Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bu gün Vaqif Səmədoğlunun anım günüdür. 10 il öncə - 2015-ci ilin 28 yanvarında Vaqif Səmədoğlu dünyaya əlvida deyib.

Onun barəsində rəsmi mənbələr belə məlumat verir: Vaqif Səməd oğlu Vəkilov; 1939-cu ilin 5 iyununda Bakıda, Səməd Vurğunun ailəsində dünyaya gəlib. Şair, dramaturq, publisist, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1989), Azərbaycanın xalq şairi (1999), Milli Məclisin deputatı (2000, 2005). Milli azadlıq hərəkatının liderlərindən biri olub. “İstiqlal” və “Şərəf” ordenləri kavaleridir, Humay və Nəsimi mükafatları laureatıdır.

Əslən Qazax rayonunun Yuxarı Salahlı kəndindən, Vəkilovlar soyundandır. Bülbül adına musiqi məktəbində, Dövlət Konservatoriyasında təhsil alib. Çaykovski adına Moskva Konservatoriyasında ixtisas kursu keçib (1962–1963). Sonra Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında fortepiano üzrə ixtisas müəllimi (1963–1971), Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası Baş redaksiyasında incəsənət redaksiyasının müdiri (1968–1971),  Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında kino-aktyor teatrının ədəbi hissə müdiri (1982–1985) vəzifələrində işləyib, "Oğuz eli" və “Cumhuriyyət” qəzetlərinin baş redaktoru (1992–1994) olub.

Poeziya, musiqi, teatr və kino sahəsinə yaddaşlarda qalan, dəyərli töhfələr verib. "Yeddi şeir" adlı ilk mətbu əsəri 1963-cü ildə "Azərbaycan" jurnalında dərc olunub. Bundan sonra dövri mətbuatda vaxtaşırı çıxış edib. İlk kitabı – “Yoldan məktublar” 1968-ci ildə işıq üzü görüb. Yüz minlərlə insanın pərəstiş etdiyi şeirlərin, “Bəxt üzüyü” kimi filmin, “Bir axşam taksidən”, “Sən uzaq yaşıl ada” kimi mahnıların, “Yaşıl eynəkli adam” kimi tamaşanın müəllifidir.

Vaqif Səmədoğlu 2015-ci il yanvarın 28-də uzun sürən ağır xəstəlikdən sonra Bakıda dünyasını dəyişib, Birinci Fəxri Xiyabanda dəfn olunub. 2019-cu ilin iyununda Qazax rayonunun "Fəxri qazaxlılar" parkında büstü açılıb.

Rəsmi məlumat bu qədərdir. Amma, məncə, burda heç nə yoxdur. Vaqif Səmədoğlu bu məlumatlara əsla sığmaz.

O, sanki bu dünyanın adamı deyildi. Onun dilini küləklər bilirdi, buludlar, yağışlar, Günəş, Ay bilirdi, insanlar isə ya bilmirdi, ya da bilməkdə çətinlik çəkirdi.

Qohumluq əlaqəmiz olsa da Vaqif əmiylə çox az-az görüşürdük, onun üçün darıxanda şeirlərini oxuyurdum. O şeirlər bizim qalaktikadan kənarda yaranıb göndərilirdilər bizim ixtiyarımıza.

Kağızın üstünə düşüb, 

İki əlimin kölgəsi.

Yenə də lap zilə qalxıb

Təkliyin yalquzaq səsi...

Vaxtdan yaxa qurtarmışam,

Bilmirəm saat neçədir.

Ay yarımçıq, ulduzlar yox,

Yaman ölməli gecədir...

Nə varım var, nə barxanam

Ömür yükü bağlamağa.

Allah, məni yarı öldür,

Yarı saxla ağlamağa...

Bunu yalnız Vaqif əmi bu cür yaza bilərdi. Başqa heç kim.

Eləcə də bunu:

Bu payız da başlandı, 

Bu yağış da... 

Ölülərim, 

Dirilərim dolanır içimdə, 

Xatirələr səyriyir gecəmdə, 

Təkliyimi minib at tək 

Yanır 

sönür 

ötür ömrüm... 

Ekspreslər dayanmayan 

Kiçik stansiyalar tək.

Çox təəssüf ki, insan ömrü həqiqətən böyük vağzallara deyil, kiçik stansiyalara sığışır yalnız. Və ən böyük həsrət, ən böyük nisgil kiçik stansiyaların dayanmadan, sürətlə ötüb keçən ekspress qatarlara olan həsrətidir.

Ruhun şad olsun, Vaqif əmi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə - yanvarın 28-nə təsadüf edən əsas tarixi hadisələri “Ədəbiyyat və incəsənət” portal olaraq diqqətinizə çatdırırıq:

Antarktidanın kəşfi günü

Antarktida sözünün mənası bilirsinizmi nədir? “Ayının əks tərəfində”dir. Qədim yunanlar buzlu şimalı Böyük Ayı qübbəsinin şərəfinə Arktikos adlandırıblar, amma bura çox soyuq olduğundan orda əsl ayılar yaşamırlar. Antarktida da yunancada Arktikanın əksi mənasını bildirir.

1820-ci ilin 28 yanvarında “Vostok” və “Mirnıy” adlı iki gəmi ilə ruslar Bellinsqauzenin və Lazarevin başçılığı altında bu sirli materiki – sonuncu, altıncı materiki kəşf ediblər. Bu gün Antarktida heç bir ölkəyə aid deyil, ərazisi 13, 6 milyon kilometrə bərabərdir. Bura planetin ən soyuq və ən quru zonasıdır. Burda illik yağıntı cəmi 10 santimetrə bərabərdir. Planetin içməli su ehtiyatının 70 faizi Antarktidadadır.

Mütəxəssislər buranın iqlimini Marsın iqlimi ilə eyniləşdirirlər, təsadüfi deyil ki, NASA kosmik sınaqları burada həyata keçirir. Antarktidada ən soyuq hava 91,2 dərəcə şaxtanın qeydə alınması ilə müəyyənləşib, yayda burada 30-50 dərəcə şaxta olur. Burada cəmi iki bitki var – Kolobantuskito və Antarktida çəmənliyi. Heyvanlardan isə burada yalnız pinqvinlər yaşayırlar.

Qitə beynəlxalq qoruq hesab edilir.

Ciddi sözümdür, elə arzulayıram ki, kaş Antarktidada bir metereoloji stansiya qurulaydı, onu işlətməyi də mənə həvalə edəydilər. Pinqvinlərlə, kolobantuskito ilə yoldaşlıq edə-edə oradaca yaşayaydım.

Beynəlxalq Personal məlumatların qorunması günü

İnsanların konfidensial məlumatlarının qorunması, xüsusən indiki İKT-nin hədsiz yüksəlişi, robot casusların, dinlənmə aparatlarının, video kameraların tüğyan etdiyi zamanda vacib hesab edilir. Data Privacy Day – 1981-ci ildən etibarən 27 Avropa ölkəsində, ABŞ və Kanadada qeyd edilir, Avropada bu gün İnformasiyanın müdafiəsi günü adlanır.

Hər bir insan izlənilməməyə, gizlin məlumatlar saxlama hüququna malikdir, amma çox təəssüf ki, bu qaydalara əksərən əməl olunmur. Nə isə.

Ukraynada Dövlət bayrağının təsdiqlənməsi günü

Ukraynanın Ali Radası 1992-ci ilin bu günündə sarı-göy bayrağı rəsmi olaraq təsdiqləyib, odur ki, bu gün qardaş ölkədə Dövlət Bayrağının təsdiqlənməsi günü kimi qeyd ediləcək. Hər ilin 23 avqust tarixi isə Ukraynada Dövlət basyrağı günü kimi qeyd edilir.

Sovet imperiyasından qopan bütün xalqlar eyni acılar yaşayıblar, müstəqillik onlar üçün ağır itkilər bahasına başa gəlib. İndi bu xalqlar öz müqəddəs bayraqlarına sarılaraq müstəqilliklərini qorumaq uğrunda çabalar göstərməkdədirlər. Bu ukraynalılar üçün müqəddəs gündə hər bir ukraynalını, eləcə də Azərbaycan – Ukrayna dostluq və qardaşlığına töhfələr verən Ukraynanın ölkəmizdəki fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Vladıslav Kanevskini təbrik edir, jovto-siniy (sarı-göy) bayrağın daim dalğalanmasını arzu edirik.

Kazu günü

Amerikalıların bu nəfəs çalğı aləti 1840-cı ilin bu günündə kəşf edilib, dünya musiqisinə möhkəm daxil olub, xüsusi skiffl stili məhz bu alətlə yaranıb.

Odur ki, təqvimə ayrıca Kazu gününü salmaqla bu alətə rəğbət izhar edilir. Adi hakim fitinin böyüyünü xatırladan kazu ilə bağlı amerikalıların böyük planları var, yeni dünyanın özünəməxsus nələrisə çox az olduğundan, onlara dəyər verməyi vacib bilirlər.

Erməni ordusu

Nə deyirsiz deyin, amma bədxah qonşularımız bu gün Ordu gününü heç də alnıaçıq və üzüağ keçirə bilməyəcəklər. 44 günlük müharibədə onların ordusu necə pazlanıbsa, hələ də “dadı damaqlarından” getməyib.

Bolqarlarda bu gün Qavril Lesnovskinin xatirəsi günüdür. 11-ci əsrin məşhur din xadimi, Lesnovski məbədinin yaradıcısı olub bu şəxs.

ABŞ bu gün işdə şənlənmək gününü qeyd edəcək. Hamı iş yerində şənlənir, deyib gülürlər, yeyib içirlər. Burun sallayan əsla ola bilməz. Maraqlı təyinatdır, eləmi? Bu gün Amerikada həm də Milli Pediatr günüdür. Bəs mətbəx? Sualınız aydındır. Təqvimin hər gününə bir mətbəx bayramı salan amerikalılar bu gün də boş dayanmayacaqlar. Bu gün onlarda həm də Milli qarağatlı oladi günüdür.

Zəfər Tağı

1986-cı ilin 28 yanvarında havaya uçmasının 73-cü saniyəsində canlı yayımda Kanaveral burnu üzərində Amerikanın “Çellincer” kosmik gəmisi partlayıb. 1958-ci ildə Lego kompaniyası öz konstruktorunu üzə çıxarıb, hazırda dünya uşaqlarının bir nömrəli oyuncağıdır Lego konstruktorları. 1921-ci ildə Parisdə 1-ci dünya müharibəsində həlak olmuş naməlum əsgərə qoyulmuş abidənin açılışı olub. Bu abidə məşhur Zəfər Tağı adlanır. 1906-ci ildə Rusiya İmperiyasında qadınlar üçün ilk ali texniki məktəb – Sankt Peterburq qadın politexnik kursları yaradılıb.

Bu sonetlər əsla unudulmaz

1978-ci ilin 28 yanvarında biri İtaliyanın Toskana şəhərində, biri Azərbaycanın Sumqayıt şəhərində iki nəfər dünyaya gəlib, birincisi dünya futbol tarixində ən dahi qapıçı kimi ad çıxarmış Canluicci Buffon, digəri Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığına və ədəbi tənqidinə layiqli töhfələr vermiş Elnarə Akimovadır.

1952-ci ilin bu günündə müğənni, xalq artisti Zaur Rzayev doğulub. Onun barəsində ayrıca yazı gedib.

1925-ci ilin bir mənbələrdə 27, bir mənbələrdə 28 yanvarı Azərbaycan şairi, sonetləri ilə məşhur olan Adil Babayevin doğum günüdür. İllər ötsə də bu sonetlər sanki indi yazılıbmış kimi canlıdırlar, ruh oxşayırlar, bu, fenomenal haldır.

Qoy yapışsın əlimdən günəşin şəfəqləri,

Yenə qalxım ayağa, seyr edim üfiqləri,

Çağlasın varlığımda işıq dolu bir ilham.

Mən ömür istəmirəm riya, xəyanət üçün,

Yurduma gərək olan söz üçün, sənət üçün,

Ömürdən doymamışam, həyatdan doymamışam.

Bu cür yazırdı Adil Babayev. Ruhu şad olsun!

1912-ci ildə abstrakt ekspressionizmin ilk görkəmli nümayəndəsi olan Amerika rəssamı Cekson Pollak, 1884-cü ildə isveçrəli alim, stratostat və batiskafları kəşf edən Oqyüst Pikar, 1706-cı ildə ingilis çapçısı, adına şrift olan  Con Baskervill, 1693-cü ildə rus çaritsası Anna İvanovna, 1611-ci ildə Ayın ilk xəritəsinin müəllifi, polyak astronomu Yan Qaveliy dünyaya gəliblər.

İosif Brodskidən 1-ci Pyotradək

2015-ci ilin 28 yanvarında Vaqif Səmədoğlunu itirdik. Şairin xatirəsinə ayrıca yazı vermişik.

2010-cu ilin 28 yanvarında yazıçı Sabir Azəri, 2002-ci ilin 28 yanvarında “Balaca və Damda yaşayan Karlsson” və “Uzuncorab Peppi” kimi uşaqlar üçün şedevrlər yaratmış isveç yazıçısı Astrid Lindqren, 1996-cı ildə Nobel mükafatçısı, yəhudi əsilli şair, esseist İosif Brodski, 1980-ci ildə Azərbaycan peşəkar diktorluq məktəbinin yaradıcısı Aydın Qaradağlı, 1944-cü ildə görkəmli maarifçi Qantəmir, 1725-ci ildə rus imperatoru 1-ci Pyotr vəfat ediblər.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Haqqında bəhs edəcəyim “300 spartalı” filminin rejissoru və prodüseri Rudolf Matedir. Film 1962-ci ildə çəkilmişdir.

Eramızdan əvvəl 480-ci ildə Fars hökmdarı Kserks atası Daranın yaşadığı acı məğlubiyyətin heyifini çıxmaq məqsədilə Yunanıstana qarşı müharibə elan edir. Kserksin ordusu minlərlə idi. Lakin qarşı tərəfdə vəziyyət tamam fərqli idi. Femistokl və Spartalı Leonid 300 nəfər olmalarına, say və güc sarıdan düşməndən az olmalarına baxmayaraq geri çəkilməyib müqavimət yolunu seçirlər. Kserks ilk olaraq yunanların başçısı Femistokula qasid göndərərək təslim olmalarını və Leonidi onlara təhvil vermələrini istəyir. Ancaq yunanlar duruş göstərərək geri addım atmırlar. Nəticədə baş verən döyüş nəticəsində spartalılar qəhrəmancasına həlak olurlar. 

Əslində bu bir duruşun, müqavimətin təmsilçisidir. Sənin qarşında minlərlə, on minlərlə ölçülməyəcək qədər böyük və güclü bir ordu var. Ancaq sən geri addım atmayıb düşmənə qarşı dirənirsən. Bu, qarşındakı ordu nə qədər çox və nəhəng görünsə belə daxildəki əsgərlərdə müəyyən dərəcədə psixoloji olaraq gərginlik və qorxu yaradır. 

Siz, siz olun qarşınızdakı nə qədər güclü, sərt və nəhəng olursa olsun, geri çəkilməyin. Kim bilir bəlkədə qələbə sizin, sənin olacaq. 

“Ədəbiyyat və incəsət”

 (28.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Urmiyada yaşayan Mehdi Səhəndidir

Mehdi Səhəndi

Urmiya

Gözlüklərə arxalandıq

Qarşımızdakı hər nəyi aydın görmək üçün.

Nə yazıq bizlərə!

Sanırdıq mat baxır bizə hər nə,

Ancaq mat kimi baxırdıq biz hər nəyə.

Çaşmış kimdir? Biz?

Yoxsa qarşımızdakı hər nə?

Mən 
Kor olmaq istəyirdim

Gördüyüm bütün şeylərə.

Bu ana, anlara və hətta analara

Burada analar hər gün qan udub,

Qan əmişdirdilər körpələrinə.

Onunçün hər gün, səhər kimi düşünə bilirəm dostum:

"Bizlər burada bir-birimizin yaralarını yalamaqla təsəlli tapırıq

Yara demişkən hələ də ağzımda qan dadı var."

Hələ də bizdə yalamağa tamarzı dil,

Hələ yalanmamış yaralar.

Hələ əmilməmiş qanlı döşlər

Hələ başlanmamış döyüşlər var

Və "igid qanı coşğun olar" - dedilər bizə

İgid, canını əlinə alıb

Qanını tavamıza tökdü.

Buyurun lütfən, qan aydınlıqdır

Dodaqlarınıza qırmızı yaxın xanım

Bir stəkan da siz için, ana özgə qanı deyil ki

Öz oğlunuzundur.

Siqaretimi söndürümmü yaralarınızda?

Biz

Üzgün,

Qırğın,

Darğın,

Bilmədən intiharlı şəhərin siqaret kimi bizi qanlı

Dodaqlarında alışdırmasını hiss edə bilmədik

Ancaq külünü yaralarımızda söndürdükcə çığırdıq.

Daha bizə mat kimi baxan yox

Və qarşımızda heç nə mat olmadan

"İgid qanı coşğun olar" - dedilər.

Olsun, qan aydınlıqdır deyə

Biz qorxaqların da

Gözlüklərinə qan səpdilər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Birinci xatirə

«Böyük dövlətlərdə, xüsusilə də ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya, Almaniya və s. kimi ölkələrdə məşhur olmaq o qədər də çətin deyil. Ancaq kiçik ölkələrdə, eyni zamanda da, müstəqilliyini yenicə qazanmış dövlətlərdə rəhbərlik missiyasını yerinə yetirmək çox çətindir. Və belə bir ağır işin öhtəsindən, təbii ki, ən layiqincə gəlmək – ancaq Heydər Əliyev kimi böyük təcrübəsi olan, ağıllı, müdrik siyasətçiyə nəsib ola bilər. Onun həyat və fəaliyyəti təkcə azərbaycanlılar üçün yox, bütün ölkələrin insanları üçün örnəkdir.

Şahidi olduğum bir hadisəni qeyd edim. Dünyanın nüfuzlu xəbər agentliklərindən biri olan İTAR-TASS-da keçmiş Sovetlər birliyindən olan jurnalistlər təcrübə keçərkən söhbət gəlib Heydər Əliyevə çıxdı. MDB-dən və Baltikyanı ölkələrdən olan bir çox jurnalistlər öz azərbaycanlı həmkarlarına həsədlə dedilər ki, əgər bizdə də prezident Heydər Əliyev olsaydı, onda hər mühazirədə, hər seminarda, hər görüşdə biz də öz ölkəmiz haqda əcnəbilərdən çoxlu təriflər, yaxşı sözlər eşidərdik».

Yasen Zasurski (professor, Moskva Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin dekanı)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ayrılıq mehriban,

Ayrılıq doğma.

Gəlmə.

Ayrılığın evini yıxma.

Arzular dirçələr, yuxum çin olar,

Otaqda gərəksiz gülüşlər dolar,

Məndən küsüb gedər incik şeirlər.

Sevinclər içində təklənər kədər.

Əzablar içində yaşayım yenə

Xeyli dərd lazımdır ölməkçün mənə

Gəlmə,

Gəlmə...

Belə qalım azadam,

Azad.

Mənə bu dünya da,

 o dünya da yad. 

Bu gün Azərbaycan ədəbiyyatında tənhalıq poeziyası yaradan, qəlibsiz şeirlər yazıb, Allah üçün darıxan, 

"Məzarıma nə başdaşı qoyun, nə heykəl.

Bir cüt ayaqqabı qoyun,

ayağıyalın geyib getsin" 

-söyləyən ssenarist, dramaturq, Dövlət mükafatı laureatı, əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycanın Xalq şairi Vaqif Səmədoğlunun anım günüdür.  

Vaqif Səməd oğlu Vəkilov 1939-cu il iyunun 5-də Bakı şəhərində, məşhur Azərbaycan şairi Səməd Vurğunun ailəsində dünyaya gəlib. 

O, 1956-cı ildə Bakıdakı Bülbül adına Musiqi məktəbini bitirib, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında fortepiano ixtisası üzrə ali təhsil alıb. 

Daha sonra isə Moskvada Çaykovski adına Konservatoriyada ixtisas kursu keçib. 

Əmək fəaliyyətinə 1963-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında müəllim olaraq başlayan Vaqif Səmədoğlu 1968-1973-cü illərdə “Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası” Baş redaksiyasında “İncəsənət” şöbəsinin müdiri, 1973-1975-ci illərdə Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” Kinostudiyasında ssenarist, 1978-1982-ci illərdə “Yazıçı” nəşriyyatında redaktor, 1982-1985-ci illərdə yenidən Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” Kinostudiyasında ədəbi hissə müdiri, 1992-1994-cü illərdə isə “Oğuz eli” qəzetinin baş redaktoru vəzifələrində çalışmışdır. 

O, 2000-2005-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı  və Azərbaycan Parlamentinin Avropa Şurası Parlament Assambleyasındakı nümayəndə heyətinin üzvü olmuşdur. 

Şairin "Yeddi şeir" adlı ilk mətbu əsəri 1963-cü ildə "Azərbaycan" jurnalında dərc olunub. Və bundan sonra onun əsərləri dövri mətbuatda vaxtaşırı dərc olunmuşdur. 

4 kitabın, 8 dram əsərinin, saysız-hesabsız şeirlərin, 23 filmin ssenari müəllifidir. Əsərləri bir çox xarici dillərə tərcümə edilib, kitabları MDB ölkələrində, Türkiyə və İranda  nəşr olunub. 

“Şöhrət”, “Şərəf” və “İstiqlal” ordenlərinə layiq görülüb. 

O, 2015-ci il yanvarın 28-də, 76 yaşında vəfat etmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. 

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

Rəna Təbəssüm, AYB-nin və AJB-nin üzvü, yazıçı-publisist, jurnalist,

Mahmud Kaşğari mükafatçısı – “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Əməkdar incəsənət xadimi, yazıçı-publisist, jurnalist, dramaturq, aktyor, rejissor Ağalar İdrisoğlunun tərcüməsi və bəzi əlavələri əsasında hazırlanan, məşhur osetin  dramaturqu, rejissoru, keçmiş Sovetlər Birliyində çox tanınan  Georgi  ( Geor) Xuqayevin “Varlı ev” əsəri dövlət sifarişi ilə Sumqayıt Dövlət Dram Teatrında tamaşaya  qoyuldu.  Xalq artisti Firudin Məhərrəmovun böyük ustalıqla və yüksək peşəkarlıqla  quruluş verdiyi bu tamaşanın ilk premyerası yanvar ayının 16-da yüksək təmtəraqla baş tutdu.  Yer və sıra sayından artıq zala toplaşan  tamaşaçı həddindən artıq çox gəldiyindən zala əlavə çoxlu stullar qoyuldu. Müxtəlif kontingentlərdən olan tamaşaçılar  sumqayıtlı aktyorların yüksək səviyyədə nümayiş etdirdiyi iki hissəli faciəyə böyük maraqla baxdılar.  Teatrsevərlər osetin xalqının insan taleyinə zərbə vuran konservativ adətləri, bu adətlərin qurbanına çevrilən varlı evin bir-birini anlamayan ailə üzvlərinin acı taleyi və müharibənin törətdiyi fəsadları ilə üzləşərək əmin oldular ki, xoşbəxtlik var-dövlətdə, sərvətdə deyil, qəlbi gözəl duyğularla və sevgi hissləri ilə dolu olan insanların bir-birinə qarşılıqlı xoş münasibətlərindədir.

     Bu əsərdə həm də qırmızı xəttlə müharibələrin törətdiyi dəhşətli faciələr bütün əsər boyu və hətta sonda daha qabarıq formada göstərilir. Bu müharibənin fonunda  ailədə də dəhşətli müharibə olur. Belə ki, iştirakçılar bunun fonunda  bir-birilə kəskin konfliktdə olurlar. Bir vaxtlar mahalda hamının həsəd apardığı bu ailə, ailənin sahibi, çox varlı adam Beçirin qəddarlığı, heç kiminlə hesablaşmaq istəməməsi və kiçik oğlu, müharibədən “qara kağızı” gələn Uarinin həyat yoldaşı Saniyyəti, zorla böyük oğlu, şikəst Sərmətə verməklə və tamaşanın ikinci hissəsində Uarinin sağ qalaraq geri qayıtması, onun arvadının böyük qardaşı Sərmətdən uşaq doğması  ilə vəziyyət çox pisləşir. Bundan sonra da dəhşətli konfliktlər başlayır...  Və tamaşanın sonuna yaxın məlum olur ki, bu iki oğlanın heç birinin anası, ailənin xanımı, varlı qızı, Beçirin arvadı İrmanın uşaqları deyil. Sərmət, Beçirin Mamaçadan doğulan oğludur. Uarini  isə Beçir başqa adamın oğlu olduğu halda oğurlayıb evə gətirib. Və  belə düşünüb ki, “qoy adamlar bilməsinlər ki, İrma sonsuz deyil”. İrma da hər iki oğlanı öz oğlu kimi qəbul edib və böyüdüb. Onlar da İrmanı öz doğma anaları bilirlər. Sonda bütün bunlar açılır, aydınlaşır. Beləliklə, Sərmətin gətirdiyi Mamaça, onun arvadı Saniətin uşağını doğuzdurmaq üçün gəldiyi vaxt daha dəhşətli hadisələr ortaya çıxır. Belə ki, əsl  adını, soyadını gizlədən və ona təcavüz edən, ondan uşağa qalan, bu uşağı doğmağa məcbur olan       Mamaça Beçiri tanıyır və ondan bu iki oğlandan hansı onun oğlu olduğunu deməyi tələb edir. Çünki Beçir həmin uşağı oğurlayıb aparıbmış. Məlum olur ki, Sərmət onun oğludur. Sərmət bu evə, bu ailəyə, atasına nifrət etdiyinə görə anası Mamaça ilə gedir. Bu dəhşətləri görən Uari də, İrmanın yalvarışlarına, fəryadına baxmayaraq, evdən gedir. Bu dərdlərə və əri Beçirin əclaflığına, qaniçənliyinə, onu qəddarcasına döyərək alçaldan və buna dözə bilməyən İrma da özünü qayadan çaya atıb, intihar eləyir. Sərmətdən oğlu olan Saniyyət də atası ilə öz doğma evlərinə gedir. Sonda bütün bu dəhşətləri görən, çox qəddar adam olan Beçir sınır, hətta bu törətdiyi hadisələrdən dəli olur. Bu iki  mərtəbəli varlı evi yandırır ki, heç kimə qismət olmasın. Özünün də ürəyi partlayır və ölüm qabağı bir qurtum su istəyir və ona heç kimi su belə vermir. O, evlə birlikdə yanır...

     Yaradıcı kollektivin gərgin əməyi sayəsində böyük tamaşaçı rəğbətini qazanan faciənin aktyorları - Əməkdar artistlər  Rauf Ağakişiyevin (Beçir),  Xatirə Süleymanovanın (İrma), Sədaqət  Nuriyevanın ( Mamaça), aktyorlar- Habil Xanlarovun (Həbi), Oktay Mehdiyevin (Sərmət), Məryəm Hüseynlinin (Saniyyət), Şəmistan Süleymanlının (Uari) yaratdığı obrazların təsiri altına düşən tamaşaçı  XX əsrin əvvəllərində Qafqaz vilayətlərindən birində baş verən hadisələrlə sanki səhnədə deyil, həyatda canlı rastlaşırdı. Və məhz ona görə də tamaşaçılar hər epizodu sürəkli alqışlarla qarşılayırdılar. 

     Tamaşaçı zövqünü oxşayan səhnə əsəri gurultulu alqışlarla bitdi. Tamaşanın ilk premyerasından əvvəl və sonda çıxış edib bu  faciə və onun hazırlanması haqqında fikirlərini söyləyən Xalq artisti, teatrın baş rejissoru, quruluşçu rejissor Firudin Məhərrəmov səhnəyə əsərin tərcüməçisi,  Əməkdar incəsənət xadimi Ağalar İdrisoğlunu dəvət etdi. Səhnələşdirilən “Varlı ev” əsərinin tərcüməçisi Ağalar İdrisoğlu pyesin  daha da məzmunlu və maraqlı alınması üçün özünün bəzi əlavələrini etdiyini vurğuladı. Dramaturq, rejissor  Ağalar İdrisoğlu  bildirdi ki, ilk dəfə 1992-ci ildə onun quruluş verdiyi “Varlı ev” əsəri əsasında hazırlanan bu tamaşa Azərbaycan Dövlət  Televiziyası tərəfindən çəkilib və tamaşanın  lenti hazırda qızıl fondda saxlanılır.  

     Ağalar İdrisoğlu həmin vaxtlardan sevilən tamaşanın ilk aktyorlarını - Beçir rolunun ifaçısı, Xalq artisti Məzahir Süleymanovu, Saniyyət rolunun ifaçısı, Əməkdar artist Almaz Amanovanı, Sərmət rolunun ifaçısı aktyor  Sabir Qurbanovu,  Uari rolunun ifaçıları - aktyor Rüstəm Rüstəmovu, Əməkdar artist Nazir Rüstəmovu  səhnəyə dəvət edərək izləyicilərə təqdim etdi və məlum oldu ki, bugünkü tamaşada əsərin baş qəhrəmanı Beçir rolunun ifaçısı, Əməkdar artist Rauf Ağakişiyev də bir vaxtlar, birinci tamaşada Uari rolunu oynayıb. Sonda xatirə şəkilləri çəkildi.

     Tamaşadan sonra mən, Əməkdar incsənət xadimi, yazıçı, rejissor, jurnalist  Ağalar İdrisoğlundan bu gün baxdığı “Varlı ev” tamaşası haqqında və gələcək işləri barəsində danışmağını xahiş etdim. O, bu haqda belə dedi:

     - Mən ayrı-ayrı səbəblərdən, on il rəhbərlik etdiyim, bədii rəhbəri-direktoru olduğum  bu teatra gəlmirdim. Teatrın yeni direktoru, çox istedadlı və təşkilatçı insan, özü də rejissor olan Samir bəy Şəfiyev məni bu teatrla əməkdaşlıq etməyə israrla  dəvət etdi. Və Xalq artisti, teatrın baş rejissoru Firudin Məhərrəmov mənim     1991-ci ildə tərcümə etdiyim və bəzi epizodlarını təzədən yazdığım, məşhur dramaturq-rejissor Georgi ( Geor) Xuqayevin “Varlı ev” tamaşasına ikinci dəfə quruluş verdi. Bəli, bu tamaşanı mən 1992-ci ildə hazırlamışdım və Azərbaycan Dövlət Televiziyası da o vaxt bu tamaşanı çəkmişdi. Həmin tamaşa bu gün televiziyanın qızıl fondunda saxlanılır. Hətta, 1993-cü ildə bizim teatr Osetiyaya, Georgi Xuqayevin 60 illik yubileyinə gedəndə mən həmin diski ora aparmışdım və Osetiya televiziyasında sinxor tərcümə ilə də göstərilmişdi. Hətta həmin tamaşaya baxan Georgi Xuqayev tamaşaçılar qarşısında etiraf etmişdi ki, bu tamaşa SSRİ-nin on teatrında hazırlanıb. Hətta mən özüm də bu tamaşaya quruluş vermişəm. Amma həmin tamaşaların ən yaxşısı Ağalar İdrisoğlunun quruluş verdiyi və pyesə tam yerinə düşən  onun  əlavələri ilə bu tamaşa daha maraqlıdır, peşəkardır.

Və onu da bu gün vurğulamaq istəyirəm ki, Xalq artisti Firudin Məhərrəmov da çox peşəkar və tamaşaçıların  maraqla baxdığı tamaşa hazırlayıb. Rejissora da belə bir deyim var: “Tamaşanın uğurunun əlli faizi rejissorun  rol seçimində olur. Yəni hansı rolu hansı aktyora verəcəyini yaxşı bilir”. Firudin bəy də aktyor heyətini çox düzgün seçib. Hətta bu tamaşada ikinci heyətdə oynayan Əməkdar artist Elmira Kərimova (İrma), Əməkdar artist Cəlal Məmmədov (Sərmət), Aynur Hümbətova   (Saniyyət),  Əməkdar artist İlahə Səfərova (Mamaça), Elay Xasıyev (Uari), də inanıram ki, rollarını yaxşı, yüksək peşəkar səviyyədə oynayacaqlar.

     Bugünkü tamaşada da özünüz gördünüz ki, məhz bu aktyorların yüksək peşəkarlığı sayəsində, hər epizod tamaşaçılar tərəfindən  çox  sürəkli alqışlarla qarşılanırdı. Və ona da inanıram ki, bu tamaşa teatrın  repertuarında özünə çox layiqli yer tutacaq. Tamaşaçılar tərəfindən də həmişə maraqla qarşılanacaq. Bu tamaşada hər şey yerində idi. Əməkdar rəssam, çox istedadlı rəssam Nabat Səmədova tamaşaya çox yaxşı və tamaşaçı ilə danışan quruluş verib. İcraçı rəssamlar - Nizami Dadaşov və Ariz Müzəffərov bu tərtibatı səhnə üçün yaxşı işləyiblər. Tamaşada musiqi tərtibatı, geyimlər, əlbəsələr, işıq sistemi, səhnənin arxasından gələn səslər hamısı yerində və peşəkar idi. Əlbəttə, bütün bunlar məhz quruluşçu rejissor, tamaşanın generalı Firudin Məhərrəmovun sayəsində lazım olan kimi reallaşıb.

     Mən bu fürsətdən istifadə edərək, Azərbaycanın Mədəniyyət naziri,  dəyərli ziyalı, öz işinin çox yaxşı bilicisi, Azərbaycan mədəniyyəti, incəsənəti üçün  böyük işlər görən cənab Adil Kərimliyə təşəkkürümü bildiriəm ki, bu ağır, xeyli maliyyə vəsaiti tələb edən tamaşanın hazırlanmasında teatra  maliyyə yardımı edib. Yəni tamaşa dövlət sifarişilə hazırlanıb. Teatr da cənab nazirin bu ümidini yüksək səviyyədə doğruldub. Mən mübaliğəsiz deyirəm ki, əlli illik peşəkar teatr sənətində çalışdığım müddətdə iki nazirin işindən razı qalmışam. Birinci mərhum, böyük ziyalı Zakir Bağırovun və bir də indiki nazir cənab Adil Kərimlinin. Adil müəllim  Zakir Bağırovun yolunu uğurla davam etdirir. Məhz ona görə bütün mədəniyyət, incəsənət işçiləri onun işindən çox razıdırlar. Adil müəllim tez-tez teatrlarda olur və teatrların,  orada çalışanların problemləri ilə maraqlanır, həmin problemləri yerindəcə həll eləyir. İnanıram ki, onun sayəsində teatrlarımız dünya miqyasında tezliklə öz sözlərini deyəcəklər...

     Teatr artıq öz işini gördü. Mən də ikinci müəllif kimi əlimdən gələni və bütün təbliğatları edəcəm ki, bu tamaşaya hər zaman tamaşaçılar tərəfindən baxılsın. Ən əsası isə çox istərdim ki, hazırlanan bu tamaşaya elə cənab nazir Adil Kərimli özü də baxsın. İnanıram ki, ondan sonra tamaşanı çox böyük uğurlar gözləyəcək... Ona da inanıram ki, cənab Adil Kərimli  “Varlı ev” tamaşasını  xarici ölkələrə qastrola  da  göndərəcək və bu tamaşa xarici ölkələrdə də böyük uğur qazanacaq.

    Bu il, yəni 2025-ci il mənim ilimdir. Belə ki, mart ayının 16-da 75 yaşım  tamam olur. Bədii və jurnalistlik fəaliyyətimin 60 və peşəkar teatr aləmində çalışmağımın da 50 ili tamam olur. Mən də bu tarixi hadisələrə əliboş gəlmirəm. Artıq 21-ci kitabım çap olunub. Üç kitabım isə çap ərəfəsindədir. Tərcümə elədiyim “Varlı ev” tamaşası tamaşaçılara təqdim olundu. Başqa tərcümə elədiyim əsərin də məşqləri başlanıb. Üç pyesim isə Dövlət teatrlarında tamaşaya hazırlanacaq. Qazax Dövlət Dram Teatrında mənim “Teleqram” pyesimə, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar artist Xəzər Gəncəli quruluş verir. Fevral ayının sonunda bu əsərin ilk tamaşası olacaq.  Məşqlərin gedişilə maraqlanıram. Rejissor və aktyorlar böyük həvəslə işləyirlər. Özüm isə ilin sonuna kimi iki tamaşaya quruluş verəcəm. Hələ ki, adlarını açıqlamaq istəmirəm. “Ağdaban harayı” pyesimi artıq tamamlayıram.  Çox maraqlı yazıçı, jurnalist Asif Mərzilinin Vətən müharibəsinə həsr olunan “Sonuncu əmr” romanı əsasında eyni adlı pyes işləyirik. Və eləcə də çox maraqlı yazıçı-dramaturq Hüseynbala Mirələmovun “Gəlinlik paltarı” romanı əsasında eyni adlı pyesi də artıq tamamlamışıq.  Və buna da çox sevinirəm ki, böyük ədibimiz, dramaturqumuz Cəlil Məmmədquluzadənin yarımçıq qalan “Danabaş kəndinin müəllimi” və “Ər” pyeslərini də səhnə üçün işləyirəm. Görürsünüzmü, nə qədər çox işlərim var.  Məhz buna görə də yüksək yaradıcılıq əhval-ruhiyyəsindəyəm. Təki sağlıq və əmin-amanlıq olsun.

     Mənim müharibələrlə bağlı pyeslərim, tərcümə elədiyim pyeslər, povestlərim və çoxlu hekayələrim var. Elə adını daşıdığım Ağa adlı qardaşım İkinci Dünya Müharibəsinin qurbanı olub. Atam müharibədə olan vaxtı,  o, anamın qucağında dörd yaşında acından, xəstəlikdən dünyasını dəyişib. Bircə arzum var ki, müharibələrə son qoyulsun. Mən müharibələrlə bağlı çoxlu tədqiqatlar aparmışam... Yer  kürəsində bir günlük müharibəyə, silahların alınmasına, həmin  silahların atılmasına, maşınların, təyyarələrin, gəmilərin partladılmasına və sairə dəhşətli şeylərə yüz milyon dollardan çox xərclənir. Bu, bir həqiqətdir. Həmin yüz milyon dollar pul, Yer kürəsində olan bir milyard adamın bir həftəlik yeməyinə, geyiminə, dolanışığına  bəs edər. Görəsən bunu faşist xislətli, müharibələri törədən adamlar bilmirmi? Əlbəttə, bilirlər. Amma əməl etmək istəmirlər. Həmin faşist xislətli adamlar deyirlər ki, Yer kürəsində yeddi milyard adam çoxdur və onların ən azından tən yarısı qırılımalıdır. Bütün bu müharibələr və süni xəstəliklər, sunamilər də məhz insanları qırmaq, onların sayını azaltmaq üçündür. Güclülər, güclü dövlətlər Yer kürəsini öz aralarında bölmək üçün bütün bu dəhşətli müharibələri törədirlər və yeri gələndə özləri də həmin müharibənin qurbanı olurlar. Bax, bu gün baxdığımız tamaşa da həmin faşist xislətli adamlara mənim bir yazıçı, rejissor və ziyalı kimi mesajımdır.  Belə bir maraqlı deyim var və mən bunu “Anamın müqəddəs  nağılı” adlı hekayəmdə yazmışam: “Heyvanlara Böyük Tanrı tərəfindən biz az şüur, ağıl verilsəydi və onlar müharibə etməyi bacarsaydılar ilk müharibələri insanlara qarşı olardı və  onları  Yer kürəsindən birdəfəlik silərdilər!..”  Bəli! İnsanlar bu Yer kürəsi üçün artıqdır. Əgər belə getsə, onlar gec-tez Yer planetini məhv edəcəklər...

 P. S.  Bəli, dünyanı bürüyən və adı bilinməyən müharibələr yer üzündə insanların kütləvi məhvinə yönəldilib. Görəsən, bu müharibələrin, kütləvi qırğınların qarşısı alınacaqmı!?... İstərdik ki, müharibələri  yalnız  tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılanan  “Varlı ev” kimi tamaşalarda izləyək...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Yanvar ayının 25-də Nizami Kino Mərkəzində "Zaman adlı qatar” filminin səkkiz il sonra yenidən təqdimatı oldu. Bu dəfə fərqli baxışla izlənilən film təhsil işçilərinə təqdim olundu. İncəsənət şagirdlərin həyatında böyük rol oynayır, onları düşünməyə vadar edir, bir şəxsiyyət kimi formalaşmaqda kömək edir.
Bir rəsm əsəri, musiqi əsəri, tamaşa, düşündürən film insanın həyata baxışını, düşüncəsini tamamilə dəyişdirə bilər.
Bu barədə ekspertlər, sənətkarlar fərqli çıxışlar etdilər.

Yalnız mən sadəcə filmə baxmağa başlayandan onun sehrinə düşmüş izləyiciləri görəndə çox sevindim.Bir nüansı qeyd edim, sənət və sənətkarın zamanı və məkanı olmur. 2015-ci ildə çəkilmiş bu filmin təbliğatı az olsa da, o zamankı meyarlara görə çox uğurlu çəkilmiş filmdir. Filmin ssenari müəllifi Nərgiz Bağırzadə real hadisələrə bağlı olan sevgi hekayəsini öz yanaşmasında olduqca maraqla təqdim edib. Rejissorun düşüncələri isə filmi bizə Qeyri adi alilikdə diqtə edir.

Filmin baş qəhrəmanı balaca qızçığaz və onun böyük ana sevgisidir. O sevgi ki, hətta ən əlacsız zamanda belə, insanı yaşada, qoruya, möcüzələr yarada bilər. Psixologiyada özünətəlqin deyilən bir anlayış var. Hər bir insan bu dünyaya təsadüfi gəlmədiyini, hər hansı bir missiyasının olduğunu bilməlidir. Bir də ən gözəli, hər gün öz-özünə bu dünyada möcüzələr olur deməkdir. Hər sözün enerjisi olduğu və inandığın üçün möcüzələr həqiqətən də baş tuta bilər.
Film real hadisələrə istinad olunaraq ekran həllini tapıb. Əlbəttə ki, rejissor və ssenaristin öz dəsti-xətti istiqamətində uyğun dəyişikliklərlə.
Bakı kəndlərinin birində yenicə rəhmətə getmiş İradənin 4-5 yaşlarında balaca qızı var. Həyat yoldaşı İradəni çox sevdiyindən ölümündən sonra bir müddət görünmür. Anası isə körpə nəvəsini Anasının hələ də müalicədə olduğu yalanına inandırır. Bu dövrdə Leyla Axındova adlı yeni bir müğənni TV ekranlarında görünür. Qadın TV-də gəlininə eyniliklə bənzəyən bu gənc xanımdan gözlərini çəkə bilmir.
Nəvəsinin xiffətini, göz yaşlarını fəryadına daha dözməyib, çarəsiz qalan nənə həmin müğənnini tapıb ona əhvalatı başa salır. Yeni müğənnilik iddiasında olan qadın isə heç cür bu məsələyə qarışmaq və başını ağrıtmaq istəmir. Burada artıq biz Leylanı da və onun həyatında baş verənləri də paralel olaraq izləməyə başlayırıq. Məlum olur ki, Leylanın dostu gənc biznesmenlə sevgilidir. Leyla Niyazın onunla ailə quracağına inandığı dövrdə Niyaz tamamilə ayrı düşüncələrdə olur. Niyaz Leylanı bacısının ad gününə çağırır. Ata və anası Leylanı gələcək gəlinləri kimi yox, bir müğənni kimi qarşılayırlar və ona təhqiredici sözlər deyirlər. Bu atmacalardan Leyla çox dərin sarsıntı keçirir və bundan sonra  Niyazla danışmır, boşluqdan istifadə edən Niyaz Leylaya xəyanət də edir. Leyla tamamilə tənhalaşır  və ananın dediyi elektron adreslə balaca qızçıqazla ünsiyyət qurur. Bənzəri olduğu İradənin roluna girib qızçıqazla danışır. Bir müddət balaca qızçığaz anasıyla danışdığından əmin olur. Bu müddətdə Leyla da qıza öyrəşir. Kasıb ailədə ta uşaqkən yetim qalmış Leyla da meylini bu qızçığaza salır. Çox keçmir Ata qayıdır. Bu danışığa hec cürə razı olmur, hər şey yenidən pozulur. Əlbəttə bu məqamda  tamaşaçı düşünür ki, yox, bu insanlar heç zaman qovuşmayacaq. Yalnız bayaq dediyim kimi, möcüzə baş verir. Filmi bütünlüklə sizə danışmaq fikrim yoxdur. Filmi izləyib hər biriniz bu gözəl sonluğun şahidi olacaqsınız.
Mənim bu yazını yazmaqda məqsədim tamamilə başqadır.

Həyatda yalnız təmiz məhəbbət və insanlıq qalib gəlir. Bu filmin süjetində mistik bir aurа var. Əlbəttə, bir izləyici kimi mən bunu deməyi özümə borc bildim. Film insanlığı təbliğ edir, mərhəməti, məhəbbəti təbliğ edir. İndiki dövrdə xoşbəxt sonluqla bitən və xeyrin qalib gəldiyi nə qədər film görmüsünüz?
Mənim də bu filmin qəhrəmanları kimi möcüzəyə inanmağa ehtiyacım var. Mən möcüzələrə çox inanıram. Bilirəm ki, anaların övladlarla bağı müqəddəsdir, hətta hər iki dünyada belə, bilirəm ki, əsl sevgi əbədidir. Ona zaman və məkan ayrılıq və ölüm mane ola bilməz.
Bilirəm ki, dostluq və mərhəmət dünyanın ən böyük xilaskarıdır. Bilirəm ki, meşşan və dünyəvi insanlar həmişə uduzur.
Mən yaradıcı qrupu ən birinci gözəl ürəyin sahibi olmasına, sonra bu ürəyin istedada və kinomatoqrafiyaya yol açması münasibətilə təbrik edirəm.
Bəli, əzizlərim, filmlərin də, rəsm əsərlərinin də, əsərlərin də ürəyi öz yaradıcılıq yolu və ömrü var. Rejissor qarşına qoyduğu bütün məqsədlərinə çatmış və düşündüklərini kino diliylə öz tamaşaçılarına çatdıra bilib.
Bu filmin də ürəyini gördüyümdən  ruhuma toxuna bildiyindən bu yazı da yarandı.
"Zaman" adlı qatarda bir daha görüşənə qədər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

İlahə Ümidli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

"– Aləmdir!

– Möhtəşəmdir!

– İnanılmazdır!"

İngilis yazçısı Vilyam Qoldinq ixtisasca müəllim olub. Müharibənin simasızlaşmış simasını görən Qoldinqin insanlara sözü var idi. Bu "Söz" uşaqların saf dünyası ilə “Milçəklərin Tanrısı”nda zühur edir. Qoldinq, insanların daxili xislətinin sivilizasiyanın maskası altında gizləndiyini, lakin bu maskanın asanlıqla parçalana biləcəyini vurğulayır. Bir çoxları üçün bəşəriyyət əsirdir, Vilyam üçün isə bəşəriyyət xəstədir və o, buna əmindir!

Vilyam Qoldinqin “Milçəklərin Tanrısı” əsəri insan təbiətinin dərinliklərinə enən, cəmiyyətdə qanun və qaydaların yoxluğu şəraitində insan psixologiyasını təhlil edən maraqlı və düşündürücü bir romandır. Əsər müharibə dövründə, təyyarə qəzasında tropik adaya düşən bir qrup oğlan uşaqlarının həyatını və onların cəmiyyət qurmaq cəhdlərini təsvir edir. Lakin zamanla bu cəhdlər uğursuzluqla nəticələnir və bu, insanın daxili vəhşiliyinin üzə çıxmasını göstərir. Evdə aldıqları tərbiyə və təhsil uşaqları vəhşiliyə yuvarlanmaqdan saxlaya bilmir, çünki insanlığın çox nadir tipləri mənəvi tərbiyə ilə daha çox möhkəmlənmiş olurlar.

Müəllifin əsərdə uşaqları obraz kimi seçməsi əsərin əsas mesajını daha güclü və təsirli şəkildə çatdırmaq məqsədi daşıyır. İlk baxışda uşaqların seçimi onların məsumluğunu vurğulamaq kimi görünür, lakin məhz bu məsumluq müəllifin təqdim etmək istədiyi insan təbiətinin mürəkkəb və qaranlıq tərəflərini daha dramatik şəkildə ortaya qoyur. Müəllif uşaqları seçərək göstərir ki, insanın içindəki şər və vəhşilik yalnız böyüklərə məxsus deyil. Hətta cəmiyyətin ən məsum hesab edilən üzvləri, yəni uşaqlar belə, sivilizasiyanın qaydaları aradan qalxdıqda ibtidai instinktlərə qayıda bilirlər. Uşaqların cəmiyyətlərinin dağılması, böyüklərin dünyasında müharibələrin və xaosun bir metaforasıdır. Bu seçim, həmçinin böyüklərin məsuliyyətsizliyinə işarə edir. Əsərin başlanğıcında onların adaya düşməsi, bir hərbi münaqişənin nəticəsi idi. Bu, bir növ, böyüklərin yaratdığı xaosun günahsız uşaqlara sirayət etməsinin rəmzidir.

Və müəllifin uşaqları seçməklə vurduğu ən böyük “sillə” budur: “Uşaqlar böyüklərin cəmiyyətinin sadə və xam bir modelini təmsil edirlər.” Bu ən böyük sübutdur ki, bir cəmiyyətin güzgüsü, o, cəmiyyətin uşaqlarının davranışdır.

Sözün düzü, əgər müəllif olsaydım, uşaqları istifadə etmək mənim üçün çox çətin və narahatedici bir seçim olardı. Lakin müəllifin bu qərarı əsərin mesajını gücləndirmək üçün çox təsirli bir vasitədir.

Qoldinqin dili sadə olsa da, təsvir etdiyi hadisələr və mənalar dərin fəlsəfi düşüncələr doğurur. Təbiət təsvirləri oxucunu adadakı vəhşi mühitə aparır, eyni zamanda uşaqların daxili vəziyyətini əks etdirir. Müəllif sanki təbiəti daha səxavətli və daha ali orqanizm kimi təsvir edir. Deyir ki: “çiçəklər qarşısında bütün düşmənlik əriyirdi”. Təbiət əsərdə sanki səssiz bir şahiddir. İnsanın vəhşiliyinə baxan, amma hər zaman öz ali harmoniyasını qoruyan əbədi bir qüvvədir. Çiçəklərin sakitliyi, meşələrin sükutu və ocağın işığı təbiətin insanların içindəki bütün ziddiyyətlərə və şər instinktlərə qarşı səxavətli, eyni zamanda tükənməz bir harmoniya ilə dayandığını göstərir. Təbiət nə insanın vəhşiliyinə müdaxilə edir, nə də onu cəzalandırır, o, sadəcə varlığını davam etdirir, çünki insanın şəri qarşısında təbiətin ali nizamı həmişə qalib gəlir. Qoldinq təbiəti təkcə bir fon kimi deyil, həm də insan təbiətinin güzgüsü, onun keçici çırpınışlarını əks etdirən əbədi bir poema kimi təsvir edir.

Digər tərəfdən, gülün qönçələrini şama bənzətməklə, Qoldinq həyatın və təbiətin gözəlliyi ilə eyni zamanda ölüm və tündlüyü simvollaşdırır. Şam işığı həm işıqlandırma, həm də məhv etmə gücünə sahibdir. Bu cür təsvirlər əsərdəki gərginliyi və tənəzzülü ortaya çıxarır. Gülün qönçələrindəki təravət və həyat şamın işığında itir, bu isə əsərin əsas mövzularına, insanın daxili vəhşiliyinə və sivilizasiyanın zəifliyinə işarə edir. Bu cür təsvirlər, oxucunun əsəri yalnız bir hekayə olaraq deyil, həm də simvolik və fəlsəfi dərinliyi olan bir təcrübə kimi hiss etməsini təmin edir. Gülün qönçələri ilə şamın bənzədilməsi kimi təsvirlər, əsərin əsas mesajlarını daha aydın və dərin bir şəkildə çatdırır.

Ocaq, ənənəvi olaraq, evin, ailənin və sivilizasiyanın mərkəzi olaraq qəbul edilir. Əsərdə ocaq, sivilizasiyanın və qaydaların təmsilçisidir. Uşaqlar adaya düşəndə əvvəlcə bu mərkəzi yığışma nöqtəsi, bir növ sivilizasiyanın qalıntısı kimi təsvir edilir. Əgər ocaq yanırsa, bu sivilizasiyanın izləri qalır. Lakin zaman keçdikcə ocağın ətrafında toplanan uşaqların davranışları dəyişir və ocaq da tədricən yanmağa başlayır, sivilizasiyanın zəifliyini və hətta dağılmasını simvollaşdırır. Ocaq həm də həyatın, işığın və ümidin simvolu olaraq çıxış edir. Bəzi simvollarda ocaq, uşaqların həyat və gələcək üçün ümid bəslədikləri bir nöqtədir. Ocağın söndüyü an isə həm bir mədəniyyətin, həm də bu ümidin sona çatdığını göstərir. Bu təsvir əsərin əsas emosional gərginliklərini və dinamikasını artırır, çünki oxucu ocağın sönməsini bir şeyin itirilməsi, hər şeyin sona çatması olaraq hiss edir.

“Milçəklərin Tanrısı” sadəcə bir roman deyil, eyni zamanda bir insanlıq dərsidir. Əsərin verdiyi ən böyük mesaj insan təbiətinin dərinliklərində gizlənən yırtıcılıq potensialıdır. Əsər göstərir ki, sivilizasiyanın qayda-qanunları, əslində, insanın təbii vəhşi instinktlərini nəzarətdə saxlayan incə bir örtükdür. Bu qaydalar yox olduqda və ya zəiflədikdə, insanın içindəki ibtidai instinktlər ortaya çıxır.

Əsərin adı "Milçəklərin Tanrısı" simvolik məna daşıyır və əsərin əsas fəlsəfi mesajına işarə edir. Bu ad birbaşa olaraq Bibliyadakı “Belzebub” obrazına – “Milçəklərin Tanrısı” – istinad edir. “Belzebub” xaos, günah və vəhşi qüvvələrin simvoludur. Əsər, müxtəlif simvollar və hadisələrlə dolu olduğu üçün oxucunun diqqətini çəkir və onu hekayəni izləməkdən daha dərin təhlillərə yönəldir.

Simona "Milçəklərin Tanrısı" kimi görünən donuzun başı da əsərdə insanın daxili şər təbiətini təmsil edir. Uşaqlar adada qeyri-müəyyən "canavar"dan qorxurlar, lakin əsərin mesajı budur ki, əsl "canavar" onların öz içlərindədir.

“Milçəklərin Tanrısı” həm sosioloji, həm də psixoloji baxımdan dərin bir əsərdir. Vilyam Qoldinq bu əsərlə oxucularını insan təbiətinin qaranlıq tərəflərini görməyə və öz cəmiyyətlərinin dəyərini təqdir etməyə çağırır. Kitab hər bir oxucunun şəxsi düşüncə dünyasına təsir edə biləcək gücə malikdir və mütləq oxunmalı əsərlər siyahısında yer almalıdır.

Müəllif əsərin sonunda hər hansı konkret cavab vermir. Bunun əvəzinə oxucunu insan təbiəti, cəmiyyətin əhəmiyyəti və sivilizasiyanın rolu haqqında dərin düşüncələrə sövq edir. Oxucunun qavrayışı və dünyagörüşündən asılı olaraq bu suallar müxtəlif cavablar ala bilər, lakin əsas məqsəd bu sualların daim aktual qalmasıdır.

Bu əsərin motivləri əsasında iki film çəkilib.

1963-cü ildə ağ-qara ekranlara çıxan filmin rejissoru Piter Brukdur. Qara-ağ formatda çəkilən bu film kitabın hadisələrini kifayət qədər dəqiq əks etdirir. Daha çox romanın dramatik atmosferini və fəlsəfi məzmununu vurğulamağa çalışır. Filmin minimal musiqi və təbiətin səsi ilə çəkilməsi onun realizmini artırır.

Rejissoru Harri Huk olan ikinci film isə 1990-cı ildə çəkilib. Bu versiya daha müasir elementlər əlavə edilərək çəkilmişdir. Film tənqidçiləri isə daha çox birinci filmi uğurlu sayırlar.

İllər öncə mavi ekranlarda yayımlanan "LOST" serialı isə mənim yaddaşımda dərin iz buraxıb. Təyyarə qəzasından sağ çıxanlara Tanrının mesajı var idi. O zamandan bəri özümə sual etmişəm: "Əgər mən belə bir vəziyyətə düşsəydim, necə davranardım?" Məncə, ağıllı düşünən kimsə bu suala konkret cavab verə bilməz. Çünki, yaşamadığı hisslər haqqında insanın tam cavab verə bilməsi mümkün deyil.

Daniel Kuinin “İsmayıl” əsərində səsləndirilən taleyüklü məsələyə Vilyam da eyni yanaşma sərgiləyir: Biz ya özümüz özümüzü yer üzündən siləcəyik, ya da planetdəki münbit şəraiti tədricən azaldaraq nəhayət heçə endirib onu xarabalığa çevirəcəyik.

Sonda hər kəsin özünə verməli olduğu böyük bir sual qalır: "Yaşam və hakimiyyət savaşında mənim şəxsiyyətim hansı formalara çevrilə bilər?"

Əsərin əsas sualı isə budur: "İnsan təbiətcə yaxşıdır, yoxsa pis?"

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk dünyasının böyük şəxsiyyətləri sırasında növbəti təqdim etdiyimiz Sultan II Mehmetdir.

Fatih Sultan Mehmet Osmanlı tarixində ən möhtəşəm hökmdarlardan biri olaraq tanınır. O, 21 yaşında İstanbulun fəthi ilə dünya tarixini dəyişdirərək Orta çağı bitirib Yeni çağı başlatmışdır. Zəkası, uzaqgörənliyi və hərbi dahiliyi ilə təkcə Osmanlı imperiyasının deyil, dünya tarixinin ən parlaq simalarından biridir.

Uşaq yaşından liderlik yolunda

II Mehmet 1432-ci ildə Ədirnədə anadan olub. Uşaqlığı həm elmi, həm də hərbi təlimlərlə keçib. Atası II Murad onu gənc yaşında taxta çıxarmış, lakin ölkənin daxili vəziyyətinə görə yenidən özü idarəçiliyə qayıtmalı olmuşdur. Bu vəziyyət Mehmetin həm liderlik bacarıqlarını erkən inkişaf etdirməsinə, həm də iradəsinin güclənməsinə şərait yaratmışdı.

İstanbulun fəthi: “Qapıların açarı”

1453-cü il, 29 may tarixi dünya tarixində dönüş nöqtəsidir. Gənc Sultan Mehmet böyük bir ordu və qabaqcıl texnologiya ilə Bizansın paytaxtı Konstantinopolu mühasirəyə aldı. Toplarla gücləndirilmiş Osmanlı ordusu şəhəri uzun və çətin bir mühasirədən sonra fəth etdi. Bu hadisə İstanbulun Osmanlı imperiyasının paytaxtı olmasını təmin etdi və imperiyanı qlobal güc halına gətirdi.

Sultan Mehmet fəthdən sonra böyük dözümlülük və ədalət nümayiş etdirərək şəhərdəki bütün dini və etnik qruplara azadlıq verdi. Ayasofya məscidə çevrildi, lakin şəhərin tarixi mirası qorundu və İstanbul bir mədəniyyət və ticarət mərkəzinə çevrildi.

Dahiliyi və elmi marağı

Fatih Sultan Mehmet təkcə sərkərdə deyil, həm də elm və sənət sahəsində böyük maraq göstərən bir hökmdar idi. O, 7 dil bilirdi və müxtəlif elmlərə dərindən bələd idi. Məşhur İtalyan rəssam və alimlərdən olan Bellini onun sarayına dəvət olunmuş və portretini çəkmişdir.

Onun sarayında alimlər, şairlər və filosoflar toplaşar, fərqli dinlər və ideologiyalar arasında dialoq aparılardı. O, mədəniyyətlərarası tolerantlığın və elmi inkişafın təməlini qoyan liderlərdən biri olmuşdur.

Mirası

Fatih Sultan Mehmetin hakimiyyəti Osmanlı imperiyasının “böyük güc” olmasının başlanğıcı idi. O, hüquq sahəsində islahatlar etdi, ticarəti inkişaf etdirdi və imperiyanın ərazisini xeyli genişləndirdi. Ən önəmlisi isə, o, sivilizasiyaların qovuşduğu bir mədəniyyət imperiyası yaratdı.

Fatih Sultan Mehmetin irsi bu gün də yaşayır. Onun zəfərləri, zəkası və liderlik xüsusiyyətləri əsrlər boyunca liderlərə nümunə olmuşdur. “Fəth edən sultan” olaraq dünya tarixində iz qoyan bu böyük şəxsiyyət, eyni zamanda, zəngin mənəviyyatı və sevgisi ilə də insanların qəlbində iz buraxmışdır.

Fatih Sultan Mehmet və Gənc Rəssamın Rəvayəti

İstanbul fəthindən sonra Sultan Mehmet şəhərin hər küncünü yenidən qurmaq, onu böyük bir mədəniyyət və elm mərkəzinə çevirmək üçün çalışırdı. O, sənətə və elmə olan sevgisi ilə tanınırdı. Bu dövrdə sarayında məşhur alim və sənətkarlarla yanaşı, adı az bilinən gənc bir rəssam da var idi. Bu rəssamın adı Yusuf idi, lakin heç kim onun necə bir taleyin sahibi olduğunu bilmirdi.

 Yusuf kiçik bir kənddə anadan olmuşdu və fırça ilə möcüzələr yaratma bacarığı vardı. Gəncliyində çəkdiyi rəsmlər bir gün Sultan Mehmetin qulağına çatır. Sultanın diqqətini çəkən onun insanın gözlərini heyrətə gətirən təfərrüatlı və canlı təsvirləri olur. Sultan Mehmet, Yusufun rəsmlərini görmək istəyir və onu saraya dəvət edir. Yusuf böyük bir qorxu və həyacanla saraya gəlir. O, hökmdarın qarşısında durub, fırçasının gücünü isbat edəcəyinə söz verir.

 Bir gün Fatih Sultan Mehmet Yusufu yanına çağırır və ona belə deyir:

“Ey Yusuf, sən məni fəth edən bir sultan kimi tanıyırsan. Amma indi istəyirəm ki, mənim şəxsiyyətimi, daxili aləmimi fırçanla təsvir edəsən. Elə bir əsər yarat ki, ona baxan mənim kim olduğumu hiss etsin.”

Bu, Yusuf üçün böyük bir sınaq idi. Sultan Mehmetin əzəmətini, zəfərlərini, eyni zamanda onun insani tərəfini bir tablodakı boya ilə göstərmək asan məsələ deyildi. Yusuf aylarla çalışdı, hər xırda təfərrüatı düşünərək əsərini tamamladı. Lakin əsəri sultana təqdim etmək vaxtı gələndə həyəcanı o qədər böyük oldu ki, əsəri təqdim etməyə cəsarət etmədi.

 Sultan Mehmet Yusufu çağıraraq əsəri görmək istədiyini söylədi. Yusuf isə özünü məhv olmuş kimi hiss edir və deyir:

“Əfəndim, sizin böyüklüyünüzü və daxili gözəlliyinizi təsvir etmək mənim kimi bir rəssam üçün mümkünsüzdür. Mən fırçamla sizin yalnız bir kölgənizi çəkə bildim.”

Bu sözlər Sultanı əvvəlcə qəzəbləndirdi. O, sərt baxışlarla Yusufa baxaraq dedi:

“Ey gənc, mənə öz bacarığının həddi olmadığını göstər! Əgər çəkdiyin əsər mənim əslimə yaxın olmazsa, sən bu saraydan qovulacaqsan!”

Yusuf qorxa-qorxa örtüyü çəkib tablonu ortaya çıxardı. Lakin Sultan Mehmet gördüyü mənzərədən donub qaldı. Tabloda yalnız onun fiziki təsviri yox, həm də bir əsgər kimi cəsarəti, bir alim kimi zəngin biliyi və bir insan kimi şəfqəti əks olunmuşdu.

Sultan Mehmet tablonun qarşısında bir neçə dəqiqə susub dayandı. Daha sonra dərin bir nəfəs aldı və dedi:

“Ey Yusuf, sən fırçanla yalnız mənim şəklimi deyil, ruhumu da çəkə bilmisən. Sən artıq bu sarayın rəssamı yox, mənim dostumsan.”

 O gündən sonra Sultan Mehmet Yusufa böyük hörmət göstərdi və onu qoruyub dəstəklədi. Rəssamın çəkdiyi bu tablo isə sarayda əsrlər boyu qorunub saxlandı. Deyilənə görə, hər dəfə Fatih Sultan Mehmet özünü zəif hiss edəndə həmin tabloya baxar, öz gücünü və məqsədini xatırlayardı.

 Bu rəvayət Fatih Sultan Mehmetin yalnız böyük bir hökmdar deyil, həm də incəsənəti və insan ruhunu anlayan bir şəxsiyyət olduğunu göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.01.2025)