Şərəf Cəlilli, Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti,  M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin  Bakı filialının rektoru, Bakı Dövlət Universitetinin “Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı” kafedrasının müdiri, BDU-nun nəzdində fəaliyyət göstərən filologiya elmləri doktoru və fəlsəfə doktoru dissertasiyalarının müdafiəsini keçirən Dissertasiya Şurasının sədri, Azərbaycan Mədəniyyət Fondunun İdarə Heyətinin, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, "Azərbaycan-İrs" jurnalının ədəbi şöbəsinin redaktoru, ÜNS Yaradıcılıq Səhnəsinin yaradıcısı və bədii rəhbəri, “İngiltərə-Azərbaycan Cəmiyyəti”nin həmsədri, Oksford Universitetinin Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan və Qafqazşünaslıq Elmi Mərkəzinin Azərbaycan tərəfindən rəhbəri, Beynəlxalq Nizami Mərkəzinin qurucularından biridir Nərgiz Paşayeva!

Sivilizasiyalar və mədəniyyətlərarası dialoqa verdiyi töhfələrə görə Rusiya Federasiyası Xarici İşlər Nazirliyinin Rusiya Beynəlxalq elmi və mədəni əməkdaşlıq Mərkəzi tərəfindən Rusiya-Azərbaycan dostluq və əməkdaşlıq münasibətlərində göstərdiyi xidmətlərə görə “Dostluqda göstərdiyi xidmətlərə görə” nişanı, Rusiya Federasiyasının dövlət mükafatı “Dostluq” ordeni, Macarıstanın dövlət mükafatı “Xidmətlərə görə” Komandor xaç ordeni, Avropa İqtisadiyyat, Sənaye və Ticarət palatasının “Xidmətlərə görə” Qızıl Ordeni, UNESKO- nun “Mədəniyyətlərin müxtəlifliyinə görə” medalı, “Akademik Palma” fransız ordeni, AMEA-nın Nizami Gəncəvi adına “Qızıl medal”ı, Azərbaycan Respublikasının “Şərəf” ordeni ilə təltif olunan əməkdar elm xadimi, akademik Nərgiz Arif qızı Paşayeva 1962- ci il dekabrın 13-də anadan olmuşdur, bu gün onun doğum günüdür.

Bütün həyatını elmi-pedaqoji, ictimai fəaliyyətə həsr edən akademik Nərgiz Paşayeva peşəkar müəllim, orijinal təfəkkürlü alim, mütəfəkkir ziyalı, istedadlı şair və publisist, alicənab insan, tanınmış ictimai xadim, eyni zamanda ölkəmizin beynəlxalq aləmdə nüfuzuna çevrilən, ilklərə imza atan tarixi şəxsiyyətlərdən biridir. O, ilk Azərbaycanlı alimdir ki, 2012-ci ildə Böyük Britaniyanın İcmalar Palatasının “Çörçil” zalında, 2013-cü ildə isə Böyük Britaniyanın Oksford Universitetində “Nizami Gəncəvinin yaradıcılığı və elmi irsi” adlı məruzələrlə çıxış etmişdir. Elə həmin il Oksford Universiteti nəzdində Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan və Qafqazşünaslıq Elmi Mərkəzinin təşəbbüskarı kimi Oksford Universitetinin Şərqşünaslıq Departamentində Memorandum imzalamışdır. 2006-cı ildə ÜNS Bədii Yaradıcııq Səhnəsini quran akademik Nərgiz Paşayevanın təşəbbüsü ilə “Molla Nəsrəddin” jurnalı yenidən çap olunmuş, “Səməd Vurğunun xatirələri” kitabı işıq üzü görmüş, “Azərbaycan xalq çalğı alətləri” kataloqu elmi-mədəni ictimaiyyətə təqdim olunmuşdur. Azərbaycan Mədəniyyəti Dostları Xeyriyyə Fondunun İdarə Heyətinin üzvü olan akademik Nərgiz Paşayeva 2007-ci ildən İngiltərə - Azərbaycan Xeyriyyə Cəmiyyətinin həmsədridir. Akademik Nərgiz Paşayeva görkəmli bəstəkar, xalq artisti, Firəngiz Əlizadənin “İntizar” operasına ilk dəfə liberetto yazmış, operanın yeni quruluşda təqdim olunmasına nail olunmuşdur. O, həm də bəstəkar Firəngiz Əlizadənin “Qarabağnamə” operasının liberettosunun müəllifidir.

Bu gün  20 Yanvardan, Milli Azadlıq hərəkatından, İstiqlal mücadiləsindən qürurla danışanlar qeyd-şərtsiz Universiteti, Universitet mühitini, Universitet auditoriyalarında formalaşan milli ruhun dəyərini etiraf edirlər. Bu o Universitetdir ki, beşiyinin başında Tağı Şahbazi, Hüseyn Cavid, Abdulla Qarayev, Əziz Əliyev, Yusif Məmmədəliyev, Şəfaət Mehdiyev, Cəfər Xəndan, Mir Cəlal, Mirzə Feyzulla Qasımzadə, Əli Sultanlı, Rüstəm Əliyev, Bəxtiyar Vahabzadə, Nəsir İmanquliyev, Abbas Zamanov kimi böyük ziyalılar, ustad müəllimlər, ilklərə imza atan mütəfəkkir alimlər, müdrik şəxsiyyətlər dayanıb.    

Ötən əsrin 60-ci illərindən başlayan yaddaşa qayıdış ideologiyasının formalaşması milli lider Heydər Əliyevin hələ Təhlükəsizlik Komitəsindəki fəaliyyəti dövründə Universitet mühitinə yaradılan şərait, alimlərə verilən geniş meydanla bilavasitə bağlı idi. Əslində, bu 80-ci illərin sonu, Milli azadlıq hərəkatı üçün bir zəmin idi. İstiqlal marşının Universitet yataqxanalarının həyətində çalınıb Lenin meydanında səs salması, üç rəngli bayrağın Xəzərin səmasına sərilməsi, onun Universitet ziyalılarının çiyinlərində gətirilməsi “Bir gəncin manifesti”ndəki Sonanın - Azərbaycan anasının dili ilə “Dirilən adam”a “Yolumuz hayanadır” sualını ünvanlayan, onu “İnsanlıq fəlsəfəsi”nə səsləyən, bununla da millətinin İstiqlal Manifestini yaradan Mir Cəlal kimi ustadların verdiyi dərsə bağlı idi. 

80-ci ilin sonu, 90-cı ilin əvvəllərində  akademik Nərgiz Paşayeva Universitet mühitinin yetişdirdiyi, eyni zamanda o mühitin ənənələrini yaşadan alimlərdən, müəllimlərdən idi. O dövr müəllimlərinin çoxu kimi  “azadlığı zərrə-zərrə, qram-qram” deyil, bütöv istəyənlərə şərait yaradır, rektorluqdan “komissiya” gələndə tələbələrini himayə edirdi. Bu onun milli mənlik və kimlik uğrunda mücadilədə ən böyük xidmətlərindən olmaqla, ali vətənpərvərlik keyfiyyəti, vətəndaş mövqeyi idi. Bu həm də o zamanlar idi ki, SSRİ Elmlər Akademiyasında şərqşünaslığın problemləri ilə bağlı konfranslarda anası, AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru professor Aida İmanquliyeva Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, erməni daşnaqlarının ölkəmizə hücumu, bu təcavüzün başında dayanan Aqambekyan, Zori Balayan, Qalina Stravoytova kimi fitnəkarlara elmi əsaslar və tarixi dəlillərlə cavab verir, etirazını bildirirdi. Bu həm də o illər idi ki, bütün həyatını Azərbaycanın inkişafına həsr etmiş Heydər Əliyev ucalığına qısqanclıqla yanaşanlar Əliyevlər kimi  Paşayevləri, İmanquliyevləri onunla qohumluq bağlarına görə  incidirdilər.

Akademik Nərgiz Paşayeva Bakı Dövlət Universitetində Azərbaycan ədəbiyyatından mühazirələr oxuyurdu. Sabiri, Mirzə Cəlili, Haqverdiyevi, ümumiyyətlə “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbini təmsil edən böyük qələm sahiblərini sevə-sevə tədris edirdi. Mühazirə boyu isə “Cəlil Məmmədquluzadəni oxuyun” deyirdi. Sonralar məlum oldu ki, Mir Cəlal müəllim də nəvələrinə belə deyərmiş. İnsan eşitdikləri, duyduqları və sevdikləri ilə böyüyür. “Molla Nəsrəddin” jurnalı akademik Nərgiz Paşayevanın təşəbbüsü ilə yenidən nəşr olunanda buna bir daha əmin olduq...

İnsanı, alimi, ziyalını, vətəndaşı şəxsiyyət səviyyəsinə ucaldan ən ali keyfiyyətlərdən biri də cəsarətdi.   Akademik Nərgiz Paşayevada olan  bu keyfiyyətin şahidlərindən biri kimi bir çox faktları saya bilərik. Ancaq birinin üstündə dayanmaq istəyirəm: 2007-ci ilin payızı idi. Tehran Universitetinin rektoru başda olmaqla bir qrup alim Bakı Dövlət Universitetinin ziyarətində idi. Universitetlərarası əməkdaşlıq haqqında protokol imzalanırdı. Mərasimdən sonra hədiyyələr təqdim edildi. İranlı rektor əlindəki çini qabı farsca “Tehran ustalarının əl işidir”. - deyib  təqdim edərkən akademik Nərgiz Paşayeva tərcüməçini gözləmədən fars dilində belə dedi: “Hədiyyəyə görə təşəkkür edirəm. Bu Təbriz miniatür məktəbinə xas olan əl işidir”. Onun farsca səlis nitqi, Tehran deyil, Təbriz kəlməsi bütün tədbir içtirakçılarını heyrətləndirdi. Bu bir Azərbaycanlının üsyanı, zaman-zaman maddi-mədəni irsi İran və yaxud fars sənətkarlıq nümunəsi kimi təqdim olunub satılan Odlar Yurdunun harayı idi. Ondan Mircəlalın “Yada satmaram” kəlamının ətri, iyi gəlirdi. Onun adı böyük hərflərlə yazılacaq Cəsarət idi. Onda rus çarını heyrətə salan Şeyx Şamilin əzəməti, Hacı Zeynalabdin Tağıyev qeyrəti, “Keçmə namərd körpüsündən, qoy aparsın sellər səni”, deyib ilk ana dilli dövlətimizi quran, sarayını sənətin, mədəniyyətin gülzarına çevirən Şah İsmayıl Xətainin məhəbbəti var idi.

Bakı Dövlət Universitetinin beynəlxalq əlaqələrinə akademik Nərgiz Paşayeva rəhbərlik etdiyi dövrdə Universitetdə kifayət qədər inkişaf, özü də hərtərəfli inkişaf olub. 2006-2008-ci illəri əhatə edən bu dövrdə MDB-nin, İran İslam Respublikasının, Türkiyə Cümhuriyyətinin, eləcə də Avropa və Asiya ölkələrinin elm-tədris mərkəzləri, universitetləri ilə əməkdaşlıq protokolları, memorandumları imzalandı. Tələbə, müəllim, aspirant və dissertant mübadiləsi həyata keçirildi. Çoxsaylı qrant layihələri çərçivəsində Universitetin maddi-texniki bazası və kadr potensialı inkişaf etdirildi. Xarici ölkələrin Azərbaycanda akreditə olunan səfirləri, dünyanın nüfuzlu ictimai xadim, tanınmış alim və məşhur yazarları ilə görüşlər təşkil olundu.

Bakı Dövlət Universitetinin Beynəlxalq əlaqələr üzrə propektoru vəzifəsi akademik Nərgiz Paşayevanın rəhbər obrazını, təşkilatçılıq bacarığını üzə çıxardı, səviyyəli, yüksək mədəniyyətli, intelektual potensiala malik, səriştəli kadrın, elmi-mədəni əməkdaşlığa töhfələr verə biləcək bir rəhbər şəxsin formalaşıb yetişdiyini sübut etdi. Çünki o, bu zirvəyə pillə-pillə ucalmışdı. Bakı Dövlət Universitetini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdi. Bu doğma divarlar arasında püxtələşib yetişmişdi. Babası professor Mir Cəlal Paşayevin təməlini qoyduğu, bu gün isə rəhbərlik səadəti ona nəsib olan “Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı” kafedrasında müəlim, baş müəllim kimi şərəfli ömür yaşamışdı. Namizədlik və doktorluq dissertasiyaları  müdafiə etmişdi.  Dosent, professor adı almışdı. 1994-cü ildən 2008-ci ilə qədər isə o, həm də Bakı Musiqi Akademiyasının “Dil və ədəbiyyat” kafedrasının rəhbəri kimi ana dili və ədəbiyyatımızın keşiyində dayanmışdı. Akademik Nərgiz Paşayevanın Üzeyir bəyin ruhundan qida verdiyi bu məbədə gəlişi də təsadüfi deyildi. O, ilk təhsilini Bülbül adına orta ixtisas musiqi məktəbində almışdı.

Yaddaşımızın “Gülüstan”, “Türkmənçay”, 28 aprel, 20 yanvar səhifələri olsa da, heç bir Azərbaycanlı böyük rus ədəbi-elmi, ictimai fikrini inkar edib, Gertseni, Dobrolyubovu, Dostoyevskini, Puşkini, Tolstoyu, Çernşevskini, Qoqolu, Qorkini, Fadeyevi, Şoloxovu, Yesenini, Bloku, Axmatovanı, Soljenitsnı dana bilməz. “Kolokol”u, “İskra”sı olan dünyanın “Əkinçi”sinə, “Molla Nəsrəddin”inə Həsən bəy Zərdabiyə, Mirzə Fətəli Axundzadəyə, Abbasqulu ağa Bakıxanova, Mirzə Kazım bəyə, Əlimərdan bəy Topçubaşova, Ömər Faiq Nemanzadəyə, Mirzə Cəlil ədəbi məktəbinə, Firudin bəy Köçərliyə, Yusif Vəzir Çəmənzəminliyə, Mirəsədulla Mirqasımov, Yusif Məmmədəliyev, Şəfaət Mehdiyev, Mircəlal, Nəsir İmanquliyev, Qulam Məmmədli zirvələrinə görə də rus elmi, ədəbi, mədəni və ictimai mühitinə minnətdar olmamış olmaz. Rus-tatar məktəblərindən, Qori Müəllimlər Seminariyasından çıxan, Çernyayevin bulağından içən Üzeyir bəyi ondan ustad dərsi alıb zirvələri fəth edən Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cövdət Hacıyev kimi dühaları danmaq, inkar etmək də mümkün deyil.

Elmi, bədii, publisistik əsərləri, monoqrafiyaları, genişmiqyaslı layihələri, Bakı Dövlət Universitetinin beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru kimi uğurlu fəaliyyəti ilə nüfuz qazanan akademik Nərgiz Paşayeva M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialını qurmaqla, təkcə elmin, təhsilin deyil, eyni zamanda, mədəniyyətlərin, xalqların, dövlətlərin inteqrasiyasına, elmi-mədəni əməkdaşlığa təkan vermiş oldu. Azərbaycanın özgürlüyünü sübut üçün klassika ilə müasirliyin körpüsünə çevrildi. Fundamental elmlərin tədrisi istiqamətində əldə etdiyi uğurlarla dünyanın məşhur elmi mərkəzləri ilə eyni cərgədə dayanan, 266 illik böyük bir tarixi olan M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin filialını Bakıya gətirməklə Güney Qafqazda, ümumən Rusiya - Azərbaycan münasibətlərində yaranan buzu ərtimək üçün şərqli hərarətinə ehtiyac olduğunu təsdiqləyərək, narahat və nigaran dünyamızın nicatının İşığın Qaranlıq, Kamilin Cahil üzərində qələbəsində olduğunu sübut etdi!

Məlumdur ki, hər hansı elm-tədris ocağının filialının digər bir ölkədə yaradılması ictimai-siyasi, iqtisadi-sosial maraqlardan daha çox elmi-mədəni əlaqələrin  inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Heç şübhəsiz ki, Rusiyanın siyasi elitası, elmi dairələri, xüsusən də postsovet məkanında humanitar əməkdaşlığa əhəmiyyət verən, elmin, mədəniyyətin, incəsənətin təntənəsinə inanan ziyalıların ümumbəşəri dəyərlər, ortaq mədəniyyətlər naminə verdikləri qərar, gəldikləri qənaət şərt idi. Əgər bunun üzərinə Rusiyanın Guney  Qafqaza tarixi maraqlarını əlavə etsək deyilənlərin həqiqət olduğuna kimsənin şübhə yeri qalmayacaq. Belədə bir gerçək üzə çıxır, bu elm ocağına sıradan bir alim, rəhbər şəxs təyin oluna bilməzdi. O, intelektual potensialı, elmi dünyagörüşü, qloballaşan dünyada baş verən proseslərə öz baxış bucağı ilə seçilən, klassik və müasir rus, Azərbaycan və Avropa dəyərlərinə bələd olan, onların vəhdətində Yeni Dünya Modelini formalaşdıra bilən müdrik şəxsiyyət, mütəfəkkir alim kimi özünü təsdiq etmiş ziyalı, ictimai xadim olmalı idi. Məhz bu səbəbdən də ölkə başçısı cənab İlham Əliyev diqqəti fəaliyyəti ilə rus elmi-mədəni və ictimai mühitində kifayət qədər nüfuz qazanmış, BDU-nun Beynəlxalq əlaqələr üzrə prorektoru  akademik Nərgiz Paşayevanın üzərində cəm etdi. Prezidentin 2008-ci il iyunun 23-də imzaladığı sərəncamla xanım Paşayeva M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialına rektor təyin olundu.

Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialı fəaliyyətə Azərbaycanın görkəmli maarifçilərindən biri – Firudin bəy Ağayevin adını daşıyan ünvanda başladı. Törənə yığışanları narın-narın yağan yağışın altında salamlayan, gələcəyin 75 filoloquna, kimyaçısına və riyaziyyatçısına xeyir-dua verən xanım Rektor: “Şərqdə yağış ruzi-bərəkət, əmin-amanlıq rəmizidir. Bizim məqsədimiz odur ki, nigaran və narahat dünyamıza sabitlik gətirəcək elmli, bilikli kadrlar yetişdirək. Məhz belələri dünyanı müharibələrdən, terrordan qoruyub insanları ədalətə, mərhəmətə, tərəqqiyə çağıra bilər!”

Akademik Nərgiz Paşayevanın birinci şəxs olaraq açılışa ana dilində başlaması, hər iki dildəki mükəmməl nitqi, bədii, fəlsəfi deyimləri ilə salonu ovsunlaması tarixi yaşamaqdan çox yaradan mütəfəkkir alimin, ictimai xadimin obrazını canlandırdı.

Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təməlini qoyduğu ilk teatr binasından 100 il sonra müstəqil teatrdan – ÜNS Yaradıcılıq Səhnəsindən, klassik musiqi ilə milli musiqinin sintezindən yaranan “İntizar” və “Qarabağnamə”  operalarından sonra, M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialını qurmaqla akademik Nərgiz Paşayeva növbəti bir əsərinə, daha bir ilkə imza atırdı!

Hacı Zeynalabdin Tağıyev “Qız Məktəbi”ni quranda atalar qızlarını məktəbə güclə buraxırdı, Hənifə xanım Məlikova-Abayeva, Həmidə xanım Cavanşiri kimi  qüdrətli qadınlar Həsən bəyə, Mirzə Cəlilə olan böyük sevgisinin eşqinə mətbəxi məktəbə dəyişərək elmin, maarifin çırağına pərvanə oldular. Yüz il sonra modern tədris mərkəzini qurmaqla  akademik Nərgiz Paşayeva əslində həm də, informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə soyuyan təhsilə, tədrisə Ana sığalı, Qadın hərarəti, Ustad ucalığı gətirdi.

2012-ci il sentayabrın 16-da yaşanan möhtəşəm hadisə ilə Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində yeni mərhələnin əsası qoyuldu. M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının yeni tədris kompleksinin açılışı oldu. Təntənəli mərasimdə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının vitse-prezidenti, Birinci xanım Mehriban Əliyeva, M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin rektoru Viktor Sadovniçi və bu ali təhsil ocağının Bakı filialının rektoru akademik  Nərgiz Paşayeva, ölkənin tanınmış ziyalıları, alim və ictimai xadimləri iştirak edirdi.

Şübhəsiz ki, Moskva Dövlət Universiteti Bakı filialının yeni korpusunun məhz Rusiya Federasiyasının “tarix ili” elan etdiyi 2012-ci ildə açılması rəmzi xarakter daşıyırdı. Rusiya üçün olduqca böyük məna daşıyan iki yubiley tarixi eyni vaxtda qeyd edilirdi: dövlətçiliyin 1150, Borodino döyüşü və 1812-ci il Vətən müharibəsinin 200 illiyi. Ölkədə bu münasibətlə bir sıra maraqlı və yaddaqalan tədbirlər təşkil olunaraq elmi konfranslar keçirildi. Bu da təbiidir, çünki heç bir ölkənin tarixi yalnız hərbi döyüşlərin, iqtisadi və siyasi qələbələrin salnaməsi deyil, daha çox qlobal elmi kəşf və qiymətli mədəni nailiyyətlərin tarixidir. 2008-ci ildə Bakıda  Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialının açılması da Rusiya dövləti, Rusiya – Azərbaycan münasibətləri üçün əlamətdar hadisələrdən idi.

Akademik Nərgiz Paşayeva hansı məsələdən, istər ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, elmi-mədəni, ədəbi-bədii mövzulardan, istər də ümumbəşəri problemlərdən danışırsa danışsın, o həmişə mütəfəkkir, böyük fikir və düşüncə sahibi, milli və bəşəri dəyərlərə ehtiram bəsləyən, ədalətli mövqe nümayiş etdirən müdrik bir şəxsiyyət kimi görünür. Çünki onun duyğularına, ruhuna Şərq müdrikliyi ilə yanaşı, rus maarifçiliyi, Qərbin həyat tərzindən doğan analitik təfəkkür, yerində qərar vermək, nəticə çıxarmaq kimi hər kəsə, hər alimə, ictimi xadimə xas olmayan hiss hakimdir. Heç şübhəsiz ki, bu da onun intelektual potensialından, genetikasından, tərbiyə alıb yetişdiyi mühitin ona bəxş etdiyi müqəddəsliklərdən boy alır. Gerçək olan budur ki, bir şəxsiyyətin formalaşması, özünü dərki, cəmiyyətə təsir imkanına malik olması üçün məkanı, zamanı, mühiti və bunların fövqünə qalxan ustadlarından aldığı dərs xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.

Akademik Nərgiz Paşayeva  bəşəriyyəti insanlığa, ədalətə, haqqa, səviyyə axtarışına çağıran Mircəlalın, milli mətbuatın “dəqiq, qərəzsiz, vicdanlı” üzü olan professor Nəsir İmanquliyevin müdrikliyinə, “harada ki, sülh var, xeyir var, məhəbbət var, orada Allahın özü var.” - deyib dünyanı gözəliyə, sevgiyə, məhəbbətə, sülhə və əmin-amanlığa səsləyən professor Aida İmanquliyevanın, Milli Aviasiya Akademiyasının querucu rektoru  akademik Arif Paşayevin genetik kodlarına bağlı idi. Ata tərəfdən sindikatlarının, toxuculuq fabriklərinin, xurma, badam və tut bağlarının izi hələ də Savalanın, Səhəndin, Təbrizin ətəklərindən, Vətənin o tayından boy verən Paşa bəyin, imam Zeynalabdinin, Milli Firqənin və hökumətin qurucusu Seyid Cəfər Pişəvərinin, ana tərəfdən Şirvanşahlar, Səfəvilər və Osmanlı sultanlarına bağlı olan Mahmud ağanın, Zəngəzura maarif işığı gətirən Teymur bəy Sultanzadənin soyunun daşıyıcısı olan akademik Nərgiz Paşayevanın müəllim, alim, ictimai xadim kimi çoxşaxəli fəaliyyətində  əldə etdiyi nailiyyətlər əslində Azərbaycan elminin, ədəbi, fəlsəfi, ictimai fikrinin formalaşmasına, elmi potensialının inkişafına təkan verib.

 “Sabirin novatorluğu”, “Müasr Azərbaycan ədəbiyyatında insanın bədii-estetik dərki”, “İnsan bədii tədqiq obyekti kimi”, “Yeniləşən ədəbiyyatın yeni insanı” monoqrafiyaları, iki hissədən ibarət Qədim Yunan və Qədim Roma ədəbiyyatını əks etdirən “Antik ədəbiyyat tarixi”, elmin, publisistikanın vəhdətindən, ilahi sevgidən, övlad məhəbbətindən yaranan “Dünya deyilən sənmişsən” kitabları ilə ədəbiyyatşünaslıq elminə töhfələr verib.  Onun rəhbərliyi ilə hazırlanan Şərq-Qərb dəyərlərinə, sivilizasiyaların dialoquna, Azərbaycan ədəbiyyatının, tarixinin, incəsənətinin müxtəlif dövrlərini əhatə edən kitab, monoqrafiya, biblioqrafiya və kataloqlara nəinki ölkəmizin, eyni zamanda dünyanın tanınmış elmi mərkəzləri tərəfindən yüksək qiymət verilib. 

Akademik  Nərgiz Paşayevanın təşkilatçılığı, rəhbərliyi və iştirakı ilə ölkəmizdə, Bakı Dövlət Universitetində, Moskva Dövlət Universitetinin Bakı filialında, Rusiyada, İngiltərə və Fransada, Avropanın müxtəlif şəhərlərində gerçəkləşən beynəlxalq elmi konfrans, simpozium və forumlar, o cümlədən “Müqayisəli ədəbiyyat” adlı I Beynəlxalq konfrans, “Əsatir. Millət. Ədəbiyyat” adlı Beynəlxalq simpozium, görkəmli jurnalist, alim və ictimai xadim Nəsir İmanquliyevə həsr edilmiş “Nəsir İmanquliyev-100” adlı konfrans, görkəmli alim, yazıçı və pedaqoq Mircəlalın 100 illik yubileyinə həsr edilmiş “Mircəlal-100” adlı Beynəlxalq elmi konfrans, “Milli geyim və müasir modada ümumilik” adlı Beynəlxalq simpozium, MDB ölkələri tələbə təşkilatları liderlərinin IV Forumu, görkəmli alim-şərqşünas Aida İmanquliyevanın 70 illik yubileyinə həsr edilmiş “Şərq və Qərb: ortaq mənəvi dəyərlər, elmi mədəni əlaqələr” adlı Beynəlxalq İbn Ərəbi simpoziumu, “Qloballaşma dövründə mədəniyyətlərin dialoqu” adlı filosofların Beynəlxalq elmi konfrans, “Əl-Fərabi və Avropa İntibahı” adlı Beynəlxalq elmi konfrans, Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu, “Rusiya dövlətçilik tarixi: qədim rus dövlətindən Rusiya Federasiyasınadək” Beynəlxalq elmi konfrans onun bəşəri dəyərlərə, sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin dialoquna, dəyişən dünyanın maddi-mədəni irsinə etiram hissini özündə ehtiva edir.

Bir alim, təşkilatçı rəhbər kimi xanım Paşayevanın yaxından tanıyanlar, ünsiyyətdə olanlar bilir ki, o, milli, elmi və dünyəvi dəyərlər naminə istənilən insanla, tərəflə dialoqa açıq olan, mütəfəkkir ziyalı, müdrik şəxsiyyət, tanınmış ictimai xadim, sözün geniş mənasında babaları Mircəlal Paşayev, Nəsir İmanquliyev kimi Xalq Müəllimidir!

Məhz bu səbəbdən də ona öz vətənində olduğu kimi, dünyanın müxtəlif guşələrində də hörmət göstərilir, təltiflər edilir, mükafatlar verilir.

 ÜNS bədii yaradıcılıq səhnəsini qurmaqla öz dəsti-xətti, orijinal iş üslubu ilə Mirzə Fətəli Axundzadənin, Həsən bəy Zərdabinin, Həbib bəy Mahmudbəyovun, Nəcəf bəy Vəzirovun, Əsgər ağa Goraninin, Üzeyir bəyin, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin, Hüseynqulu Sarabskinin sinif otaqlarına, auditoriyalara sığmayan səsini mətbuata, teatra, sənətə və səhnəyə  gətirən maarifçilərin, onların himayədarı Hacı Zeynalabdin Tağıyevin səsinə səs vermişdi.

Kənardan baxanda zahirən daha çox qərbli, Avropalı təsiri bağışlayan akademik Nərgiz Paşayeva əslində daha çox millidir, əsl Azərbaycanlıdır! Onun üçün ailə, ocaq ruhu, soy-kökdən, nəsil-nəcabətdən gələn dəyərlər mühüm şərtdir. O, əksər tədbirlərə, mərasimlərə, müsamirələrə, sənət, incəsənət və ziyafət salonlarına ailə üzvləri, sevimli övladları ilə gəlir. Onların varlığı ilə qürur duyur. Dünən babalarının, nənələrinin, valideynlərinin, Mircəlalın, Püstəxanımın, Nəsir İmanquliyevin, Gövhər xanım Sultanzadənin, Arif Paşayevin, Aida İmanquliyevanın getdiyi yolla yaradıcı və istedadlı övladları ilə birlikdə şəstlə addımlayır.

Nəsir müəllimi tanıyanlar bilir ki, aforizmə çevrilən kəlamlarının içərisində onun üçün biri daha qiymətli idi: “Mənim iki evim, ailəm var. Biri iş yerim, biri də ailəmdir. Hər ikisi mənə doğma, əzizdir”. Mircəlal müəllimlə bağlı xatirələrdə isə belə bir məqam var. Görüşlərin birində ona sual verirlər: ”Ən böyük nailiyyətiniz, ən qiymətli əsəriniz  hansıdır? Mircəlal müəllim tərəddüd etmədən deyir: “Ən böyük nailiyyətim ailəm, ən qiymətli əsərim övladlarımdır!” - deyə cavab verir. Bu bir yazıçını böyüklüyü, müdrük insanın qənaəti, həyatın isə ən  böyük həqiqəti idi!

 İndi həmin alim, müəllim, ictimai-siyasi xadim övladlar, nəvələr ən yeni Azərbaycanın uğurlarına imza atır, sivillizasiyaların, mədəniyyətlərin, dinlərin dialoquna töhfələr verirlər. Bəşəri dəyərlərin, humanist prinsiplərin qorunması üçün əllərindən gələni əsirgəmirlər. Onların sırasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti,  M. V. Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin  Bakı filialının rektoru, akademik Nərgiz Paşayevanın öz yeri, öz imzası var!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

Bu gün Paris şəhərində YUNESKO-nun Baş Qərərgahında Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu tərəfindən  Mahmud Kaşqarinin müəllifi olduğu “Divani –lüğət ət türk” kitabının 950 illik yubileyi münasibətilə konfrans düzənlənəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun verdiyi məlumata görə, konfransda dünyanın tanınmış türkoloqları, beynəlxalq təşkilatların nümayəndələri Mahmud Kaşqarinin  dünya leksikoqrafiyasına  və dünya mədəniyyətinə bəxş etdiyi qiymətli tövhədən danışacaqlar. 

9000 sözü olan və türk xalqlarının ensiklopediyası adlandırılan Mahmud Kaşqarinin “Divani lüğət ət türk” kitabı 50 əyalətin, 63 şəhərin, 22 qəsəbənin, 49 yaşayış məkanınndaın adı coğrafi məkan kimi qeyd edilib.  Eyni zamanda kitabda insanların yaşadıqları və işlədikləri mədəni və məişət obyektləri, 106 məişət əşyasının adı, 62 növ paltar, 53 toxuculuq alətinin, 58 döyüş –sursat növünün adı və heyvandarlığa aid 38 iqtibas qeyd olunub.

Bundan əlavə kitabda 758 şer, 2667 atalar sözü kimi ədəbiyyat nümunələri də yer alıb. Bu da kitabın qədim və zəngin türk tarixini və söz çələngini özündə cəmləşdirdiyini göstərir. 

Mahmud Kaşqarlı “Divani Lüğət ət türk”ü  25 yanvar 1072-ci ildə qələmə almağa başlayıb.  XX əsrdə bu kitabı təsadüfən atılmış kitabların içərisindən İstanbulda kitabxanaçı Burxan Əfəndi tapıb, aşkara çıxarıb. Digər bir türk alimi Əli Əmərli Əfəndi isə kitabın qiymətini anladığından onu baha qiymətə alıb. Sonradan Əli Əmiri əfəndi İstanbulda Milli Kitabxana yaradıb.

2017-ci ildən etibarən YUNESKO “Divani Lüğət ət Türk” kitabını dünyanın Maddi İrs siyahısına yazıb.  “İnsanlığın tarixi” adlı proqrama kitabın nəşri həvalə edilib. 2024-2025-ci illərdə isə YUNESKO-nun təklifi ilə kitabın 950 illik yubuileyi münasibəti ilə silsilə tədbirlər nəzərdə tutulur.

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova qeyd edib ki,YUNESKO-da keçiriləcək konfrans  Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan, Macarıstan və digər ölkələrin alimlərini bir daha yaxından birləşdirəcək.

Konfrans çərçivəsində eyni zamanda “Divani Lüğət Ət Türk” türk kitabının rus və Azərbaycan dilində edilmiş tərcümələri, böyük türkoloqun həyatlarından və yaradıcılıqlarından bəhs edən sənədli film və sərgi də nümayiş etdiriləcək.  

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Yorgun emekçiler”

Muhammed Burak Tunay

-Anadolu’mun yorgun emekçilerine…

Fecrin ışıkları bekler gözlerinin ferini,

Er meydanı karşılar yorgun emekçilerini.

Çırpınır tüm sokaklar- alın terine aşina,

İnsanlık enkazı taşır birikmiş yarınlara...

Sessizce süpürür umursamadıklarımızı,

Boş vermişçesine silip attıklarımızı.

Süprüntü duymaz insanlık, hayli sağır,

Ne madalya var ucunda, olsa da; dertler ağır...

Ne yapsın? Burun- buruna çeker hastalığı,

Çer-çöp bir dünyada umut: ekmek kapısı.

Gün gelir, cömertçe telefonuna uzanır elleri,

Hocasını bekleyen çocuğa dakika seferberi,

Kimi zaman sorulur: “Dayı, ateşin var mı?”

İzmarit atacağını bilse de tevazudan yardımı...

Huzurun için uğraşır isimsiz kahramanlar,

Şehrin yüzündeki şıklıkta onların imzası var.

Hürmetle yanında çok görmezsen “Kolay gelsin”i,

Hissedersin ruhundaki tebessümün resmini.

Anne şefkati cefakâr, temkinli ve sessiz,

“Aman uyanmasınlar, milletin derdini çekeriz”.

Şükran ve minnet yazılır boynumuzun borcuna,

Bilirim, razı değilsin şehrin boğulmasına.

Geçenlerde sokakta: “Çöpçü” güya hakaretmiş,

Kokusuna aldırmaz, ağzını toplar kirli poşetlerin,

İçine attıkça derdini, edepsizler birikmiş,

Ben taşlamasam, sonu gelmez üren kelbin.

Öyleyse onlar,

Kuddüs gemisinin halis kürekçileri.

Hayır, “Çöpçü” değil onlar,

Temiz diyarların yorgun emekçileri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

İlhamə Məhəmmədqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Sumqayıt təmsilçisi

Alaq otları, kol-kos ətrafımı bürüyüb. Bir çiçəyəm, bağrı qandır ürəyim. Yolçulardır mehmanım, əlçatmazdır vüsalım. Söz bulağım təmizliyi, qaynarlığı çox sevir. 

Daş atana nifrətini, qəzəbini sezdirir.

Sərt həyat sərt qayada sərt küləklə üşüdür, soyuq qar altında gizlədir məni, dəli buludların olmur son həddi.

Ərköyün-ərköyün, qərib-qərib, süzgün-süzgün baxır, sübh şehinə batır mənim çiçək yalnızlığım. 

Səadətə, məhəbbətə əl uzadır, əli çatmır. Arzu, istək aynasına yaxınlaşır, pərdə qalxmır...

Xoşbəxtlik şəlaləsi, sevda selləri axıb tökülsə, yeni həyat bahar səmasıtək üzümə gülsə, nəğməli bəzəyə çevrilər mənim çiçək yalnızlığım, mənim gerçək yalqızlığım...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

İradə Allahverdiyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Budəfəki qonağım müəllim, eyni zamanda psixoloq Sitarə Hüseynlidir.

-Salam Sitarə Hüseynli xanım. Necəsiniz? Əgər mümkünsə haqqınızda daha ətraflı bilmək olarmı?

-Yaxşıyam, Əlbəttə mümkündü. Bu gün sizinlə həm özüm, həm də fəaliyyətim haqqında daha ətraflı danışa bilərik. Mən Sitarə Hüseynli, psixologiya və təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən bir peşəkar olaraq, insanlara dəstək olmaq və onların həyatlarını daha mənalı etmək üçün çalışıram.

İlk təhsilimi müəllimlik sahəsində almışam. Müəllimlik mənim üçün yalnız bir peşə deyil, həm də böyük bir məsuliyyət və sevgi ilə yanaşdığım bir sənətdir. İnsanlara bilik öyrətmək, onların həyat yollarında bir işıq ola bilmək, bəlkə də ən böyük məmnuniyyətlərdən biridir. Ancaq zamanla anladım ki, yalnız bilik öyrətmək kifayət etmir. İnsanlar bəzən dərslərdən daha çox daxili sakitliyə, anlayışa və emosional dəstəyə ehtiyac duyurlar.

Bu anlayış məni psixologiya sahəsinə gətirdi. Psixologiya mənim üçün bir alət oldu.

-Niyə məhz psixologiya?

-Psixologiya insanların daxilindəki dünyanı kəşf etmək, onların qarşılaşdığı çətinlikləri daha yaxşı anlamaq və hər birinə fərdi yanaşma tətbiq etmək üçün bir vasitədir. Bu iki sahə — müəllimlik və psixologiya — zahirən fərqli görünsə də, əslində bir-birini mükəmməl şəkildə tamamlayır.

-Bəs nədir onları birləşdirən?

-Müəllim də, psixoloq da bir məqsədə xidmət edir: insanın inkişafına dəstək olmaq. Müəllim bilikləri çatdırır, insanlara doğru suallar verir, onların düşüncələrini genişləndirir. Psixoloq isə insanın iç dünyasını kəşf etməsinə kömək edir, ona özünü daha yaxşı başa düşməsi üçün yol göstərir.

Mən müəllim kimi insanlara gələcək haqqında düşünməyi öyrədirəm, psixoloq kimi isə onları keçmişin yaralarından azad olmağa çağırıram. Belə desək, müəllimlik bir ağacın budaqlarını inkişaf etdirir, psixologiya isə onun köklərinə toxunur.

-Fəaliyyətiniz haqqında ətraflı məlumat verə bilərsinizmi?

-Hazırda mənim fəaliyyətim bir neçə əsas istiqaməti əhatə edir: 1. Psixoloji konsultasiyalar: Bu, insanların həyatındakı çətinlikləri aşmasına, daxili balans tapmasına kömək etməkdir. Çox zaman insanlar sadəcə başa düşülmək istəyirlər, birinə “səni hiss edirəm” deyən bir səsə ehtiyac duyurlar. Mənim məqsədim onlara bu səsi təqdim etməkdir. 2. Təlim və seminarlar: Müəllimlik təcrübəmdən istifadə edərək təhsil sahəsində psixoloji yanaşmaların tətbiqini genişləndirməyə çalışıram. Xüsusən gənc müəllimlər və valideynlərlə işləyərək, uşaqların emosional inkişafını daha da irəlilətmək üçün çalışıram.

3.Yazılar və yaradıcı layihələr: Mənim üçün yazı yazmaq bir növ özümü ifadə etməkdir. Yazılarımda insanların ən çox ehtiyac duyduğu mövzulara toxunmağa çalışıram: özünüdərk, emosional yaralar, münasibət problemləri və şəxsi inkişaf. 4.Sosial media fəaliyyəti: Hazırkı dövrdə sosial media mənim üçün həm maarifləndirmə, həm də insanlara çatmaq üçün bir platformadır. Orada paylaşdığım hər bir məzmun insanların həyatına kiçik də olsa müsbət bir təsir buraxa bilirsə, bu mənim üçün böyük nailiyyətdir.

-Müəllim və Psixoloq. Demək, bunlar hım də bir-birini tamamlayır?

-Müəllimlik və psixologiya həyatımı bir bütöv kimi tamamlayır. Hər iki sahədə məqsədim insanlara öz həyat yollarını tapmağa kömək etməkdir.

Əgər biz bu iki sahəni birləşdirə bilsək, həm insanların zəkasına, həm də ürəyinə toxuna bilərik. Çünki hər bir insanda həm öyrənmə ehtiyacı, həm də emosional dəstəyə olan tələbat var. Biz bu balansı yarada bildikdə, əslində dəyişimi başlatmış oluruq

-Gələcək planlarınız nədir?

-Gələcək planlarım çoxyönlüdür. Bir neçə əsas məqsədim var və bunlar üzərində dayanmaq istəyirəm: 1.Kitab yazmaq: Mənim illərdir üzərində düşündüyüm bir layihə var — insanın daxili dünyasına aid bir kitab. Bu kitab həm nəzəri biliklər, həm də praktiki təcrübələr təqdim edəcək. İnsanlara özlərini tapmaqda kömək edən bir bələdçi olmasını arzulayıram. 2.Maarifləndirmə platformaları qurmaq: Mən psixoloji sağlamlıq və emosional inkişaf haqqında məlumatlılığı artırmaq istəyirəm. Xüsusən gənclər arasında bu mövzuları daha əlçatan etmək üçün onlayn kurslar və interaktiv proqramlar hazırlamaq planlarım var. 3. Təhsildə psixoloji yanaşmalar: Məqsədim məktəblərdə və təhsil müəssisələrində psixologiyanın tətbiqini genişləndirməkdir. Şagirdlərin emosional və intellektual inkişafını birləşdirən layihələr yaratmaq istəyirəm. 4.İctimai təsir: İnsanlara həqiqi mənada yardım edə bilmək üçün daha geniş auditoriyaya çıxmaq istəyirəm. Bu, həm media vasitəsilə, həm də seminarlar və təlimlərlə ola bilər.

-Müsahibə üçün çox sağ olun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Hüseyn Misrinin  şeirləri təqdim ediləcək. 

Son bir ildə böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

 I.

Biz çıxılmaz
Bir küçə ağaclarının
Baharsız röyalarıyıq.
Qızmar bir günəşdə
Birimiz
İlan röyalı bir ovçuya tuşlandıq
Və ölümlə zəhərləndik
Birimiz
Anılar məbədində
Mnemozinaya adaxlandıq
Və o yasaq gizəm
Dilimizdən öpərkən -
Günəş
O gündən
Bir dörd divar
O tayda qaldı bizdən.

II.
Sənə məktub yazıram;
Yazıram ki,
Əllərim unudubdur
Uçmaq həvəsini
Sənsizlik duraqlarında
Duraq ki, nə deyim
Hər dəqiqə başı
Barmaqlarımın ucundan
Tüstü qanadlayır.
Qanadlanır
Külək qorxulu buludlar
Doğru
Və canımdan bir parçasını
Paylaşır onunla.
Mən sənə yazıram ki,
Yaşam burada hər an
Dəyişir boyasını.
Gah dağa çırpılıram,
Gah dərəyə düşürəm.
Mən sənə yazıram ki,
Kaş pəncərəniz olaydı
Və mən bir gün
Yuxudan
Səni görmək həvəsinə
Oyanardım.

III.
Gecələr
Burada
Sənli günlər röyaları
Qanadsız quş olur
Gözlərimdə.
Bir bəyaz kağız
Masa üstə
Və bir də titrək əllərim
Şeir astanasında.
Mən
Səni bir qısa şeir yox,
Mən
Səni hüzün dolu 55 misralı
Şeir uzunluğu susuram.
Və bir deprem acısını
Yaşayıram bir anda -
Sənə varmaq
Ehtimal duraqlarında.
Göylər yavaş-yavaş
Geyinir
Ayazlığın
Ağ donunu.
Yenə o tanış
Yenə
O ögey səs
Ucalır yaxınlıqda
Və birdən güllə səsi
Pozur röyalarımın
Yenicə qurulmuş
Damğalarını.

IV.
Bir ömür daldalandıq
Bəlkələr daldasına.
Biz işartı görüb ocaq sandıq
"Bəlkə"lərdə qaldıqca
Qat-qat düyünə dönüb
Ayağımızdan tutdu.
Sabaha gediş anlarını
"Bəlkə"lər
Ömür dolaylarında
Dara çəkdi,
Biz güldük.
Əbəs yerə gülüşlər
Özümüz də bilmədən
Oxşadı dodaqları.
Dedik həyatımızın
Ağ vərəqləri yalnız
Al gülüşlə yazıldı.
Utanmadıq, bilmirəm
Bəs niyə o zaman?!
Özümüzü sorğuya,
Suala tutmadıq heç!
Doğma vicdanımızın
Həzin hıçqırıqlarını
"Bəlkə"lərlə boğarkən
Eşitməzliyə vurduq.
Bir nəslin,
Taleyini
Özümüz
Belə yazdıq.

V.
Səni hansı möcüzə
Mənə qaytaracaq?
İsanın baxışlarına
Yoxsa
Musanın çəliyinə
Yalvarım mən?
Səni hansı qibləyə,
Səni hansı yönə
Gözlərimdə dolub
Ürəyimdə
Səcdə-səcdə
Ağlayım mən?
Səni hansı bir tanımadığım duraqda
Və hansı bir
Heç gəlməyən qatardan
Buludları çəkib gözlərimə
Soraqlayım mən?
Sən gəlmədin!
Sən gəlmədin
Və bəlkə də...
Yalnız mən
Yuxularda
Arzularımı
Tumarlayıb
Böyüdüb,
Böyüdüb
Özümə bir yük edəcəyəm
Və bir səhər erkən
Bir qara kağız
Qapıları döyəcək
Qəfildən...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günlərdə Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) sədri İntiqam Yaşar Qazaxıstana səfər edib. Orada keçirilən tədbir barədə İntiqam Yaşardan məlumat aldıq. 

O bildirdi ki, Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun dəstəyi, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin təşkilatçılığı və Əhməd Yəsəvi adına Türk-Qazax Universitetinin Avrasiya Araşdırmalar İnstitutunun tərəfdaşlığı ilə 12 dekabr 2024-cü il tarixində  "Qarabağda 30 illik ekoterror həqiqətləri" adlı layihə çərçivəsində keçirilib bu tədbir. Layihənin əsas məqsədi Qarabağda törədilmiş ekoterror həqiqətlərinin türkdilli dövlətlərdə ictimaiyyətin diqqətinə çatdırılmasıdır. Əhməd Yəsəvi adına Türk-Qazax Universitetinin Avrasiya Araşdırmalar İnstitutunun müdiri Suat Bəylurun açılış nitqi ilə başlayan tədbirdə Qazaxıstan ictimaiyyəti nümayəndələri, elm xadimləri, gənclər iştirak ediblər. 

Azərbaycanın Qazaxıstandakı Səfirliyinin Almatı şəhərindəki nümayəndəsi Anar Hüseynzadə, Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin başqanı İntiqam Yaşar, Azərbaycan Respublikasının Gənclər Fondunun Daxili Nəzarət və Monitorinq Şöbəsinin əməkdaşı Rahim Rəhimov, Gənclərin İnkişaf və Karyera Mərkəzinin Qazax-Tovuz regional nümayəndəliyinin koordinatoru Elmar Rzalı, 

Əhməd Yəsəvi Beynəlxalq Türk-Qazax Universitetinin Avrasiya Araşdırma İnstitutunun müdir yardımçısı Zengizxan  Zhanaltay, Qazaxıstan-Britaniya Texniki Universitetinin professoru, Prof. Dr. Janat Dauletbekova,Qazaxıstan-Britaniya Texniki Universitetinin müəllimi, Dos. Dr.  Kayrat Ra, Qazaxıstan Respublikasının tanınmış şairi Sayat Kamşiger və s. çıxışlar edərək mövzu barədə fikirlərini bölüşüblər. 

Tədbirin sonunda bir qisim Qazaxıstan ziyalısı Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi tərəfindən təltif olunub. 

Xatirə fotosu ilə tədbirə yekun vurulub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu günlərdə premyerası baş tutmuş və böyük tamaşaçı marağına səbəb olmuş “Azərbaycan Atabəyləri” filmində səhv tutmağa çalışanlara millət vəkili Hikmət Babaoğlunun cavabını sizlərə təqdim edir. 

1.

“Azərbaycan Atabəyləri” filmini hansısa qonşu ölkələrə təhdid kimi dəyərləndirmək milli məqsədlərimizdən narahatlığın təzahürüdür.

Hər bir fərdin avtobioqrafiyası  olduğu kimi hər bir millətin də avtobioqrafiyası var. Bu həmin millətin  tarixidir. Tarixi təfəkkür milli yaddaşın əsas komponenti olmaqla onun milli kimliyini təyin edir. Öz kimliyini unudan şəxs alzheimer xəstəsi hesab edildiyi kimi öz tarixini unudan millət  də manqurtlaşmış toplum  hesab olunur. Ona görə də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev həmişə öz çıxışlarında tarixi torpaqlarımız məsələsinə toxunaraq qeyd edir ki, bizi Qarabağa qaytaran həm də tarixi yaddaşımız oldu. 

Hazırda ölkəmizin yaratdığı yeni reallıqlar kontekstində milli–etnik yaddaşımızın yenidən bütövləşməsi, yeni milli çağırış və vəzifələrimiz baxımından olduqca aktualdır. Çünki gələcək milli bütövlüyümüzə gedən yol ilk növbədə elə milli yaddaşmızda tarixi – mədəni coğrafiyamızın bütövlüyündən keçir. Mədəni coğrafiyamızın tarixi hüdudlarının müasir kütləvi şüurumuzda düzgün inikası isə bu tarixi öyrənməklə mümkündür. Postmodernist informasiya cəmiyyətlərində tarix oxumaqdan daha çox izləməklə, baxmaqla öyrənilir. Məhz, bu sosial sifariş panidealist xalqları öz tarixlərini yenidən öyrənmək üçün yeni film sənayesi yaratmağa yönləndirdi. Çünki film təkcə əyləncə vasitəsi deyil, tarixin obrazlı və emosional şəkildə mənimsənilməsi formasıdır. 

Son illər Azərbaycanda da tarixlə bağlı çəkilmiş flimlərimizin yeni dövrdə yeni ənənəsinin yaranacağını səbirsiliklə gözləyirdim. Ancaq həm də başa düşürdüm ki, bu o qədər də asan məsələ deyil. Çünki ilk addımı atmaq üçün cəsarət, zəngin tarixi bilgi, bu günki milli maraqlarımızın şərtləndirdiyi aktual  mövzu və şübhəsiz ki, maliyyə, professional yaradıcı heyətin komplektləşməsi lazım idi. “Azərbaycan Atabəyləri” filmini izlədikdən sonra əmin oldum ki, nəhayət bu istiqamətdə uğurlu bir addım atmağı bacardıq.

2.

“Azərbaycan Atabəyləri” filmi post-münaqişə dövründə milli ideyamızın formalaşmasına xidmət edir

Şübhəsiz ki, hər bir filmin konkret ideyası olmalı və bu ideya əvvəlcədən müəyyənləşdirilməklə filmin sonunadək hadisələri təqib etməlidir. Yəni hədəf kimi müəyyənləşdirilən məqsədə xidmət etməli, tamaşaçını da məhz, bu ideyalarla silahlandırmalıdır. Azərbaycan Atəbəyləri filmində bu ideya yeni reallıqlar kontekstində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin söylədiyi  ”bizə yeni milli ideya lazımdır” siyasi-ideoloji çağırışı əsasında formalaşdırılmışdır. Hətta mən deyərdim ki, film məhz, bu çağırışa cavab kontekstində çəkilmişdi. Ancaq eyni zamanda   dövrün tarixi reallıqlarını təhrif etmədən. Mənə elə gəlir ki, filmin ən yaxşı məziyyətlərindən biri də bu idi. Çünki Azərbaycan Prezidenti 2023-cü ilin dekabr ayında yerli mətbuata verdiyi müsahibəsində bildirmişdi ki, 30 illik müstəqillik dövründə bizim milli ideyamız ərazi bütövlüyümüzü bərpa etməkdən ibarət idi. İndi isə yeni reallıqlar yarada bilmişik və bu reallıqlara uyğun olaraq bizə yeni milli ideya lazımdır. Şübhəsiz ki, bu tarixi fikir cəmiyyətimizdə milli özünüdərki yenidən formalaşdıracaq və milli enerjimizi yeni məqsədlər üçün səfərbər edə biləcək ümummili bir məqsədi hədəf kimi müəyyənləşdirəcək. Bunun təməli  isə ilk növbədə tarixi əsaslara  söykənən və ortaq milli identikliyə əsaslanan ümummilli ideya olmalıdır. Azərbaycan Atabəyləri filmində müraciət edilən tarixi dövr milli–etnik coğrafiyamızın bütöv dövrü olmaqla yanaşı, eləcə də sosial-mədəni identikliyimizin də bütöv dövrüdür. Doğrusu gələcək milli marqlarımız və məqsədlərimiz üçün bundan daha yaxşı tarixi dövrə xitab etmək mümkün deyildi. Çünki həmin dövr həm ümumtürk identikliyi, həm də ümumi ümmət identilkiyi baxımından birlik və bütövlük dövrüdür. Yəni ayrı-ayrı türk boyları arasında fərq olmadığı kimi parçalanma da yoxdur. Bütün bunlar filmin çəkildiyi tarixi mərhələdən ən az 200 il sonra baş verəcəkdi. On görə də bu gün yuxarıda söylədiyimiz sosial-ideoloji və etnik-mədəni baxımdan bütöv dövrə xitab etmək strateji mənada bu günki siyasi maraqlarımızla uzlaşır. Hazırda milli təhlükəsizliyimiz məhz, həmin tarixi dövrə bənzər gerçəkliyi yaratmaqdan keçir.

3.

Filmin məzmunu və bu günkü siyasi çağırışlar

Azərbaycan Prezidenti  inauqurasiya mərasimində  Milli Məclisdə etdiyi çıxış zamanı bildirdi ki, bizim ailəmiz türk dünyasıdır. Daha sonra aydın izah etdi - çünki başqa ailəmiz yoxdur! Bu o deməkdir ki, dövlətimiz və xalqımızın gələcəyi bu ailənin içərisində mümkündür. Elə xarici siyasətimizin əsas prioriteti də budur. Nəticə etibarilə bu gün Türk Dövlətləri Təşkilatının, onun TÜRKPA, Türksoy, Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu, Türk Akademiyası kimi struktur vahidlərinin yaradılması da bu istiqamətdə göstəriləcək fəaliyyətin birbaşa institutlaşdırılmasıdır. Doğrudur bəzi qonşularımız bu təşkilatlanmanı Turan adlandıraraq hətta Zəngəzur dəhlizinə Turan dəhlizi deyərək Azərbaycanı siyasi şantaja məruz qoymaq istəyirlər. Ancaq kimin nə deməyindən asılı olmayaraq bu bizim tarixi coğrafiyamızdır və bizə aid olan coğrafiyada siyasi təşkilatlanma yaradaraq öz milli maraqlarımızı təmin etmək bizim milli vəzifəmizdir. Buradakı ”biz” TDT-yə üz olan bütün türk dövlətləridir. Ona görə də Azərbaycan Atabəyləri filmində söhbət elə bu coğrafiyadan gedir.  Ya da bu coğrafiyanın sadəcə bir hissəsindən. Belə olan halda “Azərbaycan Atabəyləri” filmində göstərilən və tarixi gerçəkliyi əks etdirən hadisələri kimlərəsə və ya hansısa qonşu ölkələrə təhdid kimi dəyərləndirmək milli məqsədlərimizdən narahatlığın təzahürüdür.

4.

Filmin bədi-estetik tərəfləri haqqında

Şübhəsiz ki, tarixi filmləri populyar edən təkcə məzmunu deyil, həm də ayrı- ayrı hissələrdə təqdim olunan cəlbedici döyüş səhnələridir. Bu zaman aktyorların geyimləri, aksion yaratmaq qabiliyyətləri və bu hərəkətlərin yaratdığı səs effekti olduqca vacib komponentlər kimi çıxış edir. Bu mənada filmdə təqdim olunan Qara Sunqur və Şəmsəddin Eldəniz obrazları sanki tarixin özündən qopub gəlmiş həqiqi  qəhrəmanlardır. Hər iki qəhrəmanın önə çıxarılan keyfiyyətləri isə tarixdə oynadıqları rolla bənzərlik təşkil edir. Qara Sunqurun  dövlətin təməllərini qoyan həm savaşçı, həm qurucu lider keyfiyyətləri, Eldənizin isə gələcəkdə Şəms-əd Din titulu alması üçün dini və milli dəyərləri qılıncla qorumaq cəsarəti, obrazların tarixi şəxsiyyətlərlə tamamlanması kimi yadda qalır. Geyim və ailə münasibətlərinin təqdimatı da milli ənənələrimizlə uzlaşdırılır. Bu isə müasir tamaşaçını tarixə ekskurs etdirməklə keçmiş və bu günki dəyərlərimiz arasında birbaşa bağın  mövcud olmasına inandırır.

5.

Tarixi hadisələrin səsli şərhi

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi filmin ideyası və hədəfi tarixi yaddaşımızdır. Ancaq bu yaddaş üzərində həm də gələcəyimiz qurulacaq. Ona görə də xüsusi təmkin və soyuqqanlı səs effekti ilə hadisələrə izahat verilməsi tarixi dövr haqqında aydın təsəvvür yaratmaq üçün olduqca vacibdir. Filmdə bu  problem də uğurlu həllini tapıb. Xüsusi diqqət cəlb edən məsələlərdən biri də Gəncə zəlzələsindən sonra böyük Nizami Gəncəvinin dünyaya gəlməsi hadisəsinin ekranlaşdırılmasıdır. Düşünürəm ki, həm bu hadisə, həm də Zəngəzur yolu ilə karvanların işləməsi epizodları tarixi həqiqət olmaqla həm də bu günümüzə verilən ismarıclardır. Çünki Nizami multikultural Azərbaycanın simvollarından biri olmaqla dünyanı yeddi gözəlin dili ilə izah edir, Makedoniylı İsgəndəri Bərdəyə gətirir, Türkü dürüstlük və ədalət rəmzi kimi təqdim edir. Bu gün də Çinli gözəlin də, Roma mədəniyyətindən gələn Avropanın da, yolu Zəngəzur dəhlizində kəsişir, ya da birləşir desək daha doğru olar. Beləliklə, 12-ci əsrdən bu günə qədər dünya siyasəti və mədəniyyətində  dəyişməyən milli mövqeyimiz, rolumuz çox aydın şəkildə dünyaya təqdim olunur. Bütün bunların  sadəcə bir filmdə təqdim edilməsi isə şübhəsiz ki, olduqca böyük nailiyyətdir. Filmin ərsəyə gəlməsində əməyi keçən hər kəsə təşəkkür edirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.12.2024)