Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycan Respublikası öz tarixi Zəfəri ilə yeni fəsil yaşayır. 

Ərazi bütövlüyümüzün, suverenliyimizin bərpası üçün görülən hazırlıqlar,

qızıl ləyaqətlə apardığımız 44 günlük müharibə, unikal antiterror əməliyyatı, 

Qazaxın 4 kəndinin qurtuluşu, “Böyük Qayıdış”ın başlanması da daxil olmaqla Zəfər üstə qazandığımız zəfərlər bu yeni fəsli şərtləndirən əsas hadisələr, faktorlardır.

Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi yalnız bir qərinəlik deyil, 100 ildən öncələrdən yığılmış problemləri sıfırlayaraq tam şəkildə formalaşır;

qardaş ölkələrlə ikitərəfli müttəfiqlik müqavilələri bağlanır, Türkiyə ilə əvəzsiz “Şuşa Bəyannaməsi” imzalanır;

ortaq türk qurumları güclənir, nəhayət, Türk Dövlətləri Təşkilatı qurulur və ailəmiz, evimiz olur, habelə ortaq türk əlifbası razılaşdırılır;

Dövlət başçısı böyük dövlətlərin başçılarına – hətta hamısına birdən – kəskin iradlarda, sərt tələblərdə bulunur;

yeni silahlarla təchiz olunmuş çağdaş ordu quruculuğu günbəgün irəliləyir;

dövlət büdcəsi ilbəil daha da artır;

xaricidilli Azərbaycan KİV-ləri açılır;

sənayemiz yenidən ayağa qalxış vəd edir, 

kosmos ailəsinin güvənli üzvü oluruq,

universitetlər yüksəlir;

neft kapitalı insan kapitalına yönəldilməyə başlayır, 

xarici ideoloji basqılar önlənir;

gənclərimiz Olimpiya çempionatlarında, beynəlxalq idman yarışlarında parlaq nəticələr göstərir; 

respublikamız az qala hər yarımildən bir, çox böyük, məsuliyyətli beynəlxalq tədbirlərə, ötən ilsə COP29-a uğurlu evsahibliyi edərək, Türk Dövlətləri Təşkilatına, Qoşulmama Hərəkatına uğurla sədrlik edərək, 

D-8 genişlənməyə başlayınca ilk üzv olaraq bu platformaya qəbul olunaraq... 

yeni fəslin üfüqlərini göstərir.

Yalnız az bir bölümünü vurğuladığımız bu və bənzəri hadisələr Azərbaycan, yaxud Ümumtürk dirçəlişi, dirilişi (intibahı) kimi yorumlana bilərmi? – Qəbul oluna bilərsə, nəhayət, mədəni, ədəbi, incəsənət planında dirçəliş, diriliş əsərləri ən yaxın üfüqdə görünürmü? O əsərləri kimlər yarada bilər? – Suallar, şərtlər, tələblər, önərilər, təcrübələr və s. – bunları yığcam biçimdə incələməyə çalışaq:

Yenidən Diriliş: 

Azərbaycan və Ümumtürk dirçəlişi

Azərbaycanın son illərdəki inkişafı və uğurları, həm milli, həm də bölgəsəl düzeydə tarixi bir mərhələyə işarə edir. Bu mərhələ, çox geniş bir perspektivdən baxıldığında, intibah dövrü ilə müəyyən paralellər yarada bilər. İntibah dövrü, həm Avropada, həm də digər bölgələrdə mədəni, iqtisadi və ideoloji bir yenilənmə və yüksəliş dövrü olub. Azərbaycan da bu gün öz dövlət müstəqilliyini, suverenliyini iç imkanlar hesabına bərpa etməklə, milli kimliyi gücləndirərək, bölgənin lider dövlətinə çevrilir. Bu dəyişikliklər həm də mədəniyyət, sənət sahəsində öz əksini tapmalıdır.

Siyasi və iqtisadi inkişafın mədəniyyətə təsiri

Azərbaycan dövlətinin başçısının güclü xarici siyasəti, uğurlu zamanlamaları, ölkənin iqtisadi uğurları, ordu quruculuğu və strateji müttəfiqlərlə güvənli bağlar qurması, beynəlxalq səviyyədə nüfuzumuzun artması, mədəniyyət və sənət sahəsində də yeni dövrün başlanğıcını göstərir. Bu inkişafın paralelində, mədəniyyətin, ədəbiyyatın, incəsənətin və təhsilin daha da irəliləməsi üçün əlverişli ortam yaranır.

Azərbaycanın qlobal mədəniyyət mərkəzinə çevrilməsi

Azərbaycana qurucu üzvü olduğu və Azərbaycanın tarixi Zəfərinin ilk ildönümü ərəfəsində qurulmuş Türk Dövlətləri Təşkilatının daha da güclənməsi, 

beynəlxalq işbirliyinin artırılması, dövlət büdcəsindən strateji sahələrə ayrılan xərclərin artırılması;

yeni texnologiyaların tətbiqi;

ölkədə mədəniyyətin yenilənməsi;

elmi inkişafın sürətlənməsi və incəsənətin yüksəlməsi ilə nəticələnə bilər.

Azərbaycan və Ümumtürk dirçəlişi: 

Mədəni, ədəbi, incəsənət planında perspektivlər

Bu inkişafların mədəniyyət sahəsində necə böyük dəyişiklik və ya inkişaf yaradacağını təxmin etmək, Azərbaycan və ümumilikdə Türk dünyasının mədəni irsini yenidən dəyərləndirmək, yeni ideyalar və əsərlər yaratmaq imkanı verir.

Mədəniyyət və incəsənət: 

Yeni cığır

Azərbaycan və Türk dünyası bu diriliş dövründə incəsənət sahəsində özünün yeni bir qlobal təsirini yaratmağa başlaya bilər. Rəssamlar, yazıçılar, musiqiçilər, kino rejissorları və digər sənətkarlar, çağdaş dövrün problemlərini, cəmiyyətin inkişafını, milli kimliyi və ümumiyyətlə Türk dünyasının qlobal səhnədəki yerini təsvir edən əsərlər yarada bilər. Bununçün zəngin irs, iradə və zərurət vardır.

Yaradıcılıq potensialı

Azərbaycanlı və Türk dünyasından olan digər sənətkarlar, həm qədim mədəniyyəti, həm də çağdaş inkişafları birləşdirərək yeni sənət formaları yarada bilər. Həm milli, həm də ümumtürk səviyyəsində mədəniyyətin və sənətin güclü bir çağını yaratmaq mümkündür. Təkrar olmasın, bunun üçün ortaq mədəni irs, ortaq iradə ilə qurulmuş qurumlar və əlbəttə, tarixi zərurət vardır: ortaq keçmişdən ortaq gələcəyə gedən qutlu yolun eşqinə!..

Ədəbi və mədəni əsərlərin yaranması

Azərbaycan və Türk dünyasında yenidən dirilişin təsiri ilə, ədəbiyyatda və sənətdə yeni bir canlanma ola bilər. Yeni ədəbiyyatçılar, şairlər, Türk dünyasının ortaq kimliyini, həm də çağdaş dövrün çağırışlarını təsvir edən əsərlər yarada bilər. Ədəbiyyatçıların əsərlərində Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Tatarıstan, Saxa-Yakutiya, KKTC, digər türk dövlətlərinin, topluluqlarının tarixi, mədəniyyəti, sosial durumu önplana çıxa bilər.

Yeni texnologiyalar və mədəniyyət

Azərbaycanın yüksək texnologiyaların tətbiqinə diqqət yetirməsi və yeni media sahələrinin inkişafı, mədəniyyətin daha geniş kütlələrə çatdırılması və qlobal səviyyədə yayımlanması imkanlarını yaradır. Bu, Azərbaycan və ümumilikdə Türk dünyasının sənətini, ədəbiyyatını və mədəniyyətini yeni bir müstəvidə təqdim etməyə imkan verir.

Yenilikləri kimlər yarada bilər?

Azərbaycanın və Türk dünyasının diriliş dövründə mədəniyyət və incəsənət sahəsində önəmli işlər görəcək sənətkarlar, həm gələnəksəl, həm də çağdaş təfəkkürə sahib olan insanlar olacaq. Bu insanlar, ölkənin sosial və siyasi inkişafına uyğun olaraq həm milli, həm də ümumtürk dəyərlərini özündə əks etdirən əsərləri yaratmağa mənəvi borcludurlar...

Ədəbiyyatçılar və sənətçilər

Azərbaycandan və Türk dünyasından olan yazıçılar, şairlər, dramaturqlar, kinorejissorlar və digər sənətkarlar mədəniyyətin yüksəlişi üçün əsərlər yaradacaq. Ədəbi sahədə çağdaş və klassik motivləri birləşdirən yazıçılar həm milli, həm də ümumtürk kimliyini təsvir edəcək əsərlərlə çıxış edəcək.

Musiqiçilər və rəssamlar

Musiqi və vizual incəsənət sahəsində yeni bir nəsil, Türk dünyasının ortaq mədəniyyətini təsvir edən əsərlər yaratmalıdır. Musiqiçilər, həm gələnəksəl alətləri, həm də çağdaş texnologiyaları birləşdirərək, yeni janrlarda əsərlər təqdim edə bilər. Rəssamlar isə mədəniyyətin müxtəlif aspektlərini, o cümlədən tarixi, sosial və ideoloji məsələləri incələyərək yeni sənət əsərləri yarada bilər.

Hər dəfə “yarada bilər” cümləsini Siz “yaratmalıdır, yaradacaq!” şəklində alqılaya bilərsiniz. – Bu hökm deyil, inamın ifadəsidir, ruhi gücün təntənəsinə güvən hissinin özüdür.

Təcrübələr və tələblər. 

İnteqrasiya və işbirliyi 

Türk dünyasında mədəniyyətin yüksəlməsi üçün ölkələr arasında daha sıx işbirliyi və inteqrasiya gərəkdir. Bu həm ideoloji, həm də texniki sahələrdə yeni layihələr yaradılması ilə mümkün olacaqdır.

Yerli və qlobal təsir

Mədəniyyətin inkişafı, həm yerli, həm də qlobal səviyyədə təsir yaratmalı, təcrübə və təhlil vasitəsilə Türk dünyasının ləyaqətli yerini müəyyənləşdirməlidir.

Azərbaycanın diriliş dövrü, həm iqtisadi, həm də mədəni sahədə qlobal təsir yaradacaq bir mərhələni nəzərdə tutur. Bu dövrün əsərləri, həm milli, həm də ümumtürk mədəniyyətinin birləşməsindən doğacaq və çağdaş dövrün çağırışlarını əks etdirən böyük mədəniyyət dəyişikliyini yaradacaqdır. O vaxtadək ya “Nobel” Azərbaycana, Türkistana qazandırılacaq, ya da ən azı Türk dünyasının öz “Nobel”i (məsələn, Fərabi, Kaşğarlı Mahmud, Xarəzmi, İbn-Sina, Bəhmənyar, Biruni, Tusi, Lütfizadə və ya başqa adda olan Turan ödülü) yaradılacaqdır. 

Yenidən Diriliş - bizim üçün qaçınılmaz bir taledir; bu, yüksəlişimizin həm mahiyyəti, həm də ən gözəl ödüldür. 

Ona görə “Yenidən” vurğusu edirik ki, dövlət müstəqilliyinin bərpasını, rəsmi təqvimizdə Milli Dirçəliş Günü olduğunu, bütün zorluqlara baxmayaraq müstəqilliyin qorunduğunu, son onilliklər boyu görülmüş digər böyük işləri unutmamışıq.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

Şərəf Cəlilli, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı üçün

«Bakı» qəzeti fəaliyyətə başlayanda Nəsir müəllim – Nəsir İmanquliyev «Gənc işçi», «Yeni yol», «Kommunist», «Döyüşən Krım» qəzetlərində, Bakı Şəhər Sovetində, Mərkəzi Komitədə, Radioinformasiya Baş İdarəsində, Radio və Televiziya Komitəsində məsul vəzifələrdə çalışmışdı. Sənətin, mədəniyyətin himayədarlarına çevrilib varlığını sübut etmişdi.

1958-ci il yanvarın 10-da işıq üzü görən, 35 min tirajla nəşrə başlayan «Bakı» milli-mətbuat tariximizə özünün səsi, nəfəsi, dəst-xətti ilə yazıldı. Oxucu auditoriyası ilə o dövrün məşhur qəzetlərinin səviyyəsinə çatdı. Dili, üslubu, yazı manerası, hadisələrə münasibəti, ictimai-siyasi və mədəni mühitdə baş verən olayları çevik, operativ şəkildə əks etdirməsi «Bakı»nı təkcə bakılıların deyil, bütün respublikanın sevimlisinə çevirdi. Bu qəzetin səhifələrində ilk dəfə idman şərhləri, beynəlxalq aləmdə baş verən hadisələrə münasibət, rəsmi və qeyri-rəsmi tədbirlərdən birbaşa reportajlar özünə yer aldı. Ana dilinin bütün incəlikləri ilə işıq üzü görən, orfoqrafiya və orfoepiya qaydalarına əməl edən, sözü müxtəlif çalarlarda oxucuya təqdim edən, ona baş yazarının üslubunu gətirən «Bakı» qəzeti ədəbi səhifələri ilə tez bir zamanda şöhrətlənməyə başladı. Respublikamızda və dünyada baş verən hadisələrə ayna tutan «Bakı» dövrünün məşhur qələm sahiblərinin, gənc istedadların, ədəbiyyatda, poeziyada, incəsənətdə, mədəniyyətdə, elmdə öz sözünü deməyə cəhd edən insanların tribunasına çevrildi. 

«Ardı var» sonluğu ilə çap olunan roman və povestlərin baş qəhrəmanlarının taleyini öyrənmək üçün axşam saat 5-i səbirsizliklə gözləmişik

«Bakı» qəzetinin daimi oxucusu tək mən də Həsən Seyidbəylinin, Balaş Azəroğlunun, Qılman İlkinin, Mir Cəlalın, Hüseyn Abbaszadənin, Rəsul Rzanın, Qabilin, Bəxtiyar Vahabzadənin, İsmayıl Şıxlının, Vidadi Babanlının, Anarın, Elçinin nəşriyyat üzü, senzura qayçısı görməyən əsərlərini isti-isti «Bakı» qəzetindən oxumuşam. «Ardı var» sonluğu ilə çap olunan roman və povestlərin baş qəhrəmanlarının taleyini öyrənmək üçün axşam saat 5-i səbirsizliklə gözləmişəm. Hamı kimi mən də qəzet köşklərinin önündə növbələrə dayanmışam. Onu da qeyd edim ki, «Bakı»nın məşhur olduğu dövrlərdə 150-200 min tirajla çap olunan, digər mətbu orqanlara meydan oxuyan qəzetlər var idi. «Kommunist», «Vışka», «Bakiniskiy raboçiy». Bu qəzetlərin məşhurluğu ancaq tirajında idi. Təkcə şəhərdə deyil, bölgələrdə də saysız-hesabsız məcburi abunəçiləri var idi. Sovet mətbuatının bütün çalarlarını, qayda-qanunlarını özündə yaşadan bu qəzetlərdən fərqli olaraq «Bakı» qəzeti özünün dəst-xətti, hadisələrə münasibəti, sənəti, mədəniyyəti himayə etmək məharəti ilə milli-mətbuatımızın zülmətləri yaran günəşinə çevrilmişdi.

     Tale onu jurnalistika, özü də məhz qəzet jurnalistikası üçün xəlq etmişdi

Bu gün Qafqazın mədəni-siyasi mərkəzinə çevrilən, Şərqlə Qərbi TRASEKA, TASİS proqramlarında, İpək Yolu layihəsində bir-birinə qovuşduran Bakının 60-70-ci illəri elmi-texniki tərəqqinin, tikinti-quruculuq işlərinin əsasının qoyulduğu illər idi. Və Bakıya əyalətdən gələnlər təkcə çörək və iş deyil, elm, sənət, özünü- təsdiq dalıyca gəlirdilər. Bakı bu yönü, görkəmi ilə görüş yerinə dönmüşdü. Elmin, mədəniyyətin, ona könül verən insanların və bu illərin dastanını yaradan istedadların görüş yerinə.

Elm-təhsil ocaqlarından, tikinti meydançalarından, dənizkənarı parkdan, kinoteatr salonlarından başlayıb şadlıq evlərində bitən o görüşlərin bir ünvanı vardı: sevən könüllər, duyan ürəklər. Nəsir müəllim radionu «Bakı» qəzetinə dəyişəndə məhəbbətinin, sevgili peşəsinin dalıyca gedirdi. Tale onu jurnalistika, özü də məhz qəzet jurnalistikası üçün xəlq etmişdi.

Bütün 60-cılar kimi, o da sevgisinin görüşünə gəlmişdi. Görüş yeri «Bakı» qəzeti idi. Düz 30 il dəyişməyən bu ünvanda onu sevdikləri ilə mənalı, maraqlı, yaddaqalan, ürəyəyatımlı görüşlər gözləyirdi. Düz 30 il sərasər sevdiklərinlə ayqaranlıq gecədə, ulduz dolu kəhkəşanın altında eyni vaxtda, eyni saatda görüşə çıxmaq, ürəyini sevdiyinə vermək, sinəni dəftər, əlini qələm etmək, axşam görüşlərini səhər sözə köçürmək hər kişiyə - sevən aşiqə nəsib olmur. Görünür, Tanrı Nəsir müəllimin taleyinin bu üzünü də sevgili məqamlarında, sevdalı çağlarında xəlq etmişdi...

 Nəsir müəllimin «Bakı»sı paytaxtın güzgüsü idi

Yarım əsrdən çox pedaqoji fəaliyyəti üst-üstə yığsaq, Nəsir müəllimdən beş mindən bir az çox tələbə dərs almış olar. Ömrünün 30 ilini iki dildə nəşr olunan «Bakı» qəzetinə həsr edən Nəsir müəllimin azı beş milyondan çox şəyirdi olub. Çünki onun ruhunun aynası olan «Bakı»nın auditoriyası Azərbaycan boyda idi. Və bu auditoriya üçün nə rəsmi dairələrin sərəncamı, nə tikinti-quraşdırma işləri, nə də tədris planı lazım idi. Onun ünvanı könüllər, duyan qəlblər, görən gözlər, qərar çıxaran beyinlər idi.

Nəsir müəllimin «Bakı»sı sözün gerçək və məcazi mənasında paytaxtın güzgüsü idi. O aynada özünü əyri görən də, düz görən də var idi. Bu, məsələnin zahiri tərəfi idi. Batində isə «Bakı» mənəvi dəyərlərin cilalandığı, arınıb durulduğu, pisin yaxşıdan, kamilin cahildən seçildiyi əlçatmaz, ünyetməz bir dünya idi. 

Bu səbəbdəndir ki, üstündən 66 il ötəndən sonra belə öz əzəmətini qoruyur, Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin rəsmi informasiya qurumlarından biri kimi oxucuların görüşünə gəlir,  şəhərin aynasına çevrilir. Qəribədi, daha doğrusu, maraqlıdı, professor Nəsir İmanquliyev yaşadığı Nizami küçəsi 66 ünvanından düz 30 il Azərbaycan nəşriyyatına, «Bakı» və «Baku» qəzetlərinin redaksiyasına yollanıb. Tərcümeyi – halı ilə tarix yaradıb!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

-Müttəhim, siz niyə ziyalıları ən axırıncı sözlərlə təhqir etmisiniz?

-Ən axırıncı niyə olur, cənab hakim? Məndə hələ sözlər var. 

2.

Maraqlıdır, görəsən o vaxt Roza Lüksemburq Knyaz Lixtenşteynə ərə getsəydi, soyadını saxlayardımı? 

3.

Məncə feysbuk bir-birimizi tanımaq üçün gözəl məkandır. Çəkinmədən mənə hər şeyi açıq yazın. Harda yaşayırsız, hobbiniz nədir, hansı musiqini bəyınirsiz, pulunuzu harda gizləyirsiz…

4.

-Ata, sən istəyərdin, yenidən baxçaya gedəsən?

-Uça-uça gedərım. Amma anan məni səni baxçadan gətirməyə belə qoymur, onda kı, özüm baxçaya gedəm. Ah, ordakı gözəl-göyçək tərbiyəçilər…

5.

Şəhrizad bu yerdə gecənin düşdüyünü görüb yeni nağıla başladı:

-2035-ci il Aəzrbaycanda karantin rejiminin uzadılması ilə başladı. Bir də, Tarif Şurasının qiymətləri tənzimləməsi ilə. 

@sərtyel

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

Cahangir NAMAZOV, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi.

"Dünya Talantları" Beynəlxalq Təşkilatının üzvü. Beynəlxalq "Abay" medalı sahibi.

Təranə Turan Rəhimli — Azərbaycan ədəbiyyatının parlayan ulduzudur, özünün dərin bədii-fəlsəfi şeirləri ilə bütün dünyada tanınan şairdir. O, 50-dən çox ölkədə 47 dildə nəşr edilən əsərləri ilə müasir Azərbaycan şeirinin ən məşhur nümayəndələrindən biri olmaqla yanaşı,   beynəlxalq aləmdə sülhün qızğın müdafiəçisi olaraq da tanınır. Yaradıcılığında insanlığın incə duyğularına, ümumbəşəri dəyərlərə, müasir həyatın aktual problemlərinə, dünyada baş verən sosial-siyasi, milli-tarixi proseslərə həssas münasibəti ilə fərqlənir.  Şairin yaradıcılığı  insanın daxili dünyasının, sevgi duyğularının,  vətəninə  həssas  münasibətinin, habelə müasir dövrün sosial, siyasi, mənəvi problemlərinin dərindən təhlilinə əsaslanır. Onun şeirləri özünün təbiiliyi, səmimiyyəti və dərin fəlsəfəsi ilə seçilir. Hər bir misra və söz oxucunun ürəyinə dərin təsir edir, onu düşündürür və yeni hisslər oyadır. Təranə Turan Rəhimli yalnız bədii təsvirləri ilə deyil, həm də insanın öz daxili dünyasıyla mübarizəsi, sevgiyə, həsrət və kədərə fərqli fəlsəfi baxış bucağı, bütün bunları  təsvir etmə bacarığı ilə oxucusunu təəccübləndirir, düşündürür. 

Onun şeirlərində əsasən sevgi, ayrılıq, həsrət, qəm, vətən və daxili aləmin bütün mürəkkəb hissləri, yaşantıları  dolğun surətdə bədii əksini tapır.  Şairin poeziya dilindəki ecazkar sadəlik, lakin ifadə etdiyi fikirlərin dibsiz dərinliyi, ağır fəlsəfə yükü oxucunu dərin fikrə qərq edir. Şeirlərindəki təxəyyül gücü və obrazların rəngarəngliyi, şairin poetik tapıntıları, o cümlədən ifadə etdiyi hisslərin, duyğuların hamıya doğma, tanış ahəngi bəşəriyyətin  ali varlığı olan  insanı daha yaxından anlamağa,  insanlıq mövzusunda dərindən düşünməyə sövq edir.

Təranə T.uran Rəhimlinin şeirlərini oxuduqca inci kimi parlayan sözlərdən çələng kimi toxunmuş,  dərin məna çalarları ilə estetizmin vəhdətindən yaranan poetik gözəlliyə, harmoniyaya valeh olmamaq mümkün deyil.  Bu əsrarəngiz hisslər və bütün estetik gücü ilə işıq saçan ifadələr qəribə bir  tərzdə oxucunu özünə cəlb edir, sözün sehrinə salır. 

Şair öz şeirlərində yalnız əbədi duyğu olan sevgini və kainatın dəyişməz zinəti sayılan gözəlliyi deyil, eyni zamanda insan qəlbinin sirli dünyasını, onun daxili mürəkkəbliyini, təlatümlü vəziyyət və situasiyalarda mənəvi gücünü, zərif təbiətinin ən incə qatlarını təsvir edir.

 Hər bir misrasında, hər bir sözündə insan ruhunun ən həssas məqamlarına dair poetik axtarışlar və hisslər fırtınası görünür. Təranə Turanın şeirlərinə sevgimiz, təkrarsız bədii  ifadə şəklinə vurğunluğumuz, poetik ustalığının doğurduğu  heyrətimiz getdikcə artır. Çünki onun yaradıcılığında söz yalnız bədii vasitə deyil, eyni zamanda ürəyin rəsmini çəkmək, şair ruhunu mükəmməl ifadə etmək və sənətkar təfəkkürünün bütün siqlətini başqalarına çatdırmağın güclü aləti kimi özünü göstərir. Şeirlərindən birində  "Sən mənim şəklimi çəkə bilməzsən" deyən şair sözlə həyatın ən mükəmməl rəsmini çəkir:

Ağacı çəkərsən, daşı çəkərsən, 

Yazda beli sınan qışı çəkərsən, 

Dünyada nə var pis yaxşı, çəkərsən,

Sən mənim şəklimi çəkə bilməzsən.

Oxşada bilərsən qaş-gözümü də,

Rəngini taparsan hər sözümün də, 

Çəkərsən içimdə kor dözümü də,

Sən mənim şəklimi çəkə bilməzsən.

Poetik düşüncənin dolğun təqdimi üçün Azərbaycan şeirində heca vəzninin şirin ahəngi, nizamlı poetik biçimi, müxtəlif forma komponentləri və sözlərin musiqisi mühüm rol oynayır. Bu poetik forma gözəlliyi şairin şeirlərində Şərq poeziyasının bütün dəbdəbəsi, zərafəti ilə özünü göstərir. "Səni gözlərimin yaşı tutacaq" şeirndə olduğu kimi:

İndi hisslərimi elə don vurub,

Günəşin içinə qoysan əriməz.

Qəlbimə o qədər dərd yeritmisən,

Daha ürəyimə sevgi yeriməz.

Təranə Turan Rəhimlinin şeirləri sözlərin daxili parıltısı və təsvir obyektinin başlıca mahiyyətinə  yönələn estetik münasibətə köklənib.

Şairin əsərlərində əsas mövzular — sevgi, ayrılıq, kədər və vətənə məhəbbət olsa da, onun şeirləri bundan daha çoxunu özündə ehtiva edir: hər misrada insanın mənəvi-ruhi axtarışları, onun daxili aləmi və zamanın mürəkkəb suallarına cavab tapmaq çabası əks olunur. Sadə poetik dillə hamıya doğma tərzdə ifadə etdiyi  fikirlərin dərinliyi oxucunu tam anlamda düşünməyə, hisslərə qərq olmağa təşviq edir. Şairin qiymətli poetik tapıntı kimi sonsuz rəğbət doğuran  belə misraları asanllqla yaddaşlara həkk olunur:

Baharımı qış bıldilər,

Nə etdim çaşbaş bildilər,

Elə susdum daş bildilər,

Hördülər divara məni.

Təranə Turan Rahimlinin şeirləri, hər bir misrası, hər bir sözü ilə oxucuya yeni bir ovqat gətirir,  hisslərin təlatümü baş verir. Şair, öz əsərlərində sevgi və gözəlliyi təsvir edərkən, insan qalbinin ən incə, ən mürəkkəb qatlarını açır. Beləliklə, onun şeirləri oxucuya yalnız estetik zövq verməklə qalmır, həm də insanın daxili dünyasına daxil olmağa, onun mənəvi mübarizələrini, həyatda rolunu və məqsədini anlamağa kömək edir. Məsələn, “Ömür sürət qatarıdır” şeirində zamanın və həyatın nəbzini tutmaq istəyən insanın daxili  yaşantıları, çağdaş dünyaya, axıb gedən vaxta, saatlara, həftələrə, aylara... orijinal münasibəti  təhlil mərkəzinə gətirilir: 

Bu günüm tez dünən olur,

Sabahı qucub gedirəm.

Mən həyatı yaşamıram, 

Üstündən uçub gedirəm.

 Bu şeir həyat qanunlarının kəskinliyini, vaxtın dəyərini anlamağa və zamanı səmərəli keçirməyə çağırır. Təranə Turan Rəhimlinin bədii yanaşması oxucunu zamanın sürətini və həyatın mahiyyətini yenidən nəzərdən keçirməyə sövq edir.

“Məndə daşa da sevgi var” şeiri isə sevgidə soyuq münasibətə özünəməxsus, fərqli  bir münasibətlə yadda qalır. Təsadüfi deyil ki, şairin ən çox dilə tərcümə edilən bu şeiri İtaliyada nəşr edilən kitabının adı olaraq seçilmiş, italyan tənqidçiləri Sergio Kamellini, Renzo Montaqnoli, Domeniko Pisana və başqaları "Məndə daşa da sevgi var"  (italyanca:  "Ho amato persino la pietra") misrasını bütünlükdə Təranə Turan Rəhimli poeziyasının aparıcı leytmotivi  kimi rəmzləşdirmişlər.  

Yaman üşütdün ruhumu,

Qəlbin buzdur, əllərin qar.

Qəm etmə belə soyuqsan,

Məndə daşa da sevgi var.

 Şair, sevgi və onun mürəkkəb təbiəti haqqında düşünməyə çağırır. Şeirdəki simvollar və təsvirlər vasitəsilə sevginin nə qədər dəyərli, sanballı və yüksək bir qüvvə olduğunu göstərir. "Kirpiyindən buz asılıb, saçlarına qar səpilib", '"Sanki sənin dodağınla qışın yanağı öpülüb" misraları təbiətlə insanı qarşılaşdıraraq, insanın  soyuq daşa belə sevgi duyduğunu vurğulayır.  Buradakı qarşılıqlı təsvirlər sevginin ucalığı, yenilməz təbiəti ilə sevənlərin real situasiyası arasındakı ziddiyyəti təqdim edir, mənəvi duyğuların dərin, gizli qatlarına daxil olmaq imkanı açır.

“Ruhum bədənimdə qərib kimidi” şeirində isə şair insanın daxili aləmi və fiziki dünya ilə münasibətini təsvir edir. O, ruh və bədən arasındakı qeyri-müəyyən və mürəkkəb əlaqəni ifadə edir. Şairin sözləri və təsvirləri vasitəsilə, hər bir oxucu öz daxili ruhi vəziyyətini, çətinliklərini və həyat yorğunluğunu  hiss edə bilər.

Yerini tapmışam gəlib deyəm ki,

Daha görüşünə gəlməyəcəyəm.

Ruhum bədənimdə qərib kimidi,

Daha bu bədəni geyməyəcəyəm.

Təranə Turan Rahimlinin bədii düşüncələri, fəlsəfi yanaşması, və təsvir məharəti cəmiyyətin yaxşılaşdırılması və insanlığın ruh halını anlamağa yönəlmişdir. O, yalnız öz vətənində deyil, bütün dünya ədəbiyyatında yüksək qiymətləndirilən şairdir. Beynəlxalq miqyasda ən nüfuzlu mükafatlarla təltif edilən şair öz poeziyası ilə Şərq şeirini dünya ədəbi mühitində ləyaqətlə təbliğ edir, bununla da  Azərbaycan şeirinin əzəmətli keçmişini, köklü ənənələrini bir daha xatırlatmış olur.

Təranə Turan Rahimli öz şeirləri ilə müasir Azərbaycan ədəbiyyatının şöhrətini, şanını bütün dünyaya tanıdan şairdir.   O, öz şeirləri ilə həm xalqının milli-tarixi kimliyini, mədəni dəyərlərini tərənnüm edir,  həm də ümumbəşəri dəyərlərə sədaqəti ilə yüksək humanist sənət nümayiş etdirir.  Onun əsərləri oxucunu bir maqnit cazibəsi ilə özünə cəlb edir, yeni fikirlər və hisslər oyadır,  insan ruhunun dərin qatlarına enməyə səsləyir. Təranə Turan Rəhimlinin bədii ustalığı, sözdən məharətlə istifadə edərək yaratdığı inci şeirlər, metaforaları, təsvirləri, dərin fəlsəfi düşüncələri beynəlxalq miqyasda yüksək qiymətləndirilir və onun şeirləri bütün dünyada sevilərək oxunur. Azərbaycan,  Türkiyə,  Yunanıstan, Vyetnam, Braziliya, Albaniya, İtaliya, İran, Banqladeş, Hindistan və başqa ölkələrin şair, yazıçı və tənqidçilərinin Təranə Turan Rəhimli haqqında məqalələri bir daha təsdiqləyir ki, o, dünya poeziyasının inkişafına önəmli töhfələr verir.

Təranə xonımı Azərbaycan ədəbiyyatının qızılgülünə bənzədirəm.

Qızılgül — güllər arasında məlikədir, oı saralıb solan çəmən içində, minlərlə gül arasında özünün xoşbəxt və məğrur duruşu, zərif, unudulmaz ətri, parlaq rəngi ilə fərqlənir.

Onun hər bir halı gözəllik, incəlik, zərafət və mənəvi dərinlik simvoludur.

Qızılgül yalnız təbiətin möcüzəvi gözəlliyi deyil, həm də özünün tikanları ilə axtarış, əzab və böyümənin simvoludur. Tam bu şəkildə, Təranə Turan Rəhimli də Azərbaycan ədəbiyyatının qızılgülü olaraq özünün bənzərsiz və misilsiz şeiriyyəti ilə dünya ədəbiyyatında  fərqlənir.

Onun misraları eynilə  qızılgülün xoş ətri kimi oxucuları özünə valeh edir və onların qəlbində, yaddaşında  dərin iz buraxır. Hər misrası qızılgül ləçəkləri kimi bir-birini gözəlləşdirərək  qüvvətləndirir, əzəmətli bir bədii səltənət yaradır. 

Şairin şeirlərinin poetik ahəngi, misralarının mənəvi gücü, fəlsəfi dərnliyi, bədii yükü qədim bir xalqın ən yaxşı dəyərlərini  anlamağa, zənginliyini bütün çalarları ilə tanımağa yardımçı olur. Təranə Turan Rəhimli şeiri öz  əzəməti ilə Azərbaycan ədəbiyyatına böyük töhfədir.

Təranə xanımın şeirlərindəki hər bir misra, gözəl bir qızılgülün petalı kimi, mənəvi dünyanı və həyatın mürəkkəb cəhətlərini açıb göstərir. Onun bənzərsiz yaradıcılıq örnəkləri və poetik ustalığı yalnız öz xalqını deyil, həm də bütün dünyanı ilhamlandıran gücə malikdir.

“Ədəbiyyat və incəaənət”

(10.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız. Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.                           

Əslində, uğur formulası ümumi olduğu qədər də spesifikdir, yəni bir xalq üçün lazım olan uğur qazanmaq keyfiyyətləri başqa bir xalq üçün aparıcı olmaya da bilər. Məsələn, Azərbaycanda (ümumən Şərqdə) uğur formulasında mental qayda-qanunlara, davranış tərzinə istinadı, möhkəm ailə faktorunun, nümunəvi tərbiyənin rolunun hegemonluğunu, milli kökə və dini mənsubiyyətə bağlılıq faktorunu spesifikliyə aid edə bilərik.

Mən öz şəxsi təcrübəm, eləcə də illərdir ki, davam edən müşahidələrim nəticəsində uğurun qazanılmasında aşağıdakı 15 parametrləri xüsusi olaraq qabardardım:

6). Yaxşı əhatə dairəsinə malik olmaq

Səni kimlər əhatə edir, dost-tanışların kimlərdir, komandan kimlərdən ibarətdir, bunlar çox əhəmiyyətli nəsnələrdir və uğur qazanmaq istəyən insançün çox vacib şərtlərdəndir. Və çox maraqlıdır ki, bütün liderlik konsepsiyalarında lider olmaq şərti tək özünün liderlik qabiliyyətindən, avtoritarlığından ibarət deyil, həm də ardıcıllarının, ətrafının, sənin idarəçiliyində olanların bu işdə sənə nə dərəcədə dəstək durmalarından, onların iş qabiliyyətlərindən, sənin onlarla münasibətdə nə qədər demokratikliyə önəm verməyindən asılıdır.

İnsanın yaxşı ətrafa malik olması anlayışı çox dərin anlayışdır, yaşadığın mənzili, avtomobilini, pal-paltarını ara-sıra dəyişdiyin kimi lazımi anda və lazımi məqamda ətrafını da dəyişə bilməyin çox vacibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Xiyavda  yaşayan Kamil Qəhrəmanoğludur.

Kamil Qəhrəmanoğlu

Xiyav

POST MODERN MANİFESTİ

Bu cəsəd istidir hələ

Kəfəni üşüyür yaralardan

Üşənir kəndindən.

Od çığırtısıdır səsimdə

Kölgələr titrəyir öfkəmi

Düşür ovcuma qışqırıqları

Barmaqlarımda misralanır qurdlar

Və liberallar manifest yazır ördəklərə

İki quru alma qaxı çeynəyir qafiyələrim

Kəlmələri başıma papaq tikirəm hələ

Nöqtələri düymə

Nöqtə ayaqları dünyadan böyük

Və...

Burda armudlar atom qoxusunu gəlir

Şimaldan cənuba

Bir kitabın köhlən kişnərtisi

Kimi diskinmələrdən...

Qarğa gözləri pəncərə xınasında batmış

Şüşə, şüşə sındırıblar

Və bədənimdən çıxarıblar məni

Darıxır məndə sözcüklər

Axır gözlərindən dağlar

Və günəş tut çiçəklərini tumarlayır tellərində.

Bu cəsəd istidir hələ

Kəfəni üşüyür yaralardan

Yanmış, məzarlar ölüləri.

Tanrının keşi qaçır dodaqlarımdan

Ağzımı İsmayıl bıçağı kəsir

Başmağımdan ulayır birisi

Ətəşin güneyliyini gəlirəm doğudan

Və... sərçə siçanlar

Yatır gözlərimi alça xoluna...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Deyilən söz yadigardır"- söyləyiblər. Poeziya oxucunu heç bir nəqliyyat növündən istifadə etmədən xatirə dolu səyahətə aparır, qəlbini var gücü ilə çırpındırır. Bu gün də bir şeirin yaranmasından- hekayətindən danışacağıq. 

"Bir şeirin hekayəti" rubrikasının qonağı öz dili ilə desək, sadəcə Aysel Fikrətdir. Çünki o xanım titulları, dəbdəbəni sevmir, insanlıq onun üçün ən böyük dəyərdir.

-Aysel xanım, Sizi tanıdıqdan sonra yaradıcılığınızla bərabər qəlbinizin də gözəl olduğunun şahidi oldum. Bəzən söyləyirlər ki, yaradıcıların qəlbi " kirli " ola bilməz. 

Bu gün izləyiciləriniz üçün hansı şeirin "hekayəti"- ni söyləyəcəksiniz?

-Salam olsun " Ədəbiyyat və İncəsənət" portalına və izləyicilərə, rubrikanıza dəvət üçün təşəkkür edirəm.

Hər şeir mənim üçün bir xatirədir.

Bəzi şeirlər var ki, onların tarixi, zamanı, məkanı yoxdur. Allah Pıçıltısı kimi özəldir.

Bəzi şeirlər var ki, şeir deyil, üsyandır; bəziləri isə Ahdır, bəziləri  sevgidir. Ona görə də şeirlərimin xatirəsindən söz açmaq, onları konkret hadisələrə bölmək mənim üçün çox çətindir.

Bu gün təqdim edəcəyim şeir çox güman ki, hər kəsin xatirəsinə uyğun gəlir, təkcə mənim yox. Zaman kəsiyində əvvəl şad-xürrəm uşaqlıq illərimizi, sonra isə bir-bir bizə əziz, doğma insanlar arasında zökəm olduqda belə üzüldüyümüz doğmalarımızı itiririk. İnsan adının kökündə unutmaq sözü dayanıb. Çünki insan özü özünü aldada bilən bir canlıdır. Əks halda, itkilərin kədərindən yaşamaq mümkünsüz olardı.

Bu şeir nümunəsi köhnə evimizin önündən keçəndə yarandı. Başımı qaldırıb eyvanımıza baxdım. Sanki o eyvandan boylanan həyətə düşməyə icazəsi olmayan balaca qıvrımsaçlı özümü gördüm, gözəl, isti, mehriban, xeyirxah ata-anamı, gözlərində hər biri mənim qəhrəmanım olan  qardaşlarımı, deyingən amma ürəyi həlim nənəmi gördüm. Onun gecələr oxuduğu ayrılıq bayatılarından ürəyimə daman tənhalığı yaşadım.

Və bu şeirlər yarandı.

1-

Hanı bu evin adamı

Hanı bu evin adamı,

Hərə bir yerə dağılıb.

Sınıq-salxaq xatirələr,

Kövrək ürəkdə dağ olub.

Atam ağ saçlı nağıldı,

Bibilərim baharlı gül.

Gəl indi bu gündən sonra,

İnsanlara bağlan, de, gül.

Xəyallarda üzür bu qız,

Üç qardaşın bir bacısı.

Hanı bu evin qapısı,

Hanı bu evin bacası?

Sütunları yedi fələk,

Göz yaşımı sel apardı.

İndi gözüm zəif görür,

Bəlkə - bəlkə yol tapardı.

Mənə düşüb dərdin yemi,

Dənlə-dənlə bitmir hələ.

Nə olardı bu qapıdan,

Hamı durub bir də gələ?

Hanı bu evin adamı,

Qapı susub, cığır susub,

Tək tənha qoca dünyanı,

Ha səslə, ha çağır, susub.

Dünya özü qoca evdi,

Köçən köçür, qalan qalır,

Bir oyunun qurbanıyıq,

Allah verir, torpaq alır.

Hanı bu evin adamı,

Hərə bir yerə dağılıb.

Sınıq-salxaq xatirələr,

Kövrək ürəkdə dağ olub.

2

Onda hamı evdəydi, Qapıları döyənlər,

Doğmalar idi.

Onda hələ yad adama rast gəlməmişdim.

Yaşım beş olardı, ya altı.

Qardaşımın məktəbdən mənə gətirdiyi

Şirin çörək idi həyat, yupyumru.

Onda hamı evdəydi,

Qapılarda açarlar soyumurdu,

Torpaq ağacın eviydi onda,

Çiçəklər solanda, buludlar hələ ağlayırdı.

Hətta sərçələr dən üçün qonduqları

Pəncərənin xoşbəxtini seçir.

Onda hamı evdəydi.

Onda hamı evdəydi.

Mən quşlara dən verirdim,

Anamın zümzüməsindən qaçıb,

Atamın çap maşını səsindən,

Qardaşlarımın futbol sevincini içimə çəkib,

Çəkilərdim tənha otağıma.

Məni Allah öyrədirdi ayrılığa…

İndi o tənhalığın içində bir hənirti də yoxdur.

Onda hamı evdəydi.

Onda hamı evdəydi!!!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsərlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mən harda oluramsa, olum, bu mənim şəxsi işimdir. Yetər ki, yazdıqlarım xalqın yanında olsun.

2.

Sabir Rüstəmxanlı bir dəfə xatırladı ki, Süleyman Rüstəmlə söhbətlərinin birində o deyirmiş ki, heç kim bilmir, mənim qırmızı bayraqlı şeirlərimin arxasında nə gizlənib. Vaxt gəldi və bayraqlar çəkildi. Hamı gördü ki, onların arxasında heç nə yox imiş. Şair aldanırmış. Süleyman Rüstəm aldanışı bütün aldadılmış şairlərin faciəsi idi.

3.

“Evimin bir tərəfi

Yazdı, günəş çıxıbdı.

Bu birində - şaxta, qış...

 Qəribədi, deyilmi?!”

4.

Məndən niyə daha şeir yazmamağım barədə soruşanlara: Mənim üçün poeziya İtaka adası kimi bir şeydir. Mən öz İtaka adama hökmən qayıdacağam. Amma digər tərəfdən. Mən bəyəm şeir yazmışam?! Əsla! Mən ancaq və ancaq harmoniyaya can atmışam.

5.

Biz Allahın yuxusuyuq. Görəsən, bizim bu əlacsız və artıq hər hansı məntiqdən kənar hərəkətlərimiz onu yuxusunda diksindirirmi?! Və o, nəhayət, qəbul edəcəkmi, bizim bütün yaxşı-pis elədiklərimiz onun bu gözəl yuxusunun sakitliyini qorumaq üçün verə biləcəyimiz sonuncu güc yığımımızdır?!

6.

Qeyri-ciddi ədəbiyyat nə zaman başını qaldırır və adamın üstünə elə gəlir ki, elə bil, alçaq dağları bu yaradıb?! Bu o zaman baş verir ki, ciddi ədəbiyyat susur.

7.

“ Gülün adı” ilə “Yarımçıq əlyazma” arasında paralellər və oxşarlıq axtaranlara: Onların arasında fərq var. Bu fərq İtaliya ilə Azərbaycan arasında olan qədərdi. Elə bir mükəmməl və möhtəşəm roman qarşısında mənim mətnim “Sehrbazlar dərəsi”ndəki Görükməz təpə kimidir. Var, amma görükmür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Əlizadə Nuridir.

Hər axşam şam oluram,

Əriyib... tam oluram.

Səndə tamam oluram-

Mən gün, sən də həftəsən

-deyir şair. 

Düzdürmü, mükəmməldir?! Əsl poeziya bax budur!

Xoş mütaliələr!

Hər axşam şam oluram,

Əriyib... tam oluram.

Səndə tamam oluram-

Mən gün, sən də həftəsən.

Eşq- şirin əzab kimi,

Bitməyən hesab kimi.

Ən yaxşı kitab kimi 

Canımdakı rəfdəsən.

Sən yolsan, yolçuyam mən,

Göyərçin ovcuyam mən...

Yüz ildir ovçuyam mən-

Yüz ildir hədəfdəsən...

Qəmi sevdim, həm səni,

Qısqandı bu qəm səni.

Düşüb gəzmirəm səni-

Sən ki hər tərəfdəsən.

Bu dünyadı, kahadı?

Şah olmur hər şah adı.

Bu sədəf nə bahadı-

Yoxsa sən sədəfdəsən?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.01.2025)