Rubrikanı təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Rubrikamızda Davud Nəsib həftəsi davam edir.

Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndələrindən olan Davud Nəsib (Davud Məcid oğlu Nəsibov (1942-2003)) SSRİ dönəmində gəncliyin ən sevilən şairlərindən biri olub. Vətənə, valideyinlərə ülvi məhəbbət, saf sevgi hissləri, nəcibliyin, xeyirxah əməllərin tərənnümü Davud Nəsib poeziyasının leytmotivini təşkil edib. Müstəqillik dönəmində isə şair qələmini süngüyə çevirərək erməni millətçiliyi ilə mübarizəyə qalxıb, bir-birindən sanballı əsərlər ortaya qoymaqla gənc nəslin vətənpərvərlik, qəhrəmalıqn ruhunda yetişməsinə öz töhfələrini verib.

Bu gün sizlərə “Vətən borcu” şeirini təqdim edəcəyik.

 

VƏTƏN BORCU

Ürəyində vətən varsa
Güc olacaq qollarında.

Hara getsən, hara varsan
Şam yanacaq yollarında.

Nə hikmətdir, bu nə sirdir?
Bir nemətdir vətən eşqi.
Qanımız da vətən deyir,
Canımız da vətən deyir.

Borc bir olur, ya da iki,
Borc sözündə alver vardır.

Borc sözündə qiymət, çəki...
Borc alanın yeri dardır.

Əsgər getsən,
sən bir yoxla,
Əsgər getmək güc deyildir.

Əsgər getsən,
yadda saxla;

Əsgər getmək borc deyildir.

Ürəyi tox, amalı tox
İnsan olan nə böyükdür.

Vətən borcu əsgərlik yox,
Vətən borcu ömürlükdür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

 

 

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə təqdim etdiyi Türk mədəniyyətinin ünlüləri layihəsində bu gün sizlər tanınmış qazax yazarı Əlibek Şegebayla müsahibəylə tanış olacaqsınız.

 

Erkinbek SERİKBAY, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qazaxıstan təmsilçisi

 

-Hörmətli Əlibek Şegebay, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucuları üçün sizi daha yaxından tanıya bilərikmi?

 

-Əlibek Şegebay 1974-cü il martın 11-də Türküstan vilayətinin Şardara rayonunun Sütkənd kəndində anadan olub. O, Əl-Farabi adına Qazax Milli Universitetinin Jurnalistika fakültəsini bitirib. 1997-ci ildə M. Auezovun 100 illiyinə həsr olunmuş Qazax Milli Universitetində keçirilən tələbə-gənclərin şeir müsabiqəsində baş mükafata layiq görülüb. 1998-ci ildə Respublika “Jalyn” jurnalında dərc olunan şeirlər toplusuna görə T. Aybergenov adına mükafat alıb. 2002-ci ildə Astana şəhərində keçirilən beynəlxalq “Şabıt” festivalının laureatı olub. Yaradıcılıq uğurlarına görə 2004-cü ildə Qazaxıstan Gənclər İttifaqının “Serper” mükafatına layiq görülüb. 2016-cı ildə beynəlxalq “Atatürk” medalı ilə təltif edilib. 2020-ci ildə Qazaxıstan Respublikası Mədəniyyət və İdman Nazirliyinin tövsiyəsi ilə milli mənəviyyata göstərdiyi xüsusi töhfələrə görə “Abay” yubiley medalı ilə mükafatlandırılıb. 2022-ci ildə “Aq Jauın” adlı şeirlər kitabına görə Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqı tərəfindən təsis edilən beynəlxalq “Alaş” ədəbiyyat mükafatının laureatı olub. 2001-ci ildən Qazaxıstan Yazıçılar İttifaqının üzvüdür. Şeirləri bir sıra poeziya antologiyalarına daxil edilib. O, “Alakeuım”, “Əynəkə tüskən Ay säule”, “Aq qauırsın”, “Aq jauın” və “Könilimnin köktemi” adlı şeir kitablarının müəllifidir.

 

-Ədəbiyyat vasitəsilə türkdilli xalqların dünyaya təsirini artırmaq üçün hansı təkliflər irəli sürərdiniz?

 

-Ədəbiyyat və mədəniyyət insanları birləşdirir, qarşılıqlı anlaşma və dostluq yaradır. Buna görə də türkdilli xalqların dünyaya təsirini artırmaq üçün ədəbiyyat mühüm vasitədir. Bu baxımdan bir sıra təkliflər irəli sürmək olar:

Türk ədəbiyyatını geniş tanıtmaq üçün beynəlxalq kitab sərgilərində və festivallarında iştirak etmək. Bu yolla digər ölkələrin oxucularına türkdilli xalqların ədəbiyyatının dərinliyi və zənginliyi nümayiş etdirilə bilər. Ədəbi əsərlər geniş şəkildə tərcümə olunmalı və beynəlxalq səviyyədə nəşr edilməlidir.

Türk dillərindəki klassik və müasir ədəbi əsərlərin digər dillərə tərcüməsi. Xüsusilə ingilis, ispan, fransız və çin dillərinə tərcümə edərək türk ədəbiyyatının dünya səhnəsində tanınmasına töhfə vermək mümkündür.

Türk dünyasının ədəbiyyatına həsr olunmuş beynəlxalq festivallar və sərgilər təşkil etmək. Bu tədbirlər yazıçıları və oxucuları bir araya gətirərək ədəbi birliklər formalaşdırar və müxtəlif mədəniyyətlər arasında əlaqələri möhkəmləndirər.

Türk xalqlarının yazıçıları və şairləri arasındamədəni mübadiləni təşviq etmək. Beynəlxalq ədəbiyyat proqramları və yaradıcılıq tədbirləri təşkil etməklə yazıçılara öz baxışlarını və ədəbi ənənələrini digər ölkələrdə tanıtmaq üçün geniş imkanlar yaradılmalıdır.

Türk ədəbiyyatı haqqında beynəlxalq səviyyədə elmi araşdırmalar aparmaq və onları dərsliklərdə və mətbuatda yaymaq. Bu, türk ədəbiyyatının akademik dəyərini artıracaq və onun dünya ədəbiyyatına verdiyi töhfəni nümayiş etdirəcək.

Türk dillərindəki ədəbi əsərlərin yayımlandığı beynəlxalq ədəbi jurnallar və onlayn platformalar yaratmaq və inkişaf etdirmək. Fərqli ölkələrdən yazıçı və oxucular cəlb etməklə türk ədəbiyyatının populyarlığını artırmaq mümkündür.

Türk ədəbiyyatının əsasında filmlər və teatr tamaşaları hazırlamaq və onları dünyaya tanıtmaq. Kino və teatr qlobal mədəniyyətin əsas sahələrindən biridir. Türk ədəbiyyatının dəyərli əsərlərinin bu sahələrdə tanıdılması onun təsirini artırmağa kömək edəcəkdir.

Bu təkliflərin həyata keçirilməsi türkdilli xalqların ədəbiyyatını qlobal mədəniyyətə daha çox inteqrasiya edəcək və türk dünyasının təsirini gücləndirəcəkdir.

 

-Türk dünyasında ortaq dəyərləri təbliğ etmək üçün hansı ədəbi və mədəni layihələri həyata keçirmək lazımdır?

 

-Türk dünyasında ortaq dəyərləri təbliğ etmək üçün ilk növbədə ədəbi və mədəni layihələrin həyata keçirilməsi mühüm rol oynayır. Bu layihələr türk xalqlarının ortaq mədəniyyəti və tarixini tanıtmağa, milli birliyi möhkəmləndirməyə və dünya miqyasında türk mədəniyyətinin nüfuzunu artırmağa yönəlməlidir. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün ilk növbədə türk xalqlarının ədəbi əsərlərindən seçilmiş antologiyalar tərtib edilməli və dünya auditoriyasına yönəlmiş tərcümələr əlavə olunmalıdır. Bu antologiyalar türk ədəbiyyatının müxtəlif janrlarını, ənənələrini və ortaq mövzularını nümayiş etdirmək imkanı verəcəkdir. Burada hər xalqın özünəməxsus xüsusiyyətləri və unikal dəyərləri əks olunacaq, eyni zamanda ortaq dəyərlər müəyyənləşdiriləcəkdir.

Türkdilli ölkələrdə ədəbiyyat, incəsənət, musiqi, kino, xalq sənəti və digər mədəni sahələr üzrə beynəlxalq festivallar təşkil etmək də vacibdir. Bu festivallar türk mədəniyyətini geniş şəkildə tanıtmağın və digər xalqlara təqdim etməyin ən effektiv yollarından biri ola bilər. Eyni zamanda, müxtəlif ölkələrin mədəniyyət nümayəndələri fikir mübadiləsi apararaq yeni ideyalar və yaradıcılıq təşəbbüslərini həyata keçirmək imkanı əldə edərlər. Türk xalqlarının yazıçı və şairləri üçün müxtəlif səviyyələrdə yaradıcılıq tədbirləri təşkil olunsa, onlar öz əsərlərini yazmaq və ortaq layihələr üzərində işləmək imkanı əldə edərlər. Belə layihələr türk dünyasının ədəbiyyat və mədəniyyətini yaxınlaşdıracaq, ortaq mövzularda əsərlərin yaranmasına zəmin yaradacaqdır. Bundan əlavə, türk dünyasının ortaq tarixi və mədəni irsini araşdıran elmi layihələr də təşkil olunmalıdır. Bu layihələr türk xalqlarının ortaq ənənələrini, dil və mədəni əlaqələrini araşdıraraq onları vahid tarixi miras kimi təqdim edəcəkdir. Ali təhsil müəssisələri və elmi tədqiqat mərkəzlərində bu istiqamətdə konfranslar və simpoziumlar təşkil etmək mümkündür. Əgər türk dillərində çəkilmiş filmlər və ədəbi əsərlər dünya səviyyəsində tanıdılması üçün xüsusi müsabiqələr keçirilsə, türk dünyasının kino və ədəbiyyat nümunələri beynəlxalq səviyyədə tanınar və mədəniyyətlərarası dialoqa töhfə verər. Bu kontekstdə türk dünyasının ortaq dəyərlərini təbliğ edən incəsənət və ədəbiyyatın rəqəmsal formatda sərgilərini, kitab və məlumat bazalarını ehtiva edən mobil tətbiqlər və onlayn platformalar yaratmaq da mühüm addımlardan biri ola bilər. Belə layihələr dünyanın istənilən nöqtəsində olan insanlara türk mədəniyyətinə çıxış imkanı verəcəkdir. Bundan başqa, türk xalqlarının şifahi xalq ədəbiyyatı və folklorunu toplayaraq elmi tədqiqatlar aparmaq və beynəlxalq səviyyədə yayımlamaq da vacib tədbirlərdən biridir. Bu, türk xalqlarının ortaq mədəni irsini və milli xüsusiyyətlərini nümayiş etdirərək müxtəlif xalqların mədəniyyətini bir-birinə yaxınlaşdıracaqdır. Həmçinin qardaş ölkələr arasında gənclər üçün mədəni mübadilə proqramları, yay düşərgələri və təhsil layihələri təşkil etmək də faydalı ola bilər. Bu proqramlar çərçivəsində gənclər türk dünyasının ortaq dəyərləri və mədəni irsi haqqında bilik əldə edər, eyni zamanda yeni dostlar qazanaraq mədəniyyətlərarası anlaşmanı inkişaf etdirərlər. Belə fundamental layihələr türk dünyasının ortaq dəyərlərini təbliğ edərək digər xalqlarla qarşılıqlı mədəni əlaqələri möhkəmləndirəcəkdir. Eyni zamanda, türk xalqlarının birliyini və millətlərarası əməkdaşlığını gücləndirməyə də töhfə verəcəkdir.

 

-Adı dünyaya məşhur olan Abay Qunanbayulının "Qara sözlərini" poeziya dilinə tərcümə etməyiniz ədəbiyyatda diqqətçəkən hadisə oldu. Bu çətin addımı atmağa sizi nə vadar etdi, bu yolda hansı mərhələlərdən keçdiniz?

 

-Abayın “Qara sözləri” öz dövrünün sosial problemlərini, insan və cəmiyyətin, ruhaniyyət və materializmin toqquşmasını, insanın daxili aləminin mürəkkəbliyini açan mühüm əsərdir. Bu əsərlər təkcə müəyyən bir dövrə aid deyil, ümumiyyətlə, bəşəriyyətin əbədi sualları və axtarışları haqqında deyilmiş fəlsəfi fikirlərdir.Abay Qunanbayulının “Qara sözlərini” poeziya dilinə tərcümə etmək mənim üçün ədəbiyyat aləmində xüsusi və mürəkkəb bir addım oldu. Bu qərarı qəbul etməyimin bir neçə səbəbi var. Abay təkcə qazax ədəbiyyatının deyil, ümumiyyətlə, bəşəriyyətin mənəvi dəyərlər xəzinəsinin ən qiymətli incilərindən biridir. Onun “Qara sözləri” təkcə bilik və ağıl mənbəyi deyil, insan həyatının mənasını və məqsədini anlamağa yönəlmiş dərin fəlsəfi düşüncələrdir.Mənim üçün Abayın “Qara sözləri” öz sadəliyi və dərin mənası ilə hər bir insanın qəlbinə yol tapan bir əsərdir. Buna görə də, bu sözləri poeziya dilinə çevirməklə onları yalnız düşüncə səviyyəsində deyil, həm də emosional və estetik səviyyədə çatdırmağı hədəflədim.Abayın “Qara sözləri” əsasən dərin fəlsəfi məzmunu, insanın mənəvi ehtiyacları və cəmiyyətin mənzərəsi ilə bağlıdırsa, onun şeirlərində bu fikirlər poeziyanın daxili ahəngi, hiss və duyğularla qovuşaraq xüsusi bir ifadə forması qazanır. Tərcümə zamanı bu iki üslub arasındakı sərhədi aşaraq fikrin sadəliyini qorumağa və eyni zamanda poeziyanın ritmik gücünü də nəzərdən qaçırmamağa çalışdım.Hər bir “Qara sözü” poeziya dilinə çevirmək böyük məsuliyyət tələb edir. Çünki Abayın fikirləri sadə dillə ifadə olunsa da, onlar olduqca dərin və çoxqatlıdır. Mənim məqsədim bu sadəliyi poeziyanın dili ilə ötürmək idi.

“Qara sözləri” poeziya dilinə tərcümə edərkən yalnız linqvistik tərcümə ilə kifayətlənmədim, əsərin daxili mənasını və emosional qatını dərindən araşdırmağa və ona yaradıcı yanaşmağa çalışdım. Hər bir “Qara sözün” özünəməxsus fəlsəfi məğzi və cəmiyyətlə bağlı mülahizələri var. Bu səbəbdən poeziyada bu fikirləri yenidən və müasir üslubda təqdim etməyə cəhd etdim. Abayın “Qara sözlərində” hər bir cümlə poetik bir gücə malikdir və mən bu poetik elementləri poeziya dili ilə ifadə etməyə çalışdım.Abayın yaradıcılığında “Qara sözlər” və şeirlər arasında sıx bağlılıq var. Onun şeirləri — onun emosional və lirik dünyasıdırsa, “Qara sözlər” həmin dünyanın fəlsəfi düşüncələri, insan və cəmiyyət haqqında mülahizələridir. Mənim məqsədim bu iki ifadə formasını birləşdirərək Abayın bədii irsini yeni bir aspektdən təqdim etmək idi.“Qara sözlər” və poeziya arasındakı incə məqamları anlamaq və bunu tərcümədə əks etdirmək çətin bir işdir. Lakin bu, mənə Abayın düşüncələrini daha dərindən dərk etməyə və onu bədii ifadə vasitələri ilə oxuculara çatdırmağa imkan verdi.Nəticə etibarilə, Abayın “Qara sözlərini” poeziya dilinə çevirmək mənim üçün böyük bir yaradıcı axtarış oldu. Bu təcrübə məni Abayın yaradıcılığını daha dərindən öyrənməyə və qazax ədəbiyyatının qiymətli irsini yeni baxış bucağından təqdim etməyə istiqamətləndirdi. İnanıram ki, bu iş Abayın “Qara sözlərinin” aktuallığını qoruyub saxlamasına və zaman və məkan anlayışından asılı olmayaraq hər bir insanın qəlbinə yol tapmasına xidmət edəcək.

 

-Türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə ədəbiyyat və mədəniyyətin rolu nədir?

 

-Türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə ədəbiyyat və mədəniyyətin rolu xüsusi və vacibdir. Ədəbiyyat və mədəniyyət — xalqlar arasında əlaqələri gücləndirməyə, ortaq dəyərləri anlamağa və ortaq tarixi təbliğ etməyə imkan verən güclü alətlərdir. Türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə onların rolunu bir neçə mühüm aspektdən araşdırmaq olar.Ədəbiyyat və mədəniyyət hər bir xalqın ortaq tarixi və mədəni irsini təbliğ edir. Türk xalqlarının hər birinin özünəməxsus adət-ənənələri, dili və dini olsa da, onların arasında ortaq tarixi əlaqələr və mədəni təsirlər çoxdur. Ədəbiyyat əsərləri və folklor irsi bu ortaq kökləri göstərərək birliyi gücləndirməyə kömək edir. Türk xalqlarının klassik ədəbiyyatı, folkloru və mifologiyası — bu millətlərin ortaq mədəniyyətinin aynasıdır.Türk dilləri bir-birinə bənzəyir və bir çox türk xalqlarının dilləri bir-birini başa düşməyə imkan verir. Bu dil yaxınlığı ədəbiyyat sahəsində də mühüm rol oynayır, çünki əsərləri tərcümə etmək, ortaq dildə yaradıcılıq əlaqələri qurmaq türk xalqları arasında mədəni dialoqu gücləndirir. Tərcümə işi — ədəbiyyat və mədəniyyət vasitəsilə türk xalqlarının bir-birilə əlaqə qurmasına imkan verir.Türk xalqlarının mənəvi və mədəni liderləri, o cümlədən Əbəy Qunanbəyli, Nizami Gəncəvi, Əhməd Yəsəvi kimi şəxsiyyətlər öz yaradıcılığında ortaq ideyaları və dəyərləri təbliğ ediblər. Bu əsərlər — türk dünyasının birliyini gücləndirmək üçün qiymətli xəzinədir. Bu şəxslərin əsərləri bütün türk xalqlarına ortaq mənəvi qida verərək bir-birini anlamaq və hörmət etmək yolunda mühüm rol oynayır.Ədəbiyyat və incəsənət xalqları bir-birinə yaxınlaşdıran sülh və dostluq alətidir. Türk xalqlarının ortaq mədəniyyətində sülh, dostluq, hörmət kimi dəyərlər həmişə yüksək qiymətləndirilib. Ədəbiyyat və mədəniyyət bu dəyərləri nümayiş etdirərək xalqlar arasında dərin mənəvi əlaqəni gücləndirir.Müasir ədəbiyyat və mədəniyyət türk xalqlarının qarşılıqlı birliyini gücləndirməkdə yeni imkanlar açır. Türk dillərindəki müasir əsərlər və media layihələri türk dünyasının birləşməsinə kömək edir. Məsələn, türk dillərində nəşr olunan kitablar və filmlər digər türk xalqlarına da tanıdılır, ortaq mövzular və ideyalar təqdim olunur. Beləliklə, müasir mədəni məhsullar türk xalqlarının birliyinə yeni töhfə verir.Türk xalqlarının ədəbiyyatı və mədəniyyəti gənclərə ortaq dəyərləri başa salır və onları milli birliyə, dostluğa tərbiyə edir. Bu baxımdan məktəblərdə və universitetlərdə türk xalqlarının ədəbiyyatı və mədəniyyətinin öyrənilməsini təşviq etmək vacibdir. Gənclər arasında mədəni əlaqələri gücləndirmək, onların türk dünyasının zəngin irsi ilə tanış edilməsi gələcəkdə bu xalqların əməkdaşlığının təməlini qoymağa kömək edəcək.Ədəbiyyat və mədəniyyət türk xalqlarının birliyi və əməkdaşlığını gücləndirməkdə böyük rol oynayır. Onlar qardaş xalqlar arasında anlaşma və hörmətin formalaşmasına, ortaq tarixi və mədəniyyəti təbliğ etməyə imkan verir. Türk dünyasının yaradıcı imkanlarını birgə istifadə etməklə dünya səviyyəsində türk xalqlarının mədəni təsirini artırmaq mümkündür.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

 

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

 

 

 

Bir neçə gündür ki, şair İbrahim İlyaslının müəllifi olduğu və ölkədə kifayət qədər populyar olan, bədii qiraətçilərin həvəslə səsləndirdiyi “Necəsən” şeirinin başı cəncəldədir. Belə ki, sovetlər dönəmində tanınan, amma günümüzdə əsla gözə dəyməyən şair Bəhlul Ataxallı şeirin ondan oğurlandığını iddia edərək İbrahim İlyaslını plagiatlıqda günahlandırır.

 

 

 

Şair Bəhlul Ataxallı özünün “Facebook” səhifəsindəki paylaşımda yazır: “2005-ci ildə dərc edilən “Məhəbbətin söz heykəli” kitabımda “Necəsən” adlı şeirim işıq üzü gördü. Həmin şeir “İncəsənət” jurnalının 5-ci nömrəsində də dərc edildi və bundan sonra müxtəlif mətbu orqanlarda və poeziyasevərlər tərəfindən kifayət qədər yayıldı. Şair, Əli Kərim adına Sumqayıt Poeziya Evinin rəhbərli İbrahim İlyaslının 2011-ci ildə çap olunmuş “Yuxuma söykənmiş adam” kitabında eyni mövzulu, eyni rədifli, eyni qafiyəli, hətta mənim şeirimlə eyni adı, eyni ovqatı əks etdirən şeirini oxudum. Şeir tamamilə mənim şeirimin variantı idi. Bu məsələylə bağlı təxminən iki il əvvəl İbrahim İlyaslının “Facebook” sosial şəbəkəsindəki səhifəsinə yazsam da mənə cavab vermədi və hətta yazdığımı sildi. Az zaman içərisində əsli mənə aid olan “Necəsən” şeiri İbrahim İlyaslı adına kütləvi şəkildə yayınlandı. 29 yanvar 2025-ci ildə İbrahim İlyaslıya telefon açdım, “Necəsən” şeirini ilk dəfə nə vaxt çap etdirdiyini soruşdum və bu şeirin mənə məxsus olduğunu bildirdim. O isə məni böyük aqressiya ilə qarşıladı, hətta adına, imzasına, statusuna yaraşmayan tərzdə, küçə söyüşləri ilə mənə cavab qaytardı”.

 

Bəhlul Ataxallı videoçıxışında məsələnin araşdırılması, hüquqi qiymət alması və özünün müəllif hüququnun, şərəf və ləyaqətinin müdafiəsi üçün aidiyyatı orqanlara müraciət etdiyini də qeyd edir.

 

 

 

İnid isə gəlin hər iki müəllifin şeirlərinə nəzər yetirək:

 

 

 

 

 

NECƏSƏN, Bəhlul Ataxallı

 

 

 

Soran varmı əhvalını

 

Ay müşkül halım, necəsən?

 

Ay gözümdən daşan qəmim,

 

Artan məlalım, necəsən?

 

 

 

Bu eşq səni yora-yora,

 

Öz səbrimdən çəkdi dara.

 

Ay dəymişi dura-dura,

 

Tökülən kalım, necəsən?

 

 

 

Ayaz oldu qara düşdün,

 

İsti gəldi, qora düşdün!

 

Səkə-səkə tora düşdün

 

Kəklik amalım, necəsən?

 

 

 

Şırım köksüm bənzər şuma,

 

Söz mənzilim uçuq koma.

 

Ay məni döndərən muma

 

Pətəyim, balım necəsən?

 

 

 

Püskürərdin odlu-odlu,

 

Dillənərdin dadlı-dadlı.

 

Sinəm altda ilham adlı,

 

Olub-qalanım necəsən?

 

 

 

Ağayana ola-ola,

 

Eşq önündə döndü qula.

 

Hamıdan doğma Bəhlula

 

Hamıdan zalim, necəsən?

 

 

 

 

 

NECƏSƏN, İbrahim İlyaslı

 

 

 

Mənim səndən uzaqlarda

 

Yamandı halım, necəsən?

 

Özgəsinə qismət olan

 

Cahı-cəlalım, necəsən?

 

 

 

Yalana döndü gerçəyim,

 

Ay gözəlim, ay göyçəyim.

 

Çəmənim, çölüm, çiçəyim,

 

Pətəyim, balım, necəsən?

 

 

 

Daşam yolun üstə bitən,

 

Nə sirdi anlamaz yetən.

 

Gözü, könlü dil-dil ötən,

 

Dilləri lalım, necəsən?

 

 

 

Zər-zibam, ləlim, gövhərim,

 

Yaqut-yəmən, simu-zərim,

 

Barmaqları bəxtəvərim,

 

Başı bəlalım, necəsən?

 

 

 

Üzün dönməz mənə sarı,

 

Yarı öz ömründən, yarı.

 

İbrahimin sitəmkarı,

 

Necəsən, zalım, necəsən?

 

 

 

 

 

İndi isə qələm əhlinin bu konfliktə münasibətini diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm.

 

 

 

Ədalət Bədirxanov:

 

“Mən indi şeirin hər ikisin oxudum. Ən azından özüm üçün aydınlaşdırdim. Düşünürəm ki, şeirlər fərqlidir. Hər kəs öz şeirinin müəllifidir. 

 

1961-ci ildə (mənim 8 yaşım olanda) rəhmətlik Aşıq Hüseyn Cavan Laçın rayonunun Kamallı kəndinə kolxozçulara konsert verməyə gəlmişdi. İki saz aşığı və bir balabançı. İlk açılışda balabançıya dedilər sən hansı aşığın tərəfindəsən. O isə iki aşığın arasında dayanmışdı. Qollarını sağa və sola açaraq dedi: Sən tərəf. Tamaşaçılar bir az da gülüşdü.

 

İndi əzizlərim, şeirin başlığı balabançı kimi eynidir və təkdir.

 

Yazan şairlər isə saz aşıqları kimi iki hörmətli şairlərimizdir.

 

Mən sözümü dedim... qalanını siz düzəldin. Burada qəbahət görmürəm. Sağ olun. Müzakirə eyləmək ədəb və əxlaqdan irəli gəlir.”

 

 

 

Şərafəddin İlkin:

 

“Fərqli şeirlərdi. Burda qeyri-adi heç nə yoxdur. Tarix boyu belə oxşar şeirlər yazılıb. Molla Pənah Vaqiflə Qasım bəy Zakirin "Durnalar" şeiri bir-birindən demək olar ki, fərqlənmir. Belə çıxır ki, onlardan biri oğru olub?

 

Eyni rədifli şeirdi. Amma "oğruluqdan" söhbət belə gedə bilməz. Sadəcə, İbrahim müəllimin "bazarı" yaxşı olub. Şeiri geniş oxucu kütləsi qarşısına çıxara bilib. 

 

Hər iki müəllifə uğurlar arzulayıram.”

 

 

 

Qurban Bayramov:

 

“Hər iki şeiri oxudum... İkisi də eyni rədifdə yazılmış yaxşı şeirlərdir... Burada dava lazım deyil... Klassik poeziyada, aşıq şeirlərində onlarla eyni rədifli şeirlər var... Poeziyada bu qəbul olunmuş örnəkdir...”

 

 

 

Faiq Hüseynbəyli:

 

“Mən "Necəsən?" rədifli şeiri 2002 ci ildə yazmışam, 2004 cü ildə kitabımda nəşr etdirmişəm. İbrahim İlyaslı üstünü toz basmış onlarla, bəlkə də yüzlərlə bu rədifdə olan şeirlərə nəfəsiylə üfürüb, tozdan xilas edib, ruh verib. Şeir kimin imzasında oxucuya yetişirsə, vasitəçi odur. Ibrahim sadəcə "Necəsən?" sualına öz cavabını ortaya qoyub, oxucu görüb, eşidib, duyub, bəyənib. Plagiatı mən də sevmirəm. Oxşarlığı isə qəbul edirəm. Bu şeirlərdə sadəcə oxşarlıq var. Oxşarlıq elm sahələrində də var. Ədəbiyyatda isə daha çoxdur. "Necəsən?" rədifinin ilkin mənbəsini bilmədən İbrahimi plagiatda suçlamaq olmaz. Bəlkə də, bilmədiyimiz elə bir ilkin mənbə var ki, ondan sonra gələnlər hamısı oxşardır, qərəzli formada desək, "plagiatdır". Bu mövzuda çox nümunələr gətirib, müqayislər aparmaq olar. İndiki müasir ədəbiyyatın, xüsusilə orta yaşlı və gənclərin yaradıcılığı demək olar ki, Türkiyə türkcəsində olan mahnı sözlərini xatırladır. Sözümün qısası, möhür kimdədirsə, söz haqqı onundur. İbrahim hələ ki, möhür vurub. Vurulan möhürlər yeni qanuna, sərəncama qədər qüvvədədir. "Necəsən?" rədifli, daha gözəl ifadələrlə zəngin olan bir şeir oxumaq diləyi ilə bu kiçik rəyə nöqtə qoyuram.”

 

 

 

Yazıçı Varis isə incə yumorla mübahisəyə bu cür şərh verir:

 

“Eyni addan başqa bu iki şeiri heç nə birləşdirmir. “Necəsən” sözünü məgər Bəhlul Ataxallı patentləşdirib ki, indi İbrahim İlyaslını plagiatlıqda ittiham edir? Tam absurd bir ittihamdlr. 

 

Ona qalanda Aşıq Alı da 19-cu əsrdə bir “Necəsən” yazıb. Bəhlul Ataxallı da Aşıq Alıdan plagiat edib?

 

Bu mövzuda debat açmaq tam yersizir.

 

Yeri gəlmişkən, şeirdə təkrar olunan yeganə ifadə “pətəyim-balım” ifadəsidir. Bu isə, Bəhlul Ataxallının deyil, Ümumdünya Arıçılıq və Balçılıq Təşkilatının kompitensiyasındadır.”

 

 

 

Və nəhayət, İbrahim İlyaslının özünün münasibətinə toxunaq. Şair “Necəsən” adında daha bir şeir ortaya çıxararaq bu mübahisənin necə də əsassız olduğunu isbatlayır:

 

“Ruhun şad olsun, Sənəm xanım! Mənim yazdığım "Necəsən" gəraylısı sənin qələmindən "Mən barışdım taleyimlə zor ilə" deyə bir ah kimi qopan bu qoşmanın yanında xeyli sönük görsənir!

 

 

 

 

 

NECƏSƏN, Sənəm Səbayıl

 

 

 

Öz evimdə ürəyimi üşüdən,

 

Özgə evdə odum, qorum, necəsən?

 

Qəlb evimin qapısını açmağa,

 

Yad əlində tək açarım, necəsən?

 

 

 

Xoşbəxtsənmi indi özgə yar ilə,

 

Mən barışdım taleyimlə zor ilə,

 

Hərdən məni ara , axtar, sor elə,

 

Güvənc yerim, iftixarım, necəsən?

 

 

 

Özün yoxsan, intizarın mənimdi,

 

Xatirələr dincliyimə qənimdi,

 

Öz evimin qonağıyam mən indi,

 

Haradasan, yoxum, varım, necəsən?

 

 

 

Köçüm gedir duyğuların köçündə,

 

Dünya olub sən boyda, sən biçimdə,

 

Kəcavəyəm - dərd oturub içimdə,

 

Əldən gedən ixtiyarım, necəsən?

 

 

 

Könlüm quşu yad budağa qonmadı,

 

Dilbilməzi ha qandırdım, qanmadı,

 

Əldən düşdüm, daha tabım qalmadı,

 

Əl çatmayan arzularım, necəsən?

 

 

 

Qəmim səni qəmxar seçdi, bilmədin,

 

Qəmdən mənə paltar biçdi, bilmədin,

 

Ayım, ilim necə keçdi, bilmədin,

 

Unutqanım, biilqarım, necəsən?

 

 

 

Niyə yada salmırsan heç Sənəmi?

 

Azmı bildin mənə olan sitəmi?

 

Yoxsa mənə qənim çıxdın səndəmi?

 

Ay zülümüm, zülümkarım, necəsən?

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(03.02.2025)

 

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

İnsan bir yaşda qocalmır. İnsan bəzi reallıqlarla barışanda qocalır. Mənə elə gəlir ki, biz bu ölkədə hamımız ya erkən böyüdük, ya da heç böyüyə bilmədik. Bəlkə də, ruhumuz uşaqlıqda sıxılıb qalmış bir xatirənin içindədir, bizsə davamlı şəkildə onu azad etməyə çalışırıq. Amma o xatirə elə möhkəm yapışıb ki, bizdən qopmaq bilmir.

 

Uşaqlığımızı o qədər tez əlimizdən aldılar ki, böyüdüyümüzü belə anlamadıq. Gözlərimizi açanda artıq bizdən nələrsə gözləyirdilər. Daha az xəyal qurmalı, daha az sevinməli, daha çox mübarizə aparmalı, daha çox səbr etməli idik. Ən kiçik istəklərimiz üçün belə “bu qədər şeyin içində bunu da istəyirsən?” deyə bir səs eşitdik. Həyatın bizə borclu olduğu o xoşbəxt anları özümüz qazanmadan yaşamaq haqqımız yox idi. Ona görə də çoxumuz hiss etmədən bir az da susduq, bir az da içimizə çəkildik, bir az da çiyinlərimizi əyib həyatın axarına qarışdıq.

 

Gənclik - deyirlər, ümiddir. Gənclik - arzuların dalınca getməkdir. Amma biz nə vaxtsa arzularımızın dalınca getdikmi? Bizə hər zaman deyildi ki, “elə etmə, belə etmə, çox xəyala dalma, gerçəkçi ol.” Elə gerçəkçi olduq ki, sonunda hər şeyin eyniliyinə o qədər alışdıq ki, dəyişmək belə istəmədik. Ümid? O artıq uşaqlıqda oyuncaq sandığımız bir şeyə çevrilib, nəsə bir gün gerçək olacaqmış kimi, amma heç vaxt gerçək olmayan bir şey.

 

Bizi gəncliyin azadlığı ilə aldadıb, sonra qollarımıza görünməz zəncirlər bağladılar. "Azadsan!" dedilər, amma “bunu etmə, onu etmə, belə danışma, belə düşünmə” dedilər. Həyatımızın hər saniyəsi başqalarının qərarları ilə doldu. Düşüncələrimiz azad deyildi, duyğularımız azad deyildi, seçimlərimiz heç deyildi. Və biz hiss etmədən ruhumuz get-gedə qocaldı. Elə bir qocalıq ki, artıq səhərlər güzgüyə baxanda gözlərimizin dərinliyində uşaqlığımızın qırıntılarını tapmağa çalışırıq.

Bəzən küçədə gedən gənclərə baxıram. Nə qədər yorğun görünürlər. Nə qədər qırılmış, nə qədər həvəsdən düşmüş. Ürəklərində daşıdıqları yüklər yaşlarından qat-qat ağırdır. Onların gözlərində gənclik deyil, həyata qarşı bezginlik var. Qırıq arzular, quruyub solmuş ümidlər. Sanki hələ başlamamış bir həyatın son nöqtəsini görməyə məcbur ediliblər. Və mən soruşuram: bu ölkənin həqiqətən neçə nəfəri gənc qalıb?

 

Dünən Gənclər Günüydü. Amma bayram etmək üçün nə qədər gəncimiz var idi? Fiziki olaraq yox, ruh olaraq. Çünki bu ölkədə insan bəzən 20 yaşında elə qocalır ki, 50 yaşında olandan daha çox yorğun görünür. Gənc olmaq azaddırsa, niyə bu qədər məhdud hiss edirik özümüzü? Gənclik dəyişiklik deməkdirsə, niyə dəyişmək bu qədər qorxulu gəlir? Gənclik ümid deməkdirsə, niyə hər səhər “bu gün də keçəcək” deyə düşünürük?

 

Bəlkə də, bu sualların cavabı yoxdur. Bəlkə də, biz nə vaxtsa cavab tapacağıq. Amma indi bildiyim tək şey budur: bu ölkədə çox az insan həqiqətən gənc qala bilir. Mən isə artıq bilmirəm, o az adamlardan biriyəm, yoxsa çoxdan qocalmışlardan.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu günə - 3 fevrala təsadüf edən əsas tarixi hadisələri və əlamətdar bayramları diqqətinizə çatdırırıq:

 

Hissediləcək sıçrayış günü

Bu bayramın kökündə kiminləsə mövcud olan çox pis münasibətlərin ani qərarla, kökündən dəyişilməsi durur. Bəzən kimsə əxlaqca pozğunla, narkomanla, əyyaşla, ümumən, pis adamla münasibətini illər uzunu qıra bilmir, beləsindən ancaq ziyan görür. Bu 3 fevral günü qəti qərar qəbul etmək üçün ən uyğun vaxtdır. Necə ki, ağacın quru budaqları kəsilməsə ağac inkişaf etməz, eləcə də insan arzuolunmaz tanışlıqlardan qurtulmasa inkişafdan qala bilər. Haydı, qırılın pis bağlardan!

 

Şpisbergendə qütb cazı festivalı

1998-ci ildən dünya cazsevərləri 3-5 fevral günlərində Norveçə üz tuturlar, orda qütb dairəsində möhtəşəm caz festivalında – Polar Jazz-da iştirak edirlər. Bu, həm də dünyanın ən şimal musiqi festivalı kimi tarixdə ayrıca yer tutur.

Koronavirus dövrü olsa da Şpisbergendə bu il olduqca mötəbər cazmenlərin iştirakı gözlənilir. Bir sözlə, əsil caz bayramı olacaq.

 

“Musiqi ölən gün”

Musiqi ilə bağlı bugünkü təqvimdə daha bir xatırlatma var. Bu gün dünyada “Musiqi ölən gün” adı ilə qeyd ediləcək. 1959-cu ilin 3 fevralında əfsanəvi Amerika rok musiqiçiləri Baddi Xolli, Riçi Valens və Böyük Bopper (C.Riçardson) aviaqəzada həlak olublar, onların xatirəsini bütün dünya roksevərləri yad edəcəklər.

Vyetnamlılar Kommunist partiyasının yaranışını, tailandlılar veteranlar, mozambiklilər qəhrəmanlar gününü, avstriyalılar qulluqçuların məzuniyyəti gününü qeyd edəcəklər. Yaponlarda Setsubun günüdür, baharın nəfəsinin duyulması bayramıdır.

Amerikada isə Milli yerkökü tortu günüdür.

 

8000 dollara qəzet

2009-cu ilin 3 fevralında İran ilk dəfə kosmik fəzaya “Omid” (yəni Ümid) adlı milli peyk  buraxıb. 2005-ci ildə tarixin ən bahalı qəzeti Çində işıq üzü görüb, Şençjen şəhərində Economic Daily qəzetinin xüsusi buraxılışı qızıl kağızda çap olunub, hər nüsxə 8000 dollara satılıb. 1992-ci ildə müstəqil Ukrayna Türkiyə ilə diplomatik əlaqələr qurub. 1987-ci ildə SSRİ-nin eks daxili işlər naziri, SSRİ-nin baş katibi Leonid Brejnevin kürəkəni Yuriy Çurbanov rüşvət maddəsi ilə həbs olunub. 1984-cü ildə Kaliforniyada süni mayalanma yolu ilə ilk uşaq dünyaya gəlib. 1969-cu ildə Fələstin milli konqresinə Qahirədə Yaser Arafat rəhbərliyə gətirilib. 1962-ci ildə ABŞ rəhbərliyi sosialist Kubasına iqtisadi embarqo qoyub. 1815-ci ildə İsveçrədə dünyada ilk pendir istehsal edən fabrika açılıb.

 

Kimlər gəldi...

1947-ci ildə Amerikanın müasir dövr qızıl yazıçıları pleadasında yer almış Pol Oster, 1891-ci ildə Azərbaycan yazıçı-səlnaməçisi, istiqlalçı mühacir, dahi Üzeyir bəyin qardaşı Ceyhun Hacıbəyli, 1874-cü ilin 3 fevralında Amerika yazıçısı, “itirilmiş nəsil” termininin yaradıcısı Gertruda Stayn, 1872-ci ildə məşhur Ukrayna memarı, Kiyevdə Nazirlər Kabinetinin binasını tikmiş İvan Fomin, 1820-ci ildə dünyanın ilk qadın həkimi Elizabet Bekvil dünyaya gəliblər.

Bu gün iki azərbaycanlı məmurun da doğum günləridir. 1954-cü ilin bu günündə Laçında hazırda Sumqayıtın icra hakimiyyəti başçısı işləyən, Sumqayıt bulvarı möcüzəsinin müəllifi Zakir Fərəcov dünyaya gəlib. 1941-ci ilin bu günündə Gəncədə isə Azərbaycan Milli Məclisinin komitə sədri olan, parlament tariximizdə, eləcə də ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında xüsusi yeri olan Arif Rəhimzadə doğulub.

 

Kimlər getdi...

1994-cü ilin 3 fevralında tanınmış Azərbaycan lirik tenoru, xalq artisti Rauf Atakişiyev, 1990-cı ilin bu günündə istedadlı aktyor, sevilən obrazlar yaratmış Hamlet Xanızadə, 1944-cü ilin bu günündə Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin tanınmış dövlət xadimi olmuş Həmid bəy Şahtaxtinski, 1468-ci ilin 3 fevralında İoqann Qutenberq –alman çapşısı, Avropanın rəsmən ilk çapşısı vəfat ediblər.

 

Və ən nəhayət

1918-ci ilin 3 fevralında Rusiyada hakimiyyətə gəlmiş inqilabi komitə çar dövrünün və müvəqqəti hökumətin 600 milyard rublluq istiqrazlarını ləğv etdi. Bakı milyonçuları da bu zərbənin altını çəkdilər, birdən-birə varlı-hallı insanlar dilənçi kökünə düşdülər.

Antimilli məzmunu olan sovet hakimiyyəti ona görə də sonradan süqut etdi. Tarix boyu insanlara qarşı ədalətsiz mövqe tutan hakimiyyətlər gec-tez devrilirlər.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı Meyxoş Abdullahın “Enişə icazə verilmir...” adlı yeni hekayəsini təqdim edir. Hekayə məlum təyyarə qəzasında həlak olanların əziz xatirəsinə ithaf edilib.

 

         “Diqqət!.. Diqqət!.. Hörmətli sərnişinlər, Bakı-Qroznı reysi ilə uçan “Embraer 190” tipli sərnişin təyyarəsi havaya qalxır. Xahiş olunur, kəmərlərinizi bağlayasınız!..”

         Təyyarə havaya qalxdı. “Embraer 190” tipli sərnişin təyyarəsini kapitan  Kşnyakin İqor İvanoviç və köməkçi pilot Kalyaninov Aleksandr Georgiyeviç  idarə edirdilər.

         Ekipaj üzvləri, təyyarə bələdçisi Zülfüqar Əsədov, stüardessalar Hökumə Əliyeva və  Aydan Rəhimli idilər.

         Təyyarə Bakı kəndləri üzərindən uçaraq, Qrozni istiqamətinə yön aldı. Təyyarədə altımış iki sərnişin və beş ekipaj üzvü olmaqla, altımış yeddi nəfər uçurdu. Hər kəs öz arzularının arxasınca uçsa da, hamının ürəyində bir istək vardı, sağ və salamat mənzil başına çatmaq.

         Bakı-Qrozni istiqamətində uçan təyyarələrin bir saata yaxın uçuş məsafəsi vardı. Bu məsafə digər şəhərlərə nisbətən çox qısa bir məsafə idi.

          Soyuq dekabr ayı olsa da hələ ki, qar yağmırdı. Amma ətraf qatı duman örtüyünə bürünmüşdü. Belə qatı duman örtüyü təyyarələrin uçuşu üçün əlverişsiz hava şəraiti kimi qiymətləndirilirdi. Amma buna baxmayaraq, Bakı-Qroznı reysi ilə uçan “Embraer 190” tipli təyyarədə hələ ki, hər şey öz qaydasınca gedirdi.

         Təyyarə Qroznı şəhərinə yaxınlaşırdı. Bir neçə dəqiqədən sonra Qroznı hava limanına eniş edəcəkdi. Bu barədə stüardessalar sərnişinlərə məlumat da vermişdilər.

          Kapitan İqor İvanoviç təyyarəni endirmək üçün istiqamətləri müəyyənləşdirdi. Təyyarə yavaş-yavaş aşağı enməyə başladı. Hava qati dumana büründüyündən, uçuş-enmə zolaqlarını görmək çətinliklər yaradırdı.

          Kapitan enmənin çətin olduğunu görüb, təyarəni yenidən havaya qaldırdı və şəhər üzərində dövrə vuraraq, yenidən enmə zolağına yaxınlaşdı.

         Bu dəfə də təyyarəni endirmək mümkün olmadı. Təkrar bir də təyyarə yenidən səmaya qaldırıldı. Elə bu zaman təyyarənin  quyruq hissəsinə qəfil zərbə dəydi. Ekipaj üzvləri və sərnişinlər bu ani zərbədən diksindilər.

         İlk anda ağıla gələn fikir, havada uçan quş dəstəsinin təyyarə ilə toqquşması fikri oldu. Uçuş zamanı belə hallar tez-tez baş verirdi. Az keçməmiş bayaqkı zərbə yenidən təkrar olundu. Bu dəfəki zərbə əvvəlkindən daha güclü idi. Zərbə o qədər güclü idi ki, hətta, təyyarədəki oksigen balonları da açıldı. Bu adi bir iş deyildi. Təyyarədəki osgen balonları bir qayda olaraq, kənar zərbələr zamanı, sərnişinlər üçün ciddi təhlükə yaranan anlarda açılırdı.

         Təyyarə bələdçisi Zülfüqar və stüardessa Aydan təcili olaraq təyyarənin salonuna keçərək, təşviş içində olan sərnişinləri sakitləşdirməyə çalışdılar. Sərnişinlər qorxu hissi keçirərək, yerlərindən qalxıb ora-bura vurxunurdular. Elə bu vaxt yenidən bərk gurultu səsi eşidildi. Bu zaman təyyarəni deşərək salona girən kiçik metal parçası bələdçinin qolunu parçaladı. Elə bil kimsə bələdçi Zülfüqarın sol qoluna balta çaldı. Möhkəmcə yaralanan təyyarə bələdçisi əlini yarasının üzərinə basaraq diz üstə çökərək ufuldadı.

         Təyyarədəkilər bərk təşviş içərisində idilər. Nələrin baş verdiyini anlamayan sərnişinlər qorxu içində bir-birlərinin üzünə  baxırdılar.

          Təyyarənin havada quş dəstəsi ilə toqquşduğunu zənn edən təcrübəli pilot İqor Kşnyakin bu dəfəki zərbədən sonra, artıq məsələnin çox ciddi olduğunu anlayaraq, bütün diqqətini toplayıb, təyyarəni yüksəkliyə doğru qaldırdı.

         Təyyarə sürət tarazlığını itirmək üzrə idi. Belə hallarda təyyarəni idarə etmək olduqca çətin idi. Kapitan İqor köməkçisi ikinci pilot Aleksandra ani nəzər saldı. Gənc pilot qorxmuş halda nəzərlərini kapitanın üzünə dikmişdi. Kapitan onu bu vəziyyətdən çıxarmaq üçün dedi:

         - Özünü ələ al. Qrozni hava limanı ilə əlaqə saxlayın, təcili eniş etmək  lazımdır.

         Qrozni hava limanı ilə təcili əlaqə yaradıldı.  Amma oradan alınan xəbər ekipaj üzvlərini məyyus etdi: - Qrozni hava limanı təyyarənin eniş etməsinə icazə vermir!..

         Kapitan əsəbi halda:

         - Necə yəni icazə vermir?! Lənətə gələsiniz sizi. Bu ki cinayətdir.

          Sonra o, bir qədər özünü ələ alıb: - Onda, təcili olaraq Minvod hava limanı ilə əlaqə qurun! – deyə əmr etdi.

         Ani fasilədən sonra kapitana məlumat verildi:

          - Minvod hava limanı da təyyarənin enişinə icazə vermir. Onlar bizə   Qazaxıstanın Aktau hava limanına tərəf istiqamət götürməyimizi məsləhət edirlər.

         - Tufu... sizə!.. – deyə İqor İvanoviç əsəblərinə hakim ola bilməyərək, onların qarasınca söydü.

         - Başqa çarəmiz yoxdur, onda Bakıyla əlaqə saxlayın. Deyin ki, təyyarəmiz vurulubdur, biz geri uçuruq!.. - deyə kapitan yenidən tapşırıq verdi.

         Elə bil, bu dəfə hər şey bədbəxtliyə nizamlanmışdı. Bütün xəbərlər qanqaraldıcı idi.

         - Bakı ilə əlaqə saxlamaq mümkün deyil!.. - deyə ikinci pilot dilləndi.

         - Necə yəni, əlaqə saxlamaq mümkün deyil? Sən nə danışırsan? Təcili, yenidən əlaqə saxlayın!.. – deyə kapitan köməkçisinə hirsləndi.

         - Bakı cavab vermir! Bütün əlaqə sistemləri sıradan çıxarılıbdır, – deyə köməkçi həyəcanla dilləndi.

         Kapitan təəccüb dolu baxışlarla köməkçisinin üzünə baxdı.

         Təyyarəni idarə etmək olduqca çətinləşmişdi, tarazlığı qoruyub saxlamaq olmurdu. Sanki hava gəmisi, uşaqların kağızdan hazırladığı oyuncaq təyyarəyə bənzəyirdi, küləyin təsirindən ora-bura uçurdu. Təyyarənin əlaqə sistemləri də radarlardan itmişdi. İndi heç bir vəclə yerlə əlaqə saxlamaq mümkün deyildi.

          Təcrübəli kapitan vəziyyətin həddən artıq ağır olduğunu, sanki indi-indi anlayırmış kimi öz-özünə pıçıldadı: – Deyəsən, vəziyyətimiz çox ciddidir. Belə vəziyyətdən necə xilas olmalı?! Sən illərin kapitanısan, İqor. Bacaracaqsan, mütləq bacaracaqsan!.. Bir az soyuqqanlı ol, hər şey yaxşı olacaq!.. – deyə o, öz-özünə təskinlik verməyə çalışdı.

          Kapitan yanında oturan ikinci pilot Aleksandrın ehmalca çiyninə toxunaraq gülümsədi:

         - Özünü necə hiss edirsən, dostum?!

         Aleksandrın baxışlarında bir qorxu hissi vardı. O, təcrübəli kapitanın gözlərinin içinə baxaraq: - Sizə güvənirəm, İqor İvanoviç, - söylədi.

         - Mənəmi?!

         - Bəli, sizə, cənab kapitan.

         Kapitan azca gülümsədi, sonra ciddi görkəm alaraq dedi:

         - Aleksandr, oğlum, məsələ çox ciddidir. Təyyarəmiz vurulubdur. Təyyarənin quyruq hissəsi zədəlidir. Görürsən ki, idarəetmə mümkünsüzləşir. Sənə tapşırığım budur ki, təmkinli ol, özünü ələ al. İnsanların taleyi bu dəqiqə yalnız bizdən aslıdır. Biz öz vəzifəmizi şərəflə yerinə yetirməliyik, bunu unutma. Sən mənə güvəndiyin kimi, mən də sənə  güvənirəm. Eşidirsən, özünü möhkəm tut. İndi biz ciddi sınaq qarşısındayıq. Hər şey gözləmək olar. Biz buna hazır olmalıyıq.

         Aleksandr kapitanın bu sözlərindən sonra dərindən nəfəs aldı. İllərin sınağından çıxmış bu təcrübəli  pilotun sözləri, sanki ona güc verdi. Bir anlıq da olsa canından qorxu-hürkü azaldı. O, İqor Kşnyakinin üzünə baxaraq gülümsədi.

         - Bax, belə, oğlum!.. – deyə kapitan ona göz vurdu və sonra: - İndi isəstüardessa Hökumə xanımı bura çağırın! – deyə əlavə etdi.

         Hökumə xanım pilot kabinəsinə daxil olanda, o, çox təşviş içərisində idi. Qızın bədəni qorxudan əsim-əsim əsirdi. O, bir qədər özünü ələ alıb soruşdu:

         - İqor əmi, təyyarəmizdə nə baş verib?!

         İqor İvanoviç qızı sakitləşdirmək üçün dedi:

         - Sakit ol, qızım, özünü ələ al. Bilmək istəyirsənsə, təyyarəmiz Qroznı ətrafında vurulubdur. Onlar bizi yaxınlıqdakı hava limanlarına da enməyə icazə vermədilər. Bizə dənizin üstündən Qazaxıstanın Aktau hava limanına tərəf uçmağı məsləhət görürlər. Məsələ isə aydındır. Hər şey onlar tərəfindən yaxşıca hesablanıbdır. Onlar təyyarənin dənizə düşüb batmasını və hər şeyin ört-basdır edilməsini istəyirlər. Biz bu halımızla dənizin üzərindən uçub keçməliyik. Biz var gücümüzlə çalışmalıyıq ki, insanları xilas edək. Sizin mənə köməyiniz lazımdır. Birinci növbədə, sərnişinləri sakitləşdirin. Uçuşun öz qaydasınca getdiyini onlara başa salmağa çalışın. Özünüzü itirməyin. Hər biriniz diqqətli və təmkinli olun. Başqa çarəmiz yoxdur!

          Bunu deyib kapitan  stüardessaya baxaraq zorla da olsa gülümsəməyə çalışdı.

         Kapitan təyyarəni  Xəzər dənizi üzərindən Qazaxıstana tərəf yönəltdi. Hələ də təyyarənin yerlə əlaqə qurma cihazları işləmirdi. Pilotlar nə Bakıyla, nə də başqa hava limanları ilə əlaqə yarada bilirdilər.

          İqor İvanoviç bu günədək 15159 saat uçuş həyata keçirmişdi. Çox təhlükəli məqamlarla üzləşmişdi. Amma indiyədək belə çətin vəziyyətə düşməmişdi. Vəziyyət olduqca ağır idi. Təyyarə hər an yerə çırpıla bilərdi. Bu da hər şeyin məhv olması və sonu demək idi.

         Kapitan üzünü köməkçisinə tutub dedi:

         - Dostum, yanacağımız çoxmu qalıb?

         Əslində, İqor İvanoviç hər şeyi özü yaxı bilirdi. Sadəcə olaraq, köməkçisinin qəlbindən qorxu hissini yox etmək üçün onu vəziyyətdən çıxarırdı.

         - Kifayət qədər çoxdur, cənab kapitan, - deyə köməkçisi bir az ürəklə dedi.

         - Hə, bu o qədər də yaxşı xəbər deyil, cavan oğlan, - deyə kapitan köks ötürdü.

         İkinci pilot Aleksandr kapitanın bu müəmmalı sözlərindən bir şey başa düşmədiyindən sual dolu baxışlarını onun üzünə dikdi.

         İqor İvanoviç onu başa salmağa çalışdı:

         - Hə, dostum, mən səni başa düşürəm. Sən məni arxayın etmək istəyirsən ki, bu yanacaqla bir xeyli uça bilərik. Amma unutma ki, indiki halımızda təyyarədəki yanacağın çox olması bizim üçün təhlükə yaradır. Bacardıqca yanacaq sərfiyyatını çox edib, onu bitirmək lazımdır. Şər deməsən xeyir gəlməz, bu qədər yanacaqla yerə çırpılmaq hamımızın məhv olması deməkdir.

           - Bəlkə dənizə enək, kapitan? - deyə Aleksandr məsləhət etdi.

         - Mən də o fikirdəyəm. Hökümə xanıma deyin ki, bütün sərnişinlər təhlükəsizlik jiletlərini geyinsinlər. Amma jiletləri hələ açmasınlar. Jiletlər açılanda şişirlər. Təsəvvür elə ki, bir açılmış jilet iki üç adamın yerini tutur. Bu da suya düşən zaman sərnişinlərin təyyarənin qapısından bayıra çıxıb xilas olmalarına mane olacaqdır.

         Bir qədər keçdikdən sonra kapitan nə düşündüsə təyyarəni dənizə endirmək fikrindən vaz keçdi. Təyyarəni bu vəziyyətdə dənizə endirsəydi, qırx tondan artıq çəkisi olan təyyarə paramparça olacaqdı. Çünki suya çırpılmaq, quruya çırpılmaqdan daha təhlükəli idi. Bir nəfər də olsun təyyarədən sağ çıxan olmayacaqdı.

        Kapitanın məqsədi, bacardıqca təyyarəni səmada çox saxlayıb, onun yanacağının kifayət qədər azalmasına nail olmaq idı.

         Sərnişinlər nələrin baş verdiyindən, artıq xəbərdar idilər. Onların çoxu təyyarənin vurulmasından danışırdılar. Sağ qalacaqlarına ümid etməyən sərnişinlərdən bəziləri qorxu içərisində öz kəlmeyi-şəhadətlərini pıçıldayırdılar. Təyyarənin salonunda qışqırıq, ağlaşma, inilti səsləri ətrafı bürümüşdü. İnsanlar dərin təşviş içərisindəydilər. Qorxu hissi bir kabus kimi təyyarədəkilərin  hər birinin canına, qanına hopmuşdu. Azyaşlı bir oğlan oturacaqdan bərk-bərk yapışaraq: - “ana”... “ana” – deyərək  qışqırırdı. Qorxudan ürəyi partlamaq həddinə çatan bu uşağın dəhşətli baxışları, onsuz da vəziyyətləri ağır olan insanları bir az da vahimələndirirdi.

          Sərnişinləri düşdükləri bu ağır vəziyyətdən çıxarmaq üçün stüardessa Hökümə xanım salona keçərək bacardıqca onları sakitləşdirməyə çalışırdı. - “Kəmərlərinizi bağlayın... Ayaq üstə qalmayın... Xahiş edirəm, yerlərinizdə oturun... Sakitləşin... Hər şey yaxşı olacaq!.. - deyirdi.

         Qızın kövrək səslə dediyi bu sözlər sərnişinlərin qəlbində azacıq da olsa bir ümid işığı yandırırdı. Amma qızın öz vəziyyətinin də həddən artıq ağır olması, baxışlarından açıq-aydın hiss olunurdu.

         Təyyarənin idarə olunması olduqca çətinləşmişdi. Hava gəmisi idarə olunmaz vəziyyətdə idi. Zədələnmiş quyruq hissəsi təyyarəni yerə dartaraq, onun ön hissəsini səmaya tərəf qaldırırdı. Bu da təyyarənin yerə çırpılmaq risqini artırırdı. Kapitandan yeni əmr gəldi; - “İyirmi nəfərə yaxın sərnişini təcili olaraq təyyarənin ön hissəsinə tərəf yönəldin!..”

          Kapitanın bu qərarı təyyarənin  uçuş tarazlığını tənzimləmək üçün edilirdi.

          Təyyarə Qazaxıstanın Aktau hava limanı ətrafında dövrə vururdu. Yerlə əlaqə, artıq, bərpa olunduğundan Aktau hava limanı ilə rabitə əlaqəsi yaradılaraq təyyarəni uçuş-enmə zolağına endirmək üçün razılıq da alınmışdı. Amma təyyarə hava tarazlığını itirmişdi. Belə vəziyyətdə onu hava limanına endirmək qeyri-mümkün idi. Təyyarə səmada sonsuzluq işarəsi cızaraq vəziyyətin olduqca çətin olduğunu işarə edirdi.

         Bir neçə dəqiqədən sonra təyyarə, artıq yüksəklikdən aşağı doğru enməyə başladı. İkinci pilot Aleksandr qəzanın real olduğunu görərək kapitandan soruşdu:

         - İqor İvanoviç, indi biz nə edək?!

         Kapitan sakit və titrək səslə cavab verdi:

         - Oğlum, mən də sən düşündüklərini düşünürəm. Amma bir az fərqli. Bu dəqiqə məni təyyarədə olan altımış beş nəfər insanın taleyi narahat edir. Axı, onların taleyi indi bizim  əlimizdədir. Doğrudur, biz bacardığımız hər şeyi edirik, bəlkə bir az da artığını. Amma nə edək ki, onların taleyinə bu dəqiqə biz cavabdehik. Əgər onları xilas edə bilməsək, bizi heç kəs bağışlamayacaqdır.

         Aleksandr çox gənc idi, belə təhlükələrlə az-az üzləşmişdi. O, yaşamaq istəyirdi, onun həyatı hələ qabaqdaydı. Amma o, təcrübəli kapitanın bu sözlərindən sonra başını aşağı saldı və kövrəldi. Onun kirpiklərindən göz yaşları süzülərək çənəsində yumurcuqlandı.

         Kapitan İqor Kşnyakin gənc pilotun kövrəldiyini görüb, əlinin arxasıyla onun göz yaşlarını silərək: - Oğlum, yaşamaq gözəl şeydir, - dedi. - Hamı yaşamaq istəyir. Bu salondakı insanlar da, bax, elə mən özüm də yaşamaq  istəyirəm. Hamımızın arzusu var, yaşamaq və arzularımıza çatmaq. Mən indi həyat yoldaşım və sevimli qızlarım Anastasiya və Darya haqqında  düşünürəm. Onlar mənim yolumu gözləyirlər. Bilirəm, sənin də, buradakıların hamıısının ürəyində böyük arzuları vardır. Ancaq nə edək? Biz bacardığımız qədər çalışaq ki, salamat qalaq...

          Kapitan bu sözləri deyərkən səsi titrədi və o da kövrəldi...

         Təyyarə sürətlə yerə enirdi. Kapitanın qarşısında indi bir ciddi məsələ dururdu. İdarə olunmayan təyyarəni yerə çırpılmaqdan mümkün qədər qorumaq. Bu olduqca çətin bir iş idi. Tonlarla ağırlığında olan və idarə olunmayan bir təyyarəni yerə çırpılmaqdan necə xilas etmək olardı? Kapitan bilirdi ki, sərnişinləri və ekipaj üzvlərini xətasız yerə endirmək, belə vəziyyətdə  mümkünsüzdür. Əgər, belə olsaydı bu bir möcüzə olardı. Amma o, bunu da bilirdi ki, qazandığı illərin təcrübəsi sayəsində bu itkilərin sayını heç olmasa bir qədər azalda bilərdi. Onun son çarəsi mühərrikin dartı qüvvəsindən istifadə edərək, təyyarəni sağa, sola döndərməklə, bacardıqca onun müvazinətini saxlamaq və mümkün qədər yer səthinə çırpılmaqdan xilas olmaq idi.

             Aktau hava limanı üç kilometr məsafədə olsa da, ora enmək çox təhlükəli idi. Çünki idarə olunmayan təyyarəni bu vəziyyətdə enmə-uçuş zolağına çatdırmaq və onu orada yerə endirmək olduqca təhlükəli idi. Təyyarə hava limanındakı sərnişin təyyarələrinə xətər yetirə bilərdi.

         Yerlə təyyarə arsındakı məsafə get-gedə daralırdı. Yer səthi bir neçə metrlik məsafədə idi. Kapitanın gözünə səma yox, ucsuz-bucaqsız torpaq örtüyü görünürdü. O, son gücünü toplayaraq, təyyarəni torpaq səthinə endirdi. Əvvəlcə təyyarənin ön təkərləri yerə çırpıldı. Zərbə o qədər güclü idi ki, bu zərbədən təyyarənin ön hissəsi yerə toxunan kimi gövdəsindən ayrılaraq, bir xeyli kənara düşdü...

         ... Bir anın içində hər tərəf alqırmızı alov kürəsinə büründü. Günəşə bənzər bu böyük alov kürəsinin içərisindən çıxan, üç parlaq alov şırımı, yerdən səmaya doğru yüksəlirdi. Bu alov dilimləri Kşnyakin İqorun, Kalyaninov Aleksandrın və Hökumə Əliyevanın canlarından ayrılan ruhları idi...

          Mələklər kimi sonsuz və əbədi olan səmayə doğru uçurdular...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

        

 

 

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Son vaxtlar diasporumuz çox fəallaşıb. Əlbəttə ki, burada Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsinin müstəsna fəaliyyəti göz önündədir. Komitə sədri Fuad Muradov ölkə-ölkə gəzərək diaspor fəallarıyla görüşür, müxtəlif tədbirlər sıralanır. Nəticədə soydaşlarımız daha sıx təşkilatlanırlar. Bu da növbəti bir diaspor xəbəri.

 

İsveçdə fəaliyyət göstərən "Qobustan - Azərbaycan Aydınlar Ocağı"nın təşkilatçılığı ilə keçirilən "Qanlı 20 Yanvar" adlı videokonfransın yekununda Norveç Nobel Komitəsinə bəyanat qəbul edilib. Videokonfransın 100-dən çox iştirakçısı – "Qobustan - Azərbaycan Aydınlar Ocağı"nın üzvləri, Azərbaycan diaspor fəalları, 20 Yanvar şəhidlərinin ailə üzvləri, 20 Yanvar veteranları Norveç Nobel Komitəsinin sədri Jorgen Vatne Frydnesə və Komitənin üzvləri - Asle Tojeyə, Anne Engerə, Kristin Klemetə, Qry Larsenə bəyanat ünvanlayıblar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına Diasporla İş Üzrə Dövlət Komitəsindən verilən məlumata görə, bəyanatda Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin Baş katibi Mixail Qorbaçova 1990-cı ilin oktyabrında Norveç Nobel Komitəsi tərəfindən verilən Nobel Sülh Mükafatına etiraz yer alıb. 1990-cı il 20 Yanvar qətliamında əli Azərbaycan xalqının qanına bulaşmış Mixail Qorbaçova Nobel Sülh Mükafatının verilməsinin ədalətsiz qərar olduğu diqqətə çatdırılıb.

20 Yanvar faciəsini törədən cinayətkarların məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün kifayət qədər hüquqi əsaslar olduğu bildirilib. Onların BMT-nin Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin, Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın və digər beynəlxalq hüquqi konvensiyaların tələblərini pozduğu qeyd olunub.

Bəyanatda dünya ictimaiyyətinin ədalətə inamı və Nobel Sülh Mükafatının mənəvi nüfuzunun güclənməsi baxımından Mixail Qorbaçovun bu mükafatdan məhrum olunmasının əhəmiyyəti vurğulanıb.

Hətta məhrum etməsələr belə bu bəyanat öz işini görəcək. Məlumatlandırmaq işin hamısı olmasa da yarısıdır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Dünən ölkəmizdə növbəti dəfə Gənclər Günü qeyd edildi. İstəyirəm ki, sizə ABŞ-da yaşayan bir gənc haqqında söhbət açım. Allah bütün gənclərimizin yolunu açıq, taleyini gözəl eləsin!

 

Cəmi 33 yaşı var, amma 33 il iş təcrübəsi olan bəzi həkimlərdən çox iş görüb, çox adama şəfa verib, necə deyərlər, bu insan, sanki anadan cərrah olmaq üçün doğulub. 

Haqqında söhbət açdığım Firudin Azəri mərhum Seyid Cəfər Pişəvərinin bacısı nəvəsidir. Bakıda dünyaya gəlib. 2003-cü ildə 7-ci sinfi 7 nömrəli məktəbdə bitirdikdən sonra, Kanadaya köçüb. 2009-cu ildə tam orta təhsilini Kanadanın Fort Erie şəhərində başa vurub. Həmin il ABŞ-a gələrək, Corc Meyson Universitetinin fiziki kimya fakultəsinə qəbul olunub. Orada tam təqaüdlə oxuyb və 2013-cü ildə universiteti fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Bununla kifayətlənməyib, 2013-2017-ci illərdə Virciniya Universitetinin tibb fakultəsində MD həkimlik dərəcəsinə yiyələnib. Bu elm ocağında təhsil aldığı dövrdə apardığı tədqiqatlara, qazandığı ballara görə universitet üzrə ən yaxşı 10 məzundan biri, cərrahiyə üzrə isə birinci olub. Sonra bir neçə il Filadelfiya şəhərinin Pensilvaniya Universitetinin cərrahiyə fakultəsində ilk azərbaycanlı kimi rezidentura keçib. O, bu fakultədə elmi araşdırmalar və cərrahi əməliyatlar aparmaq üçün min həkimin arasından seçilən səkkiz nəfərdən biri olub. Firudin daha sonra Klivlend Klinikasında kardiotorasik cərrahiyyə üzrə təcrübəyə qoşulub. Bununla da dünyanın ən böyük ürək cərrahiyyəsi konfransında (Amerika Toraks Cərrahiyyəsi Assosiasiyası) 10000 təqdimatdan 6 spiker seçilib ki, onlardan biri də, o olub...

 

“Belə böyük tədbirlərdə Azərbaycanı təmsil etməkdən şərəf duyuram. Harada olursam olum, Azərbaycanın adını yüksəltməyə çalışıram.”- söyləyr.

 

Qısa müddətdə bir neçə mükafata layiq də görülüb- "Cərrahiyə üzrə R.Skott Cons mükafatı" və "Hemotologiya üzrə Samuel Maykl Bruk adına mükafat"…

 

…O vaxt Virciniya Universitetində təhsil alanda təsadüfən bir tələbə orada çalışan həmyerlimiz, cərrah Rauf Şahbazova xəbər aparır ki, bəs universitetdə bir azərbaycanlı tələbə var. Görüşüb tanış olurlar. Sonradan, bu tanışlıq dostluğa çevrilir. Birlikdə "Azərbaycan Amerika Tibb Asossasiyası"nı təsis ediblər. İndiyədək təşkilat xeyli layihələr həyata keçirib. Hətta Azərbaycandan ABŞ-a tibb sahəsində oxumağa gələn bir neçə tələbəyə yardımçı da olub…

 

18 il karatenin şotakan, enşin növü ilə məşğul olub. Caz musiqisini dinləməkdən yorulmur, internet üzərindən Azərbaycan radiolarına qulaq asır…

 

Söhbətimi bu yerdə bitirmək istəyirdim, amma bu gənc oğlanın həm də necə qeyrətli oğul olduğuna dəlalət edən bir hadisəni də nəzərinizə çatdırmağı lazım bildim. 22 ildir xaricdə yaşamasına baxmayaraq, milli kimliyini itirməyib. Uşaqlıqdan amerikalılar arasında yaşayıb böyüsə də ana dilində səlist danışır. Bir neçə il bundan əvvəl isə, altı yaşından ABŞ-da böyüyən Jalə Seyidzadə ilə tanış olaraq ailə həyatı qurub. Bir övladı var...

  

Bəli, bizdən çox-çox uzaqlarda Azərbaycana baş ucalığı gətirən Firudin Azərinin timsalında bütün gənclərimizi Gənclər Günü münasibətilə təbrik edirəm!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(03.02.2025)