Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çağdaş udmurt ədəbiyyatının, mədəniyyətinin görkəmli nümayəndəsi, Xalq yazıçısı Vyaçeslav Ar-Serginin “Sonuncu hərbi əmr” kitabı Azərbaycanda nəşr olunub. Bu, nəinki müəllifin, ümumən udmurt ədəbiyyatının Azərbaycanda, o cümlədən Qafqazda gün üzü görən ilk kitabı olma özəlliyi ilə seçilir.

Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyi (DGTYB) ilə Beynəlxalq Avrasiya Mətbuat Fondunun (BAMF) ortaq işi olan “Sonuncu hərbi əmr”in layihə rəhbəri Beynəlxalq “Alaş” Ədəbiyyat mükafatı laureatı Əkbər Qoşalıdır.

Biz Əkbər Qoşalıya müraciət edərək aşağıdakı bilgiləri əldə etdik: 

LAYİHƏYƏ QATQI VERƏNLƏR:

Layihənin məsləhətçiləri – Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri Dr. Fazil Mustafa, Tatarıstanda yaşayan soydaşımız, tanınmış ictimai xadim İsmət Orucəliyev, rəyçiləri isə BAMF prezidenti Umud Rəhimoğlu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi Səlim Babullaoğlu, DGTYB başqanı İntiqam Yaşardır.

Udmurt yazıçısının hekayələrini ruscadan Azərbaycan dilinə DGTYB Məsləhət Şurasının üzvləri olan ədiblər – Dos.Dr. Ruhəngiz Əliyeva (“Moqdos”, “Vəhşi ləpiri”), Prof.Dr. Rəsmiyyə Sabir (“Sonuncu hərbi əmr”), Dr. Həyat Şəmi (“Üç general”, “Nənəmin xatirəsinə”), yazıçı, türkoloq Şahnaz Kamal (“Padış itib”), tərcüməçi Talehə Əliyeva (“Toranlıqda yad qadın”), AYB Poeziya seksiyasının rəhbəri, şair-tərcüməçi İbrahim İlyaslı (“Göylər belə doluxsunub ağladı”), AYB üzvü, şair Şəfəq Sahibli (“Nit”), AYB üzvü, şair-publisist Şahməmməd Dağlaroğlu (“Şurdoşura gedən yol”) çevirib.

Kitabdakı mətnləri Əkbər Qoşalı və DGTYB üzvləri – filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Xəyalə Zərrabqızı, şair Xəyalə Sevil redaktə ediblər.

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR:

“Avrasiya PRESS” Nəşriyyat Evində çıxan kitab Umud Rəhimoğlunun Udmurtiyaya salam və sayğılarını, müəllif haqqında düşüncələrini özündə ehtiva edən “Ön söz”lə başlayır. Redaktorların qələmə aldığı “Kiçik əhvalatlar... Böyük həqiqətlər” adlı tanıtım yazısında isə udmurt yazıçının hekayələrindən yola çıxaraq, onun bədii yaradıcılığı işığında ədəbi portreti yaradılıb.

“Sonuncu hərbi əmr”də yer alan hekayələrdə həyatın sosial mənzərəsi təsvir edilməklə yanaşı, yaşananların insan mənəviyyatında doğurduğu konkret, retrospektiv cəhətlər peşəkarlıqla qələmə alınıb.

Bu hekayələrin hər biri özgü üslubu, təhkiyə rəvanlığı, mövzularının həyatiliyi, bir sözlə, yazıçının orijinal süjet qura bilməsi baxımından diqqtəlayiqdir. O, necə deyərlər, adi görünən olayların alt qatında qeyri-adi gerçəkləri bəsləməkdədir.

SÜJET XƏTTİ:

Vyaçeslav Ar-Serginin hekayələrinin əsas süjet xətti kompozisiya strukturundan daha çox yazıçının özü ilə mükaliməsi şəklində qurulur. Xalq yazıçısı sanki təhtəlşüur qatında yazdığı hekayələrlə ruhundan süzülənləri, xoşməramlı gizlinlərini oxucusuna pıçılıdayır; bu pıçıltı o qədər poetik səslənir ki, oxucu özünü olayların tam mərkəzində hiss edir.

Hər biri roman süjeti tutumunda yazılmış bu hekayələrin daxili monoloqlardan şüur axınına keçid, ədibin “mətn içində mətn” yaratmaq yetənəyi, əsər boyu şərti-metaforik qatın mürəkkəbləşməsi və gözlənilməz sonluqların inandırıcı təqdimatı müəllifin yaradıcılıq təkamülünü izləməyə imkan verir.

Vyaçeslav Ar-Serginin hekayələrinin ana xətti həyat və gerçəkliyin özündən keçir. Ədibin hekayələrində ən çox diqqət çəkən məqam onun qəhrəmanlarını sevərək yaratmasıdır. Görkəmli udmurt yazıçısının hekayələri həyatın (necə deyərlər) zəruri təfərrüatını da ehtiva etdiyi üçün təsvir olunan olayların alt qatında incə bir yumor özünü göstərməkdədir. Və səmimi olaraq belə deyə bilərik ki, Vyaçeslav Ar-Sergi qəhrəmanlarını sadəcə sevmir həm də, onların hər birinə mərhəmətlə yanaşır. Bu, yazıçının həyatla barışcıl mövqeyi və barışdırıcı ruhundan xəbər verən ümdə bir özəllikdir. İnsanları yanlışı və doğrusu ilə qəbul edə bilməsi udmurt yazıçısının yüksək insani keyfiyyəti və həyatı olduğu kimi – “vəhdəti-vücud”da dərketməsindən xəbər verir.

Təsirli üslubu, aydın və rəvan dili olan bu hekayələri oxumağa başlayanda, sanki, bir düzəngahda qaçdığımızı hiss edirik: çiçəklərin rəngarəngliyi, çayların şırıltısı, quşların qanadlanması, xəzəl xışıltısı... bizə “yol yoldaşı” olur. Vyaçeslav Ar-Sergi təbiətin əsrarəngiz çalarlarını ən parlaq boyalarla ədəbiyyata gətirir. Bu hekayələrin ahəngində fədakar, əməksevər, xeyirxah udmurtların duyğularına tanıqlıq edirik. Xalq yazıçısı öz əsərlərində sözləri nizamlı bir sıraya düzməklə, sadəcə, cümlə qurmur, insanın içindəki fırtınaları oxucuya hiss etdirə bilir. Elə buna görə də, biz Vyaçeslav Ar-Sergini oxuyarkən onun hisslərinə ortaq olur, əsər boyu ədibin qəhrəmanları ilə birgə düşünür, onlarla bir gülür, bir ağlayırıq...

Oxucunu öz təsir dairəsinə sala bilməsi, ovsunlaması Vyaçeslav Ar-Serginin yaradıcılığının yüksək məramından xəbər verir. Məsələn: təkcə “Nənəmin xatirəsinə” hekayəsini oxusaq, yaşadığı yerindən, danışdığı dilindən, irqindən, milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, dünyanın hər yerində olan anaların, nənələrin ümumiləşdirilmiş xarakterini görmüş olarıq. Və bu qəhrəmanın özünün saflığı qədər də yazıçının saf, cəlbedici təhkiyəsinin təntənəsidir – orda baş verən olayları cana yaxın qılır.

“Göylər belə doluxsunub ağladı...” hekayəsi haqqında da eyni fikirləri söyləyə bilərik. 

MESAJ:

Vyaçeslav Ar-Sergi tarixə ironik yanaşa bilən, olayların alt qatında, incə cizgilərində belə sözünü ironiya ilə deyə bilən cəsarətli bir duruş sərgiləyir. Bu isə söz adamı üçün vacibdir.

Yazarın ustalığı, bacarığı həm də ondadır ki, (belə demək olarsa) o, həyatı həm düşündüyü həm də, gördüyü kimi – universal şəkildə təsvir edir. Bu həqiqətpərvərliyi onu oxucusuna bir köynək də yaxınlaşdırır və ortadakı sınırları qaldırır.

“Sonuncu hərbi əmr” Azərbaycanda bir ilkdir. – Onun təmsil etdiyi udmurt ədəbiyyatı Udmurtiyanın dünəni və bu gününün güzgüsü, gələcək həyatının isə yolgöstərənidir. Heç vaxt Udmurt Respublikasında olmayan, ayağı udmurt torpağına dəyməyən bir çox azərbaycanlı, Vyaçeslav Ar-Sergini oxumaqla udmurt xalqın etnoqrafiyasını, mədəni irsini, bu gününü vərəqləyəcək, udmurt məişətindən tutmuş udmurt ədəbiyyatının estetik tələbi, yüksək meyarı ilə tanışlığa başlamış olacaq. Kilometrlərcə uzaqlarda, fərqli saat qurşağında, fərqli coğrafi arealda olmağımıza baxmayaraq, “Sonuncu hərbi əmr” bizləri həyata baxışımız, duyğularımızla birgə həm də, sözün, ədəbiyyatın, mədəniyyətin, sənətin birləşdirdiyinə inam aşılayır.

İLK TƏQDİMAT:

Onu da vurğulayaq ki, mayın 25-də İjevskdə bu kitabın ilk təqdimatı keçiriləcək. Udmurtiya Milli Kitabxanasında tanınmış ədəbiyyat, mədəniyyət xadimlərinin qatılımı ilə baş tutacaq təqdimatda həmvətənimiz – kitabın tərcüməçilərindən olan Şahnaz Kamal və Udmurtiyadakı Azərbaycan diasporunun fəalları da iştirak edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü gördü.  Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Oxucularımızın “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlığı davam edir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalıdır.

YÜK

Tammetrajlı bədii filmin ssenarisi

8

Azərbaycanla Ermənistan arasındakı sərhəd keçid məntəqəsi.

Məntəqənin inzibati binasının üstündə üç bayraq dalğalanır. Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan bayraqları. Rusiya sülhməramlılarının iştirakı ilə Elşadı bir erməni mülki əsirlə dəyişdirirlər.

Baronessa Van de Kertxof da buradadır. O, Elşadı şəxsən müşayiət edir.

Prosedur zaman apardığından Elşadın baronessa ilə son dəfə danışmaq imkanı yaranıb.

Elşad: – Atam sizə amanatdır ha... Sizə inanıb bu addımı atıram! Məni aldatmayın.

Baronessa: – Ermənilər atanızın itdiyini iddia edirlər. Güman edirəm, yalan deyirlər. İşə ATƏT rəsmiləri də qarışıb. DNK sənədini də özüm oxumuşam. O sümüklər sizin atanıza aiddir. Arxayın olun. Tapıb mütləq Bakıya göndərəcəyəm. Gedib götürərsiniz! Atanızın sümükləri sizdən başqa kimə lazımdır?

Elşad: – Bəlkə geri qayıdım? Əsirlikdə qalıb gözləyim?

Baronessa: – Siz nə danışırsınız? Zorla onları razı sala bilmişəm. Siz onlar üçün bilirsiniz nə sərfəli kart idiniz?! Adınızı da artıq qoymuşdular “goreşən müsəlman”. Sizi ya öldürəcəkdilər, ya da razı salacaqdılar! Bunu anlamırsınız?

Nəhayət, Elşadla erməni əsirin dəyişdirilməsi proseduru başlayır.

Azərbaycan tərəfdən erməni əsirini müşayiət edən heyət körpünün yarısına qədər gəlib erməni əsgərləri ilə gələcək Elşadı gözləyir.

Elşad baronessaya sarılır.

Baronessa da Elşadı qucaqlayır.

Elşad: –  Atamı gözləyirəm!

Baronessa: – Sizə mənim adımdan zəng vuracaqlar. O adama güvənin!

Erməni hərbçiləri Elşadı baronessadan ayırıb körpüyə tərəf aparırlar.

Əsirlərin körpüdə dəyişdirilməsi baş verir.

Azərbaycanlı əsgərlər Elşadın qoluna girib onu təpəcikdə gözləyən maşınlara tərəf aparırlar.

Əsgərlər Elşadı maşınlardan birinə oturdurlar.

Maşınlar Azərbaycan bayrağı dalğalanan dağlara doğru irəliləyir.

Elşad maşının açıq pəncərəsindən çevrilib nigaran-nigaran geriyə baxır...

***

Hərbi hospital.

Elşad xüsusi hərbi xalatda çarpayıda uzanıb.

Anası çarpayının bir kənarına qoyulmuş kətil üstə oturub qayğılı baxışlarla tavana baxır.

Bir qıraqda Elşadın bacısı səssiz-səssiz ağlayır.

Ana üzünü qızına tutsa da, sözlərini Elşada deyir: – Qardaşın atanı aparıb dünyanın düz vaxtı verib erməniyə, qayıdıb gəlib üstümə, ay qızım. Mənim yerimə də ağla, ürəyimi boşalt! Mən anayam, ağlaya bilmərəm! Uşağımın ürəyinə dəyər! Necə ağlaya-ağlaya deyim ki, oğlum atasını Qarabağda itirib? Kimə deyim? Başıma haranın daşını salım?

Elşad: – Bəsdir də, ay ana! Dedim ki, atamı göndərəcəklər.

Ana: – Gedib dağ boyda kişini qoyub ermənidə, hələ bir səsi də çıxır e. Yoxdur dədən daha, a bala. Varsa hanı? Hardadır? Ay Qafar... Gör hay verir... Sağ deyil ki, özü zəng vurub deyə filan yerdəyəm. Gəl məni basdır. Bir yığın sümükdür də... dili var biçarənin?

Elşad: – Göndərəcəklər dedim!

Ana: – Erməni sənə atanı göndərəcək? Gərək əlindən buraxmayaydın. Sənə amanat idi biçarə!

Elşad: – Mən nə edə bilərdim... Ağdama adam buraxmırdılar. Mən də gizli yollarla özüm keçdim Qarabağa. Sonrası da belə oldu da! Əsir düşdüm.

Elşadın bacısı ağlamağını kəsib ayağa qalxır. Əyilib Elşadın üzündən öpür: – Yaxşı daha, çox üzmə özünü. Bir az dirçəl, görək sonrası nətər olur? Uzaqbaşı özüm gedib taparam atamı!

Anası da qızının sözlərindən sonra ayağa qalxıb Elşadın alnından öpür: – Məni bağışla, ay bala. Çox pisəm. Danışığımı da bilmirəm. Ölüb ölümdən qayıtmısan. Atan onsuz da ölmüşdü də. Daha neyləyək? Elə bilərəm ki, heç bu hadisə olmayıb! Atan elə bir dəfə ölüb! Biz də hamı kimi aparıb basdırmışıq. Sən də ayağa duran kimi işinə çıx. Başın bir az qarışsın! Bizimki də belə gətirdi də, bala. Atana bir metr torpaq belə qismət olmadı... İndi nağayraq? Allahla Allahlıq eləməyəcəyik ki...

Elşad hirslənib üzünü divara çevirir.

***

Seyidin evi. Elşad Seyidlə yerdə, xalça üstə qabaq-qənşər oturub. Seyid odlu-odlu danışır.

Seyid: – Bir az praktik olmağı öyrən. Həyat qəddardı, bala! Baş vermiş bütün hadisələri xeyrinə çevirməyi başar. Ən pis işi də öz xeyrinə dəyiş. Atanı itirmisən, lap yaxşı eləmisən. Gör burda nə qədər incəliklər var. Hökumətdən kağız alarıq ki, atan müharibədə olub və döyüş vaxtı itkin düşüb. Anan da, sən də ölənə qədər bu işə görə təqaüd alarsız. Bu da sənə itkinin xeyri. Sən əlindən gələni eləmisən. İşin əlli faizini də görmüsən. Vicdanın da təmizdir. İndi qalır məsələnin o biri əlli faizi. O, daha səndən asılı deyil. Araya Şeytan girib. Vəlvələ salıb. Atanı ermənilər itirib. Fikir eləmə! Tapılacaq. Yusif peyğəmbəri quyudan çıxaran Allah, Eyyub peyğəmbərə səbir əta edən Allah deyirsən səni unudacaq? Ay kişi, sən əməl sahibisən e. İnsanlar diri atalarını sağ ikən itirir, heç uf da demir. Sən isə bir dəfə ölmüş atanın fikrini eləyirsən. Atan o ermənidə qalan sümük deyil ki. Atan ruhdur. Göyün yeddinci qatında bu dəqiqə səninlə fəxr edir!

Seyidin telefonuna zəng gəlir.

Seyid telefonu qulağına tutur.

Seyid: – Eşidirəm... Üç adama qonaqlıq verib tenderi səninçün mən udmuşam ...bunları unutma... Qonaqlığın pulunu gör heç dilimə gətirirəm?

Elşad ayağa qalxıb əl işarələri ilə Seyidə getmək istədiyini deyir.

Seyid əl işarəsi ilə “gedə bilərsən” deyir.

Elşad otaqdan çölə çıxır.

Doqqazda Seyidin arvadı ilə rastlaşır.

Seyidin arvadı onu görən kimi: – Deyir, atanı aparıb itirmisən? – soruşur.

Elşad: – Yerini bilirəm!

Seyidin arvadı: – Tapılar, bala, fikir eləmə! Atan üzük deyil ki, itə. Kimə lazımdır sənin atan? Özü də ölmüş şəkildə!

Elşad qarının sözlərini ağzında qoyub doqqazdan çölə çıxır.

Xankəndi. Restoran. Erməni müstəntiqlə baronessa Van de Kertxof yarıqaranlıq zalda şam yeməyi yeyirlər.

Canlı musiqi səsi eşidilir.

Erməni müstəntiq masa üzərindən baronessanın qabına yemək çəkir.

Baronessa: – Minnətdaram, Qurgen!

Müstəntiq: – Sizin ağlınıza heyranam, baronessa! Amma bir məsələdə heç cür sizinlə razılaşa bilmirəm.

Baronessa: – Hansı məsələdə?

Müstəntiq: – Ermənilik ideyasının Rusiya ilə Qərb arasında seçim edə bilməməsi məsələsində! Əslində biz hər iki mənbədən sifariş alıb iş görsək də, böyük mənada ancaq öz ideyamıza xidmət edirik. Rusiyanın genişlənməsi və ya Qərbin bölgəyə gəlməsi bizimçün elə də böyük əhəmiyyət kəsb etmir. Biz müsəlman İranla belə öz maraqlarımız çərçivəsində dil tapa bilirik.

Baronessa: – İran ermənilərinin qızılı hesabına!

Müstəntiq: – Ola bilər. Biz Rusiya daxilində də zəif deyilik. Avropada da güclüyük. Bununla belə, bizim də zəif tərəflərimiz az deyil!

Baronessa: – Siz özünüzü tanımırsız. Öz gücünüzü düzgün müəyyən edə bilmirsiz. Bölgənin aborigenləri türklərdir. Onlarla yaşamaq isə çox asandır. Siz niyə onlarla düşmən olursuz, mən bunu başa düşə bilmirəm! Axı onlara dost olduğunuz zaman daha böyük zərər vura bilərdiniz. Sizin onların düşməni olmağa gücünüz çatmır! Bunu anlamırsız?

Müstəntiq: – Yaxşı, qayıdaq reallığa. Verdiyiniz ideya mərkəzdə çox bəyənilib. Atasını basdırmaq istəyən avam türk artıq Azərbaycandadır. Ona verdiyimiz kəşfiyyat qurğusu da əla işləyir. Uşaqlar onu cib telefonuna yerləşdiriblər. Hər gün məlumatlar alırıq. Bu günlərdə isə ona terrorla bağlı tapşırıq verəcəyik. Əminəm ki, yerinə yetirəcək. Bu axmaq müsəlmanlar üçün o dünya bu dünyadan daha önəmlidir. Onlar ölülərinə daha çox hörmət edirlər.

Baronessa: – Orası elədir. Bu da onların zəif yeridir.

Müstəntiq: – Bəs sizin zəif yeriniz haradır, baronessa?

Baronessa: – Mənim zəif yerim yoxdur, Qurgen!

Müstəntiq: – Heç olmasa rəqs edə bilərik!

Baronessa: – Rəqs edə bilərsən. Amma mənə toxunmadan!

Müstəntiq: – Əlbəttə, baronessa. Toxunmadan rəqs etmək də bizim milli xüsusiyyətimizdir!

Baronessa ilə erməni müstəntiq ayağa qalxıb rəqs edirlər...

Yarıqaranlıq restoranda musiqi sədası eşidilməkdədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Əlbəttə, biz hamımız müvəffəqiyyətli adam olmağa cəhd edirik, amma çox vaxt bunun üçün nə edəcəyimizi bilmirik. Tanınmış motivasiya spikeri Barbara Şerin  Enn Qotliblə birgə yazdığı «Arzulamaq ziyanlı deyil» adlı təlimi ilə tanışlıqdan hədsiz məmnun olmuşam. Belə ki, xanım Barbara arzuları həyata keçirmək metodikasını açıqlayır. Özü də o, «arzulara inan, onlar mütləq həyata keçəcək» kimi banal məsləhət vermir, «sabahkı gündən hər şeyi yenidən başla» kimi taftalogiyaya müraciət etmir. O, həyat tərzinizi dəyişmədən hər gün məqsədə, uğura doğru bir kiçik addım atmağın yolunu göstərir. Çox maraqlıdır, deyilmi?

«Arzulamaq ziyanlı deyil» - bəzən biz bu frazanı kinayə ilə, ironiya ilə işlədirik. Amma Barbara Şer isbat edir ki, arzulamaq heç də ziyan deyil, əksinə, olduqca faydalıdır. Ən əsası – düzgün arzulamaq lazımdır,  bəxtəvərlikdən göylərdə üçmaq, dünyaya sahib olmaq, xoşbəxtlik istəmək kimi mücərrəd arzulardan qopmaq, konkret olaraq nə istədiyini bilmək lazımdır.

Möcüzəyə ümid bağlamamaq, arzulara addımbaaddım çatmağın planını tutmaq lazımdır. Nizam-intizamla, şansları düzgün dəyərləndirməklə, köməyə ehtiyac olanda utanmadan kömək istəməklə siz arzunuza çatacaqsınız.

Barbara Şer arzuya çatılmasını ağır, monoton bir iş hesab edir, hamıya da arzulara məhz bu prizmadan baxmağı tövsiyə edir.

İş ondadır ki, müəllifin özünün də həyatında çox ağır dönəmlər olub. Dul qalan qadın iki övladını böyütmək üçün bir neçə il ərzində ofisiant işləyib. Hədsiz ehtiyac çəkiblər. Öz rastına çıxan çətinliklər, öz acı həyat hekayəsi onu motivasiya kitabları yazmağa vadar edib. İlk belə kitabı xanım qırx yaşında yazıb. Bu gün, 37 ildən sonra onun hesabında artıq yeddi bestsellər vardır və o, dünyanın ən yaxşı motivasiya spikerlərindən biridir.

Tam adı «Arzulamaq ziyanlı deyil. Doğrudan da, istədiyin şeyi necə əldə etməli» olan kitabın məğzi budur: «Arzuların həyata keçməsi üçün özünühipnozla məşğul olmaq, ekstrasens – falçı yanına getmək lazım deyil. Lazım olan arzuya çatmaq məsələsinin praktiki  metodikasını işləyib hazırlamaq, planlaşdıra bilmək bacarığı, özünü yeniliklərə hazırlamaq xüsusiyyəti, lazımi material və informasiyalara yol tapmaq, yeni kontaktlar qazanmaqdır».

Barbara Şerin kitabında çox dəyərli bir hissə var: həyatdan nə istədiyinizi bilmək, özünüzə yaxın olan emosional obrazı tapmaq, öz arzularınızı daha yaxşı ifadə etmək üçün 5 sadə çalışma.

Həmin çalışmaları isə mən sabah sizlərə təqdim edəcəyəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində meydan ədəbi tənqidindir. Zülfiyyə Ziya Əli Nəcəfxanlının poetikasından söz açır.

“Ələmdən nəşəyə”! Söhbət heç də Xalq şairi Süleyman Rüstəmin 1926-cı ildə yazdığı və sovet dövründə  məktəblərdə tədris olunmuş eyni adlı şeirindən getmir. Mən şair Əli Nəcəfxanlının yaradıcılıq uğurlarından danışmaq istəyirəm. Daha doğrusu, məqsədim onun 30 illik işğal dövründə Qarabağ həsrəti ilə qovrulan ürəyinin poetik döyüntüləri və artıq azadlığına qovuşmuş “əsir” torpaqlarımızın vəsfinə həsr etdiyi şeirlərinə diqqət çəkməkdir. Çünki onun ən qəmli misralarından belə ümid boylanıb və o ümid, nəhayət ki, inama dönüb, şairin arzusu gerçəkləşib.  

Bəri başdan deyim ki, Əli Nəcəfxanlının bir şeiri ilə təsadüfi tanışlıq oxucunu onun bütün yaradıcılığı ilə maraqlanmağa səsləyir. Şairin lirikası şeirsevərlərin gözləri qarşısında dumduru bulaqlardan su içib qaynaqlanan, tərtəmiz dağ havasını ciyərlərinə çəkib o ab-havanı misralara hopduran və nəticədə ədəbiyyatımıza yeni poetik nəfəs gətirən söz adamını canlandırır. 

Onun yaradıcılığında Vətən  mövzusu böyük yer tutur. Əli üçün Vətən anlayışı doğulduğu Sumqayıtdan başladı. Bu sevgi onunla birgə ata yurdu  Yardımlıdan ana yurdu Laçına qədər boy atdı. Dağlara olan sonsuz sevgisinə görə Əli Nəcəfxanlını “Dağlar şairi” də adlandırmaq yerinə düşər. Şair dağ başında taxt qurub, dağlara vurulub, onlarla əhd-peyman bağlayıb:

         Ucaldım, elə ki boyuna baxdım,                

         Başına dolandım, ruhuna axdım.

         Mənim könül taxtım, sevgi paytaxtım,

         Eşqimin bəyanı – Vətən dağları!                                                      

Əli Nəcəfxanlının poeziyasına nüfuz etdikcə aydın olur ki, əzəmət, vüqar rəmzi olan dağlar onun ilham mənbəyidir. Şair qartaltək yüksəklikdə qanad çalmağı xoşlayır. Qarabağa qovuşmaq eşqilə qanadlanaraq ən gözəl uçuşun azad Vətən səmasında, ən şərəfli ölümün azad Vətən torpaqlarında olduğuna and içir:

         Ən gözəl pərvazım – başının üstə,

         Ən gözəl ölümüm – dizində,Vətən!

         Özün sınağa çək məni bu sözdə,

         Hökm də sənindir, izn də, Vətən!

Şuşa dağlarının başı üzərini qara duman bürüyərkən Vaqifin, Natəvanın ruhu dolaşan o yerlərə əli çatmadığına şair çox təəssüflənir, özünü qınayır. Beləliklə, “Şuşanı görmədim gözüm dolusu”  şeiri yaranır: 

         Şuşanı görmədim gözüm dolusu,

         Vaxtında getməyə vaxtım olmadı.

         Vaqifin məzarı qənimim olsun –

         Şuşanın dağları taxtım olmadı.

“Laçınsız” şeirində şair sinəsi yaralı qartaltək çırpınır dağlarsız. Qartal zirvəsiz yasaya bilmədiyi kimi, şair də Laçınsız yaşaya bilmir, Laçınsız keçirdiyi mənasız həyatdan gileylənir:

         Dağlara qonmuşdu, dağlarda qaldı...

         Ürəyim çırpınan quşdu Laçınsız.

         Bu necə qovğadı, bu necə qaldı,

         Ruhum havalandı, uçdu Laçınsız.

         Çapam səməndimi, çatam dağlara,

         İlham kəməndini atam dağlara,

         Sinə dağlarımı qatam dağlara,

         Günüm-güzəranım puçdu Laçınsız.

Şair ucalarda, zirvələrdə görməyə alışdığı xalqının yerə enməyinə, çadırlarda yaşamağına dözə bilmir, onları yenidən o yüksəkliklərə səsləyirdi:

        Ey çadır sakini, çadırdan sıyrıl,

        Şanlı keçmişini xatırla, sıyrıl,

        Dağlara hücum çək, zirvədə qıy vur,

        El desin, laçınlar coşdu Laçınsız.

Vətən torpaqları yad əllərdə olarkən şair qəlbi dinclik bilmir, nisgilini, ağrı-acısını misralara köçürür və bir gün Qarabağa qovuşacağına, ulu türkün zəfər nəğməsinin səslənəcəyinə, azadlığın Azərbaycan səmasında bir günəş kimi doğacağına ümid edir:

         Beşikdən məzara əhdi pozmayan,

         Zəfər nəğmələri oxuyandı türk!

         Nağıl uydurmayan, yalan yazmayan,

         Göydə günəş kimi şaxıyandı türk!

Elə də oldu. Yanılmadı şair qəlbi və Qarabağın azadlığına qovuşması ilə ələmdən nəşəyə keçdi! Türkün Zəfər nəğmələri dağlara yayıldı! Şuşa dağlarını gözü dolusu görə bilməyən dağlar şairi 30 illik həsrəti ovutmaq üçün dağlara sarı yol aldı. O, yerə-göyə sığmayan Qarabağ sevincini oxucuları ilə paylaşdı:

          Qarabağım – açılan qaş-qabağım,

          Ay dan üzüm, ay gündüzüm, xoş gördük!

          Doymuram ki, cəlalına ha baxım,

          Gülə-gülə dolan gözüm, xoş gördük!

          Müxənnətlər özlərini öyərdi,

          Anam qəmli bayatılar deyərdi...

          Arzularım birər-birər göyərdi,

          Qaralmayan odum-közüm, xoş gördük!

           Dağlarını sinə dağım bilmişəm,

           Mən xırmanda həsrət döyən vəlmişəm...

           Dizin-dizin sürünmüşəm, gəlmişəm,

           Qurban ollam sənə özüm, xoş gördük!

Laçına həsr etdiyi şeirində isə yazdı:

            Görüşünə imrənmişdim,

             İzim düşdü yoxuşuna.

             Diklərinə dirənmişdim,

              Aldı məni ağuşuna.

              Laçında yer göyə yaxın,

              Mələklər göydəndüşmədi.

              Gözüm öpdü bu növrağı,

              Sözə yad ilmə düşmədi.

              Həkəriçay dəcəl-xata...

              Yüyənsiz at kimi çapır.

              Elə bil ki, adam burda

              Əziz itiyini tapır...

Artıq yurd ünvanlı ələmdən çıxan Əli Nəcəfxanlının nəşə dolu bir şeirinin də qəhrəmanı Laçına köçüb orada bəxtəvər günlər yaşayan bir qızdır. Görün bu nəşəni, fərəhi necə qələmə alıb:

Bir qız arzuların qanadlarında

Bakını tərk edib, Laçına gedib.

Şəhərli qızların diliylə desək,

Dünyanın o biri ucuna gedib.

Bir Laçını seçib quş adlarından,

Quş kimi səkib də, o şadlanıb da.

İslanıb sevincin gürşadlarında,

Az qala uçuna-uçuna gedib.

Günə gülümsəyir, aydan yaşmanır,

Baxtı yamanlamır, vaxtı daşlamır.

Gül-çiçək içində gəzib xoşlanır,

Çələng hörüb, qoyub saçına, gedib.

Yaşayır il boyu baharı orda,

Həyatın dadını çıxarır orda,

Dünyada yermi var yuxarı ordan?

Qovuşub taxtına-tacına, gedib.

…Nə yaxşı ki, kədərli seirlərdən sevinc dolu nəğmələrə keçid aldın, şair!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalında Uşaq saatı davam edir. Bu gün sizlərə Klassik uşaq ədəbiyyatından seçmələr sırasından İlyas Tofiq Mahmudun  “Ehey... durnalar” şeiri təqdim ediləcək.

Ehey... ehey... durnalar,

Qollarımı açıram,

 Sizinlə uçmaq üçün

Arxanızca qaçıram.

 Ehey... ehey... durnalar,

Bir anlıq dala baxın,

Məni yerdən götürün,

Cərgənizə buraxın!..

Ehey... ehey... durnalar,

Qanad açmaq istərəm.

Mən də bu göy üzünə

 Qalxıb uçmaq istərəm.

Ehey... ehey... durnalar,

Sizi izləyəcəyəm.

 İndi qaçdığım yerdə

Sizi gözləyəcəyəm.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Xəbər verdiyimiz kimi, Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə 19–23 may tarixlərində ölkəmizdə Tacikistan Mədəniyyəti Günləri keçirilir. Bu münasibətlə Tacikistan Respublikasının mədəniyyət naziri xanım Matlubaxon Sattoriyenin rəhbərlik etdiyi geniş nümayəndə heyəti Azərbaycana səfərə gəlib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, mayın  21-də Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət naziri Adil Kərimli tacikistanlı həmkarı ilə görüşüb.

Qonağı salamlayan nazir ölkəmizdə Tacikistan Mədəniyyəti Günlərinin keçirilməsini əlamətdar hadisə kimi səciyyələndirib. Qeyd olunub ki, iki ölkə arasında mədəni-ədəbi əlaqələrin qədim tarixi var. Hazırda dövlət başçılarımız arasında olan dostluq münasibətləri, yüksək səviyyəli qarşılıqlı səfərlər bütün sahələrdə, o cümlədən mədəni əməkdaşlığı daha da möhkəmləndirib.

1-3 may tarixlərində Bakıda keçirilən VI Ümumdünya Mədəniyyətlərarası Dialoq Forumunda Tacikistan nümayəndə heyətinin aktiv iştirakına görə həmkarına minnətdarlığını bildirən nazir ICESCO-nun Azərbaycanda regional nümayəndəliyinin açılması ilə bağlı hazırlıq işləri barədə məlumat verib.

Mədəniyyət günlərinin yüksək səviyyədə təşkilinə və nümayəndə heyətinə göstərilən qonaqpərvərliyə görə təşəkkürünü bildirən Tacikistanın mədəniyyət naziri xanım Matlubaxon Sattoriyen mədəniyyətin xalqlarımızı yaxınlaşdıran əsas amil olduğunu söyləyib, eyni zamanda iki ölkənin ortaq mədəni dəyərləri bölüşdüyünü diqqətə çatdırıb.

Söhbət zamanı Matlubaxon Sattoriyen iki ölkə arasında incəsənət təhsili sahəsində tələbə mübadiləsinin əhəmiyyətli olacağını qeyd edib. O, həmçinin gələn il Tacikistanda Azərbaycan Mədəniyyəti Günlərinin keçirilməsi təklifini səsləndirib. Xanım nazir azərbaycanlı həmkarını Tacikistana rəsmi səfərə dəvət edib.

Görüşdə qarşılıqlı maraq doğuran digər məsələlər ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.05.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beş dahi rəssam adı çəkin! Mən Da Vinçi və Rembrandt dedikdən sonra növbəti üçünü özümüzünkülərdən deyəcəyəm: Səttar Bəhlulzadə, Tahir Salahov və Toğrul Nərimanbəyov. 

Bu gün dahi rəssam Tahir Salahovun anım günüdür. 

Tahir Salahovun əsərləri təkcə Azərbaycanın deyil, həm də dünya təsviri sənətinin inciləri sırasındadır. Onun hər bir natürmortu, portreti, peyzajı önündə xeyli düşünməli olursan. Tahir Salahov həqiqətən mahir rəssamdır. 

Azərbaycan və Rusiyanın Xalq rəssamı, Rusiya Rəssamlıq Akademiyasının vitse-prezidenti, Avropa Elm və İncəsənət Akademiyasının həqiqi üzvü, Dövlət mükafatı laureatı Tahir Salahovun vəfatından üç il ötür.

Bir əsrə yaxın yaradıcılıq yolu keçmiş böyük sənətkar Tahir Salahov 1928-ci il noyabrın 29-da Bakı şəhərində dünyaya göz açıb. Atası 1937-ci il repressiyasının qurbanlarından olduğundan rəssamın uşaqlıq illəri çətin keçib. Bəlkə də uşaqlıqda çəkdiyi çətinlik və iztirablar onun həm istedadlı rəssam, həm də əsl insan kimi formalaşmasında birbaşa rol oynayıb.

T.Salahov 1951-ci ildə Bakıda Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbini, 1957-ci ildə isə Surikov adına Rəssamlıq İnstitutunu bitirib. Rəssamın əsərləri dünya təsviri incəsənətinin humanist inkişafına böyük təsir göstərib. Çoxlu sayda portretlərin, peyzaj və natürmortların, böyük fiqurlu əsərlərin müəllifi olan bu dahi sənətkarın yaratdığı əsərlərə xətlərin və koloritin lakonik, eyni zamanda, dərin ifadə üslubu xasdır. Bu əsərlər müasir rəssamlığın klassikasına çevrilərək yüksək mənəvi, bədii və ictimai əhəmiyyət daşıyır.

T.Salahov dünya miqyasında aparıcı portret ustasıdır. Onun yaradıcılığında insanı bəşəriyyətin ən ali varlığı kimi əsas planda görürük. Rəssam ailəsini və dostlarını böyük məhəbbətlə təsvir edir. “Aydan”, “Alagöz şərq nağılı”, anası Sona xanımın və həyat yoldaşı Varvara Aleksandrovnanın silsilə portretləri, “Danın portreti”, “Rəşid Behbudovun portreti” - sadalanan bu əsərlər mehribanlığı və isti münasibəti təcəssüm etdirir.

Rəssamın yaradıcılığında görkəmli yeri həm də Azərbaycan neftçilərinə həsr etdiyi təsvirlər tutur. T.Salahov öz xatirələrində qeyd edir ki, “Mən bir neçə ay Neft Daşlarında neftçilərlə eyni yataqxanada qalmışam. Məhz əməksevən obrazlarımı da elə orada tapmışam”. T.Salahovun neftçilərə həsr etdiyi ən möhtəşəm əsərlərindən biri diplom işi olan “Növbədən qayıdanlar” tablosudur. Sənətkarın bu tablosu təsviri sənətdə “Sərt üslub” deyilən yeni istiqamətin ilk nümunələrindən biridir. Həmin əsərin yaranma tarixi çox maraqlıdır.

T.Salahovun əsərləri dünyanın bir çox muzey və qalereyalarının salonlarını bəzəməkdədir. Xüsusən də Tretyakov qalereyasında rəssamın bir çox əsərləri nümayiş olunur. Onlardan “Vyana stulu ilə natürmort”, “Nar gülləri ilə natürmort”, “Aydan”, “Bəstəkar D.Şostakoviçin portreti” və s. adları çəkmək olar.

Ötən əsrin 50–60-cı illəri sənətkarın yaradıcılığı üçün çox məhsuldar və uğurlu mərhələ olur. “Sənə, Bəşəriyyət” tablosundan sonra da rəssamın uğurlarının ardı-arası kəsilmir. O, 1962-ci ildə hazırda Tretyakov qalereyasında saxlanılan “Bəstəkar Q.Qarayevin portreti”nə görə gümüş medal mükafatına layiq görülür.

T.Salahov dünya ölkələrini səyahət edərkən öz təəssüratlarını monumental tablolarda əks etdirirdi. Sənətkarın fırçasında ABŞ, İtaliya, Yaponiya, Meksika, Fransa, İspaniya və başqa ölkələrin mədəniyyəti sanki yeni həyat qazanıb.

Böyük sənətkarın yaradıcılığında portret ən çox müraciət etdiyi janrdır. “Portretlərimin hamısı mənim üçün əzizdir. Çünki onlar mənim doğmalarımın, sevdiyim insanların, əsl sənətkarların portretləridir. Mən o əsərləri sahiblərinə görə çox sevirəm, zəhmətimə görə yox”, – deyə etirafı ilə ürəklərə yol tapan T.Salahovun portretləri çox maraqlıdır. Fikrət Əmirov, Mirzə Ələkbər Sabir və Rəsul Rzanın rəssam tərəfindən çəkilmiş portretləri də çox baxımlıdır. Rəssam “F.Əmirovun portreti” əsərində musiqiçi tamaşaçıya üz tutmuş, öz aləminə qapılmış vəziyyətdə canlandırılıb. “Şair Sabirin portreti”ndə insan şəxsiyyəti daha aydın görünür, “Rəsul Rzanın portreti”ndə isə daxili gərginlik vurğulanır.

Çoxşaxəli yaradıcılıq yoluna malik T.Salahovun teatr fəaliyyəti onun sənətini sevənlərə yaxşı məlumdur. Şekspirin “Antoni və Kleopatra”, “Hamlet”, C.Cabbarlının “Aydın” dramına, A.Əlizadənin “Babək” baletinə, C.Əlibəyovun “Gülüstanda ölüm”, Ü.Hacıbəylinin “Koroğlu”, F.Əmirovun “Min bir gecə” baletinin səhnə tərtibatının dekorasiyalarının müəllifi məhz T.Salahovdur.

Vətəninə çox bağlı olub rəssam. “Xəzər, onun mavi gözəlliyi həmişə mənimlədir”, - söyləyən Tahir Salahov doğma Vətəninin təbiətinə vurğundur və hər fürsətdə yurdunun gözoxşayan guşələrini tablolarında canlandırır. Rəssam xüsusilə boya-başa çatdığı doğma Abşeronunu böyük məhəbbətlə təsvir edir. O, əsl bakılı kimi Abşeron mənzərəsinə böyük dəyər verir. Təsvir etdiyi Abşeron mənzərələrinin həzin və mülayim dalğınlığında rəssamın doğma yerlərlə bağlı xatirələri, uşaqlıqdan alışdığı aləm öz əksini tapır. Neft hopmuş torpaq, mavi səma fonunda fırlanan əlvan yel dəyirmanları, köhnə tikililər, tərk edilmiş bağ evləri rəssamın fırçasında yeni həyat qazanır. Bakı kəndlərini, xüsusilə Xəzərin sahilində yerləşən qəsəbələri böyük məhəbbətlə təsvir edən rəssam, hətta dinin qadağa qoyduğu illərdə belə bu kəndlərdə yerləşən məscid və məbədləri sevərək kətan üzərinə köçürüb.

Çox məhsuldar yaradıcılıq yolu keçən sənətkarın son illərə aid əsərlərindən danışarkən Azərbaycan incəsənətinin şedevrləri sayıla bilən Ulu Öndər “Heydər Əliyevin portreti”ni, “Mstislav Rostropoviçin portreti”ni, “Odlar yurdu” triptixini, “Yazıçı Anarın portreti”ni və daha neçə-neçə peyzaj və natürmortlarını qeyd etmək lazımdır. Dünya miqyasında aparıcı portret ustası olan T.Salahov əsərlərində insanı bəşəriyyətin ən ali varlığı kimi canlandırır. Bu xüsusiyyətlər yuxarıda qeyd edilən portretlərə də xasdır.

Mükafatlarına gəlincə, fırça ustası keçmiş Sovet İttifaqının ən yüksək təltifləri və ordenlərinə layiq görülüb, Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adını alıb. Rusiyanın “Vətən qarşısında xidmətlərinə görə” ikinci və üçüncü dərəcəli ordenlərinə, müstəqil Azərbaycanın ali mükafatı olan “İstiqlal” və “Heydər Əliyev” ordenlərinə, Bolqarıstan, Polşa, Monqolustan və başqa ölkələrin ordenlərinə, müxtəlif medallarına və mükafatlarına layiq görülüb.

Xalq rəssamı 2021-ci il mayın 21-də vəfat edib.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.05.2024)