İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu soyuq fevral gününə həm də Azərbaycanın tanınmış qəzəlxan-şairi  Ələmdar Quliyevin (Ələmdar Mahir) anım günü təsadüf edir. 

Qəzəl, meyxana həvəskarları yəqin ki, dərhal onu tanıdılar. 

Füzulişünas-alim Ələmdar Mahir 26 may 1950-ci ildə Bakının Nardaran kəndində gözünü dünyaya açmışdır. Ağlı söz kəsəndən İslam dini ehkamlarını, klassik şərq poeziyasını, muğam və əruz elmlərini bütün incəlikləri ilə bilən müdrik ağsaqqalların söhbətlərini dinləmiş, onların ağzından çıxan hikmət incilərini bir-bir, dönə-dönə yığıb öz yaddaş ipinə düzmüşdür.

Abşeronun müxtəlif kəndlərində yaşayan aqil adamların adını eşitdikcə onların sorağına düşmüş, axtarıb tapmış, səbir və dözümlə onlardan da öyrənməyə səy etmişdir. Fitri istedada malik gənc Ələmdarın öyrənmək, əxz etmək yolunda əlindən tutan bir Allah vergisi də vardır: bu da onun inanmaz dərəcədə iti hafizəyə, yaddaşa malik olmasıdır.

Bu səbəbdəndir ki, Ə. Mahir istər din və şəriət məsələlərində, istər klassik Azərbaycan poeziyası sahəsində canlı bir ensiklopediyanı xatırladır.

1993-cü ildə dini şeirlər müsabiqəsində birinci yer tutmuşdur və Allahşükür Paşazadə tərəfindən Məkkə ziyarəti ilə mükafatlandırılmışdır. Həmin ilin sentyabr ayında keçirilən qəzəl müsabiqəsində də birinci yeri tutmuş və Əliağa Vahid adına baş mükafatı almışdır. “De gəlsin” verlişinin 2001 və 2002-ci il mövsümlərində və başqa meyxana yarışlarında münsif qismində iştirak etmişdir.

Kitabları 

1. Səadət intizarında 

2. Mənim tanıdığım Füzuli

3. Külliyyat (Əsərləri) 

4. Söz və musiqi beşiyi

Azərbaycanın tanınmış qəzəlxan-şairi  Ələmdar Quliyevin 21 fevral 2014-cü ildə vəfat etmişdir.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.02.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ölkə gənclərinin sevimli jurnalı olan “Ulduz” daim yenilikləri ilə fərqlənməkdədir. Növbəti yeniliyi görmək üçün Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Natəvan klubuna gəlmək lazım idi, madam ki, gələ bilməmisiniz, onda mən ərz edim, siz də dinləyin.

Azərbaycan Universitetinin Filologiya (Azərbaycan dili və ədəbiyyatı) və Filologiya (İngilis dili və ədəbiyyatı) ixtisasları üzrə təhsil alan sonuncu kurs tələbələri Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin “Ulduz” jurnalında istehsalat təcrübəsinə başlayıblar. Elə istehsalat təcrübəsinin ilk günündə Natəvan klubunda “Ulduz” jurnalı ilə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin birgə təşkilatçılığı və təcrübəçi tələbələrin iştirakı ilə poeziya tədbiri keçirildi.

Bundan da gözəl qarşılanma olarmı?

Tədbirdə “Ulduz” jurnalının baş redaktoru Qulu Ağsəs, jurnalın şöbə redaktoru Taleh Mansur, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin sədri İntiqam Yaşar, sədr müavini Ayşən Rəhim, Azərbaycan Universitetinin Tərcümə və filologiya kafedrasının müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Gülnar Rzayeva, kafedranın baş müəllimi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Xəyalə Cəfərova iştirak edirdi. Və əlbəttə ki, bir də tələbələr.

Gənc və sevilən şairlər İntiqam Yaşar, Taleh Mansur və Ayşən Rəhim öz şeirlərini səsləndirdilər, tələbələrin suallarını cavablandırdılar.  

Tədbir müzakirələrlə davam etdi.

Belə bir başlanğıcdan sonra “Ulduz” jurnalında istehsalat təcrübəsinə başlayan tələbələrin şeir yazmayacağına mən şəxsən inanmıram.

Siz necə, inanırsınızmı?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Oğuz rayon Tarix-Diyarşünaslıq muzeyində 21 Fevral Beynəlxalq Ana Dili Günü münasibətilə “Mənim ana dilim, ana köküm” adlı tədbir təşkil olunub.

Tədbirdə Oğuz şəhərindəki ümumtəhsil məktəbi və liseylərində təhsil alan şagirdlər, gənclər və məktəblərdə işləyən müəllimlər iştirak ediblər.

Tədbiri giriş sözü ilə muzeyin bələdçisi E.Mütübullayeva açaraq, şagirdlərə 21 Fevral- Beynəlxalq Ana Dili Günü haqqında ətraflı məlumat verib. O qeyd edib ki, 1999-cu ilin noyabrında Banqladeş səfirinin təşəbbüsü ilə UNESCO tərəfindən fevralın 21-i Beynəlxalq Ana Dili Günü kimi elan edilib. Beynəlxalq Ana Dili Günü 1952-ci il fevralın 21-də Banqladeşin Benqal şəhərində öz ana dilinin rəsmi dil olması uğrunda mübarizə aparan 4 tələbənin öldürülməsi hadisəsini bir daha insanların xatirəsində canlandıracaq. 

Sonra A.Suleymanova “Dilimiz milli varlığımızdır” adlı məruzə ilə çıxış edib.

Məruzə və çıxışlarda qeyd edilib ki, ana dili hər bir millətin varlığının vacib şərtidir. Azərbaycan dili Azərbaycan xalqının yaratdığı ən möhtəşəm əsərdir. Xalqımızın ən müqəddəs və ən qiymətli milli sərvətidir. Hər kəlməsi, hər sözü, adicə intonasiya və vurğuları minillik tarixə malikdir. Dilimiz bizim milli kimliyimizdir. 

Ölkəmizdə Azərbaycan dilinin inkişafına dövlət dəstəyi yüksək səviyyədədir. Hər azərbaycanlı öz dilini sevməli, onu dərindən öyrənməli və yadtəsirlərdən qorumalıdır. Dilimiz var olduqca, millətimiz də var olacaqdır.

Sonda şagirdlər muzeyin ekspozisiyası ilə tanış olublar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı, AYB katibi İlqar Fəhminin “Üşütmə” adlanan şeirini təqdim edir.

Bu gün – fevralın 20-də Bakıda və Abşeron yarımadasında hava kəskin soyudu. Hazırda temperatur müsbət 1 dərəcədir. Bu gün axşam saatlarından başlayaraq temperatur mənfi 2 dərəcəyədək enəcək. Sabahdan sonra isə hətta gündüz saatlarında temperaturun 0 dərəcədən aşağı olması, yolların buz bağlaması gözlənilir.

Adətən Bakı və Abşeron yarımadasında mənfi temperatur və qar yağması prosesi 1-2 gün ərzində müşahidə olunurdusa, bu dəfə soyuq və qeyri-sabit hava şəraiti 5 gün ərzində davam edəcək və bu qışın ən uzunmüddətli soyuq dövrü olacaq.

Beləliklə, sabaha qar deyiblər...

İntizar küləkləri

Üz gözümü yaladı.

Niyə bütün sevgilər

Əzabla qol qoladı?

Bu nə soyuqdur gəlib,

Nəfəsin də üşüyür.

Ürəyin qəfəsdədi

Qəfəsin də üşüyür.

Dönüb gün şüasına

Soyuğu azdırardım,

Üşüyən əllərini 

Şeirlə qızdırardım.

Hava yaman tutulub,

Yəqin yağar, deyiblər.

Əynini qalın elə

Sabaha qar deyiblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi Şəfa Vəli “Ulduz” - “Genç Yürekler” əməkdaşlığının Türkiyə mətbuatındakı əks-sədasından yazır.

58 yaşlı “Ulduz” dərgisi ilə 6 yaşlı “Genç Yürekler” Türk ədəbiyyatında yeni cığır saldılar!  

 1967-ci ildən Azərbaycanın paytaxtı Bakıda Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin orqanı kimi nəşr olunan “Ulduz” dərgisi   və 2019-cu ildən etibarən Qardaş Türkiyənin paytaxtı Ankara şəhərində  nəşr olunan “Genç Yürekler” dərgisi 2024-cü ildə  Türk ədəbiyyatı tarixinə  yazılacaq  bir ortaqlığa-qardaşlığa imza atdılar. 

Aylıq dərgi olan “Ulduz”un 2024-cü il sentyabr sayında “Genç Yürekler” dərgisinin yazarlarının əsərləri Türkiyə türkcəsində işıq üzü gördü. Azərbaycan və Türkiyə-iki qardaş ölkənin yazarları və oxucuları  “Ulduz”da “Genç Yürekler”i ədəbi hadisə kimi dəyərləndirdilər, qürur duyulası  addımın əks-sədası hər iki ölkə mətbuatında günlərlə eşidildi. 

Üç ayda bir çıxan “Genç Yürekler” dərgisinin  qış sayı (14-cü sayı)  “Ulduz”a qucaq açdı. Azərbaycanın görkəmli ədəbiyyat nümayəndələrinin qələmindən çıxan bir-birindən gözəl və maraqlı yazılar, əsərlər “Genç Yürekler” dərgisində  Azərbaycan türkcəsində yayımlandı.   Hər iki qardaş ölkənin ədəbiyyat adamları, ədəbiyyatsevərləri bu ədəbi hadisəni də təqdirlə qarşıladılar. Dərgi nəşr olunan gündən etibarən, istər Türkiyə, istərsə də Azərbaycan mətbuatında  ədəbi hadisə ilə bağlı yazılar yer almaqdadır. 

27 yanvar 2025-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyində yüksək səviyyədə təqdimatı keçirilən “Genç Yürekler” dərgisinin qış sayını Azərbaycana dərginin Yazı İşləri Müdiri Cem Arslan gətirmişdi.  

“Genç Yürekler” dərgisinin sahibi və Yayın Kurulu Başkanı, şair Muhterem Şahin mətbuata açıqlamasında “Ulduz”-“Genç Yürekler” qardaşlığı haqqında bunları deyib: “Bir Millet, İki Devlet: Azerbaycan-Türkiye”sloganı ile karşılıklı sayılar çıkaran Genç Yürekler ile Ulduz Dergisi; kültür, sanat, edebiyat, basın ve yayın camiasında da takdirle karşılandı. Can Azerbaycan'ındeğerli jurnalı Ulduz Dergisiyle 2021'den beri görüşmehalindeyiz. Ulduz Dergisinin Baş Redaktoru Qulu AğsesBey, bize karşılıklı olarak birer sayı çıkarma teklifindebulundu. Biz de hiç tereddüt etmeden kabul ettik. Zira yıllardır, Türk dünyasının büyük mütefekkiri Gaspıralıİsmail Bey'in 'Dilde, fikirde, işte birlik.' sözüyle yanıptutuşuyorduk. Bu söz, benim düşünce dünyamda her zaman kılavuzum olmuştur. Yakın zamanda dergimizinbu son sayısını Bakü’ye ulaştırma imkanı bulduk. Hamd olsun. Orada Azərbaycan Yazıçılar Birliyi'nde(AYB) çok güzel bir tanıtım programı oldu. Büyükkalem üstadı Anar Bey, dergilerimizden övgüyle sözetti. Ulduz Dergisinin Baş Redaktoru Qulu Ağses Bey'infedakarlığını, gayretini unutamam. Redaksıya HeyetiÜyesi Prof. Dr. Resmiyye Sabir Hanım'ın yardım vedesteğini unutamam. Her ikisine de şükranlarımısunuyorum”.

Dəyərli Muhterem Şahin onu da qeyd edib ki,  “GençYürekler” dərgisinin yaradıcı heyəti  olaraq may ayındaBakıda baş tutacaq IV Türk Dünyası Ədəbiyyat və KitabFestivalına dəvətlidirlər.  Azərbaycanın Xalq şairi BəxtiyarVahabzadənin “O da ulu, bu da ulu,/ Azərbaycan-Türkiyə!” misraları ilə açıqlamasını bitirən Muhterem Şahinin dediyibir cümlə isə, əsrlər sonra da xatırlanacaq: “AzerbaycanTürk dünyasının şahdamarıdır!” 

“Ulduz” jurnalının baş redaktoru, şair, publisist QuluAğsəs isə mətbuata açıqlamasında  dərgilərinqardaşlaşmasının tarixindən danışdı:  “İki il öncə qardaşölkədə türkdilli dövlətlərin dərgilərinin fuarı keçirilirdi. “Ulduz” jurnalı da həmin tədbirə redaksiya heyətininüzvü, şair Rəsmiyyə Sabirin qismində qatılmışdı. Azərbaycana dönən Rəsmiyyə xanım mənə ordakıdərgilərdən bəhs etdi və “Gənc ürəklər” dərhaldiqqətimi cəlb etdi. Beləcə, dərginin baş redaktoruMöhtərəm Şahinlə yazışdıq, bir-birimizə əbədiəməkdaşlıq təklifi yolladıq. İstəyimiz qısa vaxtdareallaşdı. Hər iki dərginin-“Ulduz”da “Genç Yürekler”, “Genç Yürekler”də “Ulduz”- nəşri bir daha sübut etdiki, biz ulu öndər Heydər Əliyevin dediyi kimi, həqiqətən, iki dövlət, bir millətik!” 

Qulu Ağsəs, həmçinin, onu da vurğulayıb ki, əməkdaşlıq davam edəcək. 

İndiyədək “Ulduz”-“Genç Yürekler” qardaşlığı barədəqardaş ölkənin “Ankara Ulus” və “İlksayfa” qəzetləri, (həmçinin, qəzetlərin saytları)  xəbər mətnləri yayımladılar.   18 fevral 2025-ci ildə isə “AnaHaberGazete” (anahaberyorum.com) “Genç Yürekler Dergisinin Son Sayısı Azerbaycan'da Yankı Buldu” başlığı ilə özəl xəbər hazırladı. 

Hər iki dərgiyə Ortaq Türk mədəniyyəti və  ədəbiyyatı naminə atdıqları bu addıma görə təşəkkür edir, qoşa addımlayacaqları hər cığırda uğur, uğur, yenə uğur arzulayırıq! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Bu gün – fevralın 20-də Bakıda və Abşeron yarımadasında havanın kəskin soyuduğu duyulur. Hazırda temperatur müsbət 1 dərəcədir.

Bu gün axşam saatlarından başlayaraq Bakıda və yarımadada havanın temperaturu mənfi 2 dərəcəyədək enəcək. Fevralın 21-dən sonra isə hətta gündüz saatlarında temperaturun 0 dərəcədən aşağı olması, yolların buz bağlaması gözlənilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu barədə Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin mətbuat katibi İradə İbrahimova məlumat verib.
O bildirib ki, Bakı və Abşeron yarımadasında mənfi temperatur və qar yağması prosesi ötən dövrlərdə 1-2 gün ərzində müşahidə olunurdusa, bu dəfə soyuq və qeyri-sabit hava şəraiti 5 gün ərzində davam edəcək və bu qışın ən uzunmüddətli soyuq dövrü olacaq:
"Bu müddət ərzində havanın temperaturunun 0-3 dərəcə şaxta olacağı, fasilələrlə qar yağacağı, güclənən şimal küləyi nəticəsində isə soyuq diskomfortunun daha da kəskinləşəcəyi proqnozlaşdırılır".
Nazirlik sözçüsü Bakıda və Abşeron yarımadasında, eyni zamanda əksər bölgələrdə gözlənilən qarlı, şaxtalı və küləkli hava şəraiti ilə bağlı Milli Hidrometeorologiya Xidməti tərəfindən verilən xəbərdarlıqlara xüsusi diqqət yetirilməsinin vacibliyini vurğulayıb:
"Yolların buz bağlaması təhlükəsi olduğundan işlərimizi və fəaliyyətimizi hava durumuna uyğun qurmağımız şərtdir. Hava xəbərdarlıqlarından əvvəlcədən məlumatlı olub, ehtiyatlı davranmaq tövsiyə olunur".

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Vüqar Vəkilin şeirləri təqdim edilir. 

*

Yax şeirlərimi, sən ey Müqəddəs!

Çiçək bitirəcək yaxdığın ocaq.

Səni Tanrı sevir, səni çöl sevir

Köz alsan əlinə, yağış yağacaq...

Bu çölün düzündə yol azan rəqib,

Səni Tanrı görür, məni su görür...

Yeddi il ayrılıq, yeddi il vüsal.

Buludlar şahzadə yuxusu görür.

Yanan şeirlərim gül ətri saçır,

Göylərə sovrulan boz külü bilmir...

Dostumuz bu çölün özüdür elə,

Düşmən uzaqdadır, bu çölü bilmir...

Bu çöl Kərbəlanın körpə balası,

Bu yağış Fəratın suyu kimidir...

Yusifi görürsən gözümdə, bəlkə,

Bilirəm, gözlərim quyu kimidir.

Gözümlə birlikdə çıxar Yusifi

Gözümün çuxuru xaraba qalsın...

Çıxan gözlərimi Yaquba göndər,

Köynəklə gözümü sarı, sağalsın.

Sarı ki, gözümün yeri sağalsın.

*

Yol gedirəm cibim dolu əlim boş.

Boş əllərim ciblərimin yüküdür.

Nöqtə qoydu dərdlərimə göz yaşım,

o dərdlər ki dəftərimin yüküdür.

Sığınmışam gecələrin qoynuna

nəzərlərdən yoxsa hara qaçardım.

Bəlkə tutub bir mələyin əlindən

Günahlarım olmasaydı uçardım.

*

Bir hörük saçını istədim sənin,

Dilimi dualar tilsimə saldı.

Yuxarıdan Allahın boz ipi endi,

Əllərim duamdan asılı qaldı.

Qurdlar parçalayır səni hər gecə,

Bulana bilmirəm qanına sənin.

Kaş ölüm halımda mələk olam, kaş

Gözünə qum səpən külək olam kaş

Qurdlar parçalaya sağ tərəfimi.

Bir məzar torpaqla uçam Göylərə,

Çatam yanım üstə yanına sənin.

Ölüm olmadımı Leyliyə Məcnun,

Zülüm olmadımı Məcnuna Leyli?

Məcnunun ahımı öldürüb səni

Lənət yağdırımmı Məcnuna xeyli?

Yox, mənim ürəyim daş deyil hələ,

Yox mənim ürəyim baş yaran deyil.

Məcnunun başına Leylisi qurban,

Leyliyə Məcnunun sevgisi qurban,

Mən sənə qurbanam, qurbanam hər il.

Bir hörük saçını istədim sənin

Dilimi dualar tilsimə saldı

yuxarıdan Allahın kəndiri gəldi

Əllərim duamdan asılı qaldı.

Uçaram yanına bir gecə əlbət -

Deyərlər, dünyanın dərdi azaldı

*

Susarsan, susayıb su istəməzsən

Sözün də ağrıyar dilində sənin

Gözün də ağrıyar göz çuxurunda

Hər şeydən üzülən əlin də sənin

Əl aça bilməzsən, Allaha belə

Ağrıyar əllərin yanında sənin

Dözərsən, dözərsən ağrıya sonra

Dözüm də ağrıyar canında sənin

*

Getmisən ruhumun susub nəğməsi.

Qalıb hər addımın bir ayaq səsi

Sən acı bir şərab, mənsə badəsi

Daşlara çırpılıb parçalanmışam.

Mən vüsal olmuşam, sənsə ayrılıq,

Sən küsən olmusan, mənsə bir qılıq,

Mən dəniz olmuşam, sən dəcəl balıq

Sahilə çıxmısan çalxalanmişam.

Bəlkə göz yaşımın axdığı seldə,

Axıb, gül açmısan qupquru çöldə.

Bəlkə gözlərinin baxdığı yerdə

Bir yalan olmusan mən inanmışam.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan sevdiyini itirdikdə, bu itkini yalnız bir kədər kimi yaşamır. O, bir növ boşluğa düşür, öz varlığını, həyatın mənasını, zamanın və mövcudluğun mahiyyətini sorğulamağa başlayır. Çünki ölən təkcə sevdiyin insan olmur, onunla birlikdə sən də dəyişirsən. Varlığın bir hissəsi qopur, keçmişin bir parçası itir, xatirələr əllərinin arasından süzülüb gedir.

Mən indi o boşluğun içindəyəm. Deyirlər ki, insan zaman keçdikcə acıya öyrəşir, amma məncə, bu, bir yalandır. İnsan sadəcə, həmin ağrını gündəlik həyatının içinə yerləşdirir, onunla birlikdə yaşamağı öyrənir. O ağrı heç vaxt keçmir, yalnız formasını dəyişir, bəzən bir xatirəyə çevrilir, bəzən gözlənilmədən səni boğan bir dalğaya. Amma nə olursa-olsun, həmişə içində bir yerə ilişib qalır.

 Həqiqət mənim üçün sadəcə bir ad deyildi. O, mənim uşaqkən qaçıb sığındığım bir dünya idi. O, mənə nizam və hüzur verən, həyatın xaosunun içində bir liman olan insandı. Anam hirslənəndə, müəllim acılayanda, dost xəyanət edəndə, mən onun evinə gedirdim. Qapını döymədən açırdım, içəri keçib sakitcə otururdum. O isə heç nə soruşmazdı.

Bəzən sadəcə əlini saçlarımın arasından keçirərdi. Bəzən mən danışardım, bəzən sadəcə susardım. O, qulaq asardı. İnsanlar təsəlli verməyə çalışanda adətən nələrsə deyir, məsləhətlər verir, "keçib gedər" deyirlər. Amma o heç vaxt belə etməzdi. O, sadəcə yanımda olardı və bu, yetərdi.

İndi, nə zaman yorulsam, nə zaman çarəsiz hiss etsəm, harasa getmək istəyirəm. Amma hara? O ev artıq yoxdur. O qucaq yoxdur. O isti nəfəs, o sakit gözlər, o toxunuş yoxdur. Hara qaça bilərəm ki?

O gün, o lənətə gəlmiş gün, biz onu torpağa tapşırdıq. Hava sakit idi. Sanki göylər də donub bu hadisəyə mat məətəl baxırdı, amma içimdə fırtına qopurdu. İnsan sevdiyini basdıranda, sadəcə bir bədəni deyil, bütün xatirələrini də torpağa gömmüş kimi hiss edir. Əlimdə bir kürək torpaq tutmuşdum. Necə ata bilərdim? Mənim uşaqlığım, mənim rahatlığım, mənim sığınacağım indi bu torpağın altında olacaqdı?

İnsanlar adətən belə anlarda Allaha yalvarır, dualar oxuyur, amma mən sadəcə baxırdım. O soyuq, boz torpağa baxırdım və düşünürdüm: Bu necə ola bilər? Bu qədər sevgi, bu qədər xatirə, bu qədər varlıq necə bu torpağa sığa bilər?

Amma sığırmış.,

Hər kəs bir-bir ayrıldı, amma mən qəbirsanlıqdan gedə bilmədim. Ayaqlarım məzarların başında donub qalmışdı. Mən orada, o soyuq torpağın qarşısında dayandım və ölümün gerçəkliyini hiss etdim. Çünki ölüm həmişə uzaq görünür, başqalarının başına gələn bir hadisə kimi. Amma bir gün sən onu öz həyatında, öz qanında, öz ruhunda hiss edirsən. Və anlayırsan ki, ölüm təkcə bir son deyil. O, bir uçurumdur. Və biz o uçurumun kənarında dayanıb, sevdiklərimizi bir-bir oraya göndəririk.

Dostoyevski yazırdı ki, insan yalnız ölümlə qarşılaşanda həqiqətən həyatın mənasını dərk edir. Amma nədir o məna? Biz bu dünyaya gəlib, sevirik, bağlanırıq, xatirələr toplayırıq, sonra isə bir gün hamısını geridə qoyub gedirik. Niyə? Bütün bu sevgi, bütün bu xatirələr niyə var, əgər bir gün hamısı yox olacaqsa?

  Ailəmizin Həqiqətini itirdiyim gündən bəri, bu suallar beynimdə dolanır. Çünki o, mənə ölümsüz görünürdü. Həmişə orada olacağını düşünürdüm. Biz həmişə belə düşünürük. İnsan sevdiklərinin bir gün yox olacağını qəbul etmir. Amma həyat qəddardır, o səni həmişə hazırlıqsız yaxalayır.

 İndi, nə qədər düşünüb anlamağa çalışsam da, bir cavab tapa bilmirəm. Amma bildiyim bir şey var: O, artıq fiziki olaraq burada olmasa da, mənim içimdədir.

Bəzən güzgüyə baxıram və onun baxışlarını öz gözlərimdə görürəm. Bəzən heç gözləmədiyim bir anda, onun dediyi bir cümlə yadıma düşür və gülümsəyirəm. Onun yoxluğu içimdə bir boşluq yaratsa da, o boşluğun içində hələ də onun varlığını hiss edirəm.

İnsanlar deyirlər ki, zaman hər şeyi sağaldır. Amma bu, yalandır. Zaman heç nəyi sağaltmır, sadəcə insanı ağrısına öyrəşdirir. Sevgi də, həsrət də, kədər də insanın içində həmişə yaşayır, sadəcə onunla necə yaşamağı öyrənirik.

  Mən indi bilirəm ki, onun qucağı artıq məni qollarına dolamasa da, onun sevgisi hələ də içimdədir. O, mənim içimdə yaşayır, hər anımda mənimlədir. Bəzən bir mahnıda, bəzən bir xatirədə, bəzən sadəcə gözlərimi yumanda onun nəfəsini hiss edirəm.

Sevdiklərimiz heç vaxt torpağa qarışmır. O, həmişə içimizdə yaşayır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsil, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabla bağlı akademik Nizami Cəfərovun rəyini diqqətinizə çatdırır:

Anar son illərdəki müsahibələrindən birində “kimləri oxuyursunuz” sualına “daha çox özümü, öz yazdıqlarımı oxuyuram” cavabını vermişdi. Və bu cavab, başqalarını bilmirəm, məni çox maraqlandırmışdı. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, həyatı, fəaliyyəti və mənəvi-intellektual dünyası zəngin yazıçının vaxtaşırı olaraq “özünü oxuması”nın özü də, sözün böyük mənasında, yaradıcılıq aktıdır.

 Yalnız ideya-məzmunca deyil, struktur-formaca da son dərəcə orijinal, cəlbedici, Anar istedadının səviyyəsinə layiq olan “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” əsəri, heç şübhəsiz, ilk növbədə “özünü oxumağ”ın (həm də dərindən, dərk edə-edə, duya-duya “oxumağ”ın) məhsulu, nəticəsidir.

Qəhrəmanlarının hər birinin obrazlarını müəllif müxtəlif illərdə (və müxtəlif ədəbi üsullarda) yaratmış olsa da, kitab o qədər bütöv, bitkin və ardıcıldır ki, ayrı-ayrı epizodların, hissələrin nə vaxt yazıldığından xəbərin olmasa, tarixlərə fikir verməsən, elə güman edərsən ki, birnəfəsə qələmə alınmış əsər oxuyursan. Əlbəttə, bu, böyük qələm adamının “tərtibçi” məharəti hüdudlarından çox-çox kənara çıxan, onun mükəmməl təfəkkürünün (və müfəssəl yaddaşının) meyarları ilə izah oluna bilən hadisədir. Məsələnin qeyri-adiliyi (və nə qədər paradoksal görünsə də, səciyyəviliyi) burasındadır ki, Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli və Vaqif Səmədoğlunun, Ənvər Məmmədxanlı, Yusif Səmədoğlu və Anarın (bu sonuncu halda Anar əsərin müəllifi yox, qəhrəmanlarından biridir!) yazdıqlarını da eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşa, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli (bir ailə təşkil edəcək qədər milli!) paradiqması olaraq təqdim edə bilmişdir.

Kitab Yusif Səmədoğlunun Səməd Vurğun, Anarın Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli və Ənvər Məmmədxanlı haqqında yazıları ilə başlayır. Sonra bu yazılarda söylənmiş, səmimi olduğu qədər də analitik mülahizələrin illüstrasiyası sayıla biləcək klassik bədii mətnlər – Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Nigar Rəfibəylinin şeirləri, Ənvər Məmmədxanlının “Ayrıldılar” hekayəsi gəlir ki, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının 30-cu illərdən sonrakı mənzərəsini onlarsız təsəvvür etmək mümkün deyil. Ola bilsin ki, başqa bir tərtibatçı – müəllif sözügedən böyük söz sənətkarlarının bu yox, başqa bir əsərinin seçilərək burada verilməsini daha münasib saya bilərdi, ancaq bu, ona görə hazırkı seçimin mahiyyətinə elə də ciddi təsir göstərə bilməz ki, Anarın tətbiq etdiyi sxem-konstruksiya həm sənətkarın üslubunu, həm ədəbiyyatın dövrlərini, həm də hər bir dövrün ideya-estetik konyunkturunu dəqiqliklə hesablamışdır.

Ancaq o da məlumdur ki, 30-cu illərdən vüsət alan yeni poeziyanın önünə Səməd Vurğunla Rəsul Rza çıxırdı. Və nəzərə alsaq ki, bilavasitə zəngin milli epos yaradıcılığı ənənəsinə dayanan Səməd Vurğunla həmin ənənə üzərində müəyyən eksperimentlər aparmaqla milli poeziyanın beynəlxalq üfüqlərini genişləndirməyə çalışan Rəsul Rza arasında özünü get-gedə daha aydın göstərməyə başlayan “ədəbi qarşıdurma” tədricən iki milli poeziya (və nəticə etibarilə ədəbiyyat!) məktəbinin formalaşmasına gətirib çıxardı, onda sual doğurmaya bilməz ki, bu gərginlik öz əksini “iki ailə” arasında necə tapırdı?..

Kitabda Səməd Vurğunun Rəsul Rza, Rəsul Rzanın isə Səməd Vurğun haqqındakı fikirləri, mülahizələri iki böyük şəxsiyyətin münasibətlərinə “üzdən” qiymət verməyə, onları üz-üzə qoymağa çalışanları öz yanlış təsəvvürləri üzərində bir daha (və daha əsaslı!) düşünməyə çağırır.

Əlbəttə, Səməd Vurğunun Nigar Rəfibəyli, Ənvər Məmmədxanlı yaradıcılığı barədəki düşüncələri, Ənvər Məmmədxanlının, Nigar Rəfibəylinin Səməd Vurğun, Rəsul Rza haqqındakı xatirələri – ailə söhbətləri bir daha (və ən mötəbər mənbə olaraq!) göstərir ki, Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasındakı mübahisələr heç zaman yaradıcılıq məsələləri hüdudundan kənara çıxmır, şəxsi maraqlar deyil, ədəbiyyat naminə edilirdi. Bununla belə, Anar öz yeni kitabında həmin mübahisələri, əgər belə demək mümkünsə, münaqişələri bütün təfərrüatı ilə verməyi məsləhət bilmiş və görünür, belə bir məqsəd izləmişdir ki, ədəbiyyatətrafı aləm üçün səciyyəvi olan, ayaq tutduqca bir budağa çıxıb, min budağı silkələyən dedi-qoduçu maraqlar hər halda əsl həqiqətlə hesablaşmaq məcburiyyəti qarşısında qalsınlar. Bu təfərrüatlardan, fikrimcə, ən qiymətlisi Rəsul Rzanın Nigar Rəfibəyliyə 1936-cı ildə (ən yeni dövrün iki ən böyük şairinin öz yaradıcılıq imkanlarını hələ bütün genişliyi ilə nümayiş etdirmədikləri zaman) yazdığı məktubdakı son dərəcə səmimi fikirlərdir:

“...Mənim özüm kimi, onu (söhbət Səməd Vurğundan gedir – N.C.) da, yaxud onun kimi, özümü də millətimə və xalqıma lazım hesab edirəm. Bizim aramızda olan mübarizəmi deyək, davamı deyək – paxıllıqdan bəzi çaqqallar çox istifadə edirlər. Səməd ilə mənim aramda yaradıcılıq mübarizəsi (bu sözün yaxşı mənasında) hər zaman olacaq. Mən heç bir zaman “səmədləşə” bilməyəcəyim kimi, o da “rzalaşa” bilməz”.

Bu məsələyə – Səməd Vurğun–Rəsul Rza münasibətlərinə Anarın verdiyi şərhə gəldikdə isə, burada tərəfkeşlik yoxdur, həmin münasibətlərin mahiyyətinə varmaq, Azərbaycan ədəbiyyatının ən yeni dövrünün ideya-estetik əsaslarını yaratmaq kimi məsuliyyətli (və ümummilli!) bir vəzifəni öz üzərlərinə almış iki qüdrətli ədəbi şəxsiyyətin axtarış yollarında qarşılarına çıxan ziddiyyətləri, kəsişmələri necə həll etməyə çalışdıqlarını cəmiyyətə necə varsa o cür çatdırmaq istəyi var. Və bu istək istər kitabın bütün məzmun-mündərəcəsində, istərsə də müəllifin hər bir mülahizəsində özünü göstərir.

Anar yazır ki, “iki bir-birinə zidd və məncə, ikisi də səhv olan fikir yürüdülür. Bəziləri – əlbəttə, xeyirxah məqsədlə – bu iki şairi çox mehriban dost, onların əlaqələrini idillik planda təqdim etmək istəyirlər. Bəziləri isə onları bir-biriylə barışmaz, qatı düşmən sayırlar. Dediyim kimi, hər iki fikir kökündən yanlışdır; bu iki şairin arasında müəyyən illərdə çox isti münasibətlər olsa da, onların dostluğu, tutalım, Səməd Vurğunun Mehdi Hüseynlə, ya Rəsul Rzanın Sabit Rəhmanla dostluğu qədər yaxın olmamışdır. Amma heç vaxt bir-birinə barışmaz düşmən də kəsilməmişlər”.

Rəsul Rza Səməd Vurğunun iştirak etmədiyi dost məclislərindən birində çoxlarını bu və ya digər səbəbdən maraqlandıran məsələyə münasibətini bildirərkən onu da demişdi ki, “Səmədlə mənim aramda mübahisələr, hətta küsüb-barışdığımız vaxtlar da olur. Lakin bu, sırf şəxsi səbəblərdən doğmur, üslub yarışından irəli gəlir. Üslublar yarışı olmayan yerdə əsl poeziya yarana bilməz. Təəssüflər olsun ki, bulanıq suda balıq tutmaq istəyənlər buna şəxsi don geydirib ara vurur, bizi bir-birimizə qarşı qoyur, dedi-qodulara səbəb olurlar”.

Görkəmli yazıçı-mütəfəkkiri uzun illər yaxından tanıyanlardan biri kimi deyə bilərəm ki, faktları, hadisələri başqa donda təqdim etmək, ziddiyyətləri malalamaq nə bir insan-şəxsiyyət, nə də bir ziyalı-ictimai xadim olaraq Anarın xarakterinə uyğun deyil. Və o, elə ilk əsərlərindən həqiqətin gözünə dik baxmağa necə adət etmişdirsə, bu gün də elədir, sabah da elə olmaqdan başqa ona görə yolu yoxdur ki, Rəsul Rza demiş, hərənin bir üslubu var, bu da onun üslubudur.

“2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” kitabı özünün ideya-estetik təlqini ilə sübut edir ki, Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasındakı qarşılıqlı ədəbi hörmət-ehtiramı onların övladları nəinki davam etdirmiş, yeni ictimai, siyasi və ideoloji şəraitin verdiyi imkanlar daxilində daha da gücləndirmiş, milli ədəbiyyatın (və millətin!) naminə daha irəli aparmışlar... Kitabda ən yeni Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin yeni dövrünü Yusif Səmədoğlunun “Soyuq daş” hekayəsi, Anarın yaradıcılığına, ədəbi-ictimai fəaliyyətinə həsr olunmuş məqalələri və Anarın Vaqif Səmədoğlu haqqındakı yazıları açır. Bu yazılarda artıq Səməd Vurğunla Rəsul Rza arasındakı təsəvvür edilən, yaxud ictimai “mühit”in “uydurduğu” ədəbi qarşıdurma nəinki yoxdur, əksinə, hər cəhətdən görünür (və çox da uzaq olmayan 70-ci, 80-ci, 90-cı illərin bu günə qədər yaşayan ədəbi şahidləri də, yəqin, yaxşı xatırlayırlar) ki, Yusif Səmədoğlu, Anar və Vaqif Səmədoğlu eyni bir ədəbi məktəbin, məsləkin (və ailənin!) üzvləri idilər. Və bu münasibəti daha da gücləndirənlərdən birincisi Anar, ikincisi isə Vaqif Səmədoğludur – Anarın Səməd Vurğun haqqında yazdıqları nə qədər möhtəşəmdirsə, Vaqif Səmədoğlunun Rəsul Rza poeziyasına göstərdiyi ehtiram da o qədər dərindir.

Rəsul Rza hələ 60-cı illərin əvvəllərində Vaqif Səmədoğlunun poetik istedadını kəşf edib yaradıcılıq imkanlarını dəyərləndirəndə çoxları belə düşünürmüşlər ki, bu, Səməd Vurğun məktəbinə “hücum”dur. Halbuki əgər Rəsul Rza Vaqif Səmədoğlunun hələ yeni cücərən şairlik istedadını layiqincə qiymətləndirib ona ürəklə “uğur olsun, Vaqif! Həm adınla, həm mənsub olduğun ocaqla (! – N.C.) bağlı şair adını şərəflə daşı, usanma, yorulma. Yaz, yarat!” deməsəydi, “geniş yollara çıx”mağı arzu etməsəydi, yəqin ki, Vaqif Səmədoğlunun ədəbiyyata gəlişi bu qədər uğurlu alınmazdı. Və təsadüfi deyil ki, Vaqif Səmədoğlu qədirbilənliklə öz ustadı haqqında yazmışdı:

“... Məsuliyyət hissiylə şeir yazmağı mənə Rəsul Rza öz şeirləri və söhbətləri ilə öyrətdi. Onun estetik zövqünün yüksəkliyi, sadəliyi, poetik söz üçün daşıdığı böyük məsuliyyət məndən ötrü həqiqi məktəbdir”.

Yəqin ki, şagirdin ustad haqqında bu cür (hətta bundan da tərifli) sözlər deməsi heç kimə qeyri-adi, təəccüblü görünməməlidir. Ancaq sonralar ustadın şagirdlə özünü müqayisə edib üstünlüyü ona verməsi, həqiqətən, həm ustada, həm də şagirdə münasibətdə olduqca ibrətamiz, olduqca təsirlidir... Anar xatırlayır ki, “Vaqifin daha sonrakı mərhələlərdə yazdığı şeirlərlə tanış olarkən atamın dediyi sözlər yaxşı yadımda qalıb: “Vaqif çox irəli gedib. Gərək özümü yığışdıram”... Atamın dilindən heç bir başqa şair haqqında – istər öz nəslinə mənsub olanlar, istər daha sonrakı nəsillərin nümayəndələri – heç biri haqqında belə söz deməyini eşitməmişdim”.

Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın arasını vurmağa çalışanların çox keçmədən “yeni nəsli” yetişir ki, onlardan biri yaşına yaraşmayan “yüngüllüklə” demişdi ki, “Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın düşmənçiliyi, məncə, Vaqif Səmədoğlu ilə Anarın saxta və yalançı dostluğundan üstündür, onların mübarizəsi bunların saxta qardaşlığından yüz qat yuxarıda dayanır”. Vaqif Səmədoğlu bu “şeytan” münasibətinin mahiyyətini dərhal ifşa edib aravuranların cavablarını vermişdi: “Hər iki tərəfdən dırnaq içində deyirəm, “səmədçilər”dən də, “rəsulçular”dan da onillərdir Anarla Vaqifin kəllə-kəlləyə gələcəklərini gözləyənlər var. Kənardan baxıb həzz almaq üçün. Görməyəcəklər. Olmayacaq bu. Çünki biz o tərbiyənin yiyəsi deyilik”.

Mənə elə gəlir ki, Anar öz kitabında belə məsələlərə yer ayırmaqda bir də ona görə haqlıdır ki, “ədəbi mühit”, yaxud bir qədər əda (və ironiya) ilə “ədəbi cameə” adlandırdığımız hadisə dünən olduğu kimi, bu gün də əsl ədəbiyyat adamları ilə yanaşı, xeyli sayda ədəbiyyatətrafı adamlar (sözün ən müxtəlif mənalarında həvəskarlar!) yetirir ki, onlar bu tipli mülahizələrdə, mühakimələrdə öz “simalar”ını vaxtaşırı görüb o qədər də orijinal məxluq olmadıqlarını anlamalıdırlar. Ən azı onu başa düşməlidirlər ki, keçən əsrin 30-cu, 40-cı, 50-ci illərinin “böyük ədəbiyyat uğrunda mübarizələri”ndən onlar – ədəbiyyatətrafı dedi-qoduçular yox, Səməd Vurğunla Rəsul Rza qalib çıxdılar. Özü də “ədəbi döyüş”lərin cəngavərlərindən daha çox “ədəbi məktəb”lərin liderləri kimi.

Rəsul Rzanın 90 illiyi keçiriləndə Vaqif Səmədoğlu yubiley gecəsindəki çıxışında təsadüfən deməmişdi: “Həyat sübut etdi ki, Səməd Vurğunun ənənəvi formadakı poeziyası nə qədər novator poeziya idisə, Rəsul Rzanın yeni formada yazdığı şeirləri, əsərləri o qədər Azərbaycan poeziyasının ən gözəl, ən qabaqcıl ənənələrinə söykənir”.

Anar öz kitabına 1964-cü ildə yazdığı “O gecənin səhəri” hekayəsi ilə daxil olur, sonra yazıçının repressiya illərinə həsr edilmiş “Tikilməmiş türmələrin hörülməmiş hasarı” adlı yeni qələmə aldığı essesi gəlir ki, bu əsərdə Səməd Vurğunla Rəsul Rzanı əhatə etmiş ictimai-siyasi (və ədəbi) mühit nə qədər mümkündürsə o qədər təmkinli, obyektiv mühakimələrin təhlil obyektinə çevrilir. Müəllif göstərir ki, “Səməd Vurğun ailəsində də, Rəsul Rza ailəsində də, əlbəttə, bir çox başqa ailələrdə də yetişən uşaqlar məhz bu qorxunun, vahimənin – yaxınlarını itirmək xofunun içində boya-başa çatıblar... Bu uşaqların hansı ildə doğulmalarından asılı olmayaraq, 1937-ci ilin müdhiş kabusu onların doğum ili sayıla bilər”.

“Vurğunluğ”a gəldikdə isə, cəsarətlə demək olar ki, bu məqalə Səməd Vurğun haqqında yazılmış ən analitik, ən mükəmməl, ən hərarətli məqalələrdən biri, bəlkə də birincisidir. Buradakı vüsət, ürək genişliyi, eşq yalnız Vaqif Səmədoğlunun Rəsul Rza haqqındakı düşüncələrilə müqayisə oluna bilər... Anar tamamilə haqlıdır ki, “Səməd Vurğun dövrün şahidi, salnaməçisi, “ayinə”si olmaqdan daha çox zamanının vurğunu oldu, həyata heyran gözlərlə baxdı. Həyata heyran gözlərlə baxmaq isə istər-istəməz nəyəsə göz yummaq deməkdir. Bu, Səməd Vurğun poeziyasının məziyyəti, ya kəsiri deyil, xüsusiyyətidir, səciyyəvi cəhətidir. Səməd Vurğun tam səmimiyyətlə özünü ağ günlərin şairi adlandırırdı və bu konsepsiyaya uyğun gəlməyən hər şeyi şeirlərindən də, fikrindən də, qəlbindən də uzaqlaşdırmağa çalışırdı... Lakin bu, asan iş deyildi...”

Kitab Vaqif Səmədoğlunun və Anarın şeirləri, eləcə də Anarın Vaqif Səmədoğlu haqqında məqalələri ilə yekunlaşır. Əsərlərində simmetriyaya (və harmoniyaya!) ciddi diqqət yetirən müəllif burada da onun maraqlı örnəyini verir: əvvəldə Səməd Vurğunla Rəsul Rzanın, sonda Vaqif Səmədoğlu ilə Anarın şeirləri... İstər-istəməz müqayisə etməli olursan. Və ən yeni Azərbaycan poeziyasının (ümumən ədəbiyyatının) tarixində bir-birindən o qədər də uzaq olmayan dövrdə (və yalnız iki ailənin ədəbi yaradıcılığı nümunəsində!) nə qədər əhəmiyyətli dəyişikliklərin baş verdiyini görməyə bilmirsən... Elə güman edilməsin ki, yeni nəsil əvvəlki nəsildən daha istedadlı, ədəbi dünyagörüşü etibarilə daha miqyaslıdır. Vaqif Səmədoğlu ilə Anarın yaradıcılıq qüdrəti onunla müəyyən edilir ki, bəziləri onların ataları arasındakı “ziddiyyət”i şişirtməklə məşğul ikən Anarla Vaqif Səmədoğlu öz aralarında dostluq, qardaşlıq və məsləkdaşlıq edərək atalarının yaradıcılıq dühasına layiq, onlarla müqayisə edilən (və müasir tələblərə cavab verən!) əsərlər yaratdılar. O da ən yeni ədəbiyyat tariximiz üçün çox ibrətlidir ki, bu dəyərli əsərlərin bir çoxunu Vaqif Səmədoğlu ilə Anar ya bir-birinə, ya da ədəbi şöhrətin zirvələrinə yüksəlmiş atalarına həsr etmişlər.

Mən burada Vaqif Səmədoğlunun Anar haqqındakı iki fikrini misal gətirməyə ehtiyac duyuram. Birincisində deyir ki, “mənim şairlik xronologiyamı Anar məndən yaxşı bilir. Məsələn, mənim yadımdan çıxmış, tamamilə unutduğum dörd poemamı Anar mənə verib. Baxan kimi yadıma düşdü... Hər dost bunu eləyə bilməz. Özü də Anar kimi ictimai nöqteyi-nəzərdən həmişə məşğul olan adam oturub dostun kitabını tərtib eləsin. “İlahi, mən burdayam” kitabının tərtibçisi də Anardı, amma adını bir tərtibçi kimi yazmayıb. Ön sözü də o yazıb. Yığan da Anardı, səhifələyən də Anardı”... Burada Vaqif Səmədoğlu Anarı bir dost, ikinci fikrində isə böyük yaradıcı şəxsiyyət kimi dəyərləndirir:

“Anar... Unikal... Tənha İntellekt Qitəsidir. Nəinki Azərbaycanda, yəqin ki, bütün dünyada belə adamları barmaqla saymaq olar. Və bu mənada Anar mənimçün ilk növbədə lazımınca istifadə olunmamış Milli sərvətdir”.

Anarın isə Vaqif Səmədoğluna həsr etdiyi şeirin ilk misraları belədir:

Ömrün o uzaq vaxtı,

İlk gənclik çağımızda

“Son yelkəni dolduran

son küləkdir” demişdin.

Nə bileydik küləklər

Hələ çox əsəcəkmiş,

Dünya da çox genişdi,

Zaman da çox dəyişdi...

“2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” iki ailənin ədəbi yaradıcılığının, yaxud ən yeni Azərbaycan ədəbiyyatının tarixində əsasən iki nəslin “tərcümeyi-halı”ndan bəhs edir. Ancaq sonda Vaqif Səmədoğlunun Günel Anarqızının kitabına yazdığı ön sözün, eləcə də Günel Anarqızının Vaqif Səmədoğlu haqqında kiçik də olsa təsirli xatirə yazısının verilməsi ilə üçüncü nəsli də tarix səhnəsinə çıxır ki, bu, iki ailənin ədəbi yaradıcılıq taleyində ən yeni Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ən yeni dövrünə bəslənən ümidlərə işarə edir. Və heç vaxt yadımdan çıxmaz ki, Azdramada səksən illik yubileyi keçirilən gün ağır xəstə olsa da həyat eşqini itirməmiş Vaqif Səmədoğlu Anarın ona etdiyi böyük yaxşılıqlardan danışandan sonra ərkyana əlavə etdi ki, mən də borclu qalan deyiləm, Günelin kitabına ön söz yazdım... Bu sözlərdəki səmimiyyət, ciddiyyət və Günelin istedadına verilən yüksək olduğu qədər də obyektiv qiymət onun ifadəsi idi ki, Vaqif Səmədoğlu iki (əslində, bir!) ailənin ədəbi yaradıcılığının üçüncü nəslindən xeyir-duasını əsirgəməmişdi.

Cəsarətlə (və məmnunluqla!) demək olar ki, Anar digər bədii-publisistik əsərlərində olduğu kimi, haqqında söhbət gedən yeni əsərində də Azərbaycan xalqının ədəbi-mənəvi dəyərlərini yüksək intellektual hazırlıq, sosial məsuliyyət və ideoloji uzaqgörənliklə tarixdən bugünə gətirməyin növbəti uğurlu təcrübəsini verir. Və onun daim xalqın ruhunun ən dərin qatlarına qədər nüfuz etməyə qadir təfəkkürü bu kitabında da öz missiyasını böyük məharət, istedad və milli ədəbiyyatın gələcəyinə sonsuz inamla yerinə yetirmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər bir millətin varlığını qoruyan əsas sütunlar vardır. Türk dünyasında bu sütunlardan biri törədir. Törə, sadəcə keçmişin yadigarı deyil, həm də gələcəyə yön verən (necə deyərlər) canlı dəyərlər sistemidir. Türk toplumları tarixin sərt sınaqlarından keçsə də, törə sayəsində kimliklərini və mədəni dəyərlərini yaşada biliblər.

Bu gün ARB-də (eləcə də, Qafqaz TV, ELTV-də) yayımlanan, dostum-qardaşım Eltən Törəçinin aparıcısı olduğu “Törənin izində” verilişi, məhz bu kültür kodlarını üzə çıxarmaq, onların çağdaş toplumlarda necə yaşadıldığını və hansı çağırışlarla üzləşdiyini araşdırmaq məqsədilə hazırlanır. Lakin bu layihə təkcə bir televiziya verilişi deyil, həm də türk kimliyini çağdaş qlobal dünyada qorumaq üçün kulturoloji bir platformadır: tərtibatı, geyim-geçimi, süsü, simgələri, bir-birini itələməyən boyalar qurultayı, əlbəttə, say-seçmə qonaqları… bir sözlə, hər kəsi, hər şeyi ilə…

Əgər biz törənin özünün mahiyyətinə, tarixin dərinliyinə baş vursaq qürur dolu bir aləmə varmış olarıq.

Ziya Göyalp, Bahaəddin Ögəl və Lev Qumilyovun nəzəriyyələri törənin mahiyyətini anlamaq üçün bizə bələdçi ola bilər.

Ziya Göyalp (1876-1924): 

Törəni kültürün hüquq və əxlaq normativləri sistemi kimi yorumlayır.

O, “Türkçülüyün əsasları” əsərində törənin dövlət və toplumun varlığını qoruyan əsas hüquq və mənəvi dəyərlər sistemi olduğunu vurğulayır;

Bahaəddin Ögəl (1923-1989):

“Türk kültürü tarixi” əsərində törəni hüquq və mənəvi kodlaşdırma sistemi kimi təqdim edir.

O, törənin dövlət yönətimində, ictimai sabitliyin qorunmasında və sosial bağların tənzimlənməsində əsas mexanizm olduğunu göstərir;

Lev Qumilyov (1912-1992):

“Etnogenez və yerin biosferi” kitabında törəni etnosun yaşamasını təmin edən əsas faktor kimi qiymətləndirir.

Onun fikrincə, törə türk etnosunun tarixi davamlılığını təmin edən sosial normativlər sistemidir.

Bütün bu yanaşmalar bir daha göstərir ki, törə sadəcə keçmişdən gələn qaydalar toplusu deyil, həm də türk ulusunun gələcəyini bəlirləyən strateji əsasdır. Nə yaxşı, nə yaxşı, bunu “Törənin izində”kilər yaxşı-yaxşı öyrəniblər, öyrəndiklərini də ustuf-ustuf öyrədirlər…

Göytürklər, Hunlar, Səlcuqlular, Osmanlılar, Teymurilər,  Səfəvilər və b.  türk dövlətləri törəni hüquq və əxlaq sistemi kimi qəbul edərək öz yönətim modellərinə tətbiq ediblər.

-Göytürklərdə törə – xaqanlıq yönətiminin əsasını təşkil edirdi. “Kül Tigin” abidəsində yazılan “Türk ulusu üçün gecə yuxusuz qalıb, gündüz fədakarlıq etdik” sözü törənin dövlətçilikdəki sorumluluq dərəcəsini göstərir;

-Osmanlıda törə – “Orxan Qanunları” və “Fatih Qanunnaməsi” ilə hüquqi çərçivəyə salındı, “örf və şəriət” prinsipi ilə uzlaşdırıldı;

-Teymurilərdə törə - Əmir Teymur törəni qoruyaraq, onu yazılı qanunlarla kodlaşdırmış və ədalət, hərb nizamı, sosial sabitlik prinsiplərinə əsaslanan bir dövlət modeli qurmuşdu. Törə, Teymurilər dönəmində yalnız hüquqi və siyasi sistem deyil, həm də kültürün və ictimai dəyərlərin qoruyucusu kimi fəaliyyət göstərirdi;

-Səfəvilərdə törə – dövlətin ideoloji əsaslarından biri idi və türk-sufi sintezində önəmli yer tuturdu.

Çağdaş toplumlarda törənin qarşılaşdığı özəl durumlar, çağırışlar vardır.

Qloballaşma və texnologiyanın inkişafı törənin çağdaş dünyada digər kateqoriyalarla uyumunu tələb edir. Sizcə, sosial media, süni intellekt və informasiya axını törəni yaşatma və ya dəyişdirmə yönündə yeni çağırışlar yaratmırmı?

Bəs bu informasiya bolluğunda milli kimlik və törə necə qorunmalıdır?

“Törənin izində” proqramı məhz bu suallara cavab axtaran bir intellektual platforma rolunu oynayır. Burada türkçülük, dil birliyi, ortaq tarix, kültür kodları və simvollar dartışma mövzusuna çevrilir.

Törənin çağdaş dönəmdə yaşadılması üçün 3 əsas (strateji) yol vardır. - Bu yollar yalnız oxuduqlarımızdan, öz düşüncəmizdən deyil, həm də “Törənin izindən” aldıqlarımızdır:

Dil və ədəbiyyat:

-Türk xalqlarının ortaq yaddaşı törəni dastanlar, nağıllar, ata sözləri və folklor vasitəsilə qoruyub.

Bu gün isə televiziya, kinomatoqrafiya və elektron media törənin yeni nəsillərə çatdırılmasında əsas vasitələrdən biri olmalıdır.

Ailə və sosial struktur:

-Ailə, törənin əsas daşıyıcısıdır.

Lakin urbanizasiya, fərdi həyat tərzinin geniş yayılması və texnologiyanın təsiri törənin (hətta!) ailə içində ötürülməsini çətinləşdirir.

Dini və etik dəyərlər:

-İslam kültürü ilə sintez olunmuş türk törəsi, etik və əxlaq sisteminin formalaşmasında önəmli rol oynayıb.

-Bu sistemin çağdaş etik dəyərlərlə necə sintez olunacağı əsas suallardan biri olaraq qalır.

Beləliklə:

-Törə sadəcə keçmişə bağlı anlayış deyil, həm də Türk dünyasının gələcəyə miras qoyacağı - gələcək nəslin vicdanına ismarlanan ideoloji və sosial modeldir;

-Bugünkü informasiya toplumunda törənin qorunması, onun (belə demək olarsa) statik bir gələnək kimi yox, canlı bir sistem kimi yenidən ayarlanmasını (köklənməsini) tələb edir;

-Bu, öyrədicilik (maarifçilik), mediada milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və kulturoloji yanaşmaların geniş tətbiqi ilə mümkündür;

-“Törənin izində” proqramı sadəcə bir televiziya layihəsi deyil, həm də milli kültürü yaşatma missiyasıdır;

-Törənin izində olmaq – sadəcə tarixi borc deyil, həm də kulturoloji və türkoloji bir zərurətdir!

TÖRƏMİZ VAR OLSUN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.02.2025)