“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə “Nobel mükafatı laureatları” silsiləsindən Tomas Eliot barədə yazı təqdim ediləcək. Müəllif İlham Abbasovdur.

          1923-сü ilin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı, ingilisdilli irland şairi Uilyam Yeytsin. Vəfatından sonra bu sənətkarı bütün dünyada ingilis dilində yazan şairlərin ən yaxşısı sayırdılar. Bu iki görkəmli şairi birləşdirən əsas cəhət onların hər ikisinin bədii yaradıcılığının ilk növbədə lirik poeziya əsasında formalaşması idi. O bu günə qədər də dünyada ən çox çap olunan və ən çox oxunan şairlərdən biridir. Şeirləri dünyanın, demək olar, bütün mədəni xalqlarının dillərinə tərcümə olunub. Söhbət 1948-ci ildə “müasir poeziyanı dəyərli novatorluqla zənginləşdirdiyinə görə” ədəbiyyat üzrə 43-cü Nobel mükafatına layiq görülmüş ingilis şairi Tomas Eliotdan gedir. Mükafata namizədliyi müzakirə olunanda İsveç Akademiyasının üzvü Andres Esterlinq onun yaradıcılığını xarakterizə edərək demişdi: “Tomas Eliotun şeirləri insanların yaddaşına almaz  itiliyi və sərtliyi ilə həkk olunur”. Özü isə mükafata layiq görülməsinə belə reaksiya vermişdi: “Mən şairlərə Nobel mükafatı verilməsini poeziyanın ümumbəşəri dəyərinin daha bir təsdiqi hesab edirəm. Mənə verilən mükafatı şəxsi xidmətlərimin qiymətləndirilməsindən daha çox, poeziyanın əhəmiyyətinin rəmzi etirafı kimi qəbul edirəm”.

          Onun mükafata layiq görülməsi haqqında Nobel Komitəsinin qərarında ingilis şairi kimi göstərilsə də, Tomas Sternz Eliot 1888-сi il sentyabrın 28-də Amerika Birləşmiş Ştatlarının Missuri ştatının Sent-Luis şəhərində zəngin sənayeçi ailəsində dünyaya gəlmişdi. Atası Henri sahibkar, anası Şarlotta yazıçı idi. Görkəmli adamların bədii bioqrafiyalarının müəllifi kimi tanınmışdı. Tomas yeddi uşaqlı ailənin sonbeşiyi idi.

          T.Eliot mükəmməl təhsil almış, Harvard Universitetini magistr diplomu ilə bitirmişdi. Yeniyetməlik çağlarından bədii yaradıcılığa meyil salan gələcək şair qədim Şərq mədəniyyətinə maraq göstərərək ilk şeirlərini böyük fars şairi Ömər Xəyyamın rübailərini təqlid edərək yazmışdı. Həmin qələm təcrübələrini 1909-1910-cu illərdə Harvardda nəşr olunan “Harvrad vəkili” jurnalında dərc etdirdikdən sonra təhsilini davam etdirmək üçün Avropaya gedən Tomas 1910-1911-сi illərdə Fransada Sorbonna Universitetində fəlsəfə ixtisası üzrə təhsil alır, o cümlədən 1927-ci ilin ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı, görkəmli Fransa filosofu Anri Berqsonun mühazirələrini dinləyir, fransız dili və ədəbiyyatı üzrə məşğələlərə gedir. Ədəbiyyata gəldiyi ilk dövrdə o zaman Avropada aparıcı rol oynayan simvolizm ədəbi cərəyanı və simvolist yazıçıların yaradıcılığı ilə maraqlanır.

          Lap erkən yaşlarında dünyanın ən nüfuzlu universitetlərindən ikisinin diplomunu qazanan və dərin biliklərə yiyələnən gənc yazıçı ABŞ-yə qayıtdıqdan sonra poetik yaradıcılıqla paralel, elmi araşdırmalarla da məşğul olur. Onun tədqiqat işləri ədəbi yaradıcılığın fəlsəfi problemlərinin öyrənilməsinə həsr olunmuşdu. İlkin olaraq görkəmli ingilis filosofu Frensis Bredli haqqında dissertasiya üzərində işləyir.

           Həmin illərdə T.Eliot qədim Şərq mədəniyyətinə marağını davam etdirərək qədim hind – sanskrit dilini və ədəbiyyatını öyrənməyə cəhd edir, həmçinin buddizmlə ciddi şəkildə maraqlanır. Elmi tədqiqatlarına görə Harvard Universitetindən aldığı təqaüdü Almaniya elmi dairələrində bu ölkənin klassik fəlsəfəsini (Kant, Hegel, Şellinq, Feyerbax, Nitsşe) əsaslı şəkildə öyrənməyə sərf edir. Onu Harvard Universitetində professor kürsüsünə dəvət etsələr də, poetik yaradıcılıq yolunu davam etdirməyə üstünlük verərək, bu yüksək etimaddan imtina edir. 1915-ci ildə universitetin nəşriyyatında ilk şeir kitabını nəşr etdirir. Bir neçə il burada nəşr olunan ədəbi jurnalın baş redaktorunun müavini vəzifəsində çalışır. Əsasən ümidsizlik və ruh düşkünlüyü ovqatına köklənən lirik şeirlərini müxtəlif ədəbi nəşrlərdə dərc etdirərək bir şair kimi tanınmağa başlayır. Onu ilk dəfə məşhurlaşdıran “Alfred Pruforkun məhəbbət nəğməsi” (1917) poemasında gənc şairin bədii istedadının tam mənada üzə çıxması oldu. Mütəxəssislər bu əsəri XX əsr Amerika poeziyasının başlanğıc nöqtəsi sayırlar.

          Maraqlıdır ki, ədəbi tənqiddə həmişə ingilisdilli poeziyanın klassiki olaraq  dəyərləndirilən şairin əsərlərinin ingilis ədəbiyyatında nə kimi yer tutduğuna heç zaman bu cüt konkret qiymət verilməyib. O, Birinci Dünya müharibəsi başlayandan İngiltərəyə köçür və ömrünün qalan hissəsini bu ölkədə yaşayır. T.Eliotun əcdadları XVII əsrdə İngiltərədən Amerikaya köçmüşdülər. Şair ABŞ-də doğulduğu, böyüdüyü, təhsil aldığı üçün özünü amerikalı sayırdı. Amma xarakterinə, mental xüsusiyyətlərinə, həyat və düşüncə tərzinə görə T.Eliot amerikan yox, məhz ingilis idi. Hələ tələbəlik illərindən yoldaşları onun ləhcəsindən və vətəndaşlığından başqa hər şeydə amerikan yox, məhz ingilis olduğunu vurğulayırdılar. Və bu mənada, onun lap əvvəldən ingilis şairi kimi ad çıxarması da anlaşılan idi. Buna görə də şairin yetkinlik çağında – 39 yaşında ABŞ vətəndaşlığı ilə yanaşı, Britaniya vətəndaşlığını da qəbul etmək fikrinə düşməsi onu yaxşı tanıyanlardan heç kəsi təəccübləndirmədi. 1927-ci ildə əksər amerikalılar kimi doğuluşdan xristianlığın protestant məzhəbinə mənsub olan T.Eliot İngiltərə üçün daha səciyyəvi sayılan anqlikan təriqətinin qaydalarına uyğun olaraq, xaç suyuna çəkilmə mərasimini yenidən keçir və yeni məzhəbi ilə Britaniya təbəəliyini qəbul edir. Həyatında baş vermiş bu mühüm hadisələr barədə düşüncələr şairin 1930-cu ildə yazdığı “Küllük içində” poemasında öz əksini tapır.

          Bədii yaradıcılığında əsas diqqəti, əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi, insanın keçirdiyi mənəvi böhran və mənəvi dəyərlərin itirilməsi mövzusuna həsr olunmuş lirik poeziyaya verən şair 30-cu illərdən başlayaraq qələmini dramaturgiyada da sınamağa başlayır. Onun dram əsərləri sırasında ilk teatr uğuru qazanan dini mövzuda yazdığı “Kilsədə qətl” (1934) pyesi ABŞ və Avropanın bir çox nüfuzlu teatrlarında tamaşaya qoyulur. Bundan sonra qələmə aldığı “Ailənin birləşməsi” (1939), “Axşam kokteyli” (1950), “Şəxsi katib” (1954), “Yaşlı dövlət xadimi” (1954) pyeslərini oxucu və tamaşaçılar rəğbətlə qarşılaslar da, bu əsərlər birinci pyes qədər yüksək qiymət qazana bilmir.

          Epik növdə yazdığı poetik əsərlərin sırasını “Bəhrəsiz torpaq “ (1922) poeması ilə qoyan T.Eliot 40-cı illərdə poeziya yaradıcılığını əsasən bu janrda yazılmış əsərlərlə davam etdirir. Ədəbi tənqidin mükəmməl əsər kimi qiymətləndirdiyi “İst Koker” (1940), “Byornt Norton” (1941), “Balaca Ciddinq” (1942), “Dörd kvartet” (1943) və s. poemalarının hər biri müəllifin insan mənəviyyatı və zaman haqqında düşüncələrini əks etdirir. Xüsusən “Dörd kvartet” poemasını vurğulamaq lazımdır. Bu əsərin çapından sonra T.Eliot ən nüfuzlu ingilisdilli şair kimi məşhurlaşır və onun şeirlərini çağdaş modernist poeziyanın ən yaxşı nümunələri kimi qiymətləndirirlər.

          T.Eliot 1915-ci ildə Viven Heyvud adlı balerina qadınla ailə qurur, lakin tezliklə  ruhi xəstəlikdən əziyyət çəkdiyi məlum olan xanım ömrünün qalan hissəsini psixiatrik xəstəxanada keçirməli olur.

          T.Eliot 1922-ci ildə özünün ən dəyərli poetik əsərini – “Bəhrəsiz torpaq” poemasını nəşr etdirir. Bu əsərdə o, mənəvi dəyərlərdən uzaqlaşmış müair gəncliyi “itirilmiş nəsil” adlandırır. Maraqlıdır ki, ötən onilliklər ərzində dünyanın müxtəlif yerlərində, müxtəlif xalqların mədəniyyətində (o cümlədən bizdə) gənc nəsil haqqında bu ifadəni dönə-dönə işlədiblər. 1925-ci ildə şair özünün ən məşhur əsərlərindən biri olan və “ingilisdilli poeziyanın ən dəyərli nümunəsi” adlandırılan “İçiboş adamlar” şeirini yazır və burada həmin mövzunu uğurla davam etdirir.

          T.Eliot 1925-ci ildən başlayaraq 1965-ci ilə (ömrünün sonuna) qədər bütün Avropada tanınan “Faber and Faber” nəşriyyatında redaktor vəzifəsində çalışmış, sonralar isə onun direktoru olmuşdu.

          Peşəkar yaradıcılıq yolu 1905-1965-ci illəri əhatə edən T.Eliot bütün dünyada şair, dramaturq, novellaçı, esseist, ssenariçi, jurnalist kimi tanınsa da, poeziya ilə yanaşı, əsas yaradıcılıq fəaliyyəti ədəbi tənqidlə bağlı idi. O, görkəmli tənqidçi kimi nüfuz qazanmışdı. 1910-cu ildə ədəbi-tənqidi esselərindən ibarət “Müqəddəs meşə” adlı ilk elmi kitabı nəşr olunur. Bu kitabda o, ingilisdilli çağdaş poeziyanın Con Donn, Endrü Marvell, Con Vebster kimi nümayəndələrinin yaradıcılığını xüsusilə yüksək qiymətləndirir.

Ümumiyyətlə, T.Eliotun ədəbi-tənqidi yaradıcılığına aid olan məqalələr onun nəzəri-estetik görüşlərindən daha çox Avropa ədəbiyyatının müxtəlif dövrlərinə və cərəyanlarına mənsub olan sənətkarların yaradıcılığının praktik cəhətlərini əhatə edirdi. Bu, onunla bağlı idi ki, müəllif özü nəzəriyyəçi olmaqdan daha əvvəl ilk növbədə şair idi. Və bu əsərlər bir sənətkar və mütəfəkkir kimi onun ədəbi kredosunu bədii əsərləri qədər geniş və dərindən əks etdirə bilmirdi. Bununla belə, onun elmi-tənqidi yaradıcılığı qaldırılan məsələlərin səciyyəsinə və həlli  yollarına görə məntiqi və estetik baxımdan bir sistem şəklində dəyərləndirilməlidir. Ədəbi tənqidin bu yeni cərəyanını İngiltərədə “Kembric məktəbi”, Amerikada isə “yeni tənqid” adlandırırdılar.

          Bu sistemi xarakterizə edərkən onun banisi T.Eliotun bir ədəbiyyatşünas olaraq ilk əvvəl dövrünün yaradıcılıq tərzində nəzəri və praktik cəhətdən aparıcı rol oynayan formalist inikas üsullarına qarşı çıxdığını, çağdaş yaradıcılıq prosesində klassik ədəbiyyatdan gələn ifadə üsullarının kor-koranə təkrarlanmasını qəbul etmədiyini, yeni, modernist ifadə tərzinin tərəfdarı  olduğunu vurğulamaq lazım gəlir. Bu yanaşma ilk növbədə onun bir şair kimi düşüncə azadlığı və yaradıcılıq sərbəstliyinə üstünlük verməsi, ehkamçılıqdan uzaq olmağa çalışması ilə izah edilə bilər.

          Müasir poeziya barədə fikirlərini ifadə edərkən T.Eliot onun klassik poeziyadan daha yüksək məziyyətlərə malik olduğunu vurğulayır. Çünki klassik poeziya insanın duyğu və düşüncələrini bir-birindən təcrid olunmuş şəkildə əks etdirir. O, lirik poeziyada subyektivizmi etalon səviyyəsinə qaldırmağın, obyektiv gerçəkliyin inikasından qaçmağın əleyhinə idi. Onun fikrinə görə, şeirdə duyğuların əks etdirilməsi düşüncələrin ifadə olunması ilə obyektiv tarazlıq şəklində verilməlidir.

          Ancaq onun nəzəri görüşləri ilk baxışda görünə biləcəyi qədər də birmənalı deyildi. Bu prinsiplərlə hətta onun öz bədii yaradıcılığına yanaşdıqda belə, cavabı aydın olmayan suallar meydana çıxır. Çünki onun nəzəri-estetik baxışları donuq ehkamlardan uzaq, daim hərəkətdə və inkişafda olan mühakimələr şəklində mövcud idi. Onları canlı ədəbiyyata tətbiq edəndə bu amilləri mütləq nəzərə almaq lazımdır.

          O, poeziyanı həm onu yalnız estetik material kimi, götürənlərdən, həm də bədii düşüncəni formal məntiq nümunəsi kimi qəbul edənlərdən qoruyurdu. Onun mövqeyi böyük fransız yazıçısı Qustav Floberin Avropa ədəbiyyatşünaslığında sənətə yanaşma etalonu kimi qəbul edilən fikrinə əsaslanırdı: “Yazıçı əsəri öz duyğularının təzahürü nümunəsinə çevirməməlidir. Müəllif yaratdığı əsərdə özünü Allahın Özünü yaratdığı dünyada əks etdirdiyi kimi ifadə etməlidir”.

          İndi incəsənətə bu cür baxış ümumi qəbul edilmiş yanaşma normasıdır. Lakin o zaman bu yanaşma tərzinə görə T.Eliot yaradıcılığı maarifləndirmə və tərbiyə vasitəsi saydığı üçün öz ünvanına sənəti fəlsəfə, yaxud din kimi qiymətləndirənlərin dilindən daim qınaq sözləri, ittihamlar eşitməli olurdu. Opponentləri onun incəsənətdə irəli sürdüyü “fərdisizləşdirmə” prinsipini yanlış olaraq “şəxsiyyətsizləşdirmə” tələbi kimi qələmə verərək inkar edirdilər. Şeirin müəllifin düşüncə prosesindən asılı olmadan “öz-özünə yarandığını”, “mistik vəhy kimi gəldiyini” iddia edənlər T.Eliotun poeziyadan tələb etdiyi duyğu ilə düşüncənin vəhdəti, harmoniyası prinsipini sona qədər anlaya, dərk edə bilmirdilər.

          Nəhayətdə T.Eliot bu barədə düşüncələrini “Poeziyanın və tənqidin vəzifələri” kitabında şərh etməli oldu. Şair bu traktatda göstərirdi ki, duyğu və düşüncənin xaotik “sintez”indən incəsənət üçün xilasedici rol oynayan harmonik nizam meydana gələ bilməz. O hesab edirdi ki, poeziya insanın real dünyanı qavramasına hiss olunacaq qədər təsir göstərir. Poeziya bu funksiyanı yalnız insanın düşüncə tərzinin spesifik (obrazlı) bir forması olaraq yerinə yetirə bilər. T.Eliotu dəfələrlə klassik poeziyanı qəbul etməməkdə günahlandıraraq ədəbi ənənələri dəyərləndirməməkdə, onların canlı inkişafını görməməkdə ittiham etmişdilər. Amma nəzərə almaq lazımdır ki, həmin dövrdə Avropa ədəbiyyatı və estetikasında biz başa düşən mənada ənənə anlayışı, ümumiyyətlə, mövcud deyildi. Müasir poeziyanın dəyərləndirilməsi zamanı heç kim Avropa şeir sənətinin Homer, Vergili, Dante, Şekspir, Höte kimi klassik nümayəndələrini, onların bədii və estetik irsini yada salmır, müqayisələr aparmırdı.

          Bunu ilk dəfə edən məhz T.Eliot olmuşdu. O da klassik irsi ideallaşdırmadan, apardığı müqayisələrdə yeni-modernist ədəbiyyatın xeyrinə nəticələr çıxararaq fikir bildirmiş, ötən günlərin ideyaları ilə yaşayan klassik ədəbiyyatdan fərqli olaraq, çağdaş poeziyanı canlı, yaşayan, zamanın çağırışlarına cavab verən bir hadisə kimi qiymətləndirmişdi. Eləcə də onun yaradıcılığı – şeirləri, pyesləri və tənqidi məqalələri müasir dünya ədəbiyyatına çox güclü təsir göstərmişdir. Onu da vurğulamaq lazımdır ki, Nobel mükafatına layiq görülmüş yazıçıların çoxundan fərqli olaraq, T.Eliotun yaradıcılığı Azərbaycanda diqqəti daha çox cəlb etmiş, nəşr və tədqiq olunmuşdur. Əvvəlki onilliklərdə olmasa da, müstəqillik dövründə onun ayrı-ayrı lirik şeirləri müxtəlif şairlərin tərcüməsində Azərbaycan mətbuatında dərc edilmiş, “Seçilmiş əsərləri” kitabı ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatları seriyasından 2011-ci ildə Bakıda nəşr olunmuşdur. Kitabın tərcüməçisi, eyni zamanda tərtibçi və ön sözün müəllifi dosent Vahid Ərəbovdur. Ölkəmizdə T.Eliotun elmi-nəzəri yaradıcılığının tədqiqatçılarından biri istedadlı şair Qismət Rüstəmovdur. O, 2020-ci ilin 12 iyulunda “kulis.az” saytında T.Eliotun tənqidçi görüşlərini əks etdirən “Tənqidin sərhədləri” məqaləsini dərc etdirmişdir. Həmin məqalədən Nobel mükafatçısının tənqidçi konsepsiyasını anlamaq üçün gərəkli olan kiçik bir parçanı oxucuların diqqətinə çatdırmaq istərdik: “Hər nəslin öz ədəbi tənqidi formalaşmalıdır; çünki hər yeni nəsil sənətə öz meyarları, öz sənət tələbləriylə birgə gəlir və mədəniyyətin içində sənətə verdiyi əhəmiyyəti bunlara görə müəyyənləşdirir. Bu hökmü verəndə, əminəm ki, zövqdə və dəbdə olan dəyişikliklərdən daha artığına eyham vurmaq istəyirdim: ən azı bunu nəzərdə tuturdum ki, keçmişin şedevrlərini öz perspektivi içində dəyərləndirən hər yeni nəslin davranışları sələflərindən tamam fərqli təsirlər altında formalaşır”. Qismət T.Eliotun yaradıcılığı üzərində çalışmalarını davam etdirərək 2021-ci il yanvarın 20-də “kultur.az” saytında Nobel mükafatçısına həsr etdiyi “T.Eliotun poetikası” adlı araşdırmasını dərc etdirmişdir.

          Azərbaycan filologiyasında T.Eliotun yaradıcılığı ilə bağlı daha ciddi, akademik səciyyəli tədqiqat əsərlərinə də təsadüf etmək mümkündür. 2015-ci ildə Raisa Əlizadə magistr elmi dərəcəsi almaq üçün “Tomas Eliotun poeziyasında mifologizmlər” mövzusunda; 2021-ci ildə isə Nurlana Axundova fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün “Tomas Eliotun poemalarının poetik xüsusiyyətləri” mövzusunda dissertasiyalar müdafiə etmişlər.

          Bunlardan əlavə, professor Asif Hacılı “Yeni tənqid hərəkatı və Tomas Eliot” adlı tədqiqatında; professor Vaqif Sultanlı isə “Azərbaycan ədəbi tənqidi” kitabının “Yazıçı tənqidi” bölümündə T.Eliotun tənqidçilik fəaliyyətini nümunəvi örnək kimi götürərək ədəbi tənqid tarixindəki rolunu yüksək qiymətləndirmişlər.

          Nəşr və oxunma sayına görə dünya miqyasında rekordçu olsa da, T.Eliot elitar şair idi, onun şeirləri heç zaman ümumi oxucu kütləsi arasında geniş populyarlıq qazanmamış, həmişə yüksək zövqlu poeziya xiridarlarının maraq dairəsində olmuşdu. Onun yardıcılığı hələ sağlığında yaşadığı ölkələrdə və Avropanın digər dövlətlərində yüksək qiymətləndirilmiş, nüfuzlu mükafatlararla təltif olunmuşdu. O, dünyanın çox prestijli 16 universitetinin fəxri doktoru seçilmiş, Nobel mükafatından əlavə, İngiltərə və Fransanın ali dövlət mükafatlarına, Almaniyanın ədəbiyyat üzrə ən nüfuzlu ödülü sayılan Höte mükafatına layiq görülmüşdü.

          T.Eliot 1957-ci ildə 68 yaşında ikən ikinci dəfə ailə qurmuşdu. 1965-ci il yanvarın 4-də Londonda beyninə qan sızmasından vəfat etmiş, öz vəsiyyətinə uyğun olaraq, əcdadlarının vətənində – İngiltərənin Somerset əyalətinin Koker kəndində dəfn olunmuşdur.

          Vəfatından sonra, demək olar ki, tamam unudulan bir çox Nobel mükafatçılarından fərqli olaraq, onun əsərləri bu gün də bütün dünyada diqqət mərkəzində saxlanılır, böyük sevgi və hörmətlə tərcümə və nəşr olunur, tədqiq edilir.

          1993-cü ildən başlayaraq şairin özünün 1953-cü ildə təsis etdiyi "Poetik kitablar Cəmiyyəti" hər il yeni nəşr olunan ən yaxşı şeir kitabının müəllifini Böyük Britaniyanın əsas ədəbi ödülü sayılan Tomas Eliot adına beynəlxalq mükafatla təltif edir.  

Sabah sizə Tomas Eliotun aforizmlərini təqdim edəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Muğanda yaşayıb yaradan Behruz Sədiqin şeirlərini təqdim edir.

Behruz Sədiq

Muğan

QIRMIZI QARANLIQDA KİNOPYES

Olay dolu bir kino görüntüsüdür

Qırmızı işıq arxasında

Dilənən qadın.

Kürəyində;

Şərabı şalıyla

Şələlənmiş şəfəq.

Donuq bir qış axşamı

Yağır lopa-lopa qar  

Yubanmış yenə də yaralı bahar.

Kino beləcə başlamışdı

İki xarakteri var idi

Bu iki pərdəli pyesin

Nə Hollywood kinosuna bənzəyirdi,

Nə də Bollywood.

Boğazımı sarır boğanaq

Baxış bucağım alışır

Çökmüş duman qucağına

Sığınıb

Ağlayaraq

Xıxıram

Lap beləcə

Ürəyimin axırına çıxıram

İşıq əkilir,

Pərdə çəkilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı detektiv ustası, polis podpolkovniki Fəxrəddin Qasımoğlunun yeni yazdığı “Ruh” romanının dərcini başa çatdırır.

Fəxrəddin Qasımoğlu dalbadal dərc edilən bir neçə detektivi, xüsusən “Son gecə” böyük oxucu auditoriyası tərəfindən maraqla qarşılanıb. Bu romanda da ənənəvi qəhrəmanlar iş başındadırlar, bu dəfə onlar uşaq oğurıuğunu araşdırırlar.

Zərfin üstündəki ünvanı Layiqə çətinliklə tapdı. Axtardığı ev Yasamal rayonunun dolanbac küçələrinin birində yerləşirdi. Təxminən yarım saat bu küçələrdə o baş-bu başa gedəndən sonra buranı tapa bilmişdi. Damına qır verilmiş, qapısı taxtadan olan köhnə bir həyət evi idi. Qapını döyüb gözlədi. Bir azdan nimdaş ev xalatında olan, başına xalatı kimi köhnə şal bağlamış ev sahibəsi qapını açdı. Qarşısında dayanmış zövqlə geyinmiş xanımı görəndə təəccüblə ona baxdı. Layiqə salam verib soruşdu:

- Bağışlayın, Talıb Musayevin evi buradır?

Ev sahibəsi başını tərpədib eyni təəccüblə, - buradır, - dedi.

- Bəs özü evdədir?

- Yoxdur, bir saata gələcək.

Ev sahibəsi yenə də suala cavab verib heç nə soruşmadan dayanıb gözləyirdi. Layiqə əl çantasını açıb oradakı zərfi çıxarıb qadına uzatdı.

- Bu zərf həyat yoldaşınıza çatacaq.

Zərf kifayət qədər qalın idi. Onu alıb üstündəki ünvanı və həyat yoldaşının adını oxuyan qadın soruşdu:

- Ay bacı, bilmək olar bu nə zərfdir, kim göndərib? Biz axı heç nə gözləmirik?

Layiqə qısa cavab verdi.

- Xahiş ediblər bunu yoldaşınıza, özü evdə olmasa sizə verim. Başqa heç nə bilmirəm. Mən öz işimi yerinə yetirdim. Sağ olun.

Bunu deyən Layiqə çevrilib asta addımlarla uzaqlaşdı. Ev sahibəsi döngəni dönüb gözdən itənə qədər onun dalınca baxdı. Sonra qapını bağlayıb içəri keçdi. Stula oturub zərfin üstündə yazılanları bir də oxudu. Səhv yox idi. Zərf həyat yoldaşına ünvanlanmışdı. Ağzı da açıq idi. Astaca zərfi açdı. İçindəki rezinlə ortadan bağlanmış ikiyüzlük əsginazları görəndə bir anlıq oturduğu yerdə donub qaldı. Gözlərini bir nöqtəyə zilləyib bir xeyli belə oturdu. Sonra başını qaldırıb otağın o biri başındakı divanda uzanıb ağır - ağır nəfəs alan on iki yaşlı xəstə oğluna, qardaşlarının ayaq tərəfində sakitcə oturub başlarını aşağı dikmiş balaca qızlarına baxdı. Birdən, zərfi əlləri ilə üzünə sıxıb ucadan hönkürdü.

E P İ L O Q

Nədənsə, getməyə tələsmirdim. Elə bir işim də yox idi. Saat 6 idi. Gülanə günortadan qohumunun nişan mərasimində idi. Gec qayıdacaqdı. Evə də getmək istəmirdim. Adətim üzrə ayaqlarımı masanın üstünə uzatmışdım. Birdən ofisin qapısı açıldı. İçəri girən kuryer paltarında olan gənc salam verib soruşdu:

- Bağışlayın, Bəxtiyar müəllim sizsiniz?

- Mənəm, - qalxıb salamını aldım.

- Bu bağlama sizə çatacaq.

- Kimdəndi? - soruşdum.

- Dedilər özü biləcək, - müəmmalı cavab verən gənc bağlamanı masanın üstünə qoyub ofisdən çıxdı.

Maraqlı idi. Yaxınlaşıb toxunmadan qoyulduğu yerdə bağlamaya baxdım. Kiçik qutuya oxşayırdı. Götürüb büküldüyü kağızı açdım. Balaca, qara rəngli qutu idi. Yanında da dörd bükülmüş vərəq parçası qoyulmuşdu. Açıb oxumağa başladım: «Salam, Bəxtiyar. Yəqin «sən» deyə müraciət etdiyimçün inciməzsən. Axı bizim elə də böyük yaş fərqimiz yoxdur. Söhbətimiz zamanı uzun - uzadı tərslik edib susduğuma görə məni bağışla. Oğlum üçün qorxurdum. Yaxşı ki, sonda gözümü açdın, əsl reallığı mənə göstərə bildin. Sonra isə oğlumu xilas etdin. Buna görə sənə həyatım boyu borcluyam. Həmin gecə bağda olarkən mən özüm ölməyə razı idim. Təki oğluma bir şey olmasın. Açılan güllənin səsi maşına qədər gəldi. Bir qədər yerimdə qalsam da, bundan artığına səbrim çatmadı. Maşından düşüb siz getdiyiniz tərəfə getdim. İrəlidə qaranlıqda bir nəfərin açıq qapının dəstəyinə bağlanmış əlini dartışdırdığını gördüm. Yaxınlaşdım. Bu Ağamirzə idi. Amma həmin vaxt məni ancaq övladım maraqlandırırdı. Yanından keçib həyətə girdim. Ardımca içəri keçib qapını qolu ilə çəkib bağladı. «Oğlum hanı?» deyə soruşdum. Cavabında dizlərini yerə qoyub «məni bağışla, bağışla məni» deyib ağladı. Açıq qalmış əli ilə başına, gözünə döyürdü. Sanki yer - göy başıma fırlandı. Ağamın öldürüldüyünü düşündüm. Yerdə uzanmış adamın yanına düşmüş silah ayağıma ilişdi. Qaldırıb onu nişan aldım. Əgər görsəydiz ona tuşlanmış silahı görəndə necə rəzil bir hala düşmüşdü. Ona nifrət edirdim. «Qatil» - deyib tətiyi çəkdim. Sonra siz gəldiz. Sanki yuxuda idim. Ətrafda hər şey duman içindəydi. Elə bilirdim oğlumun cansız bədənini gətirmisiz. Onun sağ olduğunu hələ də başa düşmürdüm. Yolda sanki birdən - birə ayıldım. Sürücüyə zəng vurdum.

Bir vaxtlar o mənə «Ruh», «ruhum» deyəndə özümü necə xoşbəxt hiss edirdim. Dəli kimi sevildiyini bilmək hər qızın arzusudur. Amma taleyimin bəxtimə yazdıqlarını yaşadıqca bu sözə nifrət etməyə başladım. Çünki ömrümün son on beş ilini elə ruh kimi yaşadım. İki dünyanın arasında ilişib qalmış bir ruh. Yaşadıqlarına görə ölmək istəyən, övladına görə ölə bilməyən birisiyəm mən. Nə diri kimi diri, nə də ölü kimi ölüyəm. Hətta hamının üz döndərdiyi bir vaxtda mənə əlini uzatmış Fərmanı da aldatmışam. Hər dəfə o, Ağanı doğma oğlu kimi əzizləyəndə min dəfə ölüb-dirilirəm. Bunu ona etiraf etmək üçünsə çox gecdir. Fərman buna dözə bilməz. Bilsən, belə yaşamaq necə çətindir.

Bu gün təkcə oğlumun yanımda olduğuna görə yox, özümün də onun yanında olduğuna görə sənə borcluyam.

Mənə bu həyatda heç nə lazım deyil. İkicə diləyim var Allahdan: Əvvəlcə o, sonra da valideynlərim məni bağışlasınlar nə vaxtsa. Bu ümidlə ruh kimi də olsa, yaşayacam.

Qutudakı on beş il əvvəl aldığım bir saatdır. Üç gün sonra onun ad günü olacaqdı. Ad gününə hədiyyə etmək üçün alıb evdə gizlətmişdim. Bir gün sonra o tutuldu. O vaxtdan saxlamışam. Bir dəfə yuxuma gəlmişdi. Elə sevindim yuxuda. «Sənə hədiyyə almışam, dayan gətirim», - deyib saatı gizlətdiyim yerə qaçdım. Qayıdanda o yox idi. Nə qədər axtarldımsa, tapa bilmədim. Çıxıb getmişdi. O vaxt o yuxunun mənasını başa düşməmişdim.    

 Deyirlər bir hədiyyə alıb onu sahibinə verə bilməyəndə o yük kimi insanın üstündə qalır. Mənim bu saatı bağışlayacağım ikinci insan yoxdur. Bu beş gündə səni qardaşım qədər sevdim. Həmişə də belə xatırlayacam. Mümkünsə bunu məndən hədiyyə kimi qəbul elə. Nə vaxtsa taxıb - taxmayacağına özün qərar verərsən.

P.S. Hədiyyəni qutusu ilə verərlər. Ona görə qutunu tullamaq istəmədim. Oradakı yazıya fikir vermə. Hər dəfə görüşəndən sonra ondan ayrılmaq mənə çox çətin idi. Qutuya bu sözləri yazıb onu toyumuz üçün tələsdirmək istəmişdim. Qismət…»

Burada məktub bitirdi. Onu kənara qoydum. Qutunu açıb içindəki saatı götürdüm. Qızıl əqrəbləri olan mexaniki saat idi. Ruhanə onun mexanizmini hər gün qururmuş bu illərdə. Saniyəölçəni fasiləsiz dövrə vururdu. Qeyri - ixtiyari fikirləşdim: Görəsən xoşbəxt günlərinin yadigarı kimi aldığı bu saat sonradan onun bədbəxt günlərinin neçə saniyəsini sayıb indiyənə qədər?

Saatı kənara qoyub yenidən qutunu götürdüm. Maraqlıdır, görəsən orada nə yazılıb? Qapağını açdım. Yazı qapağın altına, xırda hərflərlə yazılmışdı. Bu qısa bir şeir idi. Oxudum.

Yenə də saatın əqrəbləritək,

Görüşüb, yenidən ayrılırıq biz.

Bir dəqiqə səninlə, bir saat sənsiz…

Şeirin sonunda üç nöqtə qoyulmuşdu. Bu nöqtələr daha xoşbəxt günlərinin hələ irəlidə olduğunu düşünən xoşbəxt bir qızın qoyduğu nöqtələr idi. Qutunu bağladım. Gözüm yenə masanın üstünə qoyduğum, məktub yazılmış vərəqə sataşdı. Məktub imzasız idi. İmza yerində, vərəqin aşağı sağ küncündə də sadəcə üç nöqtə qoyulmuşdu. Bayaq oxuyanda görsəm də buna elə də fikir verməmişdim. Ancaq indi bu nöqtələrin nə olduğunu başa düşdüm. Məktubu «Ruh» kimi imzalamaq istəyibmiş, amma sonra fikrini dəyişib sadəcə üç nöqtə qoyub bu sözün yerinə. Məktubun imza yerindəki üç nöqtə, vaxtilə qoyulmuş o üç nöqtənin tam əksini ifadə edirdi. Bu, son on beş ildə ruh kimi yaşayan bədbəxt bir qadının yazmaq istədiyi, ancaq əvvəllər sevib sonradan nifrət etdiyi üç hərfli sözü sonda üç nöqtə ilə əvəz etdiyi imzası idi.

Ayağa qalxıb seyfi açdım. Saatı məktubla birlikdə seyfin ən dərin yerinə qoydum. «Ruhanə» haqlı idi. Bu hədiyyəni nə vaxtsa qoluma taxıb - taxmayacağıma hələ qərar verməliydim…

 S O N

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“15-18 yaşlı uşağın məsciddə nə işi var?" - Deputatlığa namizədin mənasız çıxışı gündəm oldu” - bu cür manşet xəbəri saytları dolaşdı. 

Bir neçə gündən sonra - sentyabrın 1-i keçiriləcək növbədənkənar parlament seçkilərində 59 saylı Quba seçki dairəsindən Yeni Azərbaycan Partiyasının namizədi olan Əlibala Məhərrəmzadənin guya ki, Qubada seçicilərlə görüş zamanı  ətrafına topladığı insanlarla danışarkən "Yoxsa gedir məscidə kimsə ona bir təriqət öyrədir, o birində gedib, başqa təriqət öyrənir. Məscidə 50-60 yaşlı insanlar getməlidir, 15-18 yaşlı uşağın məsciddə nə işi var?" deyib.

Guya, onun bu sözləri inanclı insanların yaşadığı Qubanın dindar əhalisinin qəzəbinə səbəb olub.

Ağ yalandır!!!

Tanınmış yazıçı, kouç, üstəlik də professor, həm multikultural dəyərlərdən və tolerantlıqdan, həm milli-mənəvi dəyərlərdən, o cümlədən dinimizin təbliğindən saysız-hesabsız yazılar yazan, fikirlər səsləndirən Əlibala Məhərrəmzadə nə dediyinin fərqində olan adamdır. Qubalı seçicilərlə görüşdə söhbət azyaşlı uşaqların məscidə getməsindən gedib, o da deyib ki, “hətta sivilizisasiyadan uzaq keçmişdə belə azyaşlı uşağın məscidə deyil, mədrəsəyə getməsi, savad almağı üstün tutulub. Günümüzdə - 3-cü minilliyin İKT inqilabı dövründə də, şübhəsiz, azyaşlı uşağın məscidə deyil, məktəbə getməsi vacibdir.”

Bu fikri konteksdən çıxarıb saytlarda ajiotaj yaratmaq istəyən isə sən demə, Əlibala Məhərrəmzadəyə 59 saylı Quba seçki dairəsindən alternativ olan namizədlərdəndir. 

Bu cür rəqabət olmaz. 

Qubalılar tükü tükdən seçməyi yaxşı bacarırlar. Quba üçün hələ deputat olmadan nə qədər faydalı iş görüb əslən Qubanın tanınmış nəslindın olan Əlibala Məhərrəmzadə. Burada onun yaradıcılıq- messenatlıq fəaliyyətindən olduqca cüzi faktlar gətiririk: Qubanın abadlaşdırılmasına əməli töhfələr vermək; Quba tarixi barədə kitab yazmaq; Qubada yüzlərlə insanı iş yerləri ilə təmin etmək; Qubada kitab mağazası, elm və bilik kursları açmaq; Qubada dünya çempionları yetişdirən idman klubu yaratmaq; Qubada yas mərasimi mərkəzi inşa etmək; şəhid ailələrinə və qazilərə daim qayğı göstərmək və s. və i.

Təbiidir ki, deputat seçildikdən sonra o, bu işləri daha səylə davam etdirəcək. Və mütləqdir, onu da nəzərə alaq ki, Əlibala Məhərrəmzadə Azərbaycana zəfər yaşatmış Prezident İlham Əliyevin sədrlik etdiyi partiyanın namizədidir.

Belə bir namizədi qoyub seçicilər böhtan və şərdən başqa heç nə bacarmayan kəslərə səs verərlərmi sizcə?

Məncə YOX!

Şəkildə: Əlibala Məhərrəmzadə qubalı seçicilərinin arasında

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Qarabağ bölməsi

Qreqori Petrovun "İdeal müəllim" əsəri, təhsil və müəllimlik mövzusunu dərin bir şəkildə analiz edən və oxucuları bu mövzuda düşünməyə vadar edən bir əsərdir. Əsərin əsas ideyası və qayəsi "yaxşı müəllim necə olmalıdır?" sualına cavab axtarmaqdır.

Əsərdə yer alan Raçinski obrazı, yalnız elmi nailiyyətlərə deyil, eyni zamanda insani dəyərlərə, əxlaqa və maarifləndirmə arzusuna sahib bir ideal müəllim prototipidir. Raçinski Moskva Universitetində uğurlu bir karyera qurmaq əvəzinə, kənd məktəblərində işləməyi seçir. Bu seçim müəllimlik peşəsinin mənəvi tərəfini vurğulamaqla yanaşı, müəllimlərin cəmiyyət üçün nə qədər böyük bir əhəmiyyət daşıdığını, nəlrə edə biləcəyini göstərir. O, kənd uşaqlarını maarifləndirmək üçün öz komfort zonasından çıxaraq, çətin və məsuliyyətli bir yola qədəm qoyur. Bu, onun fədakarlığını və müəllim peşəsinə olan dərin bağlılığını simvolizə edir.

Kitabda kənd məktəblərinin vəziyyətinə diqqət çəkilməsi  bizim kimi bir çox cəmiyyətlərdə hələ də bu mövzularda problemlərin aktual olduğunu göstərir. Raçinski kimi müəllimlər yalnız bilik ötürmək deyil, həm də uşaqları əxlaqlı və cəmiyyət üçün faydalı bir fərd kimi formalaşdırmaq vəzifəsini daşıyırlar. Məncə, günümüzdə müəllimlər bu örnəyi nümunə götürməyi bacarsa, gələcək nəsillərin formalaşmasında fəal rol oynaya bilərlər. 

Əsərin bədii təhlilində vurğulanması lazım olan əsas məqamlar bunlardır:

-Müəllimlərin cəmiyyət üçün fədakarlığı:

Müəllimlər yalnız bilik ötürən deyil, həm də dəyərləri formalaşdıran əsas fiqurlardır.Professor Raçinski obrazı vasitəsilə müəllimlərin fədakarlığı və cəmiyyət üçün gördükləri işlərin önəmi vurğulanır.

-Maarifləndirmə: 

Kitab maarifləndirmə yolu cəmiyyətin dəyişdirilə biləcəyini və bu dəyişikliklərin kənd məktəblərindən başlamalı olduğunu göstərir.

-Sosial ədalət:

 Kitabda kənd uşaqlarının təhsil hüququna və sosial ədalətin təmin olunmasına xüsusi diqqət yetirilir.

"İdeal müəllim" əsəri hər bir müəllimin öz peşəsinə və missiyasına yenidən baxmasına səbəb ola biləcək bir əsərdir. Kitabın verdiyi mesajları daha yaxşı anlamaq və bu mesajı həyatımıza tətbiq etmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Azərbaycan, doğma vətənim. Mən sənin doğma balan, aşiqin kimi səni, sənin gözəlliyini kətan üzərində vəsf etməkdən yorulmuram, doymuram”

Bu gün SSRİ Xalq rəssamı fəxri adına layiq görülmüş ilk Azərbaycanlı rəssam, əməkdar incəsənət xadimi, dövlət mükafatı laureatı, xalq rəssamı, professor Mikayıl Abdullayevin anım günüdür.

Mikayıl Hüseyn oğlu Abdullayev 1921-ci il dekabrın 19-da Bakıda anadan olmuşdur. O, 1939-cu ildə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbini, 1949-cu ildə isə Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunu bitirmişdir.

Moskvada təhsil aldığı dövrdə o, burada dünya şöhrətli rəssamlardan - İ.E.Qrabar, V.V.Fakorskaya, S.V.Gerasimov və başqa görkəmli fırça ustalarından dərs almışdır.

1947-ci ildə Moskvada keçirilən ümumittifaq bədii sərgisində “Axşam” əsəri ilə iştirak etmiş və  bu əsər ona  böyük uğur və tamaşaçı marağı gətirmişdir.

Rəssamın ilk fərdi sərgisi də Moskvada keçirilmişdir.

O,  Bakıya qayıdanda artıq  tanınan və sevilən məşhur bir rəssam idi.

Mikayıl Abdullayev demək olar ki, təsviri sənətin bütün sahələrində dəzgah rəngkarlığı, qrafika, teatr dekorasiyası, monumental rəngkarlıq və s çalışıb.

Rəssamın əsərləri dünyanı bir çox 

şəhərlərində təşkil  olunan beynəlxalq 

sərgilərdə və festivallarda nümayiş olunub, 

dəfələrlə müxtəlif mükafatlara layiq 

görülüb. 1966-1967-ci illərdə Berlin və 

Leypsiqdə, eləcə də sonrakı illərdə 

başqa şəhərlərdə fərdi sərgiləri keçirilib. Onun əsərləri dünyanın müxtəlif muzey, qalereya və şəxsi kolleksiyalarında 

saxlanılır. Rəsmləri ilə yanaşı özünəməxsus yazı üslubu olan sənət 

ustasının öz yaradıcılığı və dünya 

sənətkarlığı barədə məqalələri müxtəlif qəzet və jurnallarda dərc edilib.

Rəssamın şöhrətinə yeni çalarlar gətirən “Mingəçevir işıqları” əsəri həm Moskvada, həm də Budapeşt şəhərində sərgilənib.

O, müxtəlif illərdə bir çoxxarici ölkələrdə - 

Hindistan, Əfqanıstan, Macarıstan, Polşa, 

İtaliya və digər ölkələrdə yaradıcılıq 

ezamiyyətlərində olmuş və təəssüratlarını 

əsərləri ilə ifadə etmişdir.

Əsasən tematik tablolar ustası kimi tanınan Mikayıl Abdullayev portretlər də yaratmış, bir sıra kitablara illüstrasiyalar da çəkmişdir.

Onun portretləri arasında Üzeyir Hacıbəyovun portreti xüsusi diqqət çəkir. 

Vətəni qarış-qarış gəzməyi çox sevən rəssamın cənub bölgəsinə olan səfərindən yadigar qalan əsərləri o qədər maraqlı və baxımlı idi ki, onlardan biri - “Sevinc” lövhəsi 1958-ci ildə Brüsseldə keçirilən Ümumdünya sərgisində gümüş medala layiq görülüb.

Rəssam elə 1974-cü ildə layiq görüldüyü Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı adını da məhz bu tablolarına görə almışdır.

Mikayıl Abdullayev Azərbaycan təsviri sənətin inkişafında göstərdiyi xidmətlərə görə 1955-ci ildə Azərbaycan SSR Əməkdar 

İncəsənət Xadimi fəxri adı alıb. 1958-ci ildə

SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının müxbir üzvü seçilib. 1963-cü ildə SSRİ Xalq rəssamı 

fəxri adına, 1969-cu ildə beynəlxalq 

C.Nehru mükafatına, 1974-cü ildə 

Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq 

görülüb. Xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır ki, o, SSRİ Xalq rəssamı fəxri adına layiq 

görülmüş ilk Azərbaycan rəssamı 

olub.

O, həmçinin bir neçə dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilib. 

Mikayıl Abdullayev 2002-ci il avqustun 21-də ömrünün 81-ci ilində vəfat etmişdir.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yazıçı və cəmiyyət rubrikasında Yunus Oğuzun “Lazımsızlıq sindromu” məqaləsini təqdim edir. 

Cəmiyyət  fərdlərdən  ibarətdir. Fərdlər cəmiyyətdə lazımsızlığını anlayanda faciə başlanır. Əslində bu ən böyük faciədir! 

Ən böyük tənhalıqdır! 

Kimisi intihar edir, kimisi əl-qolunu sallayıb laqeydcəsinə yaşayır. 

Kimisi yenə də lazımlılığını göstərmək üçün cinayətlərə əl atır. 

Kimisi bütün bunları unutmaq üçün narkotik qəbul edir, içkiyə qurşanır. Kimlərsə də özünü dini təriqətlərdə axtarmağa başlayır və fərd kimi əriyir. Bu zaman o ancaq imamına, mollasına lazım olur. Fətva verildikdə onu düşünmədən həyata keçirməyə çalışır. Cahillik və xurafat da belə yaranır. Yenə də apatiya! Bununla da cəmiyyətin  deqradasiyası başlayır. 

Yaxşı ki, hələ də  mental hisslərimiz qalır, yəni övlad böyütmək, oxutmaq, toylarını etmək, nəvə-nəticə görmək tam silinib getməyib. Bu da lazımlılığın təsəllisidir. 

Ya da çoxları özlərini cəmiyyətə elə  göstərirlər ki, guya cəmiyyətə doğrudan da lazımdırlar. Başını qaldırıb gözlərinin içinə  baxanda anlayırsan ki, özü də bunu başa düşür, amma üzə vurmur. O ömrünü beləcə başa vurur. Təəccüblüdür ki, bunu bəziləri heç başa düşmürlər. Belə cəmiyyətlərdə yaltaqlıq, yalan danışmaq, mədhiyyə  demək, rüşvətxorluq, satqınlıq, xainlik, qohumbazlıq, maliyyə dostluğu lazımlılığın  ən yüksək pilləsi olur.  

Beləcə lazımsızlığın sindromu yaranır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.08.2024)