“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı III Gəncə Kitab Sərgisinin təşkilatçısı olan Azərbaycan Nəşriyyatlar Assosiasiyası İB-nin sədri Şəmil Sadiqin sərgidə baş verən çox diqqətçəkən bir olayla bağlı qeydlərini təqdim edir. 

III Gəncə Kitab Sərgisinin açılışı gününün son saatlarında tələbəlik dostum, dəyərli ziyalımız, Gəncə Aqrar Uiversitetinin rektoru Zəfər Qurbanov zəng etdi ki, cənab nazirlə sərgiyə gəlirik. Rektor təyin olunandan tələbələrin sevimlisi, univetsitetin elmi potensialının yüksəlməsinə daim xidmət göstərən Zəfər müəllim hər sərgimizdə iştirak edirək bizi şərəfləndirir! 

Açığı, o, “cənab nazir” deyəndə ilk ağlıma gələn təhsil naziri oldu… Amma gələndə məlum oldu ki, Kənd Təsərrüfatı naziri cənab Məcnun Məmmədov qonağımızdır. Etiraf edim ki, adətən, bu cür tədbirlərdə, rəsmiləri sərgi ilə tanış edəndə çətinlik çəkirəm… Niyəsini siz təsəvvür edin, mən Məcnun müəllimdən danışım sizə. Bütün stendləri səbirlə, bir kitabsevər kimi gəzdi. Həm də necə… Kitablara baxır, sorğu-sual edir, seçdiyi kitabları alır. Hətta kitablara baxa-baxa arada telefonuna göz atır. Sonra bizə məlum olur ki, bütün kitabxanasını telefonda katoloqlaşdırıb, hansılar var, hansıları oxuyub, baxır, yenidən satıcı ilə dialoqa keçir. Bizim stenddə mən həvəslə Xatirə ədəbiyyatı seriyamızı təqdim edirəm, deyir, bəli, 55 cildi var bunun, ardı çıxıbsa, verin… Naşirlər bir-birinin üzünə baxır… Sanki gözləri ilə deyirlər ki, belə də nazir olar?! Çünki alışmadığımız durumdur… Sonra Teas presə yaxınlaşırıq, Rəşad həvəslə kitablar təqdim edir, bunu almışam, bunu çoxdan oxumuşan, bu seriya da var… Kataloquna baxır, hə, bu seriya yoxdur… 

Sonra Çapar nəşriyyatını soruşur… 

Bildiyiniz şokdayıq… 

Yaza-yaza düşünürəm ki, biz niyə bu qədər təəccüblənirik, ilahi, axı niyə… 

Bir nazir səfərdə olarkən eşidə ki, kitab sərgisi var, yolüstü ora vaxt ayıra bilməzmi? 

Bəyəm bir nazir kitab oxuyan ola bilməzmi?!

Bir nazir heç bir hədiyyə kitab qəbul etməyərək, özü ala bilməzmi? 

Bir nazir nəyi və niyə oxuyacağını özü müəyyən edə bilməzmi?!

Bir nazir kitabla bu qədər yaxın təmasda ola bilməzmi? 

Bir nazir Bakıdakı növbəti sərginin nə vaxt keçiriləcəyini öz qeyd dəftərinə yaza bilməzdimi? 

Bir nazir hansı nəşriyyatın hansı mövzulu əsərlər çap etdiyini bilə bilməzdimi? 

Bir nazir, bir məmur… 

Bu günümüzə rəng qatdığı və sözün əsl mənasında bizi təəccübləndirdiyi üçün hörmətli Məcnun müəllimə və Zəfər müəllimə dərin təşəkkürlərimi bildirirəm! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Ağalar İdrisoğlunun nəsr əsəsrləri ilə sizlərin tanışlığını davam etdirir. Bu gün sizlərə “Dərəbəylik” novellası təqdim edilir.

                      Xalq yazıçısı Elçinin “Toyuğun diri qalması”

                              və “Dolça” povestlərinə nəzirə

... Əminə xanım Ağabacının və Ağababanın acığına bağ evini məhz bu kənddə aldırmışdı Bəşir müəllimə. Özü də kimin evini alsa yaxşıdı? Zübeydənin. Bəli. Zübeydə ağır xəstələndiyindən və ona müalicə üçün çoxlu pul lazım olduğundan üç-dörd il bundan qabaq evini dəyər-dəyməzinə satmışdı Əminə xanıma. Zübeydə də həmin pulu götürüb getmişdi müalicəyə. Elə o gedən olmuşdu. Hansı məmləkətə getdiyi də heç kimə məlum deyildi... Nə öldüsündən, nə qaldısından xəbər vardı.

Gözünə döndüyüm Əminə xanım da kənd adamlarının, elə şəxsən Ağabacı və Ağababanın acığına Zübeydənin evini sökdürüb, yerində bir imarət tikdirmişdi ki, gəl görəsən. İki göz istəyirdi ki, tamaşa eləsin. Hələ canım sənə desin, ətraf bağları da alıb qatmışdılar bura. Həyətin ucu-bucağı görünmürdü... Sovet hökuməti dağılandan sonra, yəni bu məmləkətdə dərəbəylik başlayandan Bəşir müəllimin də, Kələntər müəllimin də, necə deyərlər, aşıqları “toxan” durmuşdu. Qorxu yox, hürkü yox. “Dərə xəlvət, tülkü bəy” deyib başlamışdılar min cür fırıldağa... Pul da sel kimi axırdı ciblərinə. Abış yəni Adil instituta girəndən sonra Kələntər müəllim də artıq olmuşdu bu evin məhrəm ailə üzvü... Abış da nə Abış. Uşaq atasından çox Kələntər müəllimin bütün biclik dərslərini yaxşı öyrənmişdi. Və Kələntər müəllimin hesabına bu bazar iqtisadiyyatı, hər şeyin hərraca qoyulduğu keçid dövründə, Abış da cavan yaşında artıq olmuşdu böyük bir şəhərin polis rəisi. Özü də çiynində üç böyük ulduz gəzdirirdi. Yəni olmuşdu polis polkovniki. Söz vardı ki, Allah qoysa Əminə xanım deyən kimi, Adil bala bu yaxınlarda olacaqdı general mayor. Bə nə... Hər uşağın nə Əminə xanım kimi anası, nə də Kələntər müəllim kimi arxası, dayağı ola bilər... Bu yandan da hakimiyyətdə olanların onundan doqquzu onların öz adamları, öz həmyerliləri, öz qohumları, öz çaşqa-loşkaları idi. Özü də bundan sonra daha heç qorxuları da yox idi.  Çünki çox dərinə kök atmışdılar...  Heç tankla da onları bu vəzifələrdən dartıb çıxara bilməyəcəkdilər...

Zübeydənin həyətindən indi əsər-əlamət qalmamışdı. Ağacların, meynələrin çoxu kəsilmişdi. Yerində, dünyanın ayrı-ayrı yerlərindən dekorativ və meyvə ağacları gətirilib əkilmişdi. Həyətdə böyük bir çarhovuz da tikilmişdi. Hətta Əminə xanımın xahişi ilə, çarhovuzun tən ortasında, Bəşir müəllimlə, Kələntər müəllimin bir yerdə böyük heykəllərini yapmışdılar. Bu heykəllər də əl-ələ tutub, Əminə xanım yatan otağa tərəf baxırdılar...

Orta əsrlər qəsrinə oxşar imarətin arxa hissəsində böyük bir boz dağ düzəltmişdilər. Deyilənə görə Bəşir müəllimgilin ta inqilabdan qabaq gavurların əlində olan kəndləri həmin boz dağın döşündə yerləşirmiş. Bəşir müəllimin də ata evləri həmin boz dağın ətəyində imiş. Evlərindən bir az aralıda boz dağın döşündə isə kəndin qəbiristanlığı varmış. Bəşir müəllim də eləmə tənbəllik, bir rəssam gətizdirib əvvəlcə həmin boz dağın şəklini çəkdirib. Sonra da şəkildəki kimi elə həyətdə həmin boz dağı düzəltdirib. O, boz dağın döşündə də öz atasının, anasının, Əminə xanımın atasının, anasının və qohumlarının simvolik baş daşlarını düzəltdirib. İndi hər gün səhər yuxudan duranda, həmin baş daşlarına baxıb, fatihə verir, salavat çevirir. Əvvəllər Əminə xanım, o qəbir daşlarına baxanda əti çimçəşirdi. Deynirdi. Dodağının altında Bəşir müəllimin ünvanına bəzi söyüşləri söyüb və ucadan da bu sözləri deyirdi:

- Sən Allah, bir gör e... Bu kişinin başı vapşe xarab olub. Heç belə şey olar, sən Allah?.. Harda görünüb bu? Həyətdə də qəbiristanlıq olar sən Allah?.. Ay səni görüm belə kişi...

Sonra Əminə xanımın köpü yatdı. İndi bəzən özü də Bəşir müəllimə və həmin qəbir daşlarına baxıb, dodağının altında fatihəyə oxşar bir şey mızıldanırdı...

Əminə xanımın istəyi ilə həyətdə böyük bir qara it də saxlayırdılar. Adını da Ağabacının və Ağababanın acığına qoymuşdular Dolça. Bu Dolça adlı iti də Həsənulladan almışdılar. Həmin o, Qriqori Mixayloviçdən. Kənddə heç kimin gözləmədiyi bir hadisə baş vermişdi. Günlərin bir günü həmin o Xanıtı-Mansidən həqiqətən sifəti Həsənullaya oxşayan, ancaq gözləri qıyıq bir cavan kişi gəlmişdi. Demə, bu Həsənullanın oğlu imiş. Zarafat-zarafat sən demə həqiqətən Həsənulla Xantı-Mansidə öz kökünü salıbmış... Gözləri qıyıq, Həsənullaya oxşayan bu cavan kişi bir neçə gün kənddə, onun yanında qalıb. Həsənulla da kənddə kimi görürmüşsə şəstlə deyirmiş:

- Xoroş, moy oğul priyexal... (Mənim oğlum gəlib.)

Bir həftə qalandan sonra isə Həsənullanın gözləri qıyıq oğlu, onu da götürüb özü ilə aparıb, Xıntı-Mansiya. Həsənulla da getməyə razılaşıb. Ona görə ki, daha qarovulçu işləmirdi. Çünki qorumağa daha bir şey qalmamışdı. Zavod, fabriklərin ən lazım olan detallarını, hissələrini rəhbərlər elə özləri satmışdılar iranlılara, türklərə. Yel vurub, yengələr oynayan həmin zavodları, fabrikləri də su qiymətinə özəlləşdirmişdilər. Həsənulla kimiləri də çıxartmışdılar öz hesabına məzuniyyətə... Bu məzuniyyət də illərlə davam eləyirdi. İşçilər də daha işə qayıtmaqdan əllərini üzmüşdülər… Bu dərəbəylikdə də onları başqa işə kim götürərdi?.. Həsənullanın da arvadı ölmüşdü. Özü də daha qocalmışdı. Qoca adam, pul yox, dolanacaq yox... Daha neyləməliydi Həsənulla? Oğlu deyən kimi:

- Poyexali so mnoy?  (Gedək mənimlə.)

Həsənulla elə o dəqiqə demişdi:

- Xoroşo.(Yaxşı.)

Elə bil Həsənulla, bu bir həftədə oğlundan ancaq bu sözləri gözləyirmiş.

Əminə xanım da eləmə tənbəllik elə həmin günü, yəni kəndə səs yayılanda ki, Həsənulla qıyıq göz oğlu ilə gedir Xantı-Mansıya, gecəynən hasar qonşuları Həsənullanı çağırıb evlərinə. Yağlı dilini işə salıb. Həsənullanın saqqızını oğurlayıb, evini, həyətini, hətta o qara itinə də pul verib alıb. Elə səhəri gün Həsənullanın köhnə hasarını sökdürüb, yerində təzə hasar tikməyə başlayıblar. Həsənulla da bunu görəndə başlayıb, uşaq kimi ağlamağa. Hasar qonşusu Ağababanın ona acıqlı-acıqlı baxdığını görəndə başlayıb daha ucadan ağlamağa və deyib:

- Ya nevinovat. Jizn zastavil... (Mən günahkar deyiləm. Həyat məcbur elədi.)

Məsələ belə idi ki, Ağababa da eşidibmiş Həsənulla gedəcək. Gəlib ona yaxınlaşıb və deyib:

- Atam-qərdeşim, Həsənulla. Eşitmişəm oğlunla gedəcəksən Amur vilayətinə. Baladadaş ordadı. Məktub yazaq Baladadaşa, qoy orda sənin bu evinin, həyətinin pulunu versin. Ev elə bil ki, sənin özünündü. İstədiyin vaxt gələ bilərsən.

Ağababa Həsənullanın evini Ağagül üçün almaq istəyirdi. Ağagül evli idi. Evi yox idi. Dörd uşağı vardı. Nuhbala da evli idi. Onun da dörd uşağı vardı. Üç ailə bir tirin altında yaşayırdı. Ağabacıgil qızları köçürmüşdü. Subay bircə sonbeşik oğlanları qalmışdı. Həmin o uşaq ki, Ağabacı, həmin gecə yerinə girəndə Ağababaya utana-utana, qızara-qızara demişdi:

- Ağababa, başıva dönüm deyəsən uşaq gözləyirəm... Bax, bu həmin o uşaq idi. Ağababa da bu oğlana atasının adını qoymuşdu. Sonra da Ağabacıya əyri-əyri baxıb demişdi:

- Ağəz, daha bəsdi!

Ağabacı da yazıq-yazıq Ağababaya baxıb, guya təqsirkar təkcə o özüdü. Demişdi:

- Ağababa başıva dönüm, mən nə deyirəm ki... Qoy sən deyən olsun.

Ağagül zabit idi. Qarabağ savaşında iştirak eləmişdi. Hətta gedib Bəşir müəllimgilin Qərb məmləkətində olan kəndlərinə də çıxmışdı. O kəndin gavurlardan azad olunmasında da iştirak eləmişdi. Orduda olan başı pozuqluq, mənəm-mənəmlik, yekə-xanalığa görə heç nə eləyə bilməyib, kəndi yenidən düşmənlərə təhvil verib, geri çəkilmişdilər. Ağagül də bunlara etiraz eləyəndə hətta özümüzkülərdən kimsə torpağı qoruduğuna görə Ağagülü ayağından yaralamışdı. O da hər şeyə tüpürüb, geri qayıtmışdı. Heç kimə heç nə deməmişdi. Evlərinə gəlmişdi. Yaranın şiddətləndiyini görüb axırda getmişdi hərbi hospitala. Bir müddət hərbi xəstəxanada yatandan sonra ayağı sağalmışdı. Ancaq həkimlərə pul vermədiyinə görə müalicəni pis aparmışdılar. Və Ağagül əbədilik şikəst qalmışdı. Həmin vaxt onun adına “fərari” damğası vurub, üstünə də bir-iki şər atıb, tutub salmışdılar türməyə.

Bu hadisə də belə olmuşdu. Ağagül yaralanıb evlərinə gəlmişdi. Sonra da hərbi xəstəxanada müalicə olunmuşdu. Sağalandan sonra, ayağı şikəst qalan vaxtı evlərində istirahət eləyəndə hərbi prokurorluqdan gəlib onu aparmışdılar. Ağagül, həmin hərbi şöbədə rəis işləyən Abışı-Adili görüb tanımışdı. Ağagülün hansı kənddə yaralandığını biləndə, Abış-Adil şəstlə demışdı:

- O bizim kəndimizdi...

Sonra Adil-Abış, Ağagüldən bu işi xətm eləmək üçün pul istəyib. Aralarında böyük dava düşüb. Pulu olmayan Ağagül də əsəbiləşib, Adili - Abışı söyüb:

- Alə, sən niyə kişi olursan? Gedib qoruyaydın da kəndinizi. Nəsillikcə kəndinizi qoyub qaçmışdınız Bakıya... Mən isə bakılı ola-ola sizin kəndinizi qoruyurdum. Sonra da davasız - şavasız kəndi verdilər dığalara. Mən də onlara deyəndə ki, kəndi qoyub arvad kimi hara qaçırsınız, elə özümüzünkülər məni vurub yaralardılar... Alə, mənim pulum var sənə verməyə? Alə, anası göyçək...

Elə bu sözlərinə görə də Ağagülü, ordaca tutub, salmışdılar türməyə fərari adıyla. Guya Ağagülün, Abış - Adilə “anası göyçək” deməsi çox yer eləyib ona. “Aydan arı, Sudan duru” olan anasına Ağagul niyə yalandan şər atıb. Belə söz gəzirdi ki, bu yaxınlarda amnistiya olacaq, Ağagülü də əfv edəcəklər.

Hə onu deyirdim axı. Həsənulla, Ağababaya heç nə deməmişdi. Nə “hə”, nə də ki, “yox”. Bir saatdan sonra isə Əminə xanım onu çağırtdırmışdı. Həsənullaya o qədər pul vermişdilər ki, o, anadan olandan bu qədər amerika dolları görməmişdi, daha doğrusu bu qədər dollar əlində tutmamışdı. Ona görə də sevincindən dili tutulmuşdu. Atasının sevincdən dili tutulduğunu görən həmin qıyıq göz oğlu da o dəqiqə demişdi:

- Mı soqlasnı. Da, oteçs? (Biz razıyıq. Hə, ata?)

Həsənulla da sevinc və təəcüblə gah oğluna, gah da əlində tutduğu dollara baxıb, həm başını dəfələrlə yellətməklə, həm də dililə demişdi:

- Da. Soqlasen. Ya nikoqda ne videl tak mnoqo dollar... (Hə. Razıyam. Mən heç vaxt bu qədər dollar görməmişəm.)  Ona görə də Həsənulla qonşusu Ağababaya yazıq-yazıq baxıb deyirdi:

- Ya nevinovat. Ağababa, əzizim, jizn zastavil... ( Mən günahkar deyiləm. Ağababa əzizim. Həyat məni məcbur elədi.) Həsənulla  oğlu  qıyıqgözlə Xantı-Mansıya  gedən gününsəhəri Əminə xanım da əmr verib, Həsənullanın köhnə həyəti ilə, Ağababanın həyəti arasında düz beş metrlik hasar hördürüb. Hasarın bu tərəfındə də bir tövlə tikdirmişdilər. Orada da atlar saxlayırlar. Atların da peyninin iyi gedirdi Ağababagilə... Məsələ bundadır ki, Bəşir müəllimlə, Kələntər müəllimindi meyllərini salmışdılar ata. Ona görə də iki baş, cins at almışdılar. Səhər-axşam, həmin atları minib, ovçu paltarlarını geyinib, qoşalülə tüfənglərini götürüb, gedirlər dənizkənarına ova. Yanlarında da həmin o Dolça. İti də nə təhər öyrətmişdilərsə ova gedəndə də, qayıdanda da Dolça düz Ağababagilin evlərinin qabağında dayanıb, hürürdü onlara sarı. Ağabacının da dişi bağırsağını kəsirdi. Lakin Ağababanın, gəlinlərinin, uşaqlarının, nəvələrinin yanında heç nə deyə bilmirdi. Ancaq tək olanda, həmin biədəb söyüşünə bir-iki əlavə də eləyib, Əminə xanımın qarasına deyirdi:

- Vay ciyərüvüz yansın, sizün! Yansın ciyərüvüz! Köpək uşağı, əclaf uşağı əclaf! Bu fahişənin hikkəsinə bax ey... Hələ utanmaz-utanmaz evdə də iki kişi saxlayır... Üstəlik bir-birinə qoşub ova da göndərir. Həyasızlığa, dərəbəyliyə bax ki, iti də bizə hürdürür. Bu fahişədə gücə, hiyləyə bax ki, kəndin yarısının ev-eşiyini aldırıb qohum-əqrabasına. Dörd yanımız hamısı bunun qohum-qardaşlarıdı. Tayfasıdı. İydəyənidi. Belə getsə deyəsən bizi öz kəndimizdən vısılka elətdirəcəklər!..

Deyəsən Ağabacının bu axırıncı sözləri günlərin bir günü çin oldu. Belə ki, günlərin bir günü Adil-Abış sevincək evə gəlib dedi:

- Vsyo, mamaşa, mən artıq arzuma çatdım.

- Nə arzun mama qurban, - deyə Əminə xanım soruşdu.

- Bu gün axır ki, qərar verildi. Qərar verildi ki, kəndin bizim evimizdən o yandakı evləri sökülsün və yerində beynəlxalq standartda cıdır meydançası, stadion tikilsin. Bundan sonra dünyanın hər yerindən bura cıdır yarışına gələcəklər. Cıdır oyunları keçiriləcək. Dünyanın milyonerləri qumara pul qoyan kimi, yarışan atlara da pul qoyacaqlar. Yığılan pulların da bu başdan iyirmi beş faizi olacaq bizim. Kim qalib gəlsə, o da iyirmi bez faizini verəcək bizə. Təsəvvür eləyirsən təkcə bir oyundan biz nə qədər dollar qazanacağıq?..

- Nə qədər? - deyə, Əminə xanımın gözləri, pişik siçan görəndə necə parıldayırsa, elə parıldadı.

- En qədər, - deyə Adil-Abış sevincək qışqırdı:- En qədər!.. Bəşir müəllim sevinclə oğlunu qucaqladı.

- Malades! Oğul belə olar ey.

-  Mənim yetirməmdi, mənim tələbəmdi, - deyə Kələntər müəllim də əlini sinəsinə vurdu.

- Sabah da mənə general rütbəsi verirlər, - deyə Adil-Abış bir az da ucadan qışqırdı.

- Nə? Necə? General balama maması qurban, - deyə Əminə xanım sevinclə oğlunu qucaqlayıb, öpdü və çırtma çalıb yekə bədənini əsdirdi. Sonra Bəşir müəllimə, Kələntər müəllimə baxıb dedi:

- Bu isə mənim tərbiyəmdi. Hamıyla tez dil tapmağı, öz xeyri üçün yaxşıca rola, qılığa girməyi də ona mən öyrətmişəm. Maması qurban general balama.

... Həmin gün Əminə xanımın bu dörd mərtəbəli qəsrə oxşar evində böyük bir ziyafət oldu. Çoxlu paqonlu, paqonsuz Adil-Abış kimi yekəpərlər gəlmişdi bu ziyafətə. Özü də hamısı xarici maşınlarda. Kənd yaranandan bu günə kimi bu qədər xarici maşın, belə yekəpərlər görməmişdi... Yeyib-içəndən sonra həmin yekəpərlər, bazburtlular çıxıb kəndi piyada gəzirdilər. Gecənin sakitliyində onların səs-küyü, gülüşləri kəndi başına götürmüşdü. Adil-Abış da onlara cıdır meydançasının, stadionun harada olacağını, oturacaqların harada yerləşəcəyini, restoranların, mehmanxanaların, saunaların, qumarxanaların, disko barların harada tikiləcəyini həvəslə danışır və göstərirdi. Dostları, şərikləri də ona diqqətlə, maraqla qulaq asır, hər biri də öz fantaziyalarında, təxayüllərində dünya standartlarına uyğun böyük bir əyləncə mərkəzi yaradacaqlarını və burdan milyonlarla pul qazanacaqlarını fikirləşirdilər. Elə bir əyləncə mərkəzi ki, bütün dünyada məşhur olacaq. Bütün dünya milyonçuları, Adilə-Abışa və onun dostlarına paxıllıq eləyəcəklər. Hətta mənfur qonşularımız olan erməni gavurları da... O gavurlar ki, sonra məcburən Bəşir müəllimgilin həmin o boz dağın ətəyindəki kəndlərini yalvar-yaxarla onlara qaytaracaqdılar ki, təki Adil-Abış icazə versin həmin erməni gavurları da gəlib cıdır yarışlarında iştirak eləsinlər... Onsuz da müharibədə  Azərbaycan əsgərlərinin qarşısında duruş gətirə bilməyib, Qarabağı verməyə məcbur olmuşdular. Bu gün-sabah Zəngəzur yolu da açılacaqdı. Zəngəzurdan da Abış-Adilgilin kəndlərinə, dədə-baba yurdlarına çox az bir yol vardı.

… Kənddə isə Adilin-Abışın və dostlarının bu planlarından, bu oyunlarından heç kimin xəbəri yox idi. Çünki artıq gecənin yarısı idi. Kənddə hamı yatmışdı. Şirin yuxu görənlər də vardı. Həmin yuxuda çoxlu pul qazananlar, Əminə xanımın evi kimi imarətlər tikənlər, özünə yaxşı gün-güzəran düzəldənlər, uşaqlarının qarnını doydurmaq üçün çörək qazanmaq arzusu ilə yaşayanlar da vardı... Bunlar hamısı şirin, rəngli yuxular, xəyallar idi... Bəli, kənddə hamı yatmışdı. Heç kimin, heç nədən xəbəri yox idi. Xəbəri yox idi ki, sabah onların kəndləri və özlərinin taleləri ilə nə baş verəcəkdi...

Guya xəbərləri olsaydı neyləyəcəkdilər?.. Hakimiyyət də, pul da, güc də, zor da Abış-Adilgilin əlində idi. Onların qabağında ölkə başçısı belə acız idi. Bu tarpatrupun qabağını isə heç kim ala bilməzdi. Heç bəlkə nözənbillah Allah özü də...

Sumqayıt  şəhəri,  aprel - oktyabr 2000-ci il.

Bəzi əlavələr 27 may 2023-cü ildə olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi yazıçı Təbrizdə  yaşayan Hüseyn Səlahlıdır.

Hüseyn Səlahlı

Təbriz

III

Cır-cır edir taxtalar

Püflənməyəcək qədər toz var üstümdə. 

Dizlərimdə ola bilər

Bir qrup uşaq mənə sarı qaçırdı.

Səhnəyə çıxmağıma dözə bilmirdilər.

Hoqqa qutuma göz tikmişdilər və mənsə kilidsiz.

Bir xırda pul,

Gözlərini bağla, aç.

İki xırda pul,

Hansını qulaqlarının dalında gizlədim?

Hansını atım göylərə?!

Quş işarətlini qara saçlarının arxasında gizlətdim.

Nə parlaq sırğadır?

Elə bir dovşanı çıxartmalıyam.

Saçları qədər ağzı da qaradır.

Dörd dənə dişi yox idi

Quş işarətlini göyə atıram.

Hansı başmağımı ilk bağlamalıyam?

Bir fırlanır,

Gözlər ona dönür və mən əyilirəm.

Bir əlim sərbəst,

Bir gözüm qızda.

Gülüşləri, dişləri olmayan ağız

İçdən gələn tüpürcəklərinin içi də saçları kimi qara idi.

Əlimin qabarlarına dolur (Bir şeylər becərir)

İki fırlanır.

Balcığımı palçığa basıb, palçığı balcığıma atıram.

Bağcığıma balcığımın palçığı bulaşır.

Dərinliklərinə yendikdən biri təmiz olmayan əllərim ilə bağlayıram.

Örnəyin mən və mən.

Örnəyin sən.

Bağcığmı palçıqdan keçirirəm,

Saymazcasına üstümə silirəm.  

Bağlayıram boğazıma yaraşan düyünü saqqallarım ilə,

Palçığı silmək üçün (Silirəm).

Və üç də yerə düşür, saf.

Tələm-tələsik, qutumu aça bilmirəm.

Bir dəstə bibisiz kart,

Yoxdur, heç nə yoxdur.

Ayağımı bəndə qoyub düşürəm.

Önümdə o,

Əli qulağında,

Əlində dovşanım.

Və mən barmaqlarımda sırğa

Məndən gedənsə dörd diş,

Qolumdan qaçan dovşan və

Məndən qalansa onun önündə dörd diş.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Sumqayıt- 75 layihəsi çərçivəsində Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə "Tanınmış qələm adamları" layihəsinin bu günkü qonağı AYB Sumqayıt bölməsinin nəzdində fəaliyyət göstərən "Turan" ədəbi məclisinin həmsədri, şair- publisist, yazıçı-tərcüməçi Rəfiqə Şəmsdir.

Layihəni AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin təqdim edir. 

-Necəsiz,Rəfiqə xanım?

-Təşəkkür edirəm. Allah deyib durmuşuq.

-Bu il Sumqayıtımızın 75 yaşı tamam oldu. Sizin bu şəhərin təhsil sistemində gördüyünüz işlər, qazandığınız nailiyyətlər danılmazdır. Bunu necə bacardınız?

-Mən Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun filologiya fakultəsinə ən yüksək balla daxil olub, əla qiymətlərlə bitirmişəm. Ölkənin ən savadlı elm adamlarından- F.Qasımzadə, İ.Şıxlı, Ə.Dəmirçizadə, A.Qurbanov, X.Məmmədov kimi dünyaşöhrətli akademik və yazıçılardan dərs almışam. Bu şəhərə 1974- cü ildə təyinatla qərib qonaq kimi Bakıdan gəlmişəm. Təhsil aldığım müəllimlərimin sayəsində elmin bütün sirrlərinə yiyələnmişəm və aldığım bilgiləri şagirdlərimin beyninə köçürmüşəm. Pak və təmiz əqidəylə xidmət edib, yaşamışam. Şagirdlərimin mənə olan sevgisi, inamı durur böyük uğurlarımın kökündə. Onlarla apardığım rəngarəng tədbirlərin müsbət  nəticəsi Təhsil Nazirliyinin yuxarı səlahiyyətli şəxslərinin diqqətini çəkmiş və əməyim dönə -dönə Fəxri fərman və diplomlara layiq görülmüşdür. Bir sözlə bütün uğurların qarantı kimi zəhmət və vicdanı görürəm. İş təcrübəmi Sumqayıt məktəblərində yaydılar. Məsul vəzifələrə irəli çəkildim. Sumqayıt Təhsil Şöbəsinin inspektoru kimi Moskva, Ukrayna məktəblərinin iş təcrübəsini, müsbət ənənələrini Sumqayıt məktəblərinə gətirib, təhsildə böyük uğurlara imza atdıq.

-Siz həm də AYB Sumqayıt bölməsində fəaliyyət göstərən "Turan" ədəbi məclisinin həmsədrisiniz. Hansı işləri görmüsünüz?

-Mən təhsil sektorunda işləməklə yanaşı bədii yaradıcılıqla da məşğul olurdum. Respublika, Sumqayıt mətbuatında gedən yazılarımla tanınırdım. AYB Sumqayıt bölməsinin sabiq sədri Sabir Sarvanın əlinə kitablarım hardansa keçmişdi, şeirlərimi oxumuşdu. Məni yanına çağırdı. Mənim AYB üzvlüyünə namizədliyimi irəli sürdü. Mən tərəddüd etsəm də, o, öz fikrində israrlı idi. Beləliklə, mən bölmə yarananda AYB- yə üzv seçilən ilklərdənəm. Bölmə yaranandan bölmənin nəzdində ədəbi dərnəklər fəaliyyət göstərirdi. O, mənə "Zərif " qadın ədəbi məclisinin sədri olmağı təklif etdi. Bu dəfə dinmədim. Bildim ki, faydası olmayacaq. Xeyli işlər gördük. Sonra " Turan" ədəbi məclisinin sədri olmağı mənə təklif etdi. Biz " Turan" ədəbi məclisi üzvlərinin əsərlərini mətbuatda, almanaxlarda çap etdirir, onların ad günlərini, kitab təqdimatlarını keçirir, məktəblərdə görüşlərini təşkil edirdik. Pandemiya dövrü bəzi məhdudiyyətlər qoyulsa da, tədbirlər onlayn şəkildə keçirilirdi.

Hazırda AYB Sumqayıt bölməsində demək olar ki, yeni "era" başlayıb. Mərhum şair Sabir Sarvanın işini davam etdirən, arzularını gerçəkləşdirməyə çalışan yeni sədr Gülnarə Cəmaləddin böyük masştablı tədbirlərə start verib, böyük uğurlara gedən yoldadır.

-Siz Sovet dövrünün insanısınız. O dövrün adamları elə bil alayı cür idi. İstər təhsilə, elmə, insanlığa, şeirə, poeziyaya münasibət tamamilə fərqli idi, razılaşırsınız?

-Bəli. Bunun səbəbini mən dünyada gedən siyasi, iqtisadi proseslərin dəyişməsində, SSRİ-nin dağılması, milli dəyərlərin Avropa dəyərləri ilə qovuşması, ölkədən xaricə böyük axın, təhsilimizin qarışıq bir dönəm yaşaması, eləcə də intellekt makinalarının, texnologiyanın düzgün istiqamətləndirilməməsi və s. sahələrdə görürəm.

Milli dəyərlər sistemini işə salmaq, öz milli adət- ənənlərimizə dəyər vermək, dərsliklərdə ciddi dəyişikliklər etməklə biz bu halların qarşısını almağa çalışmalıyıq.

Humanist qanunlarla yanaşı, müəyyən qadağalara da yer verməyi bacarmalıyıq.

Müəllim- valideyn münasibətlərinə əl gəzdirilməliyik. Müəllimin  nüfuzunu qorumalıyıq.

 -İnsan yoxdan yoxa çəkilən ən ali varlıqdı. Və bunu bilə- bilə pislikdən də əl çəkmir. Sizcə niyə?

-Bəzən elə suallar olur ki, onların cavabı da elə özü qədər güclü olur. Yoxdan var olan insan yaradanın möcüzəsidir. Varlığı mümkün insanın yoxluğu da elə Onun möcüzəsidir.

Bir gün yoxa çıxacağını bilən insan dünyadan ikiəlli yapışmaqla uşaqcasına ömrünün uzanacağına ümid edir.

 -Adamlarla ara məsafəniz nə qədərdir?

-Ara məsafə saxlamaq əslində insanlardan ehtiyatlanmaq, onlara güvənməməyin doğurduğu xofdur. Məncə əvvəl insanları yaxına buraxmaq, onların yaxşı və pis keyfiyyətlərini öyrənib, imkan daxilində onların islah olunmasına yardım etmək lazımdır. Əgər islahedilməzdisə, o zaman məsafə saxlamaq haqqında düşünməyə dəyər.

 -Hər kəslə səmimi olmaq mümkündür?

-Əslində səmimiyyət insanları bir-birinə yaxınlaşdıran, dərdini, acısını bölmək imkanı verən insani hissdir. Lakin içinizdə "gün üzünə" çıxarılması mümkün olmayan sirrləriniz varsa, səmimiyyətə sədd qoyun. Əks halda doğulduğunuza peşman ola bilərsiniz.

-Sizinçün dünyanın başlanğıc nöqtəsi  və son ucu?

-Mənim üçün həyatın başlanğıcı ilk dəfə anamın üzünü gördüyüm andır. Son ucu isə hər şeydən əl üzüb, dünyaya arxa çevirdiyim andır.

-Alın yazısına inanırsız? Alnımıza yazılanları oxuya bilsəydik görəsən nə baş verərdi?

-Əlbəttə! İnsanın bütün cismi Allah sözüylə yazılıb, amma alnında Allah sözü yox, onun bəndəsinə verdiyi qədər- tale yazılıb. Alın Onun möhürüylə möhürlənibsə, Onun yazdığını yaşamağa məhkumuq.

İnsan xərçəng xəstəliyinə tutulanda öləcəyini bilir, çarəsizliyini də bilir, qədərdən qaçılmaz olduğunu dərk edib dözür. Alnımıza nə yazıldığını bilsəydik də yenə  dözəcəkdik, mənə elə gəlir.

-Sevgiyə inanırsız?

-Sevgiyə inamım birmənalı deyil. Bunun izahı uzun məsələdir. Amma az da olsa inamım var. Sevgi hörmətə çevriləndə, hər iki hiss culğaşıb, ilahi eşq yox sevgi yarada bilir.

"Məndə Məcnundan füzun aşiqliq istedadı var, Aşiqi- sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var” misraları artıq arxivə çevrilmək üzrədir. Az olana da qane olmaq gərək.

-Təzədən dünyaya gəlmək imkanınız olsaydı yenə də bu taleyin övladı olmağı seçərdiniz?

-Əsla!

 -Sumqayıtın sizin həyatınızda rolu və yeri?

-Ömrümün 50 ilini Sumqayıta bağlamışam. Bu şəhərdə çoxlu dostlarım var, yetirmələrim var, onların sayəsində xöşbəxtəm bu şəhərdə.

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı?

-Bəli! Bu sual məni çox əvvəllərə apardı. Şəhərimizin başçısı cənab Zakir Fərəcovun şairlərlə ilk görüşünü xatırladım. Poeziya Evində onun əMən şairlər qarşısında söz deməyə ehtiyatlanıram. Onlar söz xiridarlarıdırlar" deməsi bu mötədil insanın təvazökarlığı, ədəbiyyata, şeiriyyətə verdiyi yüksək qiymətin ifadəsidir.

Bildiyim qədəriylə o, çox kitabsevərdir. Buna bir neçə dəfə şahidlik etmişəm. Yaxşı kitabların axtarışında olduğunu bəzi məqamlardan duymuşam. O da mənim əməyimi dəyərləndirib xeyli əvvəllər, sağ olsun! Ümumiyyətlə, yaradıcı adamlara verilən  qiyməti elə mənə verilən qiymət kimi dəyərləndirirəm.

 -Ömürün hansı fəsli daha gözəldi?* 

-Hansı fəsil səni xöşbəxt edən anlarla boldursa, elə o fəsil. Amma şeir yazmaq üçün  ən gözəl fəsil payız fəslidir. Payız duyğu, düşüncə fəslidir.

-AYB Sumqayıt bölməsinin işi sizi qane edirmi?

-Tamamən. Mərhum Sabir Sarvan kimi ciddi bir şairin yanında püxtələşən, onun böyük etimadını qazanan Gülnarə xanım kimi bir şairə, o yerə hər kəsdən çox haqq edir. Onun dövri mətbuatda, kitablarda və almanaxlarda  çap edilən şeirləri, həmçinin hələ yüzlərlə işıq üzü görməyən yazılarının ilk oxucusu kimi mənə  bunu deməyə əsas verir ki, AYB Sumqayıt bölməsi etibarlı əlllərdədir. Ona bu yolda uğurlar arzulayıram.

-Dünyanın rəngi necədi sizcə?

-Dünyanın rəngi "Ührəvi" - yəni rənglərin harmoniyasıdır. Kimə necə görünürsə, elə o rəngdədir.

-Ruhunuzun rəngi?

-Ruhumun rəngi - Bəyazdır.

Bədənimin ekizidir. Zamanı gələndə məni tərk edib, " Ağ yolla" bəyaz tüstü kimi göyə üz tutacaq.

-Sumqayıtın 75 illiyi ilində arzu və təklifləriniz?

-Sumqayıt mənim üçün doğma şəhərdir. Onun necə böyüyüb inkişaf etdiyinə 50 il şahidlik etmişəm. Onu dirçəldənlərə təşəkkürümü bildirir və bu gözəl şəhərimizə əbədiyaşarlıq arzu edirəm.

“Ədəbiyyat və incəaənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsi bu dəfə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr olunub.

_{Şərqin böyük və həssas şairi Füzuli İslam mədəniyyətinin beşiyi olan Bağdadda yaşamışdır. Fitrətən şair olan Füzuli zamanında məşhur elmləri böyük maraq ilə öyrənərək həm alim, həm şair olmuşdur...}

_{Məhəmməd Füzuli qovğalı və yoxsul əsrdə vücuda gələn bütün vəqə və hadisələrə qismən şahid olmuş, onu bütün ruhi ilə, qəlbi ilə yaşamış və o acı və sıxıcı təsirlərlə öz sənət abidəsini ucaltmışdır. O, həyatın acı həqiqətlərindən, hissin rəqiq şəfəqlərindən yüksəlmiş elə canlı bir abidədir ki, 4 əsrdən bəri yaşayır və yaşayacaq. Onu yaşadan mühitini həqiqi və doğru olaraq göstərə bilməsi və onu həyati hisslərlə tərənnüm edə bilməsidir.}

_{Pərişanlığa, fəqr və yoxsulluğa olan meyli, cəmiyyətdən uzaqlaşmaq fikri o qaba mühitin onun mənəvi qüvvələri və fitri istedadı üzərinə vurduğu damğanın təsiridir. Yoxsa Füzuli, əsasən, nə bədbin, nə də həyat və cəmiyyətə qarşı yabançı qalmaq istəyən şəxsiyyətdir.}

_{O, mühitinə deyil, mühiti ona yabançı qalmışdır. Əsrinin yeganəsi olan Füzulini o şaşqın, əsəbi və düşkün mühit təqdir etməmiş və etməzdi də. Ölüm üzlü əsrin boğucu ehtiyac və zərurəti qarşısında o dəxi hər adi şair kimi sultan Süleyman Qanuninin Bağdada daxil olduğu zaman onun ətrafında bulunan paşalara və daha sonralar onların vasitəsilə Sultan Süleymana qəsidələr təqdim etmişdi. Nə yapsın!}

_{Əsrin və maddi ehtiyacların qarşısında o da istedadından Şərq şairinin tiranlara vermək məcburiyyətində olduğu vergini ödəmişdir.}

_{O, qəsidəçilik üçün yaranmamışdı. Qəsidə nə olduğunu çox gözəl bilirdi. Məmləkəti, xalqı yıxan, yandıran iqtisadi və ictimai həyatı kökündən qurudan qüvvələrə qarşı onun qəlbi hörmətlə deyil, nifrətlə çarpırdı. Şahların və sultanların fütuhatına:}

_{...Ey Füzuli, odlara yansın bisati-səltənət!}

_{Yegdir ondan, Həq bilir, bir guşeyi-gülxən bana}

_{– deyən Füzuli saraya girmək, saray şairi olaraq bu həyatı yaşamaq arzusunda bulunmamışdır.}

_{O zülmət səltənətində, yalnız qüvvətin hakim olduğu dövrdə nə söz, nə əql, nə də zəka və istedadın heç bir qiymət və əhəmiyyəti olmadığını bildiyi halda Füzuli susmadı. Duyduğunu, gördüyünü söylədi. Qaba və cahil cəmiyyəti incə-incə iynələdi. Çirkinliklərini, qabalıqlarını üzlərinə oxudu... Mühitini xarakterizə edən və ana səciyyələrini doğru və açıq göstərən “Şikayətnamə”si başdan-başa acı qəhqəhələr, kin və nifrətlə atılmış oxlarla doludur. Hələ “salam verdim, rüşvət deyil deyə almadılar” sözləri o cəmiyyəti, o mühiti canlı olaraq göstərən bir bədiədir.}

_{Füzuli həyata dərindən nüfuz etdikcə onun iç və bayır üzünü görür, həyat və mühitə olan öz əlaqə və nəzərini təyin edir və aldığı təcrübələri maddi bir şəkildə anlatmağa çalışır.}

_{Füzuli Bağdadda yaşamış olduğuna görə şəhərin əldən-ələ keçməsini, bütün bu çalxantılarını görmüş, əhalinin ağır məişətini hiss etmiş, daimi yağmalar sayəsində sərvət və samanın da xeyir gətirmədiyini əməli olaraq anlamışdır.}

_{Bəladır şəhrlərdə mən kimi rüsvayi-xəlq olmaq,}

_{Nə xoş, Fərhadü Məcnun mənzil etmiş kühü səhrani}

_{– beyti ilə dağların asudə həyatını arzu edərkən o yalnız Fərhad və Məcnun kimi birər aşiq deyildir, onda eyni zamanda bu didişmələrdən, vuruşmalardan doğan hay-huydan qurtulmaq arzu edən şikayətedici bir ələm də vardır.}

_{...Bütün Şərq xalqlarının sevimli şairi olan Füzuli Azərbaycan ədəbiyyatına bu səmimiliyi verməmiş olsa idi, uzun bir müddət ədəbiyyatımız o nemətdən məhrum qalacaqdı. Bu münasibət ilə də Azərbaycan ədəbiyyatı Füzuliyə minnətdar olduğu kimi, şeir çiçəklərindən başına əbədi bir çələng hördüyü sevgilisinə, o canlı çiçəyə də bir o qədər minnətdardır.}

_{Həqiqətən, dünyada ən böyük məktəb həyatdır. İnsanlar həyata atılaraq qarşısına çıxan maneələrlə çarpışmaq, onun dadlı və acı cəhətlərini dadmaqla böyük təcrübə sahibi olur. Həyatda müztərib olmayan, onun acılıqlarını dadmayan, mübarizədəki zövqdən binəsib olan insanlar nə həyatın zövqünü, nə də onun qayəsini anlamış olurlar. İztirab insanları islah edir, çalışmağa, çarpışmağa sinə gərərək, mətanət və istiqamətlə irəliləmək yollarını aydınlaşdırır. Hər şeydən ziyadə insanları həyatiləşdirir və onlarda əsrin tələb etdiyi yeni bir görüş və məfkurə doğurur.}

_{...Füzulinin ruhunda qüvvət, qənaət, alicənablıq və mətanəti doğuran, onu həyata bağlayan iztirablarıdır.}

_{1928-ci il}

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Xarici Ədəbiyyat rubrikasında bu gün sizlərə Roksana İlienin şeirlərini təqdim edir.

Roksana İlie Rumınyanın tanınmış gənc şair və esseistidir. Buxarest Universitetinin Xarici Dillər və Ədəbiyyat Fakültəsinin doktorantura tələbəsidir.

Alman, ingilis, ispan, portuqal, rus, italyan dillərinin tərcüməçisi və “Mozaicul” mədəniyyət jurnalının redaktorudur. Şeirləri ingilis, italyan, türkcə, ispan, alban dilinə tərcümə edilib. O, şeir və tərcümələrinə görə, önəmli milli mükafatlar qazanıb. Roksana İlie “Mihai Eminesku” Ümumdünya Poeziya Festivalının üç dəfə iştirakçısı olub və bu beynəlxalq festivalın antologiyasına daxil olan bir neçə şeirin tərcüməçisi olub.

Şeirləri dilimizə Səlim Babullaoğlu tərcümə edib.

***

BÜTÜN QADINLAR

Oğruların quyusunda,

əcdadların bədənləri Günəşin yanında fırlanırlar.

Quyunun qumları saçlarımı çəkib yoldu,

məni geri çəkdi,

kərpiclər arasından…

Hər üç kərpicdən bir göyə çırpılırdım

Təkrar-təkrar

qan laylası kimi…

orada ola bilərdim

orada, Raçila haqqında yazılmışdır.

sinəsi bir pəncərə kimi quyunun dibinə açıldı.

At kirpiklərinin uzandığı yerdir burası

At susuzluqdan əziyyət çəkən yer.

Onu burada dəfn etmişdilər,

quyunun qısır nəfəsi altında

iyirmi il,

öz kənarında

sümükləri dərisinin altında cücərir.

kimin ağlına gələrdi ki, onun qara saçları

atlara yem olacaq.

Dilsiz gecələr

uşaqlarına yemək yedizdirirdi.

Kim səni Raçila səsləyərdi?

Öz bulağından

ayrılmış bir su ilə,

ayaqlarını necə yapışdırırsan

quyunun dibinə.

Bütün sözlərin dayanacağı yerdə

nəfəs alma.

Sənin xoş dadın var Raçila,

acı albalı kimi

sükut dadında…

Quyunun kənarını qucaqlayır

qanadsız quş kimi.

İşığın batdığı yerdə

bütün qadınlar basdırılacaq.

Sənin qara saçların quyunun dibində

sönük bir dua kimi yer üzünə…

sənin qara saçların Raçila

oğrular quyusunda…

***

KÖLGƏLƏRİ OXUYUN RAÇİLA

Bu köhnə daxmada,

Biz bütün kölgələri yığa bilərik Raçila.

Çürük və ağarmış paltarlar

yer üzündən asılır,

ayaqları başlarının altına sıxılmış halda

Hər gün qaranlığın açılmasına icazə vermək,

kölgələr getdikcə ağarır Raçila…

Onların qara südü susuzluğunuzu qaldırmaz

onların qara südü sənin bütün uşaqlarına içizdiriləcək,

evin altından əsən küləyin qəzəbi ilə,

onların qaralığı damarlarınızdan keçəcək,

onların turş qoxusu dərinizi dəyişəcək.

Bu köhnə daxmada Raçila,

kölgələrin incəliyi bizi isidəcək.

Onların zərif barmaqları səngərlər qazacaq

evin ortasında…

Bu köhnə daxmada Raçila,

evin damı zirzəmidədir,

tör-töküntü…

kölgələrin altında…

Keçmişinin kölgələrini oxu, Raçıla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mətn hər bir halda iddialıdır, çünki onun oxunmaq və bəyənilmək kimi gizli niyyəti var.

2.

Sonsuz lüğət! Mətnin gizləndiyi yer, yəni, mətnin əndərunu. Mətn sonsuz lüğətin içində “həbs”dədir.

3.

- Yenə o bağ olaydı...

- Bu nisgilin ölçüsü yox, çəkisi yox...

- Yenə o bağ olaydı...

- Nə üçün o bağ, başqası deyil?

- Yenə o bağ olaydı...

- Zamanı geri qaytarmaq qədər imkansız!

- Yenə o bağ olaydı...

- Ola bilməz! Qətiyyən mümkün deyil!

- Yenə o bağ olaydı...

- Yenə o bağ olacaq...

4.

Sufilik, əslində, müsəlmanlığın sərhədlərini vurub aşmaq, xristianlığa aparan körpüyə yaxınlaşmaqdır.

İsa deyir: “Mən və Ata vəhdət dəyik.”

Daha sonra Mənsur Həllac və Nəsimi deyirlər: “Ənəlhəq!”

5.

Xoşbəxtlik insanın ətrafı ilə daxili arasında yaranan harmoniyadır.

6.

Qədim teatrda söz tamaşaçını daha dəqiq qəbuletmə mövqeyinə həmişə uğurla gətirə bilmirdi. Buna görə də oyunçuya niqab taxmaq ehtiyacı yaranırdı. Tamaşaçının xəbisi xəbis kimi, yaxşını yaxşı kimi tanımasında uyğun niqablar sözə bu cür kömək edirdi. Yavaş-yavaş niqaba ehtiyac qalmadı. Mətn dərinləşdi. Niqabın funksiyası sözə keçdi.

7.

“ Səndən uzaqlarda günəş çıxacaq,

Səndən uzaqlarda yağış yağacaq,

 Səndən uzaqlarda Qadın doğacaq

Ağrılı-əzablı yenə də səni.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Məhmət Akif Ərsoyun anadan olmasının 150 illiyi münasibətilə Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırılan “Məhməd Akif Ərsoy. Seçmə şeirlər” kitabı TÜRKLƏRİN BÖYÜK KİTABLARI rubrikasında təqdim etdiyim növbəti kitabdır.

TÜRKSOY-un nəşri olan kitabın tərtibçisi və redaktoru, giriş yazısının müəllifi, Azərbaycan Yazıçıllar Birliyinin katibi və TÜRKSOY Yazıçılar Birliyinin vitse-prezidenti Səlim Babullaoğludur. Kitabın tərcüməçisi gənc şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü Elşən Mehdidir və kitab Məhməd Akif Ərsoyun yaradıcılığına bu həcmdə müraciətdir, yəni böyük şairin Azərbaycan türkcəsində nəşr olunan ilk kitabdır.

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı - TÜRKSOY Daimi Şurasının qəbul etdiyi qərarla 2023-cü il “Türk dünyasında Məhmət Akif Ərsoy İli” elan edilmişdi. Kitab da bu münasibətlə çap edilib. Kitaba Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın, habelə TÜRKSOY-un Baş katibi Sultan Rayevin “ön sözləri” var.

Oxucularımız üçün maraqlı olacaq deyə Səlim Babullaoğlunun “Allah və vətən aşiqi böyük şair” giriş yazısını təqdim edirik.

Allah və vətən aşiqi, böyük şair

Məhməd Akif Ərsoy poetik və insani əxlaqı ilə Yunus Əmrənin, Füzulinin

davamçısıydı. Bəzən “mədəniyyət”lə bağlı söylədikləriylə şair Məhməd Akif

Ərsoy səhv anlaşılır, daha doğrusu, yozulur, halbuki bütün böyük və həqiqi şairlər

kimi Məhməd Akif Ərsoy kökündə “Xaliq” dayanan “əxlaqın” tərənnümçüsü olub,

çağdaş yozumda “mədəniyyət” kateqoriyasının törəmə olduğunu gözəl anlayırdı;

bilirdi ki, əxlaq Xəlq Edənlə xəlq olunan arasında, Yaradanla insan arasındakı

münasibətlər məcmusu, “kodeks”dir; bütün ruhuyla, yaradıcılığı ilə həmin o ali,

ilkin mədəniyyətin, yəni əxlaqın tərəfindəydi, ikincinin zahiriliyinə,

nümayişkaranəliyinə qarşı idi. Bəşər tarixi bunu dəfələrlə təsdiq edib, böyük şairi

haqlı çıxarıb. Eynən bizim, Azərbaycanın yaxın tarixində olduğu kimi. Çox

gördük zahiri mədəniyyətə sahib olanların riyasını.

Odur ki, təkcə Azərbaycan üçün deyil, elə Türkiyə üçün də bu əlamətdar, Zəfər

havası ilə dolu günlərdə, Azərbaycanın gözü olan Qarabağın, qədim türk yurdunun

işğaldan azad olunduğu bir vaxtda “İstiqlal marşı” ilə başlayıb “Çanaqqala

şəhidlərinə” şeiri ilə bitən bu şeir kitabının nəşri çox qiymətlidir.

Əlbəttə, böyük şairin irili-xırdalı 35 seçmə şeirinin toplandığı və müəllifinin

yubileyi, anadan olmasının 150 illiyi ərəfəsində işıq üzü görməsi də çox vacib

xüsusdur və həm də bir ilkdir. Çünki Azərbaycan türkcəsində şairin şeirləri bu

həcmdə, təəssüf ki, indiyədək təqdim olunmayıb. Başqa tərəfdən, istedadlı gənc

şair, əruz bilicisi və tərcüməçi Elşən Mehdinin “təqdimatında” işıq üzü görən bu

kitab böyük şairin azman yaradıcılığını, yaradıcı miqyasını və ali missiyasını

bütünlüklə anlamağa imkan verən daha müfəssəl növbəti kitabın ərsəyə gəlməsi

yolunda bir işarədir həm də.

Məhməd Akifin dili bir tərəfdən, “Osmanlı türkcəsi” idisə, o biri tərəfdən,

sələflərindən, klassiklərdən fərqlənən bir dil hadisəsi, XX əsr Osmanlı-türk

poeziyası faktı idi. Və gənc tərcüməçi ,əlbəttə, çox rahat yol seçib, yalnız Türkiyə

və Azərbaycan “türkcələrindəki” fərqli yazılışları və səslənmələri aradan qaldırıb ,

yalnız saysız izahlarla, “dipnot”larla da keçinə bilərdi. Amma bu doğru olmazdı.

Tərcüməçi orta bir yol tutdu: o yerdə ki, yalnız uyğunlaşdırmaq lazım gəldi – elə

də etdi; o yerdə ki, tərcümə etmək, ekvivalentləri tapmaq, üstəgəl tərcümə olunan

dilin klassik ədəbiyyata münasibətdəki “vərdişlərini və gerçəkliyi” nəzərə almaq

lazımdı- nəzərə aldı.

Həqiqi Allah və vətən aşiqi, böyük şair və böyük vətəndaş olan Məhməd Akif

Ərsoy Türkiyə və Azərbaycan var olduqca, bütün türk elləri durduqca anılacaq,

oxunacaq.

Məhməd Akif Ərsoy həmişə o azsaylı şairlərdən olacaq ki, onu məktəblərin

həyətlərində və sinif otaqlarında, ali salonlarda və kürsülərdə, toylarda, şənliklərdə

və daha harda və harda ayaq üstə, dik dayanaraq qürurla oxuyacaqlar. Hər gün, gün

ərzində dəfələrlə. Ən başlıcası isə ürəklərdə, bəzən isə kövrələrək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Dikkat, Dünya resetleniyor. Bir kavanoz reçel, bunlar da geçer...”

Harun Emre Karadağ

Dijital Çağ başlıyor, sen neresinde olmak istersin?

Ahali, selam!

İlginç bir haber: “Japonya'da 35 yaşında evli ve dört yaşında bir çocuk babası Shoji Morimoto, hiçbir şey yapmadan kendini kiralayarak günde 2.100 TL kazanıyor. Özellikle, korona virüsü salgını yüzünden yalnızlık çeken ve depresyona giren, sıkılan ve sosyalleşmek isteyenlerle anlaşan japonlara eşlik ediyor. Morimoto, ulaşım ve yemek parasını da müşterilerine ödetiyor. Genç adamın tek işi ise karşısındaki kişiyle basit sohbet etmek. Taleplerin artması ve bazı insanların bu hizmeti suistimal etmesi sonucunda ücret talep etmeye başlamış. Günde 3-4 müşteriyle bir araya geldiğini söyleyen Morimoto, “İnsanların büyük çoğunluğu sesleri duyulsun, birisi onları dinlesin istiyor. Ben onları yargılamadan dinliyorum, insanların yalnızlık hissini dindiriyorum” dedi”.

Bir başka haber: “İngiltere’de Yalnızlık Bakanlığı kuruldu”. Yaklaşık 400 bine yakın kişi, 1 yıl içerisinde kimseyle konuşmamış.İnsanlar kitlenmiş durumda, ne yapmalı? Hem, 2030’a kadar gerçekleştirilmesi düşünülen ve Davos 2021’in konusu olan büyük reset mevzusunu masaya yatırıyoruz. Onlardan önce büyük reseti gerçekleştiriyoruz!

Hep beraber güneşe yürüyelim! Çünkü “Duranlar yürüyenlerden daha çok ses çıkartırlar”. “Güneşi önümüze alıp gölgemizi arkamıza düşürebilirsek ne mutlu bize!”Hadi, reset başlasın!

Esas akıl ve yürek, esaslı insan

“Masal çocukları uyutmak, yetişkinleri uyandırmak içindir!” (Judith Liberman)Uyanın!

Hani bir akıl hastanesini ziyareti sırasında, adamın biri sorar: “Bir insanın akıl hastanesine yatıp-yatmayacağını nasıl belirliyorsunuz?” Doktor, “Bir küveti su ile dolduruyoruz. Sonra hastaya üç şey veriyoruz. Bir kaşık, bir fincan ve bir kova. Sonra da kişiye küveti nasıl boşaltmayı tercih ettiğini soruyoruz. Siz ne yapardınız?”, der. Adam, “Ooo! Anladım. Normal bir insan kovayı tercih eder. Çünkü kova, kaşık ve fincandan büyük”. “Hayır!” der doktor, “Normal bir insan küvetin tıpasını çeker”.

Kıssadan hisse… Akıl, sadece bize sunulanlar dışında çözüm bulmaktır. Çözüm kendimiz için, ailemiz için, ülkemiz için, dünya için öze dönmektir. “Öze dönüş; tüm zamanların taklitçiliklerine ulaşıp zilletten izzete; dalaletten hidayete; hayalden hakikate; bedevilikten medeniyete dönüşmenin tek çaresidir, öze dönüştür”. Çözüm mutluluk pesinde koşmaktır. Para en büyük uyuşturuculardan bir tanesi...  Zengin olmak demek, ihtiyacın olmaması demektir. Çözüm bu dünyada misafir olduğunu unutmamaktır. Bu dünyaya öğrenmeye geldik ve bu yolculuğun edeplerine uymamız lazım. Bu dünyada misafir olduğunu bileceksin. Çözüm: benim dinim nezakettir. Dalia Lama'nın bir sözü var: “Benim dinim nezakettir”. Bizim İslam dini de bu şekilde nezaket üstüne kurulmuş. “Haddini bilmek”, “edep”, “güzel ahlak” çok güzel ifadeler. Karşındakine gerekli saygıyı göstermek, onun da var olduğunu kabul etmek... Çözüm değerlerimizle, kahramanlarımızla büyük reseti gerçekleştirmektir.

Çözüm “Kur’an” bir üniversitedir! Bu üniversitenin fakülteleri vardır; akıl, tevhit, ilim gibi. Üniversitenin kapısında şu yazar; aklını kullanmayan giremez!” (Prof.Dr.Bayraktar Bayraklı) anlayışındadır… Çözüm: en eski Türk anayasası, töredir.

Bilge Kağan Yasası: en eski Türk Anayasası: Töre

Bir büyüğümüz hatırlattı; en eski Türk anayasası töredir!

1-Tengri (Yaratan) tektir, 2-Her kim ki, Tengri'den kut almak dilerse, başkasına yakarmasın. 3-Bir il (ülke), bir Kağan, bir Tengri… 4-Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda iki töre olmaz. Töre tektir. 5-Kimse töreden üstün değildir. Dirlik ve birlik için töre budur. 6-Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir Kağan budunundan sorulur. 7-Her er eşine, atına, pusatına sahip çıkacak. 8-Ana-babaya ve ataya tazim (saygı) duyulacak. 9-Hısmına sarılacak, komşusunu gözetecek. 10-Er kişi yalan söylemeyecek. 11-Mal çalan, mülk çalan misliyle ödeyecek. Hesabı ya malıyla, ya canıyla sorulacak. 12-Kim ki, bir ırza musallat olursa, canından olacak. 13-Her kim olursa-olsun haksız, aldatıcı iş tutarsa, hesabı hemen sorulacak. 14-Cenkten beri duran, ya da kaçan tamuya (cehennem) uçacak. 15-Aman dileyene kılıç üşürülmeyecek, sığınana arka dönülmeyecek. 16-Başkaldıranın başı alınacak, hak isteyenin hakkı verilecek. 17-Kimse kimseye üstünlük taslamayacak. Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne kızılın sarıdan farkı olmayacak. 18-Kin ve gururdan uzak olunacak. 19-Mazluma merhamet, zalime azap duyulacak. 20-Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmayacak. 21-Kızı isteyen Kağan da olsa, bey de olsa, kız istediğine verilecek. 22-Gereksiz yere ağaç kesmeyeceksin, suyu kirletmeyeceksin. 23-Bilmeyip de “bildim” demeyeceksin, bilene danışacaksın. 24-Bu günün işini yarına bırakmayacaksın. 25-Kusur görmeyecek, kusur aramayacaksın. 26-Güçlüyken affet, zayıfken sabret. 27-Yazgına asi olma. 28-Yaptığın iyiliği unut, yapılan iyiliği unutma. 29-Her kes adaletle iş görecek. 30-Her ne edersen et, yargılanacağını her daim akılda tut. 31-Milletine yaban kalma. İpeğin iyisine, sözün güzeline kanma, onlara boyanma. 32-Kağan odur ki, adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa, il yok olur. İl olmazsa, budun kul olur. 33-Ey Türk Oğuz beyleri, ey milletim, işitin! “Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe senin ilini ve töreni kim bozabilir?” (Bilge Kağan Yazıtı – M. S. 730 / Orhun Irmağı Yakınları, Ötügen - Moğolistan)

Özlenen, beklenen sensin! Zalime, zulme karşı dik duran sensin, ey asil millet! İnsanlık bizi çağırıyor! Türkiye, dünyanın vicdanıdır, merhametidir. Biz not düşelim buraya: Dijital çağ başladı, sen neresinde olmak istersin?

Hörmetler, efendim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Korrupsiya ilə mübarizə günü

Bilirsiniz, elə mövzular var ki, onlar barədə ya tam təfsilatla danışmalısan, ya da susmalısan. Mən bu mövzu barədə sadəcə susmağa üstünlük verirəm. 

Beynəlxalq genosid cinayətləri qurbanlarının xatirəsi günü

Genosid cinayətləri barədə xəbərdarlıq Konvensiyasının 2-ci bəndində qeyd edilir ki, hansısa xalqı tam, yaxud qismən məhv etməyə yönəlmiş genosid cinayəti bəşəriyyətin ən qatı cinayəti hesab olunur. Gəlin xalq olaraq xatırlayaq, başımız nə qədər bəlalar çəkib. 1918-ci ildə Bakıda, Şamaxıda və Qubada, 1980-ci illərin sonlarında Qərbi Azərbaycanda, 1992-ci ildə Xocalıda ermənilər tərəfindən, 1937-ci ildə repressiya, 1920-ci ildə 20 yanvar təcavüzü şəklində sovet imperiyası tərəfindən, 20-ci əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Cənubi Azərbaycanda soydaşlarımızın amansız təqibi şəklində fars rejimi tərəfindən genosid cinayətinə məruz qalan Azərbaycan xalqı bu gün milyonlarla qurbanını yad etməlidir, öz faciələri barədə dünyaya mesajlar ötürməlidir. Beynəlxalq təqvimləri izləmək, onların təyinatlarından faydalanmaq vacibdir.

Unudulan açıqcalar

Beynəlxalq texno günüdür, bu bir musiqi janrıdır. Skandinaviya ölkələrində Anna günüdür, Milad bayramı ərəfəsi bütün evlərdə lütifeks adlanan balıq yeməyi hazırlanacaq; Milad açıqcası günüdür. Hələ də dünyada bu nəsnə insanlar üçün bir-birini təbrik etməyə yetərlidir. Bir vaxtlar bizdə də 8 martda oğlanlar qızlara, 23 fevralda qızlar oğlanlara, Yeni ildə, eləcə də 1 may və 7 noyabr paradları günlərində isə hamı bir-birini açıqca yazaraq təbrik edirdi, üstəlik, ad günlərinin də bir təbrik vasitəsiydi açıqca. Ancaq hazırda açıqca adlı nəsnəni unutmuşuq, arxivin uzaq küncünə atmışıq; Fransada milli miryan günüdür, bu bir məşvərət komitəsidir, Fransa hökumətinin sekulyarizm (dövlətin dindən asılılığına yol verməmək) prinsiplərinə riayət etməsini izləyir, ona dəstək verir; Ruslar 9 dekabrı opera günü kimi qeyd edirlər, belə ki, 1842-ci ildə Peterburqda Qlinkanın “Ruslan və Lyudmila”, 1836-cı ildə isə “İvan Susanın” operalarının premyerası olub. O ki qaldı ABŞ-a, bu gün onlarda Milli qənnadı məmulatları günüdür.

Korefey sənətkarımız, Krım tatarları, Van Deyk

1973-cü ilin bu günündə SSRİ xalq artisti, adı çəkiləndə insanların üzünə təbəssüm qonan Lütvəli Abdullayev dünyadan köçüb. Şəkidə dünyaya göz açan, cəmi 59 il ömür sürən bu korifey aktyor çoxsaylı kino və teatr rolları ilə komediyanın və yumorun əsl mahiyyətini ortaya qoyurdu, çox təəssüf ki, yağışdan sonra göbələk kimi artan bugünkü şit və dayaz komediya aktyorları bu mahiyyətdən çox-çox uzaqdırlar.

Bu gün “siçan günü”dür həm də. Amma söhbət zəhlətökən boz siçandan getmir, kompüter siçanından gedir, belə ki, ilk dəfə o 1968-ci ilin bu günündə üzə çıxıb. Onu kəşf edən isə amerikalı Karl Enqelbartdır; 1917-ci ilin bu günündə qan qardaşlarımız olan və indi repressiyalar məngənəsində boğulan Krım tatarları qurultay keçirərək Krım xalq respublikasını yaradıblar; 1909-cu ildə dünya futbolunun top klublarından biri – Dortmundun “Borrusiya” klubu yaranıb. Ölkəmizdə “Borrusiya”sevənlər heç də az deyildi, Mxitaryanın transferi onların sayını sıfıra çatdırdı vaxtında; 1717-ci ildə alman incəsənətşünası, antik incəsənətin ilk tədqiqatçısı İoxim Vinkelman dünyaya gəlib. 1641-ci ildə dahi flamand rəssamı, zadəgan və intim portretlərin nömrə bir ustası Antonis Van Deyk, 1048-ci ildə isə Orta Asiyanın dünyaşöhrətli ensiklopediyaçı alimi Əl Biruni dünyadan köçüblər.

Yükdaşıyanlar günü

Bu günün daha bir təyinatı var, yükdaşıyanlar günü. İlk baxışdan ağlınıza Məşədi İbaddan bir abbası istəyən hambal gəldi, düzdürmü? Amma günün anlamı daha böyükdür. Sözün hərfi mənasında çiyinlərini ağır yüklərin altına verib ruzi qazanan insanların günüdür bu gün. Tikintidə daş daşıyanlar var, anbarlarda un kisələri daşıyanlar var, onlar gündüzlər işləyirlər, axşamlar da dinclərini alırlar. Amma həm də daha ağır yüklər var, “problem”, “dərd” adlı. Bu yüklərin daşınma müddəti gecəli-gündüzlüdür özü də. Bugünkü Yükdaşıyanlar günündə həmin bu məcazi mənada yükdaşıyanları da gəlin yad edək, hamısına bir ağızdan “yükünüz yüngülləşsin” deyək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)