbul etməklə yanaşı, ədəbi-irsi aforizmlərlə, ata sözləri ilə zəngin olan mütəffəkir alim, fikr və düşüncə sahibi  olaraq etirafda bulunurlar.

 

"Kölgədə bitən ağacın kölgəsi olmaz", "gərək elə yazasan ki, ya yazdıqlarına, ya da ünvan seçdiklərinə görə xatırlanasan",  "ən böyük nailiyyətim ailəm, ən qiymətli əsərim övladlarımdır" kimi kəlamları ilə dəyərlərin əyarına çevrilən Mir Cəlalın milli mənlik, milli kimlik uğrunda mücadilədə mücahid dastanını yazan hər bir vətənpərvər insan  üçün örnəyə çevirilən bir kəlamı da var: " İtə ataram, yada satmaram!"

Mir Cəlalın taleyinə təlatümlərlə dolu 20-ci yüzil düşmüşdü. İnqilabları, repressya və müharibələri çevrəliyən bu zaman kəsiyi hər bir ciddi qələmsahibinin imtahanı idi. Ondan üzüağ çıxmaq üçün isə Mir Cəlal təmizliyi və əyilməzliyi gərəkdi. Vaxtın, zamanın fövqünə qalxmaq, onu millətinin nəfinə işlətmək üçün mənindəki mənə tapınmaq, quruluşun, zamanın üstünə yerimək o qədər də asan deyildi. Mühiti, şəxsiyyəti, irsi və varisləri ilə bu gün də nümunəyə çevrilən Mir Cəlal dövrdaşlarından fərqli olaraq qələmlə kəlamın vəhdətində oxucusuna tarixin ən mühüm suallarını ünvanlayır. Ədəbiyyatı partiyanın təkərciyi, vintciyi hesab edən "yazarların" təntənəli kitab adlarının içərisində əsərlərinə kitablarının özü qədər əzəmətli adlar seçir  Mir Cəlal. "Ad insanı bəzəmir, insan adı bəzəyir" hikmətinin fərqli biçimdə təqdimatını edir. Şura hökümətinin qılıncının dalının, qabağının kəsdiyi illərdə "Dirilən adam", "Yolumuz hayanadır?", "Bir gəncin mənafesti", "İnsanlıq fəlsəfəsi", "Səviyyə axtarışında", "Füzuli sənətkarlığı","Azərbaycanda ədəbi məktəblər" kimi monumental əsərləri ilə  min illər boyu dünyanın maddi-mədəni irsi siyahısını incilərlə zənginləşdirən Odlar yurdu Azərbaycanın sıxıldığı məngənənin aynasına dönür. 

1926-cı ildə təşkil olunan Türkoloji Qurultaydan sonra yasaq olunan, üst səviyyələrdə kargüzarlıq işləri özgə dildə  aparılan, əlifbası dəyişdirilən bir millət tarixi sual qarşısında qalmışdı. O sualı "Yuxarılara" ünvanlamağa  isə professor Nəsir İmanquliyev kimi az adamların cəsarəti çatırdı. Yazıçı kimi bu məsuliyyəti öz üzərinə  unudulmaz Mir Cəlal aldı. Boy buxunu xartutu, palıd ağacını xatırladan, qalan deyil, qalın kitabların müəllifi olan məhşur yazıçıların sırasında Mir Cəlal batini əzəməti ilə fərqli göründü. "Leninləşir bütün bəşər, bütün ellər, qəbilələr","Oxuma tar, səni sevmir proletar!" deyənlərin önünə çıxdı. "Yolumuz hayanadır?" əsərilə onlara  və onların  arxasında duranlara sərt "Osmanlı tokatı!" vurdu. "Kölgədə bitən ağacın kölgəsi olmaz!" nidası ilə hilallı,ulduzlu bayrağın qurucularına poetik nümunələrlə  həqarət edənlərə tarix dərsi verdi. 1991-ci ildə Azərbaycanda Müstəqillik Aktı qəbul ediləndə yazıçı böyüklüyünün əzəməti özünü birüzə verdi. 

 

Bir yazıçı kimi Mir Cəlalın dövrdaşlarından fərqli olaraq təntənəli adı, orden və medalları olmayıb, amma Mir Cəlal adı, imzası  özü bir etalon olub.

“Bir gəncin manifesti"ndə “Yazıçının manifestini" yaradan Mir Cəlal iki tarixi kəlam işlədib. Onun biri və birincisi əsərin başladığı məqamdı. Mərdan kəli sürür, öküz xışı çəkib apara bilmir, gün gəlib günortaya çatıb. Öküzü də, rəncbəri də tər aparıb. Rəncbər öküzün qabağında durub buynuzlarından tutub deyir: " Sür, sür, ay Allahın heyvanı!  İndi mən nə edim,  bununağzına söyüm? Axı söyə bilmərəm, Allah deyir!".  Bu fikr ədəbiyyata gətiriləndə 30-cu illər idi. Məscidlər klublara, mədəniyyət evlərinə çevirilir, ciblərə  "Allahsız knişkası" qoyulurdu. Cəlil Məmmədquluzadənin rəhbərliyi ilə Azərbaycanda atezmin aynası olan "Allahsız" jurnalı və qəzeti nəşr edilir. Yazıçı Mir Cəllal vətəndaş Mir Cəlalın da,  türkvə islam mədəniyyətini çevrələyən, o zamanlar SSRİ -yə aid olan dövlətlərin və xalqların  da haqq səsinə dönür, "axı bunun ağzına söyə bilmərəm, Allah deyir!"  Allah kəlamının yasaq olunduğu, panislamizmin, pantürkmizmin meydan suladığı bir dövrdə bu cümləni ədəbiyyata gətirmək Allahı inkar edənləri İnkarın özü idi. Mir Cəlal bunu edirdi, çünki o, bu dünyaya, ədəbi, elmi- mədəni mühitə, pedaqoji fikr tarixinə həqiqəti inkar edənləri, haqqı dananları  İnkar üçün gəlmişdi.  O doğuluşdan paralanmış, yaralanmış Azərbaycanın haqq səsi olaraq var olmuşdu. Taleyin  sərt üzündən özü öz tarixi torpaqları ilə həmsərhəd olan Azərbaycanın iri və paytaxt şəhərləri Təbriz və Bakı onun ömründən keçirdi. "Bir gəncin manifesti"ndə  Azərbaycananasının gələcəyə ünvanlanan sevgi məktubunun Azərbaycan xalısının "Yusif və Züleyxanın" dastanını yaradan Mir Cəlal Sonanın dili ilə ingilis zabitinə sərt şillə vurur: "İtə ataram, yada satmaram". Bu gün Azərbaycan xalısı Mir Cəlalın sevimli  nəvəsinin, ölkənin Birinci vitse- prezdenti, Birinci xanım, Heydər Əliyev Fondunun prezdenti Mehriban Əliyevanın iradəsi ilə dünyanın maddi-mədəni irsi siyahısına yazılıb. Mir Cəlalın  gözünün nuru  akademik Arif MirCəlal oğlu Paşayev Milli Aviasya Akademiyasının qurucusu kimi Uçan xalçanın Arifanə dünyasını yaşayır. Milli aviatr kadrlarımız səmamızın şahini kimi həm də, Qarabağda, Şərqi Zəngəzurda cövlan edir.  

Mir Cəlal bu dünyaya üç zirvənin fatehi - yazıçı, müəllim, alim kimi Fətih dastanını yazmağa gəldi. Mühitinin fövqündə dayanan şəxsiyyəti, irsi və varisləri ilə milli məfkurədən milli dövlətçiliyə yol gələnlərin ilham mənbəyinə çevrildi. Bu gün fizika və texnika sahəsində dünyada məhşur olan akademik Arif Mir Cəlal oğlu  Paşayevi təkcə elmi məktəbi olan Böyük Müəllim kimi deyil, həm də ixtira və  nəzərələri ilə elmin ümumbəşəri dəyərlər xəzinəsini zənginləşdirən, mütəffəkir alim kimi etirafda bulunurlar. Nüfuzlu diplomat, fövqəladə və səlahiyyətli səfir, ADA Universitetinin qurucusu və rektoru professor Hafiz Mir Cəlal oğlu Paşayev analitik təfəkkürü, ensiklopedik biliyi, genetik kodlardan gələn ziyalı  müqəddəsliyi ilə təkcə Azərbaycanın deyil, Güney Qafqazın  elm və təhsil tarixini yenidən yazan, yüksək texnologiyaları, ümumbəşəri standarları elm və təhsil sisteminə tədbiq edən mütəffəkir alim, elmin diplomatyadakı nüfuzu kimi dəyərlərin əyarına çevrilib. Moskva Dövlət  Universitetinin rektoru, AMEA-nın vitse-prezidenti , Azərbaycan- İngiltərə dostluq cəmiyyətinin sədri, Beynəlxalq Nizami Mərkəzinin, ÜNS Yaradıcılıq  Səhnəsinin qurucusu akademik Nərgiz Paşayeva ilə təkcə ölkəmizdə deyil, Avropanın bir çox ölkələrində də ilklərə imza atmış mütəffəkir alim, nüfuzlu ictimai xadim kimi iki və çoxtərəfli dialoqlar aparılır, Beynəlxalq humanitar forum və konfransların, dəyirmi masaların təşkili üçün məsləhətləşmələr aparılır.  Sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin, dinlərin dialoquna töhvələr verən akademik Nərgiz Paşayeva Şərq, Qərb dəyərlərinin sintezi, inteqrasiyası istiqamətində əldə etdiyi naliyyətlərlə  müasir dünyanın çağırışlarına, elmin ədəbiyyatşünaslıq, Qafqazşünaslıq və Nizamişünaslıq istiqamətlərinə müəllim, alim, ictimai xadim kimi töhvələrini verir. Ölkənin Birinci vitse-prezdenti, Birinci xanım, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti xanım Mehriban Əliyevanın beynəlxalq səviyyədə gerçəkləşdirdiyi genişmiqyaslı layihələrin icrasının  məsuliyyətinin böyük bir qismini alim kimi üzərinə alan akademik Nərgiz Paşayeva bununla həm də,  anası, ərəb-məhcər ədəbiyyatının ilk qadın tədqiqatçısı, AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun ilk qadın direktoru, ərəb filologiyası üzrə dünyada məhşur alim Aida İmanquliyevanın ənənələrini yaşadır, yarımçıq qalmış arzularını gerçəyə çevirir. Adı pedaqoji fikr tariximizə yazılan pedaqoq Mir Cəlalın müəllim müqqədəsliyi iki istəkli varisi: Elmira xanım Paşayeva və Ədibə xanım Paşayevanın fəaliyyətində davam etdirir. Bakı Dövlət Universitetinin auditoryalarında mühazirələr oxuyan Ədibə xanım həm də, böyük ədibin, yazışı, müəllim, alim Mir Cəlalın cisminin və ruhunun davançısı olaraq ustad-şəyird müqqədəsliyini yaşadır. Mir Cəlalın insan sevgisi vətənpərvərlik ruhu,  ədəbi-mədəni irsə sədaqət hissi, publisistikası Heydər Əliyev Fondunun vitse - prezdenti, "Bakı" jurnalının qurucusu Leyla xanım Əliyevanın, Bakı Media Mərkəzinin təsisçisi Arzu xanım Əliyevanın, Heydər Əliyev Fondunun Amerika bürosunun rəhbəri Cəmilə xanım Paşayevanın, Yarat Müasir İncəsənət Məkanının rəhbəri Aida xanım Mahmudovanın, “Nərgiz” jurnalının Baş redaktoru  Ülviyyə xanım Mahmudovanın fəaliyyətində mənəvi bağlarla davam edir. Mir Cəlalın xeyirxahlıq, yaxşılıq dolu dünyasını isə unudulmaz Aqil Mir Cəlal oğlu Paşayevdən sonra bu gün Mir Cəlal və Mir Camal Paşayevlər genetik kodlardan gələn   müqəddəsliklərlə nəsildən nəsilə ötürürlər .  

Mir Cəlal bu dünyaya  üç zirvənin fatehi kimi könüllərdə köç əyləməyə gəlmişdi. Ruhunu, duyğusunu, sevgilərini Şeyx Cəmaləddin Əfqani kimi doğmalarının və yetirmələlərinin beynlərinin şırımlarına  dən kimi səpmişdi. Həmin müqəddəs Dəndən cücərib dirçələn, 44 günlük tarixi savaşdan, Vətən müharibəsindən sonra Ali Baş Komandan,Prezident cənab İlham Əliyevin, Qüdrətli Azərbaycan Ordusunun  iradəsi ilə  Şuşa qalasında, Xüdafərin körpüsündə Bayrağa dönən Millət "kölgədə bitən ağacın kölgəsi olmaz", Vətən torpağının bir qarışını da yağıya, "yada satmaram!" nidası ilə tarix yaratdı. Dünyanın siyasi mənzərəsini, mizanını, düşüncəsini dəyişdi. Qarabağın, Şərqi Zəngəzurun, əslində isə "Kürəkçay"dan, "Gülüstan" dan , "Türkmənçay" dan sonra ikiyə bölünüb paralanmış Məmləkətin, o taylı, bu taylı Azərbaycanın, Təbrizə, Dərbəndə, Borçalıya, İrəvana, Zəngəzura bölünən Odlar yurdunun Fətih dastanını yazdı!  "Ən böyük nəaliyyətim ailəm, ən qiymətli əsərim övladlarımdır!" nidası ilə qələm çalan, "Güney Azərbaycan missyası"nın rəhbəri, dağlar diyarı Dağıstanın, Dəmir qapı Dərbəndin xilaskarı kimi 1941-1945- ci illər müharibəsində tarix yaradan  polkovnik komissar Əziz Əliyevin nəvələri, müasir Azərbaycanın memarı  general Heydər Əliyevin varisləri bütün dünyaya sübut etdi ki, burada, Güney Qafqazda qüdrətli bir dövlət, qüdrətli bir xalq var. Ona təkcə bioresurslarına görə deyil,  nüfuzlu dövlət xadimlərinə, sərkərdə - xaqanlarına, fikir və düşüncə sahiblərinə, Mir Cəlal kimi vaxtdan, zamandan uca durub vaxtı, zamanı millətinin nəfinə işlədən mütəffəkir şair və yazıçılara görə dəyər vermək gərəkdir!

20-ci yüzilin əvvəlində Mir Cəlal zamanın, quruluşun üstünə yeridi. "Dirilən adam"a "Yolumuz hayanadır?" sualını verdi. "Bir gəncin manifesti" ilə "Yazıçı Manifesti"ni, daha doğrusu, mənsub olduğu millətin milli mənlik və milli kimlik manifestini yaratdı! "Kölgədə bitən ağacın kölgəsi olmaz!" deyib,  milləti, məmləkəti oyanışa, qurtuluşa səslədi.  "20 yanvar",  "Xocalı" dəhşətlərini yaşayan Azərbaycan xalqı Şuşa qalasında, Xüdafərin  körpüsündə,  Murovun zirvəsində, Ağoğlan qəsrində Bayrağa dönən gün Qılıncla Qələmin vəhdətində dövlətlər quran, paralanmış, yaralanmış Azərbaycanın əzəmətini dünyaya sübut etdi. O gün "Ata vəsiyyəti"nə əməl olunan gün idi.  O gün həm də,  narahat ruhların şad olan günü idi. O sırada unudulmaz Mir Cəlalın, sevgili Püstə xanımın,  soyu, soy-kökü, şəcərə dəftəri ilə Qarabağın xanlıq səltənətinə, Köçərli  və MirmövsümNəvvab müqəddəsliyinə bağlı Gözəl nənənin ruhu da var idi. Firudin bəy Köçərli deyirdi: "Bir millətin varını, dövlətini, sərvətini əlindən alarsan məhv olmaz ,dilini alarsan tərk olub gedər!" Mir Cəlal dilimizi, millətimizi qoruyanların, qeyrətimizi çəkənlərin sırasında yer alanlardan , taxtını, səltənətini könüllərdə quranlardan idi.

Ulu öndər Heydər Əliyev sıradan bir dövlət xadimi deyildi, bu ölkədə kimin, xüsusən də hansı fikr və düşüncə sahibinin, şair və yazıçının nə ilə nəfəs aldığını bilirdi.  Canından əziz bildiyi Azərbaycanın sarayına Sultanı, ölkəsinə Birinci xanımı, nəvələrinə Nənəni, varislərinə Ananı seçəndə şüphəsiz ki, Övlad məhəbbəti ilə yanaşı, Nəsir İmanquliyev əyilməzliyini, Mir Cəlal təmizliyini, professor Aida İmanquliyevanın, akademik Arif Mir Cəlal oğlu Paşayevin alim müqəddəsliyini də nəzərə almışdı!

Qalın deyil, qalan kitabların müəllifi Mir Cəlal bu dünyaya mənsub olduğu millətin Əbədiyyət dastanını yazmağa gələnlərdən idi. Gəldi, yazdı, bütövlüyün, birliyin, diriliyin şərbətini içirib getdi!  Sentyabrın 28-i xatırlanan günüdü. Məqamı uca, məkanı cənnət olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə AÇIQ PORTFEL-də sizlər üçün əhali sayı barədə əldə etdiyim statisikanı bölüşəcəm. 

 

DÜNYA ƏHALİSİ 8,04 MİLYARDA ÇATDI

 

Bu 8 milyard insandan:

11%-i Avropada 

5%-i Şimali Amerikada 

9%-i Cənubi Amerikada

15%-i Afrikada 

60%-i Asiyada yaşayır.

 

Əhalinin:

49%-i kəndlərdə, 51%-i şəhərlərdə yaşayır.

 

İnsanların danışdığı dillər:

12% Çin

5% ispan

5% ingilis

3% ərəb

3% hind

3% benqal

3% portuqal

2% rus

2% yapon dillərində, 

62%-i öz dillərində danışır.

 

 İnsanların: 

-77%-i ev sahibidir. 

-23%-nin yaşamağa yeri yoxdur.

-25%-i qidalanmadan əziyyət çəkir.

-87%-inin təmiz içməli suyu var.

-75%-nin mobil telefonu var. 

-30%-nin internetə çıxışı var.

-7%-nin ali təhsili var.

-83% oxuyub yaza bilir.

 

 İnsanların inancı:

 -33%-i xristiandır,

 -22%-i müsəlmandır,

 -14%-i hindi,

 -7%-i Buddist,

 -12%-i digər dinlərə inanır

 -12%-nin dini inancı yoxdur.

 

Dünyadakı insanların:

-15 yaşına çatmadan ölür: 26%-i

-15-64 yaş aralığında ölüm nisbəti: 66%

-65 yaş və daha çox yaşayanlar: 8%-i

 

Mənbə:

"NEW ENGLAND JOURNAL OF MEDICİNE" 

20.08.2024

 

Bu arada mövzu ilə bağlı tanınmış sosioloq Əhməd Qəşəmoğludan mövqe bildirməyini xahiş etdik. Dünya əhalisinin nisbət faizində asiyalıların hegemonluğu, insan ömrünün gödəlməsi kimi faktorlar nəyə gətirib çıxaracaq? 

Əhməd Qəşəmoğlu bildirdi ki, Asiya əhalisinin bütün dünya əhalisinin 60 faizini təşkil etməsi dünyanın ən çox əhali yaşayan iki ölkəsinin - Çin və Hindistanın burada yerləşməsi səbəbindəndir. Bu tendensiya belə də davam edəcək, yaxın illərdə əsla dəyişməyəcək. 

O ki qaldı insan ömrünün gödəlməsinə, bu, ilk növbədə ekoloji faktorlarla bağlıdır, artıq SOS siqnalı çalınmalıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

Aida Eyvazlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Həyatım daim səfərlərdə keçib. Belə səfərlərdə bir çox məşhurlarla tanış olmuşam, söhbətləşmişəm. Yaddaşımda ən çox iz qoyanlardan biri də ötən il təyyarədə tanış olduğum Yuliy Qusman olub.

 

Ya uzaq səfərə, ya da elə şəhər içərisinə çıxanda əlimi Tanrıya açıb: “Qarşıma işıqlı, nurlu insanları çıxart”- alqışını dilərəm o böyük Yaradandan. Atamdan öyrənmişəm bu alqışı və diləyi.

Ata yurdumuz Qazaxıstana bu dəfə biznes-klass salonunda uçmalı oldum. Təyyarəmiz İstanbulda eniş etməklə Astanaya uçurdu. Yerim təyyarənin ən birinci oturacağında, pəncərənin böyründə idi. Mənimlə yanaşı oturacaqda əyləşən yaşlı kişiyə salam verib, keçib pəncərə tərəfdə yerimi tutdum. Təyyarə yuxarı qalxandan sonra, yanımda oturan göylərdəki yol yoldaşıma bir də diqqətlə baxdım:

-Bağışlayın, siz Qusmanlara çox oxşayırsınız.

 -Özüdür ki var... Mən Yuliy Qusmanam.

-Ayyyy, nə gözəl, bu nə xoş təsadüfdür,- deyib sonra sevincimi izhar etdim. Hətta boynunu qucaqlamaqdan belə çəkinmədim. Belə həmsöhbətlə səssiz yol getmək günahdır.

Söhbətimiz şirin alındı desəm, inanın mənə.  Dedi ki, kiçik qardaşı Mixail Qusman Şuşada keçirilən Qlobal Media Forumuna gəlib. O da fürsətdən istifadə edib, 3 günlüyə yolunu Bakıdan salıb. İndi İstanbula enəndən sonra, Amerikaya - evinə qayldacaq. Səhhətində narahatçılığı olduğundan, forumda iştirak edə bilməyib.

Söz sözü, söhbət söhbəti çəkdi. Soruşdum:

-Yuliy Solomonoviç, göyün 9-cu qatındayıq... Tanrıya, yaradana yaxınıq... Təyyarə göyə qalxanda əllərimi yenə Tanrıya açıb mən ondan diləklərimi dilədim. Bəs siz  səma sərnişini ikən nə düşünürsünüz?

-Bu gün əslində hər kəs, Yaradana, göy səmaya çox yaxın olmalıdır. Çünki dünyada yaşamaq çətinləşib. Acılar, ağrılar, göz yaşları çoxalıb.  Çoxdandır dünyada bu qədər göz yaşı axıdılmırdı. Lap çoxdan, 70 il idi ki, bu acılar tükənmişdi.

Acıları azaltmaq üçün müharibələrə son qoymaq lazımdır, deyilmi?

-Əlbəttə.  İnsanlara gülüş, sevinc vermək lazımdır. Mən Bakıda doğulmuşam. Evimiz  indiki Əlövsət Quliyev, o vaxtkı Montin küçəsində idi. Qara şəhərin yanında idi. Balaca, şəraitsiz otaqlarımız var idi. Baxmayaraq ki, atam və anam  yüksək vəzifədə idilər. Atam  Solomon Moyiseyeviç Qafqaz Hərbi  Konfederasiyası üzrə tanınmış həkim-professor idi. Anam Lola Barsuk isə pedaqoji elmlər doktoru, professor idi. İnstitutda dərs deyirdi. Aza qane olub yaşayırdıq. Elə konfortumuz da yox idi. O vaxtlar insanlar bir-birini sevir, hörmət edirdilər. Mən sevinirəm ki, yenə də gəlib doğma Vətənimi, Bakını gördüm. Azərbaycanı çox sevirəm. Onun uğurlarına sevinirəm. Bu, bir həqiqətdir. Mən hər zaman Bakının adamları, dənizi, havası, meyvələri, mərkəzi  üçün darıxıram. Bakının havasını heç nəyə dəyişmərəm. Baxırsan ki, indi şəhər dəyişib. Ürəyi, ruhu isə heç dəyişməyib. Bakı həmişə olduğu kimi qonqaqpərvər, delikat, incə və gözəldir.

Arada stüardesa xanımdan rica edirəm ki, şəklimizi çəksin.  Xanım stüardesa şəklimizi çəkəndən sonra Yuliy Qusman ona təmiz bakılı ləhcəsində “Çox sağ olun...” deyir. Stuardesa xanım bizim üçün yemək gətirir.

Yeyə-yeyə həmsöhbətimin avtobioqrafiyası ilə də tanış oluram.

Yuliy Qusman 1943-cü ilin avqustunda Bakıda doğulub. İlk ali  təhsilini Nəriman Nərimanov adına Azərbaycan Tibb İnstitutunda alsa da, sonralar yaradıcılıq sahəsinə daha çox meyl edib. Yuliy və Mixail Qusman qardaşlarıının həm də peşəkar jurnalist istedadları olduğunu hər birimiz yaxşı bilirik.

Ona veriləcək suallarım çoxdur, müsahibə almaq məramım olduğunu deyəndə isə,  o da bir az siyasi hazırlığından, bir az da jurnalist peşəkarlığından istifadə edib daha çox Bakı haqqında danışmağa üstünlük verir.

-Mən indi Bakıya baxıram və düşünürəm ki, bu şəhəri başqa necə gözəlləşdirmək olardı ki?  Bakı həmişə gözəl olub. Yenə yaraşıqlıdır, yenə gözəldir. Dostlarımı gözəllik görmək üçün həmişə Bakıya dəvət etmişəm. Uşaqlığımın yaddaşında bir Qara şəhər vardır. Montinin uşaqları ilə - məhəllə uşaqları ilə biz oranın plyajına çimməyə gedirdik. (Onun uşaqlıq dostları, məhlə uşaqları Polad Bülbüloğlu, Fərhad Bədəlbəyli, Elmar Məmmədyarov... və digərləri olub). Mənim yaddaşımın Nizami parkı, neft emal edən zavodları var. Külək bərk əsəndə Qara şəhərdən Bakının içərisinə neft qoxusu gəlirdi.  Baxmayaraq ki, şəhəri elə tikmişdilər ki, küləklər neft qoxusunu şəhərə az yaysın. Lakin külək elə küləkdir də... Ona biz yol göstərə bilmərik ki...

İndi Qara Şəhər dönüb olub Ağ Şəhər.  Port Bakı tərəfdən şəhərin içərisinə gələndə şəhərin yeni görkəmi, dənizkənarı Bulvarın görüntüsü adamı valeh edir.

Yuliy Qusman elə danışır ki, mənə sual verməyə imkan olmasın. Mən də nəzakət xatirinə sözünü kəsmirəm.

- Mən rəhmətlik Heydər Əliyevlə çox yaxın dost idim. Fəxr edirəm ki, onunla dost olmuşam. Çox maraqlıdır ki, bu il onun 100 illik yubileyi oldu, mənim isə avqustun 8-də 80 yaşım tamam olur. Bu il bizim yubileylərimizin ilidir.

- Səkkizinci ayın səkkizində səksən yaş. Nə gözəl rəqəm sıralamasıdır. Bu ilin oktyabrında da mənim 60 yaşım tamam olacaq. Yubileyimdir.

-Sən hələ cavan qızsan.

Ürəkdən gülürəm Fikirləşirəm ki, bakılı oğlanın komplimenti lap əla oldu.

-Sözüm ondadır ki, mən o vaxtlar da Heydər Əliyevin ölkəni necə inkişaf etdirdiyinin şahidi olmuşam. İndi isə belə düşünürəm ki, İlham Əliyev də, Mehriban xanım da Azərbaycanı, Bakını gözəlləşdirmək üçün əllərindən gələni edirlər. “Qorxma, mən səninləyəm” filminin  bir hissəsini İlisuda çəkirdim. O zaman  İlisuya gedən yollar bərbad gündə idi. İllər keçəndən sonra “Qorxma, mən səniləyəm” filminin ikinci hissəsini də yenə orada çəkməli oldum. İndi başqa bir İlisu var idi. Hər tərəf işıqlı, yollar abad, gözəl şərait... O enli küçələri, meydanları tanımadım. Hara baxsan göz oxşayır. Bu inkişaf məni çox sevindirir, qürur duyuram.

-Nəinki İlisu, Azərbaycanın hər yeri, Bakı elə gözəlləşib ki... Bakının gözəl keçmişi olduğu kimi, gələcəyi də çox gözəl olacaq. Buna adım kimi əminəm.

-Dünyanın ən dadlı ənciri avqust ayının sonu, sentyabrın əvəvlində Bakıda yetişir. Doğrudur, indi Xəzər dənizi bir az geri çəkilib. Lakin nə fərqi var, Bakıdan çıxıb gedən deyil ki, yenə də bizimdir. Ümumiyyətlə, Bakının sakinləri, azərbaycanlılar çox istiqanlı və qonaqpərvərdirlər. Mənim doğma Vətənimə yersiz hücumlar başlayanda, onun haqqında xoagəlməyən şayiələr yayılanda çox incimişəm. İndi də bu məni incidir.  Mən həmin adamlara  oxuduğum 160 saylı məktəbdən danışıram. Deyirəm ki, bizim sinifdə 19 millətin nümayəndəsi oxuyubdur. Lakin biz heç vaxt kimin hansı millətdən olduğunun fərqinə varmamışıq. Bizim sinifdə altı şagird Qızıl medal almağa iddialı idi. Mən, iki nəfər azərbaycanlı, bir rus, iki nəfər də erməni: Saaakyan və Sarkisov. Bax, medalı sonda məhz o iki erməni aldı. Bakı üçün uydurulan erməni miflərinin hamısı yalandır. Bakı həmişə beynəlmiləl şəhər olub. Doğulandan 40 il müddətində hər zaman Bakıda yaşadım. Bu şəhərdə mən  insanların necə xoşbəxt və mehriban bir ailə kimi yaşadıqlarının şahidi oldum. Heç bir millət, xalq haqqında yaman söz eşitmədim, burada heç kim sıxışdırılmadı.

Azacıq susub əlavə edir:

-Bax, indi Şuşada (19 iyul 2023 – red.) Media Forumu keçirilir. Səhhətimlə əlaqədar mən o forumda iştirak edə bilmirəm. Lakin qardaşım Mixail Qusman Forumun qonaqlarındandır. Bütün bu Zəfər Azərbaycanın və onun xalqının , onun rəhbəri İlham Əliyevin xidmətidir.

-Demək Qarabağ Azərbaycandır!

-Əlbəttə, elədir!

-Sizə bayaq içki təklif etdilər. Dediniz ki, içmirsiniz.

-Tələbəlik illərində içirdim. Sonra ara verdim. Qardaşım Mişa daha yaxşı içir. Mən tək-tək hallarda ya Novruz bayramında, ya da Yeni il şənliyində bir badə içərəm. Mənim temperamentim elədir ki, içkisiz də şənlənməyi bacarıram. Şərabı ona görə içirlər ki, əhval-ruhiyyə yüksək olsun. Ümumiyyətlə isə Azərbaycan şərablarını çox sevirəm. Keçmişdə Azərbaycanın şərab sənayesi “Ağ süfrə”, “Dəllər”, “Ağdam” şərabları ilə məşhur idi. İndi isə çoxdur yaxşı şərablar... Növləri də çoxalıb.

-Deyirsiniz ki, Bakı Şərq gözəlidir...

-Ümumiyyətlə, Bakı bu gün həm möhtəşəm Şərq şəhəridir, həm Avrasiyanın möhtəşəm  şəhəridir, həm də Avropanın. Avropa və Asiya mədəniyyətlərinin kəsişməsində Bakı doğrudan da cazibədar görünür. Bu mədəniyyətlər Bakının küləkləri kimi bir birinə qarışaraq Səba Yeli yaradır. Mən bu doğma şəhərimi öyməkdən heç vaxt yorulmuram. Bakı nefti ilə Böyük Vətən Müharibəsi qələbəsi qazanıldı. İndi isə neftdən gələn gəlir vətənimin çiçəklənməsinə sərf olunur, ölkəyə gələn valyuta ciblərə deyil, Vətənin çiçəklənməsinə sərf edilir. Mənim 5 nəsil şəcərəm Bakıda yaşayıb. 1835-ci ildə Qusman ailəsi neft mütəxəsisi kimi buraya yerləşib. Ailədə nənə -babadan başqa 12 oğlan və iki qız olub. Ulu nənəmin məzarı da Bakıdadır. Uaşqlarıma da, nəvələrimə də hər zaman Bakıdan, onun inasanlarından, havasından, meyvəsindən, suyundan, qumundan, meynəsindən, əncirindən  danışıram ki,  unutmasınlar. Dünyanın ən dadlı albalısı Argentinada yetişir. Ən dadlı qarpız  Sabirabadda və Həştərxanda bitir. Ən şirin əncir və üzüm isə Bakıdadır.

-Deməli, siz uzun illərdir ki, yəni Amerikada yaşayandan Bakı əncirinin dadmırsınız...

-Əncirin mürəbbəsini tapırıq. Lakin təzə əncir və xar tutu buradan Amerikaya göndərmək olmur. Yəni istəsən də gəlib ora çıxan deyil. Bakı ənciri heç yerdə bitmir. Bakı ola bilər ki, Dubaydan, Abi Dabidən, Nitsadan, Türkiyənin bahalı kurortlarından geri qalsın, lakin  Bakının insanlarından heç yerdə yoxdur. Onların koloriti başqadır. Ona görə də bizim ailənin bütün üzvləri  ildə bir dəfə də olsa, Bakıdakı evimizə gəlirik ki, buranın havasını, suyunu dadaq, ruhunu könlümüzə köçürək.

-Yuliy Solomonoviç, deyirsiniz ki, 80 yaşınız tamam olur. Nədir sizi belə cavan saxlayan?

- İnsan gərək pislik etməsin, xəbis olmasın, xəyanət etməsin... Bacarırsa yaxşılıq etsin. Onun qəlbinin rahatlığının işığı üzə nur verəcək.

- Maşallah olsun, lakin bu görəkəminizi, bu yaşamaq və yaratmaq həvəsinizi görəndə sizə heç 80 yaşı vermək olmur.

-Heç siz də pis görünmürsünüz, elə bil ki, 40-45 yaşınız var...

-Yuli Solomonoviç, daha sizə sözüm yoxdur...

-Gəlin elə burada da müsahibəni bitirək...

-Əlbəttə, siz necə istəyirsinizsə, eləcə də olsun!

Sonra uçuşumuzu sakitcə davam etdiririk. Bu müdrik insan nələrsə düşünür. Mənsə Yuliy Qusmanın özüylə tanış olduğumun, şəxsən özündən müsahibə götürdüyümün sevincini yaşayıram.

Bakıya qayıtdıqda bu yazını hazırlayıb məhz avqustun 8-də “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında dərc etdirəcəyimə qərar verirəm. Və yazı dərcə gedəndə xəbər alırıq ki, 80 illik yubileyi münasibətilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Yuliy Qusmanı “Şöhrət” oredeni ilə təltif edib.

Sevinirəm. Bəlkə də səma yol yoldaşımın özü qədər sevinirəm.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Zahid Əzizizn şeirlərini təqdim edir.

 

 

 

 

 

 

 

BƏNDƏ KİMDİ, ALLAH VURUR

 

 

 

Bu dünyada adamlar var,

 

Öz oduyla hey qovrulur.

 

Bu dünyada adam da var,

 

Ayaz  kəsir, qar dondurur.

 

 

 

Kimi kəsir yolumuzu,

 

Kimi qırır qolumuzu,

 

Kimlərsə sağ-solumuzu

 

Doğradıqca hey qudurur.

 

 

 

Əcəl alır doğmamızı,

 

Şirin-şəkər loxmamızı,

 

Atamızı, anamızı,

 

Sonra bizi ovundurur.

 

 

 

Baxan yoxdur soya, ada,

 

Ölən-itən düşmür yada.

 

Bu yağmurda, bu sel-suda

 

Çay quruyur, göl soğulur.

 

 

 

Kül eyləyib közümüzü,

 

Nurdan saldıq gözümüzü.

 

Özümüzlə özümüzü,

 

Bəndə kimdi, Allah vurur.

 

 

 

 

 

BAŞQADI

 

 

 

Bu dünyanın övladları ögeydi,

 

Ataları, anaları başqadı.

 

Mayaları bir torpaqdan olsa da,

 

Axşamları, sabahları başqadı.

 

 

 

Yaxşıları, yamanları eynidi,

 

Ümidləri, gümanları eynidi,

 

İnancları, imanları eynidi,

 

And yerləri, vallahları başqadı.

 

 

 

Gül-çiçəyi bir açılıb-solsa da,

 

Əl alında, gözlər yolda qalsa da,

 

Əməlləri eyni əməl olsa da,

 

Savabları, günahları başqadı.

 

 

 

Təmannası, diləkləri seçilmir,

 

Yeri-göyü, mələkləri seçilmir,

 

Arzuları, istəkləri seçilmir,

 

Nəfəsləri, tamahları başqadı.

 

 

 

Öz yeri var  hər doğulan bəndənin,

 

Dönüşü yox ölüm adlı səfərin.

 

Bir olsa da kök-köməci bəşərin,

 

Tanrıları, allahları başqadı.

 

 

 

 

 

QALIR

 

 

 

Bu dünyada bir adətdi,                         

 

Lələ köçür, yurdu qalır.

 

Ər kişilər ocağının

 

Közü sönür, odu qalır.

 

 

 

Yox həyanı ünümüzün,

 

Düşdüyümüz günümüzün.

 

Acı, şirin ömrümüzün

 

Tamı gedir, dadı qalır.

 

 

 

Bu nə divar, bu nə hörgü?

 

Bu nə mizan, bu nə bölgü?

 

Kimilərin malı-mülkü,

 

Kimlərinsə adı qalır.

 

 

 

 

 

VAR

 

 

 

Kim nə deyir, necə deyir, mənə nə? –

 

Eşitməyə öz laflarım, sözüm var.

 

Ürəyimdən keçənləri görməyə

 

Harda olsa görmək üçün gözüm var.

 

 

 

Əsir edib, hökm etməsəm dilimə,

 

Boş sözlərdən nə keçəcək əlimə.

 

Bu dünyanın gərdişini belimə

 

Qaldırmağa taqətim var, dizim var.

 

 

 

Zahid Əziz, tam axtarma hər barda,

 

Vəfa yoxdur nə dövlətdə, nə varda.

 

Məndən sonra məni fani dünya,

 

Yaşadacaq Əzizim var, izim var.

 

 

 

 

 

HƏQİQƏTLƏR, TƏZADLAR...

 

 

 

Bu dünyanın hər yerində

 

Ay doğmamış günəş batmır.

 

Hürə-hürə ulduzlara

 

Zəncirində itlər yatmır,

 

 

 

Bu da ömrün son baharı,

 

Yarı sancı, yarı ağrı,

 

Yaşayırıq yarı-yarı,

 

Harayımız haqqa çatmır.

 

 

 

Hər yan gömgöy, yaşıl, sarı,

 

Sığal çəkir gülə arı.

 

Tacirləri-tüccarları

 

Aldığını geri satmır.

 

 

 

Yad qoltuqda hey yatanlar,

 

Yad ocağa köz atanlar,

 

Südümüzə su qatanlar,

 

Dərdimizə sevinc qatmır.

 

 

 

Hər doğrunun bir yalanı,

 

Hər köçənin bir qalanı,

 

Birimizə dərd olanı

 

O birimiz yana atmır.

 

 

 

 

 

GECİKDİM

 

 

 

Sonuncu olsam da sevinc sarıdan,

 

Qəm-kədər çəkməkdə dərd ustasıyam.

 

Qismət bazarında “du bir” atsam da,

 

Görənlər hey deyir nərd ustasıyam.

 

 

 

Öz yeri-yurdu var gülün, qönçənin,

 

Hər gülşəndə nərgiz, qızılgül bitməz.

 

Elə bir hicranın xəstəsiyəm ki,

 

Davası-dərmanı, loğmanı  yetməz.

 

 

 

Qıvrılıb yatıram əzab içində,

 

Həmdəmim olası savabım yoxdu.

 

Ömrüm itib-batıb əkin-biçində,

 

Bir qarnım yalavac, bir qarnım toxdu.

 

 

 

Yaşım çoxaldıqca boyum kiçilir,

 

Əkdiyim ağaclar məndən böyükdü.

 

Oğrun-oğrun ömrüm, günüm biçilir,

 

Gəzməyə tabım yox, əsam çürükdü.

 

 

 

Tanrı dərgahına yetişmək üçün

 

And-aman etməkdən sonuma yetdim.

 

Qatarmı tələsdi, mənmi yubandım? -

 

Bir onu bilirəm bir az gecikdim...

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(20.09.2024)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

 

 

 

 

 

 

 

Senin Töre'ne kurban

 

 

 

Muhterem Şahin

 

 

 

“Yiğit Töresi” şiirinin yazılmasına sebep olmam hasebiyle, beni bir gece vakti telefonla uyandırıp, o gür sesiyle töreyi hatırlatan ve derin sancılarla baş-başa bırakan Değerli Ağabeyim Bestami Yazgan’a

 

 

 

Yüreğime bilmem kaç kez danıştım,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi.

 

Uykumu bölen bu dostla konuştum,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Aman “Yıkılıp düşmek yasak!” dedi.

 

 

 

Can evim kaç vakit suskun ve bitap,

 

Derman vermedi yaran, öldü hitap,

 

Işığına koştuğum yüce kitap

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Ve sonra “Haddi aşmak yasak!” dedi.

 

 

 

Ben amenna ve saddakna bir kuldum,

 

Hicran ateşiyle yandım da uldum.

 

Tozlanmış raflardan bir şiir buldum,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Bak “Hayret edip şaşmak yasak!” dedi.

 

 

 

Aşk bostanında nöbete durarak,

 

Fecir vaktine hayaller kurarak,

 

Cezbeyle gönlüne mızrap vurarak,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

El “ateşinde pişmek yasak!” dedi.

 

 

 

Yunus misali, azık var belinde,

 

Düz odunla kitap taşır elinde.

 

Ustam gibi hal dili var dilinde,

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Ha “Seller gibi taşmak yasak!” dedi.

 

 

 

Lale, zambak, gül vardı deresinde,

 

Misk-ü amber kokuyor yöresinde.

 

Sevda kilimi “Yiğit Töresi”nde

 

“İman” dedi, “sabır” dedi, “Hak” dedi,

 

Ve “Şan peşinde koşmak yasak!” dedi.

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(20.09.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Təbrizdə yaşayıb yaradan Əli Cavadpurun şeirlərini təqdim edir.

 

Əli Cavadpur

Təbriz

 

HƏR ŞEY XƏBƏRDİ!..

 

Hər şey xəbərdi,

Hər şey xəbər qədərdi.

 

Yalavaclıqdan baş götürüb

Gəmilərə təpilən mühacirlər

Hər gün qırılmaqdadır.

-Bir xəbərdi.

Havanın soyuqluğu neçə gün davam edəcək.

-Bir xəbərdi.

Səhərdən-axşama dünyada inqilab olur.

-Bir xəbərdi.

 

Diktatorlar həmişə diktə oturarlar

Və dinc oturmazlar.

-Bir xəbərdi.

 

Nobel adına verilən mükafatların kökü

Gedib Bakının neft quyularına dayanır.

-Bir xəbərdi.

Orta doğu bir ağ göyərçinin oxuduğu ağıdır.

Orta doğu qan ocağı, qan çanağıdı.

-Bir xəbərdi.

Ulayan yalquzaqdır,

Oxuyan bayquşdur Ərəb çölləri.

-Bir xəbərdi.

Çoxdandır səndən xəbərim yoxdu,

Necəsən dostum?

-Bir xəbərdi.

Afrika aclıqdan qaça bilər, amma “qaravaclıqdan” qaça bilməyəcək!

-Bir xəbərdi nə vaxtsa eşitmişəm.

Üstəki o “qaravaclıq” sözün özüm düzəltmişəm,

Yalavac sözünə borcluyam bu tapıntını

Təqdim edirəm ağ dərililərə.

-Bir xəbərdi.

Xəbərlərin gözüdür yaşamaq,

Bəbəyinə güllələr xoruzlanır.

Yaşamaq xəbər başlığıdır

Ayaq altında sürünür!

 

Bir xəbərdi:

Hələbin soyulan dərisi

Qarabağın oxunan şikəstəsi.

Urmu gölü bir duzlu xəbəridi

Yellər apardı uzaqlara,

Gətirdi yaxınlara!

 

“İqnosiya” matador xəbəridi Lorkadan.

“Günəş bir gün soyuyacaq” köhnə bir xəbərdi Nazimdən.

Kəndimizdə “Qarağanlı düz “ adında-

Mavi çalmalı, ipək yaylıqlı

Yovşan qoxulu bir otlaq var

Yaz gələndə onun üstündə uzanar, yaşıllanar

İndi loderlər ciyərini sökür

Şirkətlərə qum daşımaq üçün.

-Bir xəbərdi.

 

“İncirli Bulağı”nın üstündə bir bənövşəyə darıxdım

Və burnumun ucu göynədi, bu üzü yaza doğru gedən günlərdə.

-Sən deyən bir xəbər deyil,

Amma xəbərdi.

Artıq xəbərə dönmüşük

Nə var, nə yox, nə xəbər?

Xəbərik, xəbərə yaşayırıq!..

Xəbərəm

Xəbərdi

Xəbərsən,

Hər şey xəbərdi, xəbərin yoxdu!

Xəbər var daha heç nə yox!...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.09.2024)