17-18 yanvarın təqvimi Varisin təqdimatında

17 yanvar

Uşaq ixtiraçılar günü

Hər vaxtınız xeyir!

Bir dəfə 11 yaşlı uşaq Frenk Empperson təsadüfən küçədə içi limonadla dolu stəkan qoyur. Qışın şaxtalı günü idi. Məhz bu təsadüf onu çox məşhur və varlı edir. Necə? Ertəsi gün o, stəkanın içində limonadı donmuş görür, bu da onun yaddaşına həkk olunur. Frenk 18 yaşına çatanda isə “meyvə buzu”nu yaradır. Yəni, o, dondurulmuş limonad istehsalına başlayır. Və yaxud, bir dəfə 16 yaşlı Con Nisson rezin amortizatorların köməyi ilə hərbi brezenti dəmir karkasın üstünə bərkidib üzərində hoppanır, beləcə, batut kəşf edilir.

Ümumiyyətlə, uşaq ixtiraçılar az deyil, bu münasibətlə də beynəlxalq aləmdə ayrıca uşaq ixtiraçılar gününü qeyd etmək qərara alınıb. Və həmin günü ABŞ-ın qurucusu, atası, uşaqlıqdan nadir istedadı ilə seçilən Bencamin Franklinin doğulduğu 17 yanvar tarixinə salıblar.

Kədərli bazar ertəsi

Sky Travel turist kompaniyasının təbirincə, yanvar ayının 3-cü bazar ertəsi təqvimin ən ağır günü hesab olunur, bol bayramlar, yeyib-içmə, dincəlmə mərasimlərindən sonra əsl işə adaptasiya günü məhz həmin gün olduğundan onu insanlar çətinliklə, ağırlıqla keçirirlər.

Kədər təki bizlərdən uzaq olsun bu bazar ertəsində.

Kanat yolu günü

1871-ci ilin bu günündə Britaniya vətəndaşı Endrü Smit Xaliddi kanat yoluna ilk patenti alıb, odur ki, bu münasibətlə bu gün kanat yolu günü qeyd olunur. Bir-birindən uzaq iki yer arasında, havada gərilmiş olan bir və ya bir neçə polad kəndir üzərində bağlanaraq yol alan asılı nəqliyyat vasitəsinə verilən ümumi addır kanat yolu. Bizdə Qusarda, Qəbələdə, Xızıda, Naxçıvanda kanat yolları var. Çox təəssüf ki, bu günkü bayramda ən çox şadyanalığı bədxah qonşularımız edəcəklər. Belə ki, dünyada uzunluğuna görə ən uzun sərnişin daşıyan kanat yol – “Tatev qanadları” onlara məxsusdur. Kanat yolu Bərguşad dərəsi üzərində yerləşir, Alidzor və Tatev kəndlərini birləşdirir, uzunluğu 5,7 kilometrdir, keçdiyi ən maksimal hündürlük də 320 metrdir.

Martin Lüter Kinq günü

Tarixdə adı qalan Martin Lüter Kinq cəmi 39 il ömür sürüb, amma bu qısa müddətdə qara dərili amerikalıların insan haqları hərəkatının ən üzdə olan liderlərindən biri, dini rəhbər və aktivist kimi bütün dünyada tanınıb. Xüsusən təşkilatçısı olduğu 1963-cü il Vaşinqton yürüşü ağ ağaların kürkünə birə salıb, yürüşdə o,  özünün məşhur “Mənim bir arzum var” nitqini söyləyib.

14 oktyabr 1964-cü ildə Kinq irqi ayrıseçkiliyə qarşı apardığı mübarizəyə görə Nobel Sülh mükafatına layiq görülüb. 1968-ci ildə o, "Kasıb xalqın kompaniyası" adını verdiyi və Vaşinqtonu lərzəyə gətirməyi planlayan yürüşü təşkil edərkən Memfis şəhərində qətlə yetirilib. Sonradan sübut edilib ki, onun qatili Ceyms Örl Rey hökumət agentləri ilə əlbir olubmuş və onların diktəsi ilə hərəkət edibmiş. 

Bu gün BMT-nin xətti ilə bütün dünyada bu şəxs anılacaq.

Özünü bağışlama günü

Bu gün belə bir bayram da var: Yeni il vədlərinə əməl etmədiyin üçün özünü bağışlamaq günü. Yeni ilə hamımız bol vədlər verir, yeni ildə tam dəyişəcəyimizi öhtəmizə götürürük. Küsən deyir, barışacam, kök deyir, arıqlayacam, dərdli deyir, dərddən qurtulacam, kasıb deyir, varlanacam, hüququ pozulan deyir, hüququmu bərpa edəcəm. 17 gün dəyişilmək üçün xeyli böyük müddətdir. 17 gün keçir, görürsən heç nəyi dəyişə bilməmisən, köhnə hamamdır, köhnə tas. Və bu gün də vədinə əməl etmədiyin üçün özünü əfv edirsən.

Bu gün dünyanın mədəniyyət təqvimində yer alan önəmli festival – Bermud ifaçılıq üzrə incəsənət festivalı açılacaq. Latviyada at festivalı başlayacaq. Yunanıstanda isə liman şəhəri Patrada Apokriya festivalına start veriləcək. 

Ispaniyada Menorka milli günü, Andorrada Müqəddəs Antoniy bayramı, Şri-Lankada ayın tamlaşması günüdür. Ən nəhayət, ABŞ satıcılar üçün “Öz alıcını tanı” bayramını, eləcə də Milli isti rom içkisi gününü qeyd edəcək.

Kembric Universitetinin 813 yaşı tamam olur

1991-ci ilin bu günündə ABŞ “Səhrada tufan” əməliyyatı adı altında İraka hücum edib. 1969-cu ilin bu günündə The Beatles qrupu məşhur “Yellow Submarine” (Sarı sualtı qayıq) albomunu buraxıb. 1961-ci ilin bu günündə ABŞ prezidenti D. Eyzenhauer ilk dəfə hərbi-sənaye kompleksi yaradıb, bu anlayışı tarixə gətirib. 1961-ci ildə Konqo prezidenti, dünyaca məşhur siyasi xadim Patris Lumumba əsir götürülərək, sonradan vəhşicəsinə öldürülərək hissələrə bölünüb. 1918-ci ildə polşalı pianoçu Paderevskiy ölkənin baş naziri təyin edilib. 1904-cü ildə Çexovun “Albalı bağı” pyesinin premyerası olub. 1861-cı ildə Tomas Krepper tualet unitazına patent alıb. 1209-cu ildə Kembric Universiteti öz qapılarını tələbələrin üzünə açıb. 

Məhəmməd Əli, Al Kapone, Franklin və digərləri

Bu gün Nigar Cavid qızı Arpadarainin 40 yaşı tamam olur. 1982-ci ilin bu günündə Bakıda dünyaya gələn Nigar xanım Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin VI çağırış deputatı, Azərbaycanın Avropa Şurası Parlament Assambleyasındakı nümayəndə heyətinin üzvüdür, 2015–2020 Formula 1 Azərbaycan Qran Prisinin Marketinq və Kommunikasiyalar şöbəsinin rəhbəri və Milli Mətbuat katibi olub. Kifayət qədər işgüzar olan və tanınan Nigar xanımı təbrik edirik.

1962-ci ilin bu günündə Amerika kinoaktyoru Cim Kerri, 1942-ci ildə əfsanəvi Amerika boksçusu, Time-ın “Tarixin ən dahi 100 şəxsiyyəti” siyahısında yer alan Məhəmməd Əli, 1899-cu ildə məşhur Amerika qanqsteri, mafiya qayda-qanunlarının ilk müəllifi, italyan mənşəli Al Kapone, 1863-cü ildə məşhur teatr xadimi, teatr nəzəriyyəsinin banisi, rus Konstantin Stanislavskiy, 1734-cü ildə fransız simfoniyasının banisi, bəstəkar Fransua Jozef-Qossek, ən nəhayət, qeyd etdiyimiz kimi, 1706-cı ilin bu günündə ABŞ-ı yaradan kişilərdən biri – Bencamin Franklin dünyaya gəliblər.

O ki qaldı bu gün vəfat edənlərə, 2018-ci ilin 17 yanvarında Azərbaycanın xalq artisti, rəqqas Böyükağa Məmmədov, 2008-ci ildə məşhur şahmatçı, şahmat üzrə 11-ci dünya çempionu, amerikalı Bobbi Fişer, 1982-ci ildə Stalin rejiminin repressiya aparatı barədə məşhur “QULAQ arxipelaqı” əsərini yazmış rus nasiri və şairi Varlam Şalamov, 1826-cı ildə İspaniya basklarının operasının yaradıcısı, “Bask Motsartı” adlı bəstəkar Arriaqa, 1595-ci ildə Osmanlı padşahı III Murad  dünyadan köçüblər. 

18 yanvar

Vinni Pux günü

Bu günü təqvimə məşhur uşaq bədii qəhrəmanı olan Vinni Puxun və onun dostlarının yaradıcısı olan, 1882-ci ilin 18 yanvarında Londonda dünyaya gələn Alan Aleksandr Milni xatırlamaq üçün salıblar. Bu gün onun 140 illik yubileyi qeyd olunacaq. Həqiqətən də sən bir obraz yarat və bu obraz dünyanın hər guşəsində məşhur olsun, hər il əsər böyük tirajlarla az qala bütün dünya dillərində çıxsın, ona çəkilən bədii və cizgi filmləri ən populyarlar sırasında qərarlaşsın – bu böyük hünərdir. Ruhun şad olsun sənin, ay Miln.

Tezaurus günü

Latıncadan mənası xəzinə olan tezaurus dilin leksikasını tam dəqiqliklə, tam geniş izah edən lüğətdir. Bu bayram 1779-cu ilin 18 yanvarında doğulmuş Piter Markın ad gününə salınıb, belə ki, Mark bütün həyatını filosoflar üçün xüsusi lüğət kitabını hazırlamağa sərf edib.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanda da tezauruslara ciddi ehtiyac var, biləsiniz. Bizim dilimiz gözəldir, amma o, xüsusən rus dilindən ixrac olunan sözlər və vulqar ifadələrlə (dajelər, ujelər, vapşelərlə) korlanıb. Üstəlik, fellərin əksəriyyəti (qoymaq, soxmaq, salmaq, basmaq, çalmaq və s.) “türkün sözü” sığortası ilə “ayıb ifadə” vermək anlamı daşıyır. Bu da dilə ciddi təpkidir. Dilin yeni söz yaratmaq ənənəsi də çox süni görünür. Bir ara çimərlik paltarına “geyçim”, hamam xələtinə isə “çimgey” adını vermələri yəqin ki yadınızdadır.

Marqarita Vengerski və Pekinsayağı ördək günləri

Xristian dünyası bu gün Marqarita Vengerskinin xatirə gününü qeyd edəcək. Bu, katoliklərin ənənəvi bayramıdır, Marqarita Vengerski macar kralı 4-cü Belanın qızı olub, Bizans imperatoru Nikeyin də həyat yoldaşı. Katolik kilsəsinin çiçəklənməsində, müsbət insanlıq keyfiyyətlərinin – nəcibliyin, xeyirxahlığın, düzgünlüyün bərqərar olmasında əhəmiyyətli rol oynayıb. 

Yaddan çıxarmayaq ki, bu gün Amerikadakı mətbəx bayramı ikidir: Milli qurmanlar üçün kofe günü, bir də Milli Pekinsayağı ördək günü. 

Versal sülh konfransının ildönümü

1919-cu ilin 18 yanvarında Parisdə, Versalda Paris Sülh Konfransı öz işinə başlayıb. Bu tarix simvolik bir tarix idi. Alman imperatoru l Vilhelm 1871-ci ilin 18 yanvarında Versalda "Güzgülü zalda" Fransa-Prussiya müharibəsindən qısa müddət sonra öz hakimiyyətini elan etmişdi. Həm də 18 yanvar 1701-ci ildə Prussiya krallığının da yarandığı gün idi.

Burada 27 ölkə, o cümlədən də müstəqilliyini elan etmiş Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti təmsil olunurdu. Məğlub ölkələr və Sovet Rusiyası konfransa dəvət almamışdılar. Konfransda aparıcı rolu "Böyük dördlük" - ABŞ prezidenti Vudro Vilson, Böyük Britaniyanın baş naziri Lloyd Corc, Fransanın və İtaliyanın baş nazirləri Jorj Klemanso və Vittorio Orlando oynayırdı. Konfransda məqsəd Almaniya və məğlub dövlətlərlə sülh müqavilələrini hazırlamaq idi. Müqavilənin əsasını V.Vilsonun konqresə təqdim etdiyi 14 maddə təşkil edirdi. Bu maddələrin məğzini dünyanın ədalətli surətdə yenidən qurulması prinsipləri təşkil edirdi.

Azərbaycan Cümhuriyyətini Paris Sülh konfransında təmsil edən Əlimərdan bəy Topşubaşovun rəhbərliyi altında nümayəndə heyətinin tərkibinə ölkənin tanınmış ictimai-siyasi xadimləri və görkəmli ziyalılar daxil idilər. 

Müharibəni məğlubiyyətlə başa vuran "Dördlər ittifaqı"nın üzvləri, yaxud neytral ölkələr Azərbaycanın müstəqilliyinin beynəlxalq miqyasda tanınması üçün o qədər də mühüm, həlledici iş görə bilməzdilər. Burada əsas söz sahibi qalib tərəf -Antanta idi. Çox şey onların istək və iradəsindən, ümumi məşvərət əsasında verəcəkləri qərarlardan asılı idi. Bu elə bir zaman idi ki, məhz Osmanlıya yaxınlıqlarına görə ingilis və fransızlar Birinci Dünya müharibəsində səngərin əks tərəflərində vuruşduqları türklərə qarşı hələ də sönməyən qəzəbi onların azərbaycanlı qardaşlarına yönəltmişdilər. Nümayəndə heyətimizə Parisə getməyə viza belə verilmirdi, bununla belə fədakar və vətənpərvər həmyerlilərimiz bütün çətinliklərə baxmayaraq Paris sülh konfransına ilk gündən olmasa da, hər halda qatıla bildilər, 1919-cu il mayın 28-də İstiqlal günü ABŞ prezidenti Vilson Azərbaycan nümayəndə heyətini qəbul etdi. Vilsondan Azərbaycanın istiqlalının tanınması, Vilson prinsiplərinin Azərbaycana aid edilməsi, Azərbaycanın Millətlər Cəmiyyətinə qəbul olunması, ABŞ-ın Azərbaycana hərbi ləvazimat sahəsində yardım göstərməsi xahiş olunurdu.Vilson Azərbaycan nümayəndə heyətinə ümidverici bir şey demədi. O, sülh konfransının dünyanı kiçik hissələrə parçalamaq niyyətində olmadığını dedi və bildirdi ki, Azərbaycan məsələsi rus məsələsindən əvvəl həll edilə bilməz. Bununla belə, 1920-ci il yanvarın 11-də Lord Kerzonun təklifi ilə Paris konfransının ali şurasında Azərbaycanın istiqlalını de-fakto tanımaq haqqında yekdilliklə qərar qəbul olundu. İstiqlalın tanınmasından 3 gün sonra bu tarixi xəbərin sədasını almış Azərbaycan bayram libasına büründü.

“Bentli”ni aşıran məmur qohumu

1996-cı ilin bu günündə Digital Video Disc – yəni DVD yaranıb. 6 diskdən ibarət CD –ROM-da yerləşən məlumatlar bir DVD diskində yerləşdirilib.

1995-ci ilin 18 yanvarı yaponlar üçün qara gəlib, Kobede baş verən 7,2 ballıq zəlzələ nəticəsində 6,5 min nəfər həlak olub. 1991-ci ildə Bundestaq dalbadal 4-cü dəfə Helmut Kolu federal kansler seçib. 1964-cü ildə The Beatles ilk dəfə ABŞ hit paradında yer alıb, “I want to hold your hand” mahnısı ilə. 45-ci olan mahnı cəmi iki həftə sonra artıq 1-ciliyə yüksəlib.

Siqaret qutularının üzərinə yazılan “Siqaret çəkmək sizin sağlamlığınız üçün ziyanlıdır” yazısının mənşəyini bilirsinizmi? 1964-cü ilin 18 yanvarında ABŞ həkimləri Konqresə çağırış ediblər ki, siqaret qutularının üzərinə onların ziyanı barədə mütləq qeyd yazılmalıdır, Konqres də belə bir tapşırıq verib. Sonra bu ənənə ÜST-ün də xoşuna gəlib, bütün dünyada yayılıb. 

1926-cı ildə Arbatdakı “Xudojestvennaya” kinoteatrında Sergey Eyzenşteynin “Potyomkin zirehli gəmisi” filminin premyerası olub. Bu film SSRİ-nin ilk kult filmidir, eləcə də dünya kino tənqidçiləri hər zaman onu bəşəriyyətin ən dəyərli filmləri sırasına salırlar. 

Bir dəfə eşitdik ki, bir icra hakiminin qardaşı oğlu nəşəli halda “Bentli” avtomobilini aşırıb. Dünyanın ən bahalı avtomobilləri sırasında qərarlaşan “Bentli”nin aşması, əlbəttə ki o ailənin vecinə olmadı, varlığa nə darlıq, gedib yenisini aldılar. Bu əhvalat niyə yadıma düşdü? Çünki 1919-cu ilin bu günündə Londonda “Bentli Motors” kompaniyası yaranıb.

1825-ci ilin 18 yanvarında dünya mədəniyyəti tarixində əhəmiyyətli yer alan bir hadisə baş verib, Moskvada memar İosif Bovenin klassisizm stilində tikdiyi Böyük Teatr fəaliyyətə başlayıb.

1654-cü ilin 18 yanvarında isə Pereyaslav Radası Ukrayna və Rusiya ərazilərinin birləşdirilməsi barədə qərar qəbul edib.

Tanınmış rəqqasə Afaq Məlikovanın 75 illiyi

Azərbaycanın xalq artisti Afaq Məlikova 1947-ci il yanvar ayının 18-də Bakıda anadan olub. Uşaqlığı müharibədən sonrakı çətin illərə təsadüf edib. Kiçik Afaq uşaqlıqdan rəqs etməyi sevirdi, rəqsə hədsiz marağını görən valideynləri onu Bakı Xoreoqrafiya Məktəbinə qoyublar. Leyla Vəkilovadan dərs alan gənc xanım istedadı sayəsində xalq artisti adına qədər yüksəlib.

O, 1963–1974-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının solisti, sonradan həm də məşqçi pedaqoqu olub, 1982-ci ildən isə ansamblının bədii rəhbəri vəzifəsində çalışıb. Azərbaycan xalq rəqslərinin mahir ifaçısı olan Afaq xanımın repertuarına Şərq xalqları rəqsləri də daxildir. Türkiyə, Polşa, Fransa, Almaniya, İspaniya, Kanada kimi bir sıra xarici ölkədə çıxışlar edən rəqqasə 2001-ci ildə “Şöhrət”, 2017-ci ildə “Şərəf” ordenlərinə layiq görülüb. Afaq xanımı yubileyi münasibəti ilə təbrik edirik!

İki yazarın anım günü

1941-ci ilin bu günündə mərhum dahi kinorejissorumuz (tək elə “Bir cənub şəhərində” filmi nəyə desəniz dəyər) Eldar Quliyev, 1933-cü ilin bu günündə videomaqnitafonu kəşf etmiş Rey Dolbi, 1876-cı ildə bir vaxtlar abidələri ucaldılan, rayonlar, küçələr adı ilə adlandırılan, əslində Azərbaycanın müstəqillik haqqını əlindən alıb ruslara verməkdə yardımçı olan Məşədi Əzizbəyov dünyaya gəliblər.

18 yanvar həm də iki tanınmış Azərbaycan yazıçısının vəfatı günü kimi yaddaşlarda qalıb. 2018-ci ilin bu günündə yazıçı, Azərbaycan Respublikası Xatirə kitabının baş redaktoru Nahid Hacızadə 82 yaşında dünyadan köçüb.

1983-cü ilin bu günündə isə yazıçı-dramaturq, “Onun bəlalı sevgisi” filmi ilə, eləcə də “Kəcil qapısı” romanı ilə milyonların rəğbətini qazanmış Seyfəddin Dağlı 61 yaşında vəfat edib.

Ruhları şad olsun.

Gəlin, Şarl Monteskyönü anaq

Ən nəhayət, 1689-cu ilin 18 yanvarında dünyaşöhrətli fransız mütəfəkkiri, dillər əzbəri olan “Hər xalq öz hökmdarına layiqdir” kəlamının müəllifi Şarl Lui Monteskyö dünyaya gəlib. Mən bu dahinin daha bir neçə kəlamını diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm:

Mütaliə etmək – darıxma saatlarını həzz saatlarına çevirmək deməkdir.

Azacıq bilmək üçün lap çox öyrənmək lazımdır.

Ən böyük tiranlıq – Ədalət bayrağı altında, Qanun adı ilə həyata keçirilən tiranlıqdır.

“Sabah hər şey yaxşı olacaq” deyiminə yalnız sabah azad olmaqla çatmaq olar.

Şəxsiyyətin azadlığı ilə vətəndaşın azadlığı həmişə üst-üstə düşmür.

Demokratiya prinsipi təkcə cəmiyyətdə bərabərlik ruhu yaratmaq demək deyil, həm də bu bərabərlik ruhunun elə bir həddinə çatması deməkdir ki, hər kəs özünə rəhbər seçdiyi şəxslə də özünü bərabər sana bilsin.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə layihəsi olan “Şənbə qonağı”ında İntiqam Yaşar bu dəfə sizi yazıçı və dramaturq Əyyub Qiyasla  görüşdürür.

-Salam Əyyub müəllim, 2022-ci iliniz uğurlu olsun. 2021-ci il necə keçdi, yeni ildən gözləntiləriniz nələrdir? 

-Salam. Əlbəttə 2021-ci il daha çox Qarabağ savaşında qazandığımız möhtəşəm zəfərə köklənməklə, qələbə, sevinc ovqatıyla keçdi. Biz buna susamışdıq, buna görə yaşayırdıq. Və bunu gördük. Möhtəşəmdir! Eşqdir! Eşqlidir! Məncə, 2022-ci il müharibədə qazandığımız zəfəri daha da möhkəmlətməklə, iqtisadi cəhətdən uğur qazanmaq və hərbi gücümüzü artırmaqla yadda qalacaq. Bilirsiniz, Azərbaycan çox qəribə coğrafi məkanda yer alır, belə götürəndə bir mahnıda deyildiyi kimi, doğrudan da hər qonşumuzda bir parça torpağımız əsirdir və məncə, o qonşular heç vəchlə bizim güclənməyimizi istəmirlər. Üzdə üzümüzə gülsələr də, müəyyən qədər xoş münasibət qursalar da istəmirlər və bu da təbiidir. Ona görə biz ölkə olaraq, cəmiyyət olaraq, vətəndaş olaraq ilk növbədə daxildə milli birliyimizi qoruyub saxlamalıyıq. Necə ki, 44 günlük müharibə dövründə bu milli birlik ən yüksək səviyyədə özünü göstərirdi, indi də hər hansı çətinliyi, problemli məqamı gözləmədən bunu qorumaq və sonsuza qədər davam etdirmək lazımdır. Heç nə Azərbaycanın müstəqilliyindən, ərazi bütövlüyündün üstün və böyük ola bilməz. O, ki qaldı bu il ədəbiyyat, mədəniyyət sahələrində gözləntilərimə, məncə, bu ildən başlayaraq artıq müharibəni əks etdirən maraqlı filmlər, romanlar, hekayələr pyesaya daxil olmağa başlayacaq. Çünki artıq il yarım ötdü və bu, yazmaq üçün, material toplamaq üçün bəsdir. Uzun sözün qısası, uğurlu il olmasını arzulayıram.

- Əyyub Qiyas Sumqayıt ədəbi mühitindən danışsa, nələrə diqqət çəkər, nələri deyər? 

-Təkcə Sumaqayıtın ədəbi mühiti deyil, elə Sumqayıtın elm, mədəniyyət, incəsənət mühiti də ölkə üçün əsas donorlardan biridir. Təsəvvür edirsizmi, hər il yüzlərlə sumqayıtlı abituriyent ən yüksək balla ali məktəblərə daxil olur. Bu göstəricilərə görə Sumqayıt həmişə ilk üçlükdə yer alır. Möhtəşəmdir, deyilmi? Bu gün ölkənin ən aparıcı teatrlarında Sumqayıt teatr məktəbinin yetirmələri, mən deyərdim ki, hətta bir vaxtlar klubların nəzdində fəaliyyət göstərmiş dram dərnəklərinin üzvləri təmsil olunurlar, özü də uğurla təmsil olunurlar. Sumqayıtda onlarla tanınmış elm xadimi, mühəndis, həkim, memar, dövlət adamı yetişib. Yəni Sumqayıt tarixinə görə gənc də olsa, çəkisinə görə ağır kişilərdəndir. Şəhər yarandığı ilk günlərdən burada sıx ədəbi mühit formalaşıb. Həvəskarlarla peşəkarlar həmişə paralel addımlayırlar, burda da belədir. Əlbəttə, yaxşı yazanlar da var, ədəbiyyata əziyyət verənlər də. Amma olsun da. Əsas odur ki, peşəkarlar, istedadlılar öz balanslarını qoruya bilirlər, elə üç-beş imza kifayət edir ki, Sumqayıt ədəbi mühiti ilə bağlı tam və nikbin təsəvvür yaransın. Ədəbi mühitin arxasınca sürünənlər isə həmişə olub və olacaq. Çünki insan şöhrətə meyllidir. Ədəbiyyat həm də adamı tez şöhrətə mindirə bilir. Bunun da iki başı olur, qaragüruh arasında şöhrətli olmaq var, bir də hər kəlməsindən bir pudluq daş asılmış bilginlər arasında şöhrətli olmaq var. Bu, tərkibi bir-birinə uyğun gəlməyən, bir-birinə qarışmayan kimyəvi maddə kimi bir şeydir. Bir-birinə qarışmaz.

-Yeni dövr tam fərqli, bir az da zamanı az, səbri az oxucuların olduğu dövrdür. Bunları göz önündə tutsaq, müasir yazarlar oxucunun istədiyi mətni təqdim edə bilirmi? 

- Məncə, oxucu bütün hallarda haqlıdır. Çünki yazar da oxucudur. Yəni primitv bir məntiqlə yanaşsaq, oxucu çoxluqdu və tələblər çoxluqla müəyyən edilir. Bütün dövrlərdə sənət sənət üçün prinsipi olub və yenə olacaq. Üslubçu yazarlar əqidələrinə sadiq qalıb sona qədər sənəti sənət üçün yaradırlar, yəni onların kontingenti məhdud olur, amma çəkili olur. Ağıllı yazarlar isə sənəti həm sənət üçün, həm də hamı üçün yaradırlar, bax, məncə uğurlu üslub, uğurlu yanaşma budur. Kim deyə bilər ki, Markes üslubçu deyil, necə lazımdır üslubçudur, amma adam özünü təqdim eləməyin elə formasını tapıb ki, onu hamı sevə-sevə oxuyur. Pamuk da, son illərin parlayan ulduzu İşiqura da, Milan Kundera da Markes yoluyla gedənlərdir, həm dərin fəlsəfi-psixoloji mənalı, həm də hər kəsin diqqətini çəkə bilən formadan ustalıqla yararlanırlar. Bu, artıq başqa istedaddır. Oxucu həmişə öz mətnini, yazıçı da öz oxucusunu axtarır, nə oxucunu, nə də yazarı qınamaq olmaz, çünki hər kəs seçimdə azaddır. Azərbaycan oxucusu isə daha çox reklama meyllidir, kütlənin seçiminə üstünlük verir, özü seçib kimisə kəşf etməyə tənbəllik eləyir. Çünki buna görə kitabların arasında ömür keçirməlisən. Bizimkilər isə, hə, dostum oxudu, rəfiqəmin bacısı oxudu, bəyəndi, təriflədi, mən də oxuyum- belə deyirlər. Bu, prinsipsizlikdir, amma mənim bir yazar olaraq oxucuya verəcək konkret reseptim də yoxdur; onu məni oxumağa necə məcbur eləyim...

-Ədəbi janrlardan indiki dövr üçün hansıları uğurlu hesab edirsiniz, hansılar dövrlə ayaqlaşır, hansılar köhnəlib?

-Əziz İntiqam, məncə janr prinsipial məsələ deyil. Kim özünü hansı janrda daha dolğun ifadə eləyə bilirsə, o janra da üstünlük verir. Birində şeir, digərində roman, bir başqasında esse yaxşı alınır, yəni adam özünü, sözünü çətinlik çəkmədən deyir. Zənnimcə, janrlar heç vaxt köhnəlmir. Bu gün kim deyə bilər qəzəl köhnəlib, ya da qoşma, gəraylı köhnəlib? Sadəcə, o janrların klassik səviyyəsini bu gün müasir formada təqdim edəcək oğul lazımdır. Məmməd İlqar bu gün də aşıq şeirinin ən gözəl, hələ deyilməmiş sözlərini, ifadələrini deyir, özü də gözəl deyir. İlqar Fəhmi əruzda çox gözəl nümunələr yazır. Bunlar azdır, amma var. Bir də var ki, çoxluq sərbəstdə, ya da hecada şeir yazır. Nəsr haqqında isə məncə, bundan əvvəlki sualda az-çox danışdıq. Yəni kim hansı formada uğurludursa, ondan bərk yapışır. Normaldır. 

-Yaradıcılığınızda ssenari istiqaməti də var. Televiziya üçün serial ssenarisi yazdınız. İstədiyiniz nəticəni aldınızmı? Ümumiyyətlə, hazırda ölkəmizdə ekran-efir işləri sizi qane edirmi? 

-Mən peşəkar ssenaristəm və istəsəm də, istəmsəm də yaradıcılığımda bu, öz əksini tapır. Bilirsiniz, kino ədəbiyyatından danışırıqsa, nəzərə alaq ki, serial ssenarisi bunun ən sonuncu və ən sonda yaranmış növlərindən sayılır. Üstəlik, bu seriallar yüngül ədəbiyyatı, yüngül romanları vurub sıradan çıxarır. Özü də çox pis formada. Əlbəttə, televiziya industriyası öz efir saatını doldurmaq və rəngarəngliyi təmin eləmək üçün seriallarsız keçinə bilməz, amma buna yanaşma fərqli olmalıdır. Azərbaycan televiziyalarında yaranan ilk uğurlu seriallarda işlədim. Düşünürdüm ki, gələcəkdə bizim təcrübəmizdən yararlanacaq, imkanlar artdıqca, bizim də iş ovqatımız dəyişəcək. Amma serial sənayemiz inkişaf etmək əvəzinə tənəzzülə uğradı. Bəsit dramaturgiya, hadisələrin təkrarçılığı ürəkaçan deyil. Televiziya çox ciddi məsələdir, mən deyərdim ki, ailələrin həm sosial, həm də psixoloji formalaşmasına birbaşa təsir eləyir. Bu gün televiziya tamaşaçı qazanmaq, reytinq tutmaq naminə elə mövzuları ekrana gətirir ki, onlar bütöv ailələri pərən-pərən salır, gənclərin, yeniyetmə oğlan və qızların beynini, ağlını dəyişir. Birbaşa ailə institutuna təsir eləyir. Artıq, bir balaca xərcə düşüb, tarixi, əxlaqi, mənəvi faktorları əks etdirən seriallara vaxt ayırmağın zamanı çatıb. Ucuz ətin şorbasıyla bəslənməyimiz yetər məncə. Ümumiyyətlə, kino böyük maliyyə tələb edən incəsənət sahəsidir. Burada kim düşünürsə ki, mən az maliyyə ilə uğurlu film çəkə bilərəm, yanılır. Bilməz! Boş şeydir. Açığı, bu gün ölkədə serial yox, mən deyərdm ki, müasir, bir qədər inkişaf  etmiş televiziya tamaşaları çəkirlər. Kino ovaqtı yox, tele-tamaşa ovqatı hiss olunur. Yəni, seriallarımız məni qane eləmir...   

-Bu gün yazılı mediaya yazarların çıxışı, əsərlərin təbliği məhdudiyyətsizdir. Televiziyalar barədə bunu demək olmaz. Necə düşünürsünüz, izləyənlərimiz oxuyanlarımızdan çoxdursa, təbliğatı televiziyalarda genişləndirmək kitabın auditoriyasını genişləndirməzmi? 

-Televiziyaların mahiyyəti daha çox şouaya köklənib, çünki tamaşaçı əksəriyyəti də bu ovqatda olanlar – şouyameyyllilərdir. Müstəqil telekanllar ümumiyyətlə maarifləndirici verilişlərdən qaçırlar. Yenə yaxşı ki, dövlət kanallarında müəyyən tok-şoular var ki, maraqlı, aktual məsələlərə toxunur. Bilirsiniz, bu gün informasiya çevikliyi baş alıb gedir ey, özümüz hər şeyi adiləşdiririk. Yaxşı bir şey yazan kimi onu kütləviləşdirməyə səbrsizlənirik. Tez paylaşırıq və özümüz öz reklamımıza mane oluruq. İnternet, sosial şəbəkələr olmayan dövrdə oxucu sevdiyi müəlliflərin hər təzə kitabını həsrətlə gözləyirdi. Bu gün əgər oxucu o müəllifin şeirini, hekayəsini gündəlik olaraq Feysbukda oxuya bilirsə, hərifdir, gedib kitaba pul versin?! Yəni günah televiziyada, mediada deyil, birbaşa özümüzük günahkar. İçi mən qarışıq... Şeir kitabdan oxunmalıdır. Bizsə bəh-bəhlə tərif laykları oxumağın acıyıq elə bil. Nə isə...

- "İtvuran" hekayənizdən danışaq, o hekayə çox böyük diqqət çəkmişdi. Ciddi oxucu reaksiyaları oldu. Bir az o hekayə haqda müəllifin öz dilindən eşidək. 

-“İtvuran” mənim üçün də doğmadır. Əlbəttə, uğurlu hekayədir, həm də acı dolu, ağrı dolu hekayədir. Müəllif olaraq eyni ovaqatda, eyni durumda olan insanın və itin paralelini verməyə çalışmışam və bu hekayədə güclü, yaxud qalib tərəf yoxdur. Bu hekayədə güclü olan ehiyacdır, qalib gələn də ehtiyacdır, məğlub olan da ehtiyacdır. Sadəcə bunu adi məişət söhbəti, məişət mənzərəsi fonunda yox, psixoloji çərçivənin içində, amma oxucunu yormadan verməyə çalışmışam. Mən o itvuranı tanyırdım. Əlbəttə, hekayədə yazıçı fantaziyası çoxdur, final ilahi ədalətlə bitir. Amma qəddar sonluqdur mənim üçün. Buna görə məni qınayanlar çox oub. Dəyişmədim finalı, çünki o elə doğulmuşdu.

Bəli, mən o itvuranı tanıyırdım. Arıq, uzun kişiydi. İşlədiyim idarənin pəncərəsindən onun güllələdiyi it leşlərini qalaqladığını görmüşdüm. Onda da hekayədəki kimi qar yağırdı. Haradasa 300-400 metrlik yerdə qar qana bulaşmışdı. Adamın gözünə girirdi qar üzərindəki o qırmızı ləkə. İtvuran isə məmnun idi, buna görə maaş alırdı. Bir gün yaxın qohumlarımızdan biri infeksion şöbədə müalicə olunub evə yazılırdı. Şöbə müdiri dostum idi, otağında qohumu gözləyirdim, birdən dəhlizdən qəribə, tükürpədən ulartı səsi eşitdim. Elə bil it ulayırdı, amma dəhşətli ulartıydı bu. Gözlərimi şöbə müdiri olan həkimə dikdim. Dedi ki, şəhərdəki itvurdandır, it dişləməsindən quduzluq xəstəliyinə yoluxub, ölüm ayağındadır. Təsəvvür eləyirsiz, elə xəstələrin əl-ayağını çarpayıya bağlayıb, ölməyini gözləyirlər. Əlbəttə, bu o idi, bir vaxtlar itləri gülə-gülə gülləyən həmin o itvuran idi. Bunu necə yazmamaq olardı? Özü də necə başqa cür yazmaq olardı... bilmirəm... 

- Bu il yeni kitab gözlənilirmi? 

-Yəqin olacaq. Ümumiyyətlə, qismət olsa bu il də daxil olmaqla bir-neçə il ərzində bütün əvvəl çap olunan romanları yenidən və yeni yazdıqlarımı ilk dəfə çap etdimək fikrindəyəm. Nəşriyyatlarla söhbət gedir, görək kim bu yükün altına girəcək. 

-“Ədəbiyyat qəzeti”ndə "Varislər" layihəsini aparırsınız. Layihə varislər və oxucular tərəfindən necə qarşılanır? 

-Mənim üçün maraqlıdır. Çox maraqlı faktlar, talelər, söhbətlər eşidirəm, maraqlı adamlarla tanış oluram. Məncə, elə varislər də bu layihədən məmnun olurlar. Əgər hər söhbətin oxucu sayı 1000-2000 arası dəyişirsə, məncə bu da yaxşı rəqəmdir. Qalanını oxucu özü daha dəqiq bilər. Amma mənə layihə haqqında hələ ki, ancaq xoş sözlər, minnətdarlıq dolu fikirlər deyiblər. Həm də bu, mənim bir insan kimi vəfa borcumdur. Çalışıram, böyüklərimizi unutmağa qoymayım. Əlimdən bu qədəri gəlir. Və bunu imkanım daxilində davam edəcəyəm.  

- Təşəkkür edirəm.

-Eşqlər.