Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Elə insanlar var ki, aramızda olmasalar da heç zaman unudulmurlar. Biz onları ehtiramla yad edir, sevgiylə xatırlayırıq. Bu il onlardan birinin- ölməz sənətkar, xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının 105 illiyidir...

Son dərəcə dinamik, enerjili, özünə güvənən, müstəqil düşüncəli, azad bir insan idi. Şəxsi keyfiyyətləri o dərəcədə yüksək idi ki, xalq içində bir şəxsiyyət kimi böyük nüfuz qazana bilmişdi. Dostları üçün çox işlər görmüşdü. İnsanlara yardımçı olmağı və onların problemlərini bölüşməyi sevərdi. Göstəriş almaqdan xoşlanmaz, inadcıl, öz sözündən dönməzdi. Yeri gələndə sərt çıxışları ilə auditoriyanı lərzəyə gətirə bilirdi...

1919-cu ildə Qazaxın İkinci Şıxlı kəndində müəllim ailəsində dünyaya gəlmişdi. Kosalar kəndində ibtidai məktəbi bitirib, üç il Qazax pedaqoji məktəbində təhsil almışdı. Bir il Kosalar kənd orta məktəbində baş dəstə rəhbəri və müəllim işlədikdən sonra Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun dil və ədəbiyyat fakültəsində təhsilini davam etdirmişdi. Oranı bitirərək bir il Qazax rayonunun Kosalar kənd orta məktəbində dərs hissə müdiri işləmişdi. İkinci dünya müharibəsinə qatılmış, sovet ordusu tərkibində ön cəbhələrdə siravi əsgər olmuşdu. Ordudan tərxis edildikdən sonra altı ay Kosalar kənd məktəbində tədris hissə müdiri, Azərbaycan Pedaqoji İnstitunun filologiya fakültəsində aspirant, müəllim, baş müəllim olmuş, xarici ölkələr ədəbiyyatı kafedrasının müdiri, bir müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının katibi vəzifələrində çalışmısdı. Daha sonra "Azərbaycan" jurnalında baş redaktor, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının birinci katibi, SSRİ Yazıçılar İttifaqının katibi olmuşdu. 1986-cı ildə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının sədri, 1991-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin Ağsaqqallar Şurasının sədri seçilmişdi. 1995-ci il iyulun 26-da vəfat etdi, ruhu şad olsun! 

O, dünyaya gələndə Azərbaycan Demokratik Respublikası cəmi bir il idi ki, qurulmuşdu. Ölkədə güclü ictimai-siyasi proseslər gedirdi. Atası Qəhrəman kişinin halal müəllim süfrəsində gələcək şöhrətindən xəbərsiz böyüyürdü. Və bir gün, on doqquz yaşında ikən ilk "Quşlar" şeiri "Ədəbiyyat" qəzetində dərc olundu. Bu onda böyük həvəs yaratdı. Başı müharibəyə qarışsa da qələbədən bir il sonra "İnqilab və mədəniyyət" jurnalında çap etdirdiyi "Həkimin nağılı" hekayəsi ilə mükəmməl ədəbi yaradıcılığa başladı. O vaxtdan başlayaraq son nəfəsinədək özünü ədəbiyyata həsr etdi...

Başladığı işi sona çatdırmağı xoşlayardı. Möhkəm iradə və fiziki gücə, eyni zamanda idarəetmə qabiliyyətinə sahib idi. Həllini tapmamış problemlərə nifrət edirdi. Davamlı olaraq yenilik arzusunda olması onun ən diqqət çəkən xüsusiyyətlərindən biri olub. Heç zaman özünü məhdudlaşdırmağa çalışmazdı. Ona nəyisə bəyəndirməyə cəhd etmək mənasız olsa da olduqca həssas insan idi...

Ərsəyə gətirdiyi əsərlər çox olub. Amma ona ümumxalq məhəbbəti gətirən əsəri isə “Dəli Kür” oldu. Müəllifi olduğu bu əsərdə “Cahandar ağa” adlandırdığı baş qəhrəmanının obrazı, bəlkə də onun daxili dünyasının təzahürü idi.  Biz onun vasitəsi ilə Cahandar ağanı sevdik, qəlbimizdə, yaddaşımızda yuva qurdu. Nə qədər ki, Cahandar ağa yaşayır, haqqında söhbət açdığım xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlı da yaşayacaq…

Bəli, qırx altı gündən sonra, yəni martın 22-də Azərbaycan ədəbiyyatının zirvələrindən biri- İsmayıl Şıxlının 105 illiyi tamam olur. İnanmaq istəyirəm ki, ismayılşıxlısevərlərin təşəbbüsü ilə mədəniyyət nazirliyi bu məsələni diqqətdə saxlayıb, unudulmaz yazıçının yubileyinin dövlət səviyyəsində keçirilməsinə səy göstərəcəkdir...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 Hər kəs bir az ədəbiyyatdır. Hər kəs bir az musiqi.

Bu günki yazımın baş qəhrəmani Xalq artistimiz Siyavuş Kərimidir.

Öz köklərinə sadiq bir adam. Musiqınin bütün növlərinin dərin bilicisi kimi, bütün musiqi alətlərində ifa etmək bacarığına malik olduğu üçun ona "orkestr adam" da deyirlər.

Kövrək ürəyinin səsi həmişə ifa etdiyi musiqilərdə duyulur. O, daim sakit və təmkinli görünür.

Araşdırmalarım məni yanıltmadı. Hər şeydən qabaq uşaqlıq illərindən danışanda gözlərində nisgil olduğunu hiss etdim. Bunu çözməyə çalışdım. Bir az söhbət etdik. Verilişlərin birində ona uşaq çağlarından, qayğısız illərindən sual veriləndə, əksinə, qayğılanıb belə deyib: "Mən kınostidiyada böyümüşəm".

Bu söz məni uzaqlara çəkib apardı. Mənim də ailəm Kinostdudiyaya bağlıdır.

Atam Kinostudiyada baş redaktor olub, qardasim erkən yaşlarından kinostudiyada işləyib. Mənim də göz önümə Kinostudiyanın uzun dəhlizləri və sıx ağaclarla əhatə olunmuş həyəti gəldi. Və bu uzun dolanbac dəhlizlərdə gələcəkdə Azərbaycan musiqisi, incəsənəti üçün gərəkli sənətkar olacaq balaca Siyavuş.

Söhbəti asta səslə davam edir: "Mən kinostudiyada böyüdüm və orda böyük sənətkarlar mənə xeyir-dua verib, başıma sığal çəkib".

O, tez- tez Rafiq Babayevin adını çəkib, "Əlvida adamı" fikrə gedərkən xatırlayardı. Rafiq Babayev dövrünün musiqi aləmində yenilik, inqilab edən bir sənəkar idi. Yaratdığı musiqi ilə cazın vəhdəti o dövürdə musiqiçiləri ovsunlamışdı. Siyavuş Kərimi də bu möcüzənin ardıyca gedirdi və bu sevgi hələ də onun üçün böyük dəyərdir. 

Bəstəkar kimi ən çox teatr və kino üçün musiqilər yazmağa önəm verir.

Hər gün yenilik yaratmaq eşqini görürəm. Siyavuş Kərimi dostunu və sənətinə vurğun olduğu Rafiq Babayevi gözəl xatırlayır. Çox böyük araşdırmalarımda yenə müqayisələr aparıram.

Atalar da bir-birinə bənzəyir. Həmişə yaxşı kişilər yaxşı ataların övladı olur. Siyavuş müəllim atası haqqında danışanda gözlərində ümid, sevgi doğuldugunu gördüm. "Anamı bir az erkən itirdim - 30 yaslarında. Anam zəhmətkeş evdar qadın idi". Gözlərində nisgil tumurcuqlanir. "Sonra uzun müddət atamla tək qaldıq, onun üçün hər sey etməyə çalışdım". Söhbəti dəyişməyə çalışıram ki, kövrəklik bitə. “Övladlarım? Üç oğul övladım var". Söhbət əsnasında  Əşrəf  zəng edir. Əşrəf Siyavuş Kəriminin ortancıl oğludur. Ona atasının adını verib. Böyük oğlu gözəl musiqiçi Emin Kərimi indi Amerikada yasayir. Kiçik oğlu Rüstəmin danışığında atası, Siyavuş Kərimiyə oxşarlığı daha çox  duyulur. Siyavuş müəllim fəxrlə söhbətinə davam edir. Əşrəf son dərəcə ağıllı cavablar verir. Siyavuş müəllim övladlarına tələbələrə olduğu kimi şəxsiyyət qısmində yanaşır. Siyavuş Kəriminin bəstələdiyi əsərlərin hər biri də ondan bir parça, ona övlad kimidir. Siyavuş Kəriminin öz musiqi əsərləri üçün seçdiyi şeirləri dönə dönə oxudum. Bunların hər biri mənim sevdiyim şeirlərdir. Sözlərə baxın. Şair Baba Vəziroğlunun "Hicranın gözündən gözyaşı axaydı, kaş… Mənalı gözlərin təkliyə dözməyib bir dönüb baxaydı, kaş".

Musiqi əsərinin adı da “Kaş”dır. 

Və ya Cabir Novrizun o məşhur “Gecikmiş məhəbət”i, "Səni xəyallarda itirəcəyəm"... Və ya "Həzin bulaq kimi, sönməz çıraq kimi sevgim gələr dilə, yar” - “Ömrümün istəyi” əsəri. Hər üç bəstəsi nisgil və ayrılıq əsəridir. Bir çox ifaçıların ifasında dinlədiyim bu gözəl əsərlərin hər biri bəstəkarın ürəyinin səsindən cavab verir. Siyavuş Kərimi yaradıcı iç dünyasıyla paralel olaraq bütünlükdə özünü Azərbaycan Milli Konservatoriyasına bağlaya bilmişdir. Onun tələbələrə, müəllimlərə olan münasibəti son dərəcə səmimi və doğmadır. Yadima öz təhsil aldığım ali məktəb düşür. Mən bes il ərzində, bir dəfə də olsun, rektoru görmədim. Rektor o qədər əlçatmaz idi ki, biz onun yalnız bir qüvvə kimi hiss edirdik və içimizdə izaholunmaz qorxu var idi. Azərbaycan Milli Konservatoriyasında isə tamamilə ayrı abu-hava hiss edilir. Məsələ budur ki, həmsöhbətim musiqiçi olmaqla yanaşı Azərbaycan Milli Konservatoriyasının rektorudur. Suyavuş Kərimi fədakar insandır. Heç yoxdan gözəl bir universitet yaratmağı bacarıb. Burda olan nizam-intizama söz ola bilməz. Başqa gözəlliklərdən hələ danışmıram. İllər əvvəl Heydər Əliyev Siyavuş Kərimini yanına çağırır və musiqiylə nəfəs alan istedadlı adama Azərbaycan musiqi təhsili üçün önəmli bir tapşırıq verir. O gündən böyük çətinliklərlə addımlayan Siyavuş Kərimi indi də o missiyanı yerinə yetirməkdə usanmadan davam edir. Azərbaycan Milli Konservatoriyasını bu həddə gəlib çıxması üçün böyük keşməkeşli bir yol keçdi. Kafedralar yaratdı. Azərbaycan misiqisini yaşatmaq naminə çox böyük yeniliklərə imza atdı. Ətrafina topladığı sənətkarların hər biri bu amala xidmət etməyi bacardı. 

İndi səliqə səhmanlı dəhlizlərdə nizamli müəllimlər və istedadlı tələbələr, bir də musiqi sədalarına rast gəlirsən. İnsan sadəcə bu dəhlizlərdə dolanmaq istəyir, bu ayrı-ayrı milli musiqi alətlərimizdən, piano səslərindən sanki bir əsər dinləyirmiş kimi valeh olur. Heyf, sözlərin qoxusu və eşidilməyi ovqata bağlıdır. Mən sanki eşidirəm onları. O, bayaqdan bəri söhbət açdığım Rafiq Babayevin musiqi ənənəsini bu kiçik sənət qaynayan təhsil ocağına gətirə bilmişdi Siyavuş Kərimi. Səhnə mədəniyyəti, insanlıq, dərslərə maraq, məsuliyyət bir təhsil ocağının əsas şərtləridir. 

O, düşünür ki, yaradıcılıq bütün cəhətlərin önündə dayanır. Belə düşünməklə bu qədər böyük işlər görmək olar.

Ömrünün ikinci baharında sevib seçdiyi xanımı Günayına da bu gözəl təhsil ocağında rast gəlib. Bu sevgidən iki ağıllı balaları olan sənətkar, bütün övladları barədə danışarkən eyni təbəssümlə gülümsəyir. Tələbələri və musiqisi, ailə dəyərləri, valideynləri, ömür yolu - hər addımı gözəl anladır və fərəhlənir. Ondan valideynlərini soruşanda: "Mən atama çox bağlı idim" dedi. Nə üçünsə müsahibimin anasına bağlı olduğunu düşünürdüm. Yalnız o, atasından onun səhnəyə gəlməsində səbəbkar olan bir insan kimi danışdı. 

Onunla söhbət şəkil albomuna baxmağa bənzədi. Bu şəkillərin hamısında o gülümsəyir. Ömrümüz bir neçə şəkildir əslində.

Siyavuş Kərimi bu şəkillərə solmayan bir sənət ceşməsidir. Bir də görürsən, tələbələri üçün müşayiət edir. Bir dəfə bir səhnə məni çox kövrəltdi. Görmə qüsurlu tələbəsini qucaqlayib kövrəlmişdi. 

Bir dəfə də caz ifaçı tələbələrin konsertində birdən susub kövrəldiyini hiss etdim. Bu dünya  bir neçə şəkildən ibarətdirsə, o, mənim üçün bu iki şəkildə insan kimi aydınlaşır. Bu albomun vərəqlərində  

Siyavuş Kərimi və onun musiqisi, Siyavuş Kərimi və onun sevgisi,

Siyavuş Kərimi və sevdiyi, yaratdığı Azərbaycan  Milli Konservatoriyası,  

Siyavuş Kərimi və övladları, ona bənzəyən üç kübar oğlan uşağı, Siyavuş Kərimi və atası və məni düşündürən şəkil - balaca Siyavuş  və əlindən tutduğu anasını görmək olar.  

Bu şəkillər ömür səhifələridir. Mən onu vərəqlədikcə paralel olaraq öz ömür səhifəmi və yaxud indiyə qədər esse yazdığım onlarla sənətkar ömrünü vərəqlədim.

Bu gün vərəqlədiyim bu sənətkar ömrü nə qədər təmiz və pak dünyadan idi - musiqi dünyasından.

Azərbaycanın zəngin musiqisi olduğunu hər kəs bilir. Rafiq Babayev yeni ənənə gətirdiyi Muğam-Caz sintezini qəbul edən o dövrkü  gənclik bu günün Musiqi ənənəsini daşıyır. Onlardan biri də Siyavuş Kərimidir. Sənətkarları qorumaq lazımdır. Onlardan öyrənmək və gələcəyə ötürmək lazımdır.

Esseni yazıb bitirincə bir çox ifalarda “Ömrümün istəyi” əsərini dinlədim. Bu nisgil dolu əsəri hamı, hər kəs özününkü kimi oxuyub. Çünki hər bir insanın içində önun daxili səsi var, hansı ki, təkcə musiqi vasitəsiylə  eşidilir. Səsin sehri isə ayrı bir mövzudur. Hər kəs bir az ədəbyyatdır, hər kəs bir az musiqi. Bu gün mən sizə "musiqi adam"dan danışdım. 

Səsdə, Sədada olun.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Kim deyibsə düz deyib, həqiqətən də insanlar işdə, vəzifədə, fəaliyyətdə bir-birini əvəz edə bilsələr də, fərd olaraq heç kim əvəz olunmur.  Barmaq izləri bir-birini təkrarlamadığı kimi, insanlar da bir-birini təkirarlamır, fərqli təyinat icra edirlər. Onun da öz təyinatı vardır, varlığına biçilən, taleyinə yazılan təyinat…

1950-ci ildə Cəbrayıl rayonunun Kavdar kəndində doğulandan üzü bəri çox uzun yol keçib. Dörd ali təhsilə yiyələnib. Muzey işçisi də olub, redaktor da işləyib, dövlət qulluğunda da çalışıb. Üstəlik, dövri mətbuatda xeyli elmi-publisistik yazıları da çap olunub. Filologiya elmləri namizədidir…

Deyir ki,- “Hara getsəm də filologiya, jurnalistika sahəsində qazandığım təcrübə həmişə əlimdən tutub. 10 il Nazirlər Kabinetinin redaktə qrupunun rəhbəri işlədim, hökumət sənədlərinin dil-üslubuna, orfoqrafiyasına baxırdıq. Bir neçə il Daşınmaz Əmlakın Dövlət Reyestri Xidmətinin Aparat rəhbəri işlədim, orada da təxminən bu işlərlə məşğul idim, sənədlərin tərtibatı, sənəd dövriyyəsi, ərizə və şikayətlərə baxılması, kollegiyaların keçirilməsi və s. Reyestr Xidmətində işlədiyim müddətdə mülkiyyət hüquqlarının qediyyatı haqqında qanunvericiliyi, torpaq qanunvericiliyini mənimsədim, bizim qanunvericiliyə görə əmlak üzərində olduğu torpaq sahəsi ilə birlikdə vahid əmlak kimi qediyyata alınır, bunları öyrənməsəydim, nə işçilərlə, nə də müraciət edən şəxslərlə işləyə bilərdim. Xidmətdə çalışdığım müddətdə Azərbaycanda mülkiyyət hüquqlarının qeydiyyatı tarixi ilə bağlı da müəyyən araşdırmalar aparmışam. Milli arxivimizdə bu sahədə xeyli bəlgələr var. Gözəl bir doktorluq işinin mövzusudur, həvəs göstərib yazan olsa, kömək etməyə hazıram. Mülkiyyət hüquqlarının tarixi xalqımızın ümumi tarixinin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Bu sahənin tədqiqinə çox ciddi ehtiyac var.

Ümumiyyətlə, mən təbliğatçı olmuşam, təbliğatçı qulluq etdiyi dövrün, zamanın ideologiyasını təbliğ etməlidir. Təbliğatçı bir günə yetişmir, nəyisə təbliğ etməyin özü də böyük bir istedaddır. Təbliğ edən təbliğ olunanı inandıra bilmirsə demək təbliğatçı deyil. Ona görə işlədiyim illərdə çalışmışam ki, təbliğatı elə aparım ki, insanlığa yönəlmiş təbliğat olsun”…

Haqqında söhbət açdığım şair, yazıçı, ictimai xadim Gülhüseyn Kazımov çox işgüzar adamdır. Yaşı yetmiş ikini keçsə də bir yerdə dayanmağı xoşlamır. Necə deyərlər, civə kimi qaynayır. Son illər özünü Azərbaycan musiqisinin şahı- muğama həsr edib. Tez-tez korifey muğam ustalarının həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş tədbirlər təşkil edir. Doğrudur, bu tədbirləri Beynəlxalq Muğam Mərkəzinin “Unudulmayanlar” layihəsi çərçivəsində icra edir, amma böyük ürəklə, xüsusi həvəslə həyata keçirir. İndiyədək Bülbülcanın, Seyid Şuşinskinin, Hacıbaba Hüseynovun, Şövkət Ələkbərovanın, Həqiqət Rzayevanın, məşhur qarmon ifaçıları Kor Əhədin, Teyyub Dəmirovun və s. sənətkarların həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş musiqili gecələr təşkil edib. Onların arasından Kor Əhəd və Bülbülcan haqqında iki kitab da ərsəyə gətirib…

1978-ci ildən üzü bəri ona yaxın həm nəsr və həm də nəzm kitabı işıq üzü görüb. Şeirlərinə Şəfiqə Axundova, Oqtay Rəcəbov, Nəriman Məmmədov, Azər Rzayev kimi bəstəkarlar mahnılar da bəstələyib. Bu mahnıları İlhamə Quliyeva, Təranə Vəlizadə, Baba Mahmudoğlu, Flora Kərimova və başqa tanınmış sənətçilər ifa edib…

Marqlı insandır. Səyahət etməyi xoşlayır. İndiyədək otuza yaxın Avropa, Amerika, Asiya ölkələrində səfərdə olub. Klassiklərin əsərlərini mütaliə etməkdən zövq alır. Muğamın vurğunudur. Dinlədikcə vəcdə gəlir, gözləri yaşarır. “Muğam mənim yaralı yerimdir”- söyləyir.

Arzuları çoxdur. İstəyir ki, ata-baba yurdu Cəbrayıla rahat gedib gələ bilsin...

Deyir ki,- “Mən qarabağlıyam. O torpaqlar mənə çox əzizdir. Babalarımın ruhları orada toxtaqlıq tapıb. Kaş biləydiniz, dogma Cəbrayılım üçün nə qədər darıxıram. Ömrümün bir hissəsi orada qalıb. İnanın ki, Cəbrayıl, eləcə də doğma kəndim Kavdar məndən ötrü Məkkə-Mədinə qədər müqəddəsdir...”

Bəli, hər kəs varlığına biçilən taleyi yaşayır və öz təyinatını icra edir. Gülhüseyn Kazımov da öz taleyinin yolçusudur. Xeyli vaxtdır ki, yol gedir. Bu yolda onu heç kim əvəz edə bilməz...

Onun növbəti ad günüdür, 73 yaşı tamam oldu. Bu münasibətlə onu təbrik edir, ağrı-acısız günlər arzulayırıq.

Yeni yaşınız mübarək, Gülhüseyn müəllim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)

Dəyərli oxucular. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu gün və sabah istedadlı gənc yazar Tural Cəfərlinin şeirlərini diqqətinizə çatdıracaq. Bu gün sizlrə “Tanış gəlir bu küçə, tanış gəlir bu döngə”, “Alma həsrəti” və “Qarşıma çıxmadı, arxamca gələn...” adlı 3 şeir təqdim ediləcək.

Buralarda yağış olmur,

Buralarda hey küləkdi.

Burda həsrət bir qoşundu,

Ümidlərsə təkbətəkdi.

Elə ilk misralar diqqəti çəkir, oxumağa səbirsizlənirsən. Xoş mütaliələr.

Tanış gəlir bu küçə, tanış gəlir bu döngə

Buralarda yağış olmur,

Buralarda hey küləkdi.

Burda həsrət bir qoşundu,

Ümidlərsə təkbətəkdi.

Dilim kilid düşüb çoxdan,

Danışmağa sözüm yoxdu.

Nə Allaha əl açmağa,

Nə baxmağa üzüm yoxdu.

Burda kədər çıxır səhər,

Günəş kimi işıq saçır.

Hər küçədə, hər döngədə,

Ayrılıqlar çiçək açır.

Köhnə şəkil kimi asılmışam mən,

Toz basıb üstümü, başımı tamam.

Öz evim özümə qəribə gəlir,

Özüm öz evimdə özgəyəm, yadam.

Nə desəm də boşunadı,

Tanrı məndən küsüb daha.

Bəndəsinə ümidini,

İnamını üzüb daha.

Alma həsrəti

Uşaq bağçasının pəncərəsindən

Bir uşaq baxırdı əli üzündə.

Elə bil yolları əzbərləyirdi,

Elə bil yollardan ümid dərirdi...

Gedəni gözləmək ağırdı yaman,

Kimsə gözləyəni yadına salmır.

Nə küçə danışır, nə ağac dinir,

Heç kim günahını boynuna almır...

Sən də unutmağa vərdiş elədin,

Atdın xatirələr küncünə məni.

Axır təslim oldum unutmağına,

Saldın məhbus kimi bürcünə məni.

Nəyimə gərəkdi, bu iz, bu cığır,

Həsrət xırmanında belə sovuldum.

Bir alma nədir ki, onun üstündə,

Cənnətdən dünyaya elə qovuldum...

Qarşıma çıxmadı, arxamca gələn...

Küləyi soruşdum ara küçədən,

Eşidən olsa da, görən olmadı...

Bir köhnə ev vardı, hasarı uçmuş,

O evin hasarın hörən olmadı...

Bir ağac var idi, barlı-bəhərli,

Yığdılar, ağacı öyən olmadı.

Qocalar evinə qapı qoydular,

Qapı da qocaldı, döyən olmadı.

Bilmədim, itirdim harda ümidi,

Sonra o ümidi tapan olmadı.

Daş yığdım, uşaqkən göyə atmağa,

Daş küsdü, atmağa sapan olmadı.

Yeridim, yıxıldım, dizim ağrıdı,

Ağrıyan dizimə baxan olmadı.

Dedilər sel gəlir, mirvari dolu,

Hamı selə düşdü, axan olmadı.

Təpəni qaldırdı çoxu yuxarı,

Təpə yüksəlsə də, o dağ olmadı.

Kəsildi atalar əkən ağaclar,

Ağaclar bitsə də, o bağ olmadı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə - 5 fevrala təsadüf edən əsas tarixi hadisələri və bayramları diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Skautlar Günü

Skaut yaşı 6 yaşdan ta ki 21 yaşa qədər hesab edilir. Bu gün 216 dünya ölkələrindən 50 milyondan çox uşaq, yeniyetmə və gənc skaut hərəkatının sıralarında birləşərək, «Hər gün bir xeyirxah iş görək” devizi altında fəaliyyət göstərirlər. Skaut sözünün tərcüməsi kəşfiyyatçı deməkdir, skaut hərəkatının banisi isə general Robert Baden-Pauell olub. Bu general istefada olarkən “Oğlanlar üçün kəşfiyyat” kitabını yazıb. Bu kitabda da o, yeniyetmə və gənclərin bir vahid ideya ətrafında birləşməsinin əsasını qoyub.

O cümlədən ölkəmizdə də fəaliyyət göstərən Skaut təşkilatı – müstəqil, qeyri-siyasi qurumdur, bu, uşaq, yeniyetmə və gənclərlə bir iş proqramıdır ki, özlüyündə bütün çətinliklərə baxmayaraq daim ayaqda qalmağı ehtiva edir. Skautların vətəni İngiltərə hesab edilir, 1907-ci ildə bu ölkədə ilk boyskaut düşərgəsi açılıb.

Skaut qalstukunu sonradan sovetlər götürüb pioner qalstuku kimi istifadə ediblər, eləcə də “Həmişə hazır ol” şüarını.

Skautun yaşadığı qaydalar şərçivəsi isə bunlardır: faydalı olmaq, bütün skautların dostu və qardaşı olmaq, xeyirxah, alicənab olmaq, yalan danışmamaq, təbiəti qorumaq, gülümsər olmaq, çətinlikdən qorxmamaq.

Azərbaycan skautlarının andı bilirsiniz necədir? And içirəm öz şərəfimə, məndən asılı hər bir şeyi edəcəyəm ki, Allah və Azərbaycan qarşısında olan borcumu yerinə yetirim, hər vaxt başqalarına kömək edim, skaut qanunlarına tabe olum.

Skaut gününüz mübarək, əziz uşaq, yeniyetmə və gənclər.

Ümumdünya Nutella günü

Bu bir uşaq bayramıdır, məşhur yerfındıqlı şokolad pastasının şərəfinədir. Bu qidanı bütün dünyada uşaqlar çox sevirlər, amma bir çox rejionda, xüsusən müharibələr və aclıqlar çəkən Afrika və Mərkəzi Asiya regionunda uşaqlar ona tamarzıdırlar. Nutella günündə xüsusən avropalı və amerikalı uşaqlar aclıq çəkən uşaqlara sovqatlar, mütləq də Nutelle göndərirlər.

Səhər naharına dondurma günü

Bu dadlı qidanı adətən insanlar səhərlər yeməzlər, amma bu gün insanlardan məhz səhər naharına dondurma yemək təvəqqe olunur. Bekarçılıqdan ortaya çıxan bir gündür əlbəttə. Qayğısız əcnəbi insanlar bilmirlər ki, başlarını nə ilə qatsınlar.

Monarx günü

Monarx günüdür həm də bu gün. Amma bu monarx o monarxdan deyil, yəni, kilsə ilə əlaqəli bir gün deyil. Söhbət nimfalid ailəsindən olan kəpənəkdən gedir, Şimalı Amerikada məskunlaşmış bu kəpənək olduqca valehedici olduğuna görə şəninə gün təsis ediblər.

Finlandiyada bayraq, Burundidə birlik, Danimarkada Şahzadə Merinin tacı, Pakistanda Kəşmirlə həmrəylik, Argentinada Linkoln və Buanes-Ayres karnavalları günüdür. İsraildə Tu bi-Şvat bayramıdır. Yəhudi təqvimi ilə şvat ayının 15-ci günündə qeyd edilən bu bayramın qeyri-rəsmi adı “Ağaclar üçün Yeni il” adlanır, insanlar bir-birini görcək gülümsəyərək “Roş xa-Şana La İlanot” söyləyirlər.

O ki qaldı Amerikaya, onlarda bu gün Milli şokoladlı fondyu günüdür. Fondyu – çörək, kartof və əridilmiş pendirin şokoladla süfrəyə verilməsidir.

La Skalada “Otello”nun premyerası

2009-cu ilin 5 fevralında Somalı piratları rəsmən 3200000 dollar pul alaraq Ukraynanın “Faina” gəmisini 17 nəfər ekipajla birgə azad edərək tarixdə ilk presidentin əsasını qoyublar. 1991-ci ildə Qırğızıstanın paytaxtı 65 il bolşevik terrorçusu Frunzenin adını daşıdıqdan sonra Bişkek olub. 1958-ci ilin 5 fevralı qəribə bir olayla yadda qalıb. Jorjiya sahillərindəki təlim zamanı aviaqəzada hidrohen bombası itib. Hələ də həmin bomba tapılmayıb. 1952-ci ildə Nyu-York üçişıqlı işıqfor işlədilən ilk şəhər kimi tarixə düşüb. 1924-cü ildə BBC radiosu Qrinviç abservatoriyasından dəqiq vaxt siqnalları verməyə başlayıb. 1920-ci ildə Ukraynada ataman Maxno vərəqələr yayaraq yerli xalqı rus bolşevikləri ilə mübarizəyə səsləyib. 1916-cı ildə Sürixdə “Kabare Volter” – dadaizmin yarandığı məkan fəaliyyətə başlayıb. Dadaizmin əsas prinsipləri irrasionalizm, mövcud kanon və stereotiplərin dağıdılması olub. 1887-ci ildə Milanın La Skala teatrında Verdinin “Otello” operasının premyerası olub. 1783-cü ildə İtaliyanın Kalabriya əyalətində tarixin ən uzunmuddətli zəlzələsi qeydə alınıb – iki ay davam edən yeraltı təkanlar və sunami 180 yaşayış məskənini dağıdıb, 60 min insan həyatını itirib.

Üç dahi azərbaycanlının doğulduğu gün

1985-ci ilin 5 fevralında dünya futbolunun ən parlaq ulduzu – Kriştianu Ronaldu, 1968-ci ildə Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu, 1878-ci ildə fransız mühəndisi, “Sitroen” kompaniyasının yaradıcısı Andre-Qustav Sitroen, 1840-cı ildə Amerika silah konstruktoru, pulemyotu kəşf etmiş Qayri Maksim, 1812-ci ildə fransız baronu, Puşkini dueldə öldürmüş Jorj Dantes dünyaya gəliblər.

Təqvimdə çox az sayda günlər var ki, həmin gün bir xalqa məxsus bir neçə dahi insan doğulur. 5 fevral da belə günlərdən biridir. 1939-cu ilin bu günündə dünyaşöhrətli azərbaycanlı yazıçı, ssenarist Rüstəm İbrahimbəyov, 1923-cü ildə tanınmış azərbaycanlı tarzən Baba Salahov, 1918-ci ilin bu günündə isə dahi azərbaycanlı bəstəkar, dünya musiqi irsində əvəzsiz yerə malik Qara Qarayev doğulublar.

Niyə də 5 fevralı dahilər günü elan etməyək ki?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)

Turunc Baxışlı, “Ədəbiyyat və İncəsənət”

Azərbaycan musiqi tarixində elə bəstəkarlarımız olub ki, onlar bir xalqın, bir  ölkənin çərçivəsinə sığmayıblar, dünyaya səs-soraq salıblar. Üzeyir Hacıbəyli, Qara Qarayev və Fikrət Əmirov! Üç dahi. Və bu gün onlardan birinin doğum günüdür! 

Müasir musiqi mədəniyyəti xəzinəsinə əvəzolunmaz töhvə verən böyük musiqiçi və ictimai xadim, alim və tədrisçi,  

görkəmli Azərbaycan bəstəkarı və pedaqoqu Qara Qarayev 1918-ci il fevralın 5-də Bakı şəhərində, məşhur həkim-pediatr Əbülfəz Qarayevin ailəsində doğulub. Dmitri Şostakoviç məktəbinin ən parlaq nümayəndələrindən biri olan Qarayev 1946-cı ildə Moskva konservatoriyasında dahi bəstəkarın kompozisiya sinfini bitirib. O, hələ bundan xeyli əvvəl Azərbaycan xalqının musiqi yaradıcılığına dərindən yiyələnmişdi. Bakı konservatoriyasında təhsil aldığı illərdə Azərbaycanın ilk peşəkar bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyli onu milli folklorun, aşıq və muğam sənətinin incəlikləri ilə tanış etmişdi.

Böyük Vətən müharibəsinin başlaması ilə əlaqədar Qara Qarayev təhsilini yarımçıq qoyaraq Bakıya qayıdıb və Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında bədii rəhbər işləyib. Müharibədən sonra Moskvada yarımçıq qoyduğu təhsilini başa vuraraq Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında müəllim işləməyə başlayıb. Həmin il Cövdət Hacıyevlə birlikdə yazdığı “Vətən” operasına görə SSRİ Dövlət mükafatına layiq görülüb. 1948–ci ildə “Leyli və Məcnun” simfonik poeması isə ona Azərbaycan Dövlət mükafatını qazandırıb. 

Razılaşın ki, cəmi 30 yaşında belə nailiyyətlərə imza atmağa hər kəs müəssir ola bilməz. Və cəmi 31 yaşında - 1949-cu ildə o, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının direktoru təyin olunub, 1952–ci ildə Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı idarə heyətinin sədri seçılıb. 1955-1976-cı illərdə IV-IX çağırış SSRİ Ali Sovetlərinin deputatı olub, 1959–cu ildə SSRİ xalq artisti adını alıb və Azərbaycan Elmlər Akademiyasının akademiki seçilib. 1978-ci ildə ona Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verilib.

Görkəmli bəstəkar Cənubi Afrika yazıçısı Piter Abrahamsın romanı əsasında yazdığı “İldırımlı yollarla” baletini müasir dövrün olduqca aktual bir mövzusuna - irqi ayrı-seçkilik və müstəmləkə xalqlarının azadlıq uğrunda mübarizəsinə həsr edib. Fransız yazıçısı Anri Barbüsün əsəri əsasında “Zəriflik” monooperasının, A.Puşkinin şeirlərinə bəstələdiyi “Mən sizi sevirdim” və “Gürcüstan təpələrində” romanslarının, “Könül mahnısı”, “Səadət mahnısı” kantatalarının müəllifidir.

Qara Qarayev Azərbaycan musiqisi üçün yeni olan müzikl janrına da müraciət edib. Fransız dramaturqu E.Rostanın “Sirano de Brejerak” komediyası əsasında “Çılğın qaskoniyalı” müziklini yazıb. Kinonu xarakter etibarı ilə “böyük müasir bəstəkarlıq məktəbi” adlandıran Qarayev, bu janrda da məhsuldar işləyib, klassikaya çevrilən sənət nümunələri yaradıb. “Leyli və Məcnun”, “Tarixin ibrət dərsi”, “Uzaq sahillərdə”, “Bir məhəlləli iki oğlan”, “Dənizi fəth edənlər”, “Qızıl eşelon”, “Xəzər neftçiləri haqqında povest” və digər kinofilmlərə, “Nikbin faciə”, “Antonio və Kleopatra” tamaşalarına yazdığı musiqilər onun yaradıcılığının parlaq səhifələrindəndir.

Qara Qarayevin ən məşhur əsərləri:

Operaları:

“Vətən”

“Zəriflik”

Baletləri:

“Yeddi gözəl”

“İldırımlı yollarla”

Vokal-simfonik əsərləri:

“Könül nəğməsi”, kantata

“Səadət nəğməsi”, kantata

Kamera vokal əsərləri:

Fortepiano və səs üçün Puşkinin şerlərinə romanslar

 Orkestr üçün əsərləri:

“Leyli və Məcnun”, simfonik poeması

“Yeddi gözəl”, Simfonik suitası

“Don Kixot”, Simfonik qravürləri əsərləri olmuşdur.

Qara Qarayev 1982–ci il mayın 13-də Moskva şəhərində vəfat edib. Bakıda Fəxri Xiyabanda dəfn olunub.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Coşqun Xəliloğlunun “Şəhidlər barədə şeirlər” silsiləsini təqdim edir. Bu gün Xudayar Yusifzadəyə həsr edilmiş şeirlə tanış olacaqsınız.

        XUDAYAR MÜSLÜM OĞLU YUSİFZADƏ

(15.07.1998.-22.10.2020.)

Bərdə şəhərində anadan olmuş, oxuduğu təsniflə milyonların sevimlisinə çevrilmiş, Dövlət Sərhəd Xidmətinin Sərhəd Qoşunlarının kiçik giziri, Qarabağın azad edilməsi uğrunda Vətən müharibəsinin şəhidi

VƏTƏNİ CANDAN ÇOX SEVƏN XUDAYAR

Necə də şövq ilə oxuyurdu o,

Nəğmədən bir çələng toxuyurdu o,

Sanki yurdun ətrin qoxuyurdu o,

Söhbəti mahnıydı, sözü kaman, tar,

Vətəni candan çox sevən Xudayar.

Qəmzəli gülüşü- nurlu üzündə,

Həyat bir nəğməydi onun gözündə,

Müqəddəs Şuşanın Cıdır düzündə

Gəzsəydi, olardı necə bəxtiyar,

Vətəni candan çox sevən Xudayar.

Qəlbində sevgili Vətən var idi,

Qarabağsız həyat ona dar idi,

Dünya susmuş idi, dünyakar idi,

“Qarabağ bizimdir”- hey çəkirdi car,

Vətəni candan çox sevən Xudayar.

Doymazdı Vahidin qəzəllərindən,

Oxuyurdu yurdun gözəllərindən,

Riyakar düşmənin əməllərindən,

Danışıb, deyərdi,- düşmən olar xar,

Vətəni candan çox sevən Xudayar.

Atıldı döyüşə Xudayar şir tək,

Vuruşdu düşmənlə igid tək, ərtək,

Məhv oldu düşmənlər fitnə tək, şər tək,

Adı hər bir zaman dildə dolaşar,

Vətəni candan çox sevən Xudayar.

Zəfərdə, şəhiddə, yurd da bizimdir,

Qalib ölkə kimi, ad da bizimdir,

“Xudayar təsnifi” necə həzindir,

Özü tək təsnifi əbədi yaşar,

Vətəni candan çox sevən Xudayar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.02.2024)