“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Redaksiya poçtundan paylaşdığı növbəti bədii nümunə Oğuz Rayon Mərkəzi Kitabxanasının informasiya -resurs şöbəsinin müdiri Mehparə Bəkirovadandır. O, “Küləklə yarışanlar” adlı hekayəsini oxucularımıza təqdim edir.

Uzun illər öncə kəndimizdə bir qız vardı, at çapmaqda mahir idi. Hər kəs onun çevikliyi və cəsarəti haqqında danışırdı. Adı Kəmalə idi, amma hamı onu Kaman çağırırdı. Xasiyyəti də, hərəkətləri də elə kaman kimiydi. Oğlan işləri görməyi çox sevərdi. Özü də oğlansayağı geyinərdi, başında da həmişə kepkası olardı. Qara saçlarını toplayıb kepkanın altında gizlədərdi. Tez- yez anasının gözündən yayınıb atları əzizləyər, sonra isə qanadlanardı, atla birgə.

Bir gün yenə də kənddən bir atı müvəqqəti "oğurlayıb" qonşu kəndə getmişdi. Qayıdanda asfalt yolun kənarı ilə yavaş- yavaş gəlirdi. Asfaltın üzərində atın ahəngdar ayaq səsləri eşidilirdi. Nə isə, Kaman köhlənin tərkində sakitcə irəliləyir, yolboyu əkilmiş ağacların kölgəsi ilə yeridikcə atın yerişindən zövq alırdı.

Kəndlər arasındakı məsafə beş kilometrə yaxın olardı. Belə yerişlə yarım saata çatardı kəndə, günortaya az qalırdı, yazın son ayı idi.

Elə bu zaman Kamanın bərabərində bir ağ rəngdə “Jiquli” sürətini azaldaraq onunla yanaşı sürməyə başladı. Eyni zamanda maşının yan pəncərəsindən gənc bir oğlan gülümsəyərək möhkəmdən səsləndi:

- Nə deyirsən, sənin qara köhləninlə mənin ağ atım yarışa bilər?

Kaman əvvəlcə bu təklifə nə deyəcəyini bilmədi, sonra isə fikirləşmədən cavab verdi.

- Varam.  

Gənc oğlan şərti kəsdi: 

-Əgər uduzsan, kepkanı alacağam səndən. Udsan, nə istəsən, verəcəyəm. Gedək?

Kaman başını yellədi, bu şəhərli oğlanı yarışda udmaq bir kənd qızı üçün çətin deyildi.

Gəncin səsi sakitliyi pozdu:

— Getdik!

Qız bir anlıq duruxdu, sonra gülümsəyərək atını daha da sürətləndirdi. Həyəcanlı yarış başlayırdı...

Yol boyunca ara-sıra maşınlar keçir, siqnal verirdi. Bu isə yarışın ritmini pozur, hər iki yarışçı üçün əlavə çətinliklər yaradırdı. Yarışmaqla yanaşı, onlar həm də maşınların arasından çevik şəkildə keçməli idilər. Bu maneələr yarışı daha da həyəcanlı və təhlükəli edirdi.

Qara köhlən atın yüyənləri qızın əllərində idi. O, yüyənləri bir az da dartaraq atını sanki sözsüz danışırmış kimi hazırlayırdı. Atın burun pərələri genişlənmiş, ayaqları yeri döyəcləməyə başlamışdı. Qız irəli əyildi, gözlərini qarşıdakı yolun uzaqlığına zillədi. Qarşı tərəfdə isə maşınını paralel sürən gənc oğlan sükanı sıxaraq əzmlə irəliləyirdi.

Yoldakı havaya qalxan toz buludu onların sürətini göstərirdi. Qızın köhləni maşından geri qalmırdı, bəzən hətta onunla yanaşı, bəzən isə bir addım öndə gedirdi. Maşınların yaratdığı səs-küyə, aradakı enişli-yoxuşlu yolların çətinliyinə baxmayaraq, qız özünü itirmir, yarışın ritmini qoruyurdu. Hər kəsin gözü bu qeyri-adi yarışdaydı — bir tərəfdə texnikanın gücü, digər tərəfdə isə qızın cəsarəti və köhlənin vəfası.

Qızın dayısı — kəndin kolxoz sədri idi. Elə həmin vaxt rayon mərkəzindən kəndə qayıdırdı. UAZ markalı maşında irəliləyərkən yolun kənarında at çaparaq irəliləyən birini gördü. Qızın dik oturuşu, atı ustalıqla idarə etməsi, atla bir bədən kimi hərəkət etməsi dayısını heyran qoydu.

Sədr sürücüyə tərəf dönüb təəccüblə dedi:

— Pah, səni! Qızdakı cürətə bax! Gör necə çapır! Elə bil bu atla doğulub...

Maşında sükut yarandı. Dayı baxışlarını yoldan çəkmədən qürurla gülümsədi. Amma nə bu yarışın səbəbindən, nə də qızın nəyə nail olmaq istədiyindən xəbəri vardı...

Amma o bilmədi ki, həmin qız onun bacısı qızı idi — kepka geyinmiş, yel kimi əsən, yüngül və inadcıl...

Qız atın belində qürurla əyləşmişdi. Qara köhlən sanki onun hər fikrini anlayırdı, yüyənin hər toxunuşuna itaət edirdi. Yol boyunca toz qalxır, ayaqlar altında xırda çınqıllar səpələnirdi. Qarşı tərəfdən gələn maşınların səsi yarışın həyəcanını bir az da artırırdı.

Gənc oğlan isə maşın yolu ilə, iddialı və əmin addımlarla irəliləyirdi. Onun dəmir atı da pis deyildi, amma Kamanın köhləni qədər diri və çevik görünmürdü.

İki tərəf uzun bir müddət baş-başa gedirdilər. Yol bəzən daralır, bəzən genişlənirdi. Arada çala-çuxur düşürdü, amma Kaman atının belində sanki yolla bir bədən olmuşdu — nə sağa əyilirdi, nə sola, bir an belə dayanmırdı. Onun əynindəki köynək yellənir, kepkası da bir az yan əyilmişdi.

Yarışın həyəcanı zirvəyə çatmışdı. Qara köhlənin ayaqları yerə dəymədən uçurmuş kimi qaçırdı. Kamanın gözləri irəlidə idi, nəfəsi qaynar, ürəyi yerindən çıxacaqmış kimi döyünürdü.

Qız və oğlan sanki yolda küləklə yarışırdılar. Qara köhlən atın yüyənləri Kamanın əllərində idi, qız göyə baxmadan, yolun hər qarışını hiss edərək çapırdı.

Kamanın qara köhləni sanki qanad açmışdı — qız atı cilovlayır, küləklə birləşərək yol boyunca uçurdu. Oğlan isə maşını az qala sınaqdan keçirirdi, qazı sonuna qədər basmışdı. Hər ikisi kəndə gedən asfalt yolda, biri dördayaqlı, biri dörd təkərli yarışırdılar.

Elə bu zaman sürətin uçuşu, qızın başındakı kepkanı havalandırıb zərblə maşının ön şüşəsinə çırpdı. Oğlan diksindi. Bir anlıq gözləri yol əvəzinə göydə yellənən kepkaya ilişdi. Maşın az qala yolun kənarındakı ağaca dəyəcəkdi.

Kaman dayanmadan çapmağa davam etdi. Qazansın deyə yox, uduzmasın deyə də yox, sadəcə dayanmaq istəmədi. İçində elə bil nə isə sındı, ya da əksinə, möhkəmləndi. Uşaqlığından bu yana ilk dəfə bir şeydən könüllü imtina etdi, amma bu imtina içində qəribə bir qalibiyyət hissi doğurdu.

Amma oğlan özünü ələ aldı, sükanı düzəltdi və daha ehtiyatlı sürdü. Qız isə heç nə olmamış kimi yoluna davam edirdi. Kepkasız qalan qara saçları havada küləklə rəqs edirdi, gözləri isə hədəfə — kəndin girişindəki daş nişanəyə dikilmişdi.

Yolun sonuna yaxınlaşdılar. İkisi də nəfəs almadan son metrləri qət edirdi. Qız atı bir az da sürətləndirdi. Oğlan da əyləci buraxdı. Sonda, hər iki gənc eyni anda kəndin girişindəki nişanənin yanına çatdı. Amma maşın bir burun boyu öndə idi.

Qız atı saxladı. Oğlan maşını. Hər ikisi nəfəs-nəfəsə, toz-torpaq içində bir-birinə baxdı. Heç nə demədilər. Sanki nəticənin əhəmiyyəti yox olmuşdu.

Nəfəs dərirdilər. Sanki bu yarış təkcə sürət deyil, ruhların mübarizəsi idi. Qız atdan endi, oğlan maşından düşdü. Maşının önşüşəsində ilişib qalan kepka yavaşca yerə düşdü.

Oğlan əyilib onu götürdü, Kamana uzatdı. Qız başını yellədi:

— Lazım deyil. Onsuz daha sürətliyəm.

Uzaqdan bir "UAZ" maşını yaxınlaşırdı. Kolxoz sədri — Kamanın dayısı gözlərini qıymış, bu qəribə mənzərəni seyr edirdi. Maşını saxlatdırıb, pəncərədən baxdı. Tanıd bacısı qızını.

— Bu qız... bizim, axı... — dedi sürücüyə pıçıldayaraq. — Gör nə edir?! .

Bir anlıq susdular. Yolun ortasında toz içində dayanmış iki gənc, biri köhlənin yanında, biri təkərlərin.

Oğlan əlini uzatdı:

— Mən Elçin. Yarışı uduzsam da, səni tanıdığıma şadam.

Qız bir anlıq tərəddüd etdi, sonra gülümsədi. Əlini uzatdı: — Kaman. Mənimçün qalib olmaq önəmli deyildi. Sadəcə, küləklə yarışmaq istədim, - deyərək atın üzərinə qalxdı və kəndə doğru çaparaq gözdən itdi.

O isə qızın arxasınca baxaraq düşündü: “bəzən insan uduzmaqla böyüyür, bəzi qələbələr isə bir kepkadan belə yüngüldür.2

Qarşıda isə yalnız kənd yox, yeni bir macəra onları gözləyirdi. Bu təsadüfi yarış, iki gəncin həyat yolunda gözlənilməz bir dönüm nöqtəsinə çevrilirdi...

Hələ bu yarış haqqında çooox danışılacaqdı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün mövzu gənclikdir, türk gəncliyinin ortaq platformalarda birliyi və sosial şəbəkələrdə təbliğat mövzusudur.

Türk dünyasının gələcəyi əsasən gənclərin birliyi və aktivliyindən asılıdır. Müasir dövrdə informasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı və sosial şəbəkələrin geniş yayılması gənclər arasında milli, mədəni və sosial bağlılığı gücləndirmək üçün yeni imkanlar yaratmışdır. Bu baxımdan, Türk gəncliyinin ortaq platformalarda birləşməsi və sosial şəbəkələrdə həyata keçirilən təbliğat kampaniyaları mühüm əhəmiyyət daşıyır.

 Türk dünyasında gənclər arasında əməkdaşlığı artırmaq üçün müxtəlif ortaq platformalar yaradılıb. Bu platformalar həm fiziki, həm də virtual mühitdə fəaliyyət göstərir. Onların əsas məqsədi gənclərin milli mənsubiyyətini gücləndirmək, ortaq dəyərləri paylaşmaq və birgə layihələr həyata keçirməkdir.

• Türk Gənclər Birliyi (TGB) kimi qurumlar müxtəlif türkdilli ölkələrdən gəncləri bir araya gətirir. TGB vasitəsilə illik konfranslar, mədəniyyət və idman tədbirləri təşkil olunur.
• Beynəlxalq Türk Akademiyası və Türk Dil Qurumları ilə birgə həyata keçirilən gənclər proqramları dil və mədəniyyət sahəsində əlaqələri möhkəmləndirir.
• TürkPA (Türkdilli Ölkələrin Parlament Assambleyası) gənclər üçün xüsusi forumlar və təlimlər təşkil edir.

Sosial şəbəkələr – Facebook, Instagram, Twitter, TikTok və digər platformalar – Türk gəncliyi arasında milli və mədəni şüurun artırılması, ortaq tarix və mədəniyyətin təbliği üçün effektiv vasitədir.

• Sosial şəbəkələr vasitəsilə gənclər türk dünyasının mühüm hadisələri, uğurları və tarixi şəxsiyyətləri haqqında məlumatları asanlıqla paylaşır.
• Müxtəlif hashtag kampaniyaları, onlayn aksiyalar və virtual toplantılar gənclərin birlik hissini artırır.
• Sosial media platformalarında milli-mədəni dəyərlərə əsaslanan video, foto və yazılı materialların paylaşılması geniş auditoriyaya çatır.

 Sosial şəbəkələr həmçinin gənclər üçün təhsil resursları və maarifləndirmə vasitəsi kimi istifadə olunur. Məsələn, türk dillərinin öyrənilməsi, milli tarix və mədəniyyətlə bağlı onlayn dərslər və seminarlar sosial platformalarda aktiv şəkildə təşkil edilir.

• Onlayn platformalarda keçirilən webinarlar, forumlar və müzakirələr gənclərin milli identifikasiyasını gücləndirir.
• Virtual mühitdə Türk xalqlarının mədəniyyətlərinin təqdimatı, qarşılıqlı anlaşma və tolerantlıq təbliği artır.

 Bununla belə, sosial şəbəkələrdə təbliğatın effektivliyi müəyyən problemlərlə üzləşir:

• İnformasiya bolluğu arasında doğru və etibarlı mənbələrin seçilməsi çətin olur.
• Bəzi hallarda milli və etnik stereotiplərin yayılması, qütbləşmə riski mövcuddur.
• Texnoloji imkanlar ölkələr arasında fərqli olduğundan, bərabərsizlik yaranır.

Gələcəkdə bu problemlərin aradan qaldırılması üçün ortaq strategiyaların işlənib hazırlanması, gənclər arasında dialoqun genişləndirilməsi vacibdir.

 Türk gəncliyinin ortaq platformalarda birliyi və sosial şəbəkələrdə aparılan təbliğat Türk dünyasının vahidliyi, milli-mədəni dəyərlərin qorunması və inkişafı baxımından böyük önəm daşıyır. Müasir texnologiyaların imkanlarından səmərəli istifadə gənclərin milli şüurunu gücləndirir, onları ortaq məqsədlər ətrafında birləşdirir və gələcəkdə Türk dünyasının birliyinə xidmət edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Başının altına yastıq qoyanlar,

Ayağın altına qumbara qoydu,

Nadanlar dünyanı qumara qoydu!

Mən belə dünyanın nəyindən küsüm?”

Söhbətimə xalq şairi Məmməd Arazın bu misraları ilə əbəs yerə başlamıram. Bu dəfə sizə kəşməkeşli ömür yaşayan, həyatın ağır sınaqlarından keçən bir xanımdan danışmaq istəyirəm. Bir vaxtlar ölkə mətbuatında gündəm olan Xalidə Xaliddən.

Amma, gəlin əvvəlcə onun ömür səlnaməsin vərəqləyək.

İsmayılova Xalidə Xalid qızı 24 dekabr 1965-ci ildə Lənkəran şəhərində ziyalı ailəsində anadan olub. Orta təhsilini Lənkəran şəhər 9 saylı Beynəlmiləl məktəbdə alıb. Orada oxuyarkən şagird komsomol təşkilatı katibi vəzifəsini daşıyıb. Sonra altı il Lənkəran Rayon Yerli Radio Verilişləri Redaksiyasinda diktor işləyib. 1984-1989 illərdə Azərbaycan Dövlət İncəəsənət İnstitutunun Mədəni-maarif fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. Ali təhsil aldıqdan sonra dörd il Lənkəran Uşaq Rəssamlıq Məktəbində İncəsənət tarixi müəllimi kimi fəaliyyət göstərib. Eyni zamanda həmin vaxt Lənkəran Şəhər Mədəniyyət Şöbəsinin komsomol təşkilat katibi vəzifəsini icra edib. 1993-1998-cə illərdə Lənkəran şəhər 4 saylı orta məktəbin müəllimi olub.1998-ci ildə isə, onu Lənkəran Dövlət Universitetinə(LDU), Pedoqogika və Psixologiya kafedrasının müdir müavini vəzifəsinə təyin ediblər. Eləcə də LDU-nun Rəssamlıq fakültəsində İncəsənət tarixi müəllimi kimi dərs deyib. 1999-cu ildən 2000-ci ilin may ayina qədər LDU-nun Mətbuat və İnformasiya Xidmətinin rəhbəri vəzifəsində çalışıb. 2000-ci ilin iyun ayından etibarən AMEA-nın Milli Münasibətlər İnstitutunda elmi işçi, eləcə də, institutun mətbuat xidmətinin rəhbəri kimi fəaliyyət gçstərib. 2003-cü ildə institutun bağlanmasi səbəbindən AMEA-nın Fəlsəfə, sonra isə Nizami adına Ədədiyyat institutunun elmi işçisi olub. 2007-ci ildə ədəbiyyat institunda Xarişi Ölkələr Ədəbiyyati və Ədəbi Əlaqələr şöbəsinə keçirilib. 2009-cu ildə elmi işi ilə əlaqədar onu həmin şöbənin nəzdində Türk xalqları Ədəbiyyatı Şöbəsinə köçürüblər. 2007-2014-cü illər ərzində “Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” mənzuməsi türk xalqları ədəbiyyatında” adlı dissertasiya mövzusu üzərində çalışıb. 2007-ci ildə Türkiyəli alim Yusif Gədiklinin “Şəhriyar və bütün türkcə şeirləri” adlı kitabını Azərbaycan türkcəsinə uygunlaşdıraraq Türkiyənin Azərbaycandakı Səfirliyinin mədəniyyət müşavirliyinin dəstəyi ilə nəşr etdirib. 2014-cü ilə qədər AMEA-nın Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Xarici Ölkələr ədəbiyyati və Ədəbi Əlaqələr şöbəsində elmi işçi olaraq işləyib. Mütəmadi olaraq Azərbaycan, Türkiyə və digər ölkələrin mətbuatında elmi, publisistik məqalələri, bədii yazıları ilə çıxış edib. 2020-ci ildən qardaş Türkiyədə yaşayır. Müstəqil araşdırmaçı-yazar kimi Türkiyə mətbuatında elmi araşdırma və bədii publisistik yazılarla çıxış edir. Azərbaycan və Türkiyə mətbuatında yayimlanan, iki qardaş ölkə şəhidlərinin həyat hekayələrindən bəhs edən “Öncə VƏTƏN” layihəsinin ideya müəllifi və rəhbəridir...

Deyir ki:- “Mətbuatımızın yaranmasının bu il 150 illiyi tamam olur. Azərbaycan milli mədəniyyətinin inkişafında geniş mənada mətbuatımızın sayəsində təkamül illəri olub, xalqımızın qabaqcıl fikir xadimləri məhz mətbuatımızın səhifələrindən öz işıqlı ideyalarını doğma xalqa aşılaya biliblər. Azərbaycan ötən əsrin sonlarında dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, həyatın bir çox sahələrində olduğu kimi, mətbuatın inkişafında da dönüş yaranıb, siyasi plüralizm və söz azadlığını təmin etmək üçün mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Hələ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti illərindən sonra, rüşeym halında inkişafını dayandırmış proseslər yenidən dirçələrək demokratik mətbuatın inkişafına xidmət etməyə başlayıb...”

O, 2000-2007-ci illərdə “Respublika”, “Azərbaycan müəllimi”qəzetlərinin, 2000-2013-cü illər arasında isə “Azərbaycan ordusu”qəzetində müxbər olaraq fəaliyyət göstərib. 2000-ci ildən Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. 2015-ci ildə “İnform.AZ" xəbər saytını qurub və sayta rəhbərlik edib. Türkiyədə məskunlaşdığı üçün 2020-ci ildən saytın fəaliyyətini  dayandırıb...

“Mən şəxsən mərhum Yusif Səmədoğlunun “Qətl günü” əsərindən sonra ona tay ola biləcək başqa bir əsərə rast gəlməmişəm. Kəmiyyətdən danışmıram, keyfiyyətdən danışıram. Sovet dövründə məğrur qədəmlərini atan ədəbiyyatımız indi nə gündədir, nə üçün hətta iməkləyə bilmir? Yaxşı tərcümə də qeybə çəkilib. Nə edək, kimi oxuyaq, necə oxuyaq? Ən sərfəli yol sosial şəbəkələrdir, onlarda da nə redaktor var, nə korrektor, kim necə bacarır, elə də yazır. Nəşr olunan kitablar da, maşallah olsun, qalaq-qalaq. Doğrudur, kitaba pis demək olmaz, amma kitabyazan onu abırlı yazıb cəmiyyətə təqdim etməlidir. Açıq etiraf etmək lazımdır ki, bizim oxucular çap edilən kitabları oxumurlar, az-çox maraqlananlar da “diaqonal” üzrə oxuyurlar. Füzulini, Vaqifi, Səməd Vurğunu, Bəxtiyar Vahabzadəni, İlyas Əfəndiyevi, Xətaini, Fərman Kərimzadəni oxuyub həqiqi zövq almış oxucu indi birdən-birə bəzi “xanəxarab” müəlliflərin yazılarından necə faydalana bilərlər? Və yaxud bu qədər üzdəniraq qəzet buraxınca, yüzlərlə eyni məqsədlə yaradılan, lakin bu məqsədlərdən baş çıxarılmayan saytlar yaradınca bir-iki abırlısını işlət, deyim iş görürsən. Çox təəssüf! Yaratdıqları, guya postmodernizmdir, o da ki... Yazıçı və jurnalist olmaq istəyənlər də həddindən ziyadədir. Gərək adamın özündə insaf ola və hər kəs öz işi-peşəsi ilə məşğul olmalıdır. Bir kənddə ki, əhalinin hər on nəfərindən biri müxbir, yaxud şairdir, buna nə deyəsən? Kimə lazımdır bu? Yazarların sayı, internetdə cürbəcür kanalların, portalların sayı vurub çıxıb kəlləçarxa, bax buna təəssüflə yanaşıram. Eyni fikri, eyni ifadəni, eyni mövzuda eyni sözləri nə qədər təkrar etmək olar?”- söyləyir.

Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarla bağlı ciddi araşdırmalar aparıb çoxcildlik kitab üzərində işləyir. Fəqət, maddi imkanı yol vermədiyindən bu kitablar hələ də işıq üzü görməyiblər. Tədqiqat apardığı vaxtlar hətta İranın hüquq mühafizə orqanları tərəfindən saxlanılaraq bir neçə günlük həbs olunub da. Ölkə rəhbəri işə qarışandan sonra onu azad ediblər. Şəhriyarla bağlı xeyli yanlışlıqları üzə çıxarıb və əsl həqiqəti ortaya qoya bilib...  

Deyir ki:- “Mən həmişə demişəm, Şəhriyar haqqında çox əsərlər yazılıb. Amma Şəhriyarı Şəhriyar olaraq ortaya qoya bilməmişik. Alim işini bilirsiniz də, onun haqqında yazılan bütün əsərləri oxuyub, təhlil etmişəm. Bu əsərlərin hamısında Şəhriyar barəsində məlumatlar bir-birini təkrar edir. Amma mən İranda olan ərəfədə görüşlərim oldu. Görüşdüyüm insanlar onu daha yaxından tanımağıma yardımçı oldu. Yekunda bir qərara gəldim, Şəhriyarı Şəhriyar edən onun millətinə, dilinə, insanlığa bağlılığıdır. O, fani dünyaya, dünya malına bağlı biri deyildi, dəhşətli dərəcədə kasıb yaşayıb. Amma ona çevrəsi, şah, şahın yoldaşı tərəfindən çox təkliflər olub. Şair isə heç birini qəbul etməyərək kasıb, acı həyatına tablaşıb və belə güclü-samballı əsərlər ortaya çıxarıb. Mənim yaralı yerim Şəhriyarın doğum tarixinin bugünədək düzgün yazılmamsıdır. 1904, 1905, 1906, 1907-ci il yazanlar var. Mən özüm də bugünədək 1906-cı il deyə istinad edib yazmışam.  Nəhayət, İran səfərimdə Şəhriyarın şəxsiyyət doğum şəhadətnaməsini gördüm; orada 1905-ci il martın 26-da doğulduğu yazılır. Yəni  bu tarixin düzgün yazılmasını istərdim. Bir də Şəhriyar barədə orta məktəb dərsliyində çox qısa bilgilərin verilməsi məni narahat edir...”

Ölkədə, dünyada baş verən məsələlərdən xəbərdar olmağı xoşlayan xanımdır. Gələcəklə bağlı çox narahatdır. O, sanki güc mərkəzidir. Onun enerjisindən, sərt xarici görkəmindən qorxmaq lazım deyil. Əksinə, o, inanılmaz dərəcədə həssas və emosionaldır. Ancaq özünü düşünmür, hamıya yardımçı olmağa tələsir. 

“Bir məqamı da qeyd edim ki, mən ən əsası xoşbəxt bir anayam. Peşman deyiləm ki, bu günə qədər elmlər namizədi olmamışam, kitablarımı çap etməmişəm. Maddi və mənəvi resurslarımı iki övladıma sərf etmişəm ki, layiqli, intellektual gənc kimi formalaşsınlar. İndi də onlar  məndən tələb edir ki, ana, kitablarını bitir. Bilirsiniz, insan çox qəribə bir məxluqdur. Həyatda qarşısına nə qədər çətinlik, mücadilə çıxır. Bunlara dözmək, çətinliklərə sinə gərmək, yenə də gülmək hər insana nəsib olmur. Zamanında çox gözəl maddi imkanlarım olub. O vaxtlarımda özümdən də çox çevrəmdə ehtiyacı olan insanları düşünmüşəm. Kimsə qapımdan peşman qayıtmayıb. Halal xoşları olsun. Mən həyatımda özüm üçün yaşamamışam. Hər zaman başqaları üçün yaşamışam.”- söyləyir.

İnsanlara çox inanır. Dəfələrlə aldansa da- "Məni birinci dəfə aldatsalar, aldadana ayıb olsun, ikinci dəfə aldansam, mənim özümə ayıb olsun"- kəlamını dilə gətirir. Əliaçıq və səxavətli xanımdır. Dostluqda mehribandır, rəfiqələri ilə yaxşı anlaşa bilir. Milli adət-ənənələrə çox bağlıdır. Hətta romantik düşüncələrində belə reallıqdan uzaqlaşmır və duyğularını adamların çoxundan daha real yaşamağı bacarır...

...Bəli, bu ilin sonuda Xalidə xanımın 60 yaşı tamam olur. Sizə söylədiyimiz bu söhbət, qoy onun yubileyinə bir hədiyyəmiz olsun!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

.Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

      RƏSUL RZA

    “MƏNDƏ İXTİYAR OLSA”

Mən istəyirəm:
buludlar ağlasın, uşaqlar ağlamasın –
analı, ya anasız!
Mən istəyirəm:
güllər açılsın, güllələr açılmasın –
amanlı, ya amansız!
Mən istəyirəm:
qapılar qapansın soyuq olanda hava –
gözlər qapanmasın,
sözlər qapanmasın!
Mən istəyirəm:
yanğınlar sönsün, ümidlər sönməsin!
Meyvələr dəysin öz fəslində,
Bəhər – meyvə, məhsul.
Ürəklərə söz dəyməsin.
Bəhərdən budaqlar əyilsin,
insan başı əyilməsin
xəcalətdən, ya gücsüzlükdən!
Axsın bulaqlar göz yaşı kimi
torpağın üzərində.
Göz yaşı bulaq kimi axmasın
dünyanın heç bir yerində.
Hər şey insana baxsın,
insan ələ baxmasın!
Gecələr ulduzlar oyaq olsun,
insanlar yatıb dincəlsin!
Qüvvət toplasın sabahın xeyirli işlərinə!
Açsın gözlərini gələcəyin ümidli səhərinə!
Mən istəyirəm;
sevinc, səadət bol olsun!
Ürəkdən ürəyə, ölkədən ölkəyə
açıq yol olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

                      Sağlam qidalanmaq çox vacibdir

Həyatda uğura doğru gedən yolda sağlam orqanizmə malik olmaq da həlledici amillərdən sayılır. Sağlam orqanizmə malik olmaqçünsə sağlam qidalanmaq başlıca şərtdir. Sağlam qidalanma barədə çox oxuyuram. Bütün qidalara, şərtlərə əməl etməyə çalışıram. Mütəxəssis məsləhətlərini həmişə səbrlə dinləyir, saf-çürük edirəm. Xüsusən, adət etdiyimiz həyat tərzinə qlobal dəyişiklik tələb etməyən, sadə olan və doğrudan da fayda gətirən üsullara diqqət yetirirəm.

Mütəxəssislər əksərən sağlamlığı möhkəmləndirməyin bu qaydalarını tövsiyə edirlər:

1.     Qidalanma zamanı bişmiş qidadan (müxtəlif xörəklərdən) daha çox çiy qidaya (meyvə və tərəfəz salatlarına) üstünlük verin.

2.     Qidanı yağda qızartmayın. Daha çox buğda bişən yeməklər yeyin.

3.     Alınma çörək yeməyin. Belə çörəyin hər 100 qramında 1 qram duz var.

4.     Duzdan və istotdan uzaq qaçın.

5.     Şəkər yeməyin.

6.     Az yağlı qidalardan, tünd və kəskin olmayan ədviyyatlardan və yağsız süd məhsullarından istifadə edin.

7.     Kərə yağı və heyvan piyindən qəti istifadə etməyin.

8.     Gündəlik bitki yağı limitiniz 50-75 qramdan çox olmamalıdır.

9.     Şirin qazlı içkilər içməkdən imtina edin.

10.Fəst-fuddan nə qədər uzaq dursanız bir o qədər yaxşıdır.

11.Kolbasa məhsulları və yarımfabrikatlardan, konservləşdirilmiş qidadan çalışın yan keçəsiniz.

12.Yeməkdən qabaq çiy su için, amma yeməkdən dərhal sonra su içməməyə çalışın.

13.Vitamin və mineralların gündəlik miqdarını qida ilə qəbul etməyin qayğısına qalın.

Əziz oxucularım, unutmayın ki, düzgün qidalanmaqdan orqanizmimizin vəziyyəti, bizim əhvar-ruhiyyəmiz, xarici görünüşümüz bilavasitə asılıdır. Heç bir dava-dərman, heç bir incəsənət və əyləncə, heç bir kosmetika onun yerini verə bilməz.

Əgər siz düzgün qidalanmanın elementar qaydalarına riayət etsəniz xəstəliklər sizdən mütləq yan keçəcək, özünüzü tam gümrah, enerji ilə dolu hiss edəcəksiniz. Bunlar da sizə uğura doğru daha inamla addımlamaqda yardımçı olacaqlar.

Qidalanma zamanı «nə yeməli» sualına cavab 13 qayda ilə sizlərə təqdim olundu, indi də «necə yeməli» qaydalarını diqqətinizə yönəldirəm. Təbii ki, belə qaydalar da müxtəlif mənbələrdə müxtəlif cürdür. Mən yenə də sizə ən çox tövsiyyə olunan qaydaları təqdim edirəm:

1.     Qidanı xırda-xırda dişləyib yeyin.

2.     Hər tikəni yaxşıca çeynəyin.

3.     Yalnız aclıq hiss edəndə yeməyə çalışın.

4.     Əsəbi, həyəcanlı olanda, narahatçılıq hiss edəndə yeməyin.

5.     Yemək prosesində bütün diqqətinizi yeməyə yönəldin.

6.     Ayaq üstündə, uzanıqlı, üzü üstə yemək yeməyin, yalnız oturub yeyin.

7.     Günlük rasionunuzu 2-3 böyük qida qəbulundan 4-5 kiçik qida qəbuluna dəyişin.

8.     Gün ərzində ən çox qidanı günorta naharında qəbul edin. Ən az isə şam yeməyində.

9.     Çalışın, yalnız yeni hazırlanmış qidalar yeyəsiniz. Qalmış, köhnəlmiş yeməklərdən qaçın.

10.Çalışın yalnız təbii qidalar yeyəsiniz.

11.Qida rasionunuzu qarışıq edin, orada mütləq meyvə, göyərti, ağartı, faydalı dənli bitkilər, paxlalı bitkilər yer alsın.

12.Gün ərzində qidadan aldığınız kaloriləri fiziki hərəkətlərlə əritməyə çalışın.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

İlqar İsmayılzadə fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Cənub təmsilçisi

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı oxucularına "Qələm tutan incə əllər" layihəsində  Cəlilabad ədəbi mühitinin xanım yazarları təqdim edilir. Həmin layihə çərçivəsində təqdim edəcəyimiz digər görkəmli nümayəndə Cəlilabad ədəbi mühitinin tanınmış nümayəndəsi, şair Gülşən xanım Şahmuradlıdır.

Qısa təqdimat:

Əliyeva Gülnişan Qara qızı (Gülşən Şahmuradlı): 1954-cü ilin mart ayının 20-də Cəlilabad rayonunun Xanəgah sovetliyinin Təzəkənd (indiki Çəmənli) kəndində dünyaya göz açıb. Atası Əliyev Qara Ağahüseyn oğlu II Dünya Müharibəsinin iştirakçısı və II qrup əlili olmuşdur.

Gülnişan Əliyeva 1961-ci ilin dərs ilində Təzəkənd ibtidai məktəbin I sinifinə daxil olmuş, 1964-cü ildə ibtidai məktəbi bitirib, orta təhsilini Xanəgah kənd orta məktəbində davam etdirmişdir. 1970-71-ci dərs ilində tam orta məktəbi uğurla bitirdikdən sonra Xanəgah kəndində Məmmədyarov adına sovxozda əmək fəaliyyətinə başlamışdır.

1975-ci lldə ailə həyatı qürmuş, bu evlilik həyatından 5 övladı, 12 nəvəsi və 2 nəticəsi vardır. Gülşən xanım uşaq yaşlarından etibarən ədəbiyyat sahəsinə həvəs göstərmişdir. O, müxtəlif mövzularda bir-birindən maraqlı və gözəl şeirləri ilə yanaşı həm də bayatılar yazır. 1979-cu ildə ailəvi olaraq Cəlilabad şəhərinə köçmüş və burada məkunlaşmışdır.

Cəlilabad şəhərinə köçdükdən bir müddət sonra Cəlilabad rayon Mərkəzi Kitabxanasında kitabxanaçı olaraq işləmişdir. Hazırda isə təqaüdçüdür.

Doğma elimizin bu ağbirçək xanımı, eyni halda Cəlilabad ədəbi mühitinin dəyərli nümayəndəsi olan Gülşən Şahmuradlı dörd kitab müəllifidir. Onlar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. "Sızlayanda ürəyimin telləri" 2008;

2. "Yoxdan məni xəlq eləyən" 2019;

3. "Ulu nəslim" (Şəcərə) 2024;

4. "Ömrümün adı Vətən" (Şeirlər və bayatılar), 2025.

İndiyədək qələmə aldığı şeirlərinin müəyyən bir hissəsi "Sözün işığı", "Mədəni-marif" və "Dan ulduzu" jurnallarında, həmçinin, "Kaspi", "Mədəniyyət", "Azad qələm", "Yeni gün" və "Həkəri" qəzetlərində çap olunub.

Bədii ədəbiyyat nümunələri:

Gülşən xanımın qələmi ilə yazılmış şeirlərdən bir neçəsi ilə tanış olaq:

Sənin ətrin bihuş edir ruhumu,

Seçilirsən hər çiçəkdən qızılgül,

Görünəndə sevgili yar əlində,

Nazlanırsan can üzürsən, qızılgül.

Açılanda təptəzə qönçələrin,

Gözəl olur o zərif ləçəklərin.

Sən şahısan axı gül-çiçəklərin,

Sevib sinəm üstə qoyum qızılgül.

Səhər-səhər şeh düşəndə üstünə,

Sərraf gözlər vurğun olur hüsnünə.

Öpüb səni qoyum gözüm üstünə,

Bağçaların bəzəyisən qızılgül.

Yaraşıqlı çiçəklərin göz oxşar,

Aşiqlərin sənə dastanlar qoşar.

Bülbüllərin sənin eşqinlə yaşar,

Söylə bərabərin varmı qızılgül?

Gülşənəm vurğunam gözəl güllərə,

Yaraşıqsan incə, zərif əllərə.

Xoş duyğular gətir, sən könüllərə,

Alqış deyək sənə hər an, qızılgül.

Gülşən xanımın bədii ədəbiyyat sahəsində qələmə aldığı nümunələrin bir hissəsi də bayatılar janrına aiddir. Onun qələmə aldığı bayatılardan bir neçəsinə diqqət edək:

Mən nə deyim bəxtimə

Gün doğacaq bəxtimə?

Alovdan don geyindim,

Sən yazıldın bəxtimə.

Saçının qarasına,

Dən düşüb arasına.

Bil səni dəyişmərəm

Dünyanın yarısına.

Yuxularım çin oldu,

Uçdu göyərçin oldu.

Mən səni incitmədim

Ayrılıq neyçün oldu?

Son olaraq doğma elimizin tanınmış şairi Gülşən xanıma uzun, sağlam, mənalı-məsud ömür, yaradıcılıq sahəsində yeni-yeni nailiyyətlər arzulayırıq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün nəsr vaxtıdır, sizlərə Mirmehdi Ağaoğlunun “Ayda həyat var” hekayəsi təqdim edilir.

Mirmehdi AĞAOĞLU

“AYDA HƏYAT VAR?”

Onun indi ən çox axtardığı təklik idi. Son vaxtlar təklik mübtəlası olmuşdu. Hətta o dərəcədə ki, təkadamlıq kamerada ömürlük həbs yaşayan məhbuslara qibtə edəcək həddə çatmışdı.

Deyəsən, neçə vaxtdır axtardığını da dünən tapmışdı. Səhər bir saat tez gəldiyi üçün axşam da işdən erkən çıxmış, həmişə pay-piyada evə getdiyi marşrutdan burularaq kimdənsə qaçırmış kimi təlaşla Montinin tanımadığı məhəllələrinə dönmüşdü. Şəhər qəzaya uğramış layner ləngliyilə qaranlıqda batdıqca o da bu hüznlü qərqoluşa baxa-baxa uzun ayaqlarını xizək kimi ataraq suyun üzərində gəzişən böcək rahatlığı ilə məhəllələrin arası ilə dolaşmışdı.

Axşamın avtomobil təlaşından uzaq bu sakit məhəllələr Çin səddi dəyanəti ilə şəhərin səs-küyünü ondan kənarlaşdırmış, onu ovsunlu bir dünyaya salmışdı. Səsdən əlavə şəhərin sürətlə dəyişən, qəfil varlansa da, öz yoxsul zövqü sayəsində marka geyimləri heç bir moda qaydasına uymadan əyninə təpişdirmiş varlı adam idimsizliyi ilə seçilən azman, beton siması da hələlik buralara ayaq açmamışdı. Odur ki, çay dibindən çıxardığı qumlu palçığı əzmlə ələyərək içindən tapdığı mədən qırıntısını qənimət bilən qızılaxataran səbrilə naməlum məhəllələr arasında dolaşdıqca arasıra qabağına çıxan inqilabdan əvvəlki və sovetlərin ilkin dövrünün memarlıq nümunələrini görüb doğmasına qovuşan adam kimi sevinir, gündəlik qayğılarla döyünməkdən usanmış ürəyi qəfəsdən buraxılmış quş kimi nəvazişlə çırpınır, çırpınır, onu ötən əsrin ənginliklərinə uçururdu.

Sakinləri işdənmi, ya hardansa başqa yerdənmi (çox güman ki, elə işdən) qayıtdıqca suyun altında gizlədiyi nişangah gözlərini ov görən saat qəfil açan timsah sayıqlığı ilə işıqları yanmağa başlayan evlərə, sanki boynunda ağır dəmir zəncirlərlə soyuq Sibir meşələrində dəmir yolu çəkməkdən düşərgəyə dönən katorqaçı bezginliyi ilə əllərində dolu zənbilləri ölüvay addımlarla bu işıqları yanmağa başlayan mənzillərə dönənlərə tamaşa etdikcə bədənini kəfəntək bürüyüb onu sıxan yorğunluq tədricən su torpağa hopan kimi canına hopub hardasa dərin qatlarda özünə yer eləmiş, mənzərənin seyrindən ruhlanaraq bu adamlar kimi evinə dönmək yerinə bir az daha dolaşmış və bu adamlara, işıqlı pəncərələrə baxdıqca həyat qaynamağa başlayan mənzillər, talelər barədə müəyyən süjetlər qurmuş, ona elə gəlmişdi ki, canlı insanların yox, obrazlarla dolu xəyali romanın içində gəzinir, nəhayət, xeyli dolaşıb yorulandan sonra qərara gəlmişdi ki, sabah da işdən çıxandan sonra Montinin əsrarəngiz məhəllələrində gəzib özünün ədəbi-coğrafi kəşflərinə davam etsin.

***

Anasının halı pisləşmişdi. Telefonda danışanda bu gün qızdırmasının olmadığını, səhhətinin bir qədər düzəldiyini söyləsə də, səsi onu ələ verir, öskürəyi kəsilmirdi. Neçə gündü bu hal davam edirdi. Əvvəl fikirləşdilər ki, yəqin, xəstəliyinə görədir. Anası uzun illər revmatoid-artriddən əziyyət çəkirdi. Lakin atasının da ona qoşulmağı şübhələri artırırdı. Omikron ola bilərdilər, kovidin yeni ştamı. Dünən telefonla danışanda təcili yardım çağırmağı təklif etsə də atası “yox” demişdi. Anası üzüyolaydı, üstünə getsən razılaşırdı, amma atasına söz demək çətindi, öz bildiyini heç kəsə verən deyildi. Atasının, ümumiyyətlə, əvvvəldən həkim-məkimdən zəhləsi gedib, özü-özünün təbibi olub. Xəstələnib yatağa düşsə də, həkimdi, dava-dərmandı, yaxın buraxmayıb. Elə öz-özünə, ac qalaraq, təbii vasitələrlə qidalanaraq, ot-ələf gəvələyərək sağalıb ayağa qalxıb.

Pandemiya başlayandan da elə hey deyib ki, bu, böyük qüvvələrin, massonların işidir. Süni surətdə yaradılmış virusdur. Bunda hər gün Facebook-da, Youtube-da baxdığı videoların da rolu az deyildi. Hə, bütün yaşlı adamlar kimi, o da sosial şəbəkələrdə gününü axşam edənlərdəndi. Elə bu şübhəyə də sosial şəbəkələrdəki videolardan qapılmışdı. Düzdür, pandemiya başlayandan maskadan istifadə etmişdisə də bunu daha çox cərimələnməmək qorxusu ilə eləmişdi. Peyvənd söhbəti çıxan gündən isə ilk başdan etiraz eləmiş, oğlunun vaksin olunmağına bir söz deməsə də buna böyük dövlətlərin oyunu kimi baxdığı üçün övladını da gizli-gizli axmaqlıqda qınamışdı. Əlbəttə ki, oğlunun vaksin olunmaq təklifindən də hər dəfə israrla imtina etmişdi. Əsas kimi isə Facebook-da baxdığı, guya gizli mesaj ədasıyla yalnız onun qabağına çıxan hansısa videoları misal gətirmişdi.

Atası israrla omikron olmadıqlarını, sadəcə, soyuqladıqlarını iddia edirdi. Halbuki gəlib baş çəkməyə də qoymurdu. Deyirdi evinizdə körpə var, ona keçər, gəlməyin.

Gün ərzində bir neçə dəfə zəng edib anasının vəziyyətini öyrənmişdi. Heç nə dəyişməmişdi, eyni cür öskürürdü. Xəstələnmək bahasına olsa da, gərək işdən çıxanda gedib dəyəydi, lap qayıdandan sonra virusu uşaqlarına keçirsə belə getməliydi. Başqa yolu yox idi.

Ona gələndə isə virus barədə özünün də şübhələri var idi, bəzən pandemiya ilə bağlı elə qərarlar verilirdi ki, istər-istəməz fikirləşməyə bilmirdi: görəsən, bu virus kimin həyətində becərilərək bayıra buraxılıb?! Amma ətrafında koviddən gedənlərlə bağlı o qədər hadisə eşitmişdi ki, qorxmaya da bilmirdi. Özünə görə yox, ata-anasına, ailəsinə görə.

İşdən çıxanda ani də olsa dünənki kimi Montində dolaşmaq keçdi könlündən. Ah, necə rahat, sakit anlar idi dünənki gəzinti dəqiqələri. Üstəlik, qulaqlığı keçirmiş, gəzişə-gəzişə Marsel Prustun “İtirilmiş zamanın izində” romanını dinləmişdi. Təəssüf, bu gün də eyni şəkildə təkrarlanmayacaqdı və onu üzən səbəblərdən biri də bu idi: rahatlığının pozulması, daha doğrusu, olmaması.

Yolüstü aptekə girib zəruri dərmanı alandan sonra atasıgilə yollandı, indi valideynlərindən başqa heç kəsin yaşamadığı o soyuq evə.

Qapını atası açdı və onu görər-görməz bir qədər geri çəkilərək, gülə-gülə və açıq-aşkar istehza ilə dedi:

– Yox, yaxın gəlmə, gəlmə.

Tərəddüd etsə də, bir anlıq götür-qoydan sonra başa düşdü ki, atası ilə nəinki görüşməli, üstəlik, həmişəki kimi boynuna sarılıb hər iki yanağından öpməlidir. Çünki atası indi belə ironiya edirsə, sağalandan sonra gör nə şəbədələr qoşacaqdı.

Atası ilə görüşüb-öpüşənə kimi anası da o, içəri girərkən uzanıb büründüyü xovlu qəhvəyi odeyalı kənara atıb divandan qalxdı. İllərin ərini yamsılamaq alışqanlığı ilə eynən atası kimi bir qədər kənara çəkilib həmən ironik və eyni zamanda səmimi gülüşü ilə “görüşmə-görüşmə” desə də, oğlu ona sarılanda ram olub övladını qucaqladı.

– Ay bala, niyə gəldin, sənə demədik gəlmə? – Atası bu dəfə ciddi-ciddi söylədi. 

– Allah eləməmiş, evdə uşaqlara keçər, – anası davamını gətirdi.

– Qalmısız burda ikiniz, ada kimi, xəbərimiz də yoxdu. Qızdırman olub bu gün? – Anasından soruşdu.

– Yox, elə indicə ölçdüm.

– Ay oğlum, heç nə yoxdu onda, nahaq gəlmisən, evinizdə körpə uşaq var.

– Heç nə olmaz, – nəsə demək naminə dedi, – çox öskürmüsən? Gələ, dərman almışam, – əlindəki ağ sellofan paketi anasına uzatdı. Başqa nə dərman almaq lazımdır, deyin, ayağımı soyunmamış gedim alım.

– Ay bala, heç nə lazım deyil. Onu da nahaq almısan.

– Bəlkə, təcili yardıma zəng edim, gəlib test götürsünlər? Hər ehtimala qarşı.

– Lazım deyil, anana soyuq dəyib.

– Baxın də. – Atası ilə mübahisə etməyin yersiz olduğunu bildiyi üçün üstünə getmədi. – Eviniz soyuqdur.

Ev, həqiqətən, soyuq idi. Paralelepiped formalı balaca, alüminium rəngində soba otağın o iri başında fil balası kimi xortum borusunu pəncərənin bir gözündən çıxarıb korun-korun yanırdı. Görünür, ya qazın xodu az verilmişdi, ya evin dəlmə-deşiyi çox idi (evin dəlmə-deşiyi insafən çox idi), içəri buz kəsilmişdi. Təkcə nazik köynəkdə, bəzənsə hətta maykada gəzdiyi ikiotaqlı xudmani mənzilinə baxanda bura Frans-İosif Torpağı idi. Bircə ətrafda iri buz parçaları və morjlar əskikdi.

***

– Ehtiyatlı olmaq lazımdır, bu dəqiqə, demək olar, hər evdə bir xəstə var. – Əl-üzünü sabunla yuyub keçib mətbəx masasının bir tərəfində – bura gələndə həmişə əyləşdiyi yerdə, atası ilə üzbəüz – oturandan sonra söhbətə başladı. Valideynləri təkcə axşam vaxtlarında yerkökü çuvalı kimi kip dolan, tutacaqları hər cür mikrob, virus, bakteriyaya qucaq açan avtobusda gəldiyinə görə yox, həm də omikron olduqlarından şübhələndiyi üçün yuyunduğunu hiss edərlər deyə zəvzəyərək özünü “xəstəlik vahiməsi”nin pərdəsi altında gizləməyə çalışdı. Həqiqətdə isə dediyi kimi idi. Şəhərdə hamı kovidin ştamından və deyilənə görə, onun əlamətləri olan qızdırma, baş-boğaz ağrısı, qripdən dad edirdi. Kimi dindirirdin, ya özünün, ya da ailəsində kiminsə xəstə olmasından gileylənirdi.

– Nahaq gəldin, bala, evinizdə körpə uşaq var.

– Heç nə olmaz.

– Neynəsin? Mən o vaxt Zeynəbgil xəstələnəndə gedib dəyə bilmədim, hələ də xəcalət çəkirəm.

– Onlar karonaydılar də, – anası ərinin o vaxt baldızıgilə getməməyinə haqq qazandırmağa çalışdı.

– Yox e, nə karona, hamısı boş şeydi.

Doğrudan da, pandemiyanın qızğın çağında bibisi, əri və qızı xəstələnib evə sığınmışdılar. O vaxt atası bir neçə dəfə gedib onları yoluxmaq istəsə də, həm bibisigil gəlməyə qoymamışdılar, həm də özüqarışıq anası və yoldaşı da getməyinə etiraz etmişdi, düzü, atasının xəstələrə kömək məqsədilə verə biləcəyi pulu da olmamışdı. Ən başlıca səbəb də pulsuzluq olmuşdu oğlunun nəzərində, yoxsa atasını fikrindən bu dünyada heç nə döndərə bilməzdi, getmək istəsəydi, çölə çıxmaq qadağasına da məhəl qoymaz, gedərdi. 

Anası süfrəyə yemək düzənə qədər dərmanın qabından istifadə qaydası yazılan kağızı çıxarıb bərkdən oxumağa başladı: “...gündə iki qaşıq yeməkdən qabaq içmək lazımdır”.

– Yox e, bala, bizdə omikron yoxdu, mənim xəstəliyimdəndi, – süfrəyə yemək çəkə-çəkə anası müdafiə olunmağa çalışırdı.  – Hər il bu vaxtı qalxır.

Anasının sözündə də haqq vardı, ötən il fevral ayında da azarlayıb bir neçə gün yatağa düşmüşdü. Amma onda səbəb başqa idi. Ər-arvad kənddəki qohumlara dəyməyə getmiş, anası orda kartof əkinində qaynı xatununa kömək edib özünü soyuğa vermişdi. Bakıya gələndən sonra da elə həmin axşam qızdırması qalxmışdı.

– Çölə-bayıra çıxanda da maska taxın, dükandan gələndən sonra spirtlənin.

– Çölə-zada çıxmıram, şükür Allaha, hər şeyimiz var. 

Anasının şükranlarına baxmayaraq, masaya qoyduğu doğranmış sosiska ilə kartof qızartmasından ibarət qara tava bolluqdan dəm vurmurdu.

– Çörək almağa atan gedir.

– Maska taxın yenə də.

– Taxır, taxır, – anası hazırcavablıq elədi.

– Hansı maskanı, bir aydı cibində gəzdirdiyini? – Atasına baxa-baxa qəhqəhə çəkdi.

Atası bayaqdan telefonu qurdalayırdı. Başını qaldırıb ona baxdı:

– Yox ala, taxıram, – gülümsədi.

Nə əcəbsə atasının bir neçə gün əvvəl çəkdirdiyi laxlayan alt qabaq dişinin yeri görünmədi və çürüdüyü üçün çıxarılan ağac yeri kimi atasının artıq qocalmasının əlaməti olan boşluğu görməməyi onu bir qədər toxtatdısa da, neçə vaxtdı imkanlaşdırıb onu stomatoloqa apara bilməməsinin utancı da içini qarsdı.

Daha bu mövzuda öyüd-nəsihət verməyi lüzum görməyib o da telefonu çıxardı, son xəbərlərə yüngülcə göz atıb tavadan özünə yemək çəkdi.

Anası da süfrəni bəzəməyi bitirəndən sonra  masanın bir qırağında əyləşdi. Atası Youtube-da nəsə qoşub telefonu masanın qırağındakı Füzulinin qəzəlləri olan qəhvəyi kitabın üstünə qoydu, bir tərəfini də divara elə söykədi ki, oğlu da görsün və xörəkdən üç-dörd qaşıq boşqabına çəkib yeməyə başladı.

Atasının Youtube-da qoyduğu video amerikalıların Aya uçmağı barədə idi. Veriliş elə ilk dəqiqədəncə Amerikanın Aya uçuşunu yalanlamağa çalışırdı. Bu cür söhbətləri çox eşitsə də, dərhal reaksiya vermədi, gözlədi atası danışsın, sonra o, öz fikrini bildirsin. Amma yenə də maraq onu çəkir, yeməyini yesə də, diqqətini verilişdən ayırmırdı.

– Baxmısan bu verilişə? – Atası haçandan – haçana dilləndi.

– Buna yox, başqalarına baxmışam.

Aparıcı basıb-bağlayır, amerikanların Aya uçmaması barədə müxtəlif dəlillər gətirir, mütəxəssis rəylərini bölüşürdü.

– Hamısını Hollivudda çəkiblər. – Atası əminliklə dilləndi. – Belə çıxırdı bir dəfə artıq bu verilişə baxıb, indi də onun üçün təkrar qoyub ki, oğlunu da bu həqiqətdən hali etsin.

– Belə fikirlər var, amma təsdiqini tapmayıb.

– Burda sübut edirlər də. – Atası qətiyyətlə dedi, elə bil amerikanların Aya uçmasının guya videosunu Hollivudda çəkən rejissorun assistenti olub, ya da amerikalıların yalanını çıxaran o məşhur videoda kosmos dekorasiyalı studiyanın qapısını açıb sirləri faş edən adam özü imiş.

Atası ilə mübahisənin yersiz olduğunu bilsə də, geri çəkilmədi:

– Əgər amerikalılar Aya uçmasaydılar, SSRİ onların yalanını çoxdan çıxarardı.

– A bala, SSRİ də Amerikanın tayı olub. Sən elə bilirsən Qaqarin kosmosa uçub?

– Onu sən yaxşı bilərsən, 4 yaşın vardı, – zarafata salsa da, atası ciddiyyətini pozmadı. Çeynədiyi tikəsinin son hissəsini də udub çəngəli ona tuşlayaraq səsinin tonuna bir qədər amiranəlik qatdı:

– Qaqarini məgər elə-belə öldürdülər?

– Öldürmədilər, təyyarəsi qəzaya uğradı.

– Yox, – bir qədər əsəbi tonla, – piyan olanda orda-burda danışırmış ki, kosmosa uçmayıb. Onun üçün də SSRİ Qaqarini aradan götürdü.

Elə bil ərinin vacib dövlət sirrini açmağından narahat olan anası ondan qabaq dilləndi:

– Siz Allah, öz söhbətinizi edin, – sanki bir az danışsaydı, ərini də Qaqarinin aqibəti gözləyəcəkdi.

– Bax, bu uje, həqiqətən, yalan oldu. İlan Mask Marsda koloniya yaratmaq niyyətindədir e, bu layihəyə milyonlar xərcləyir, sən nə danışırsan?

– Burda sübut olunur ki, amerikalılar Aya uçmayıblar də. – Gözləri ilə telefona işarə elədi. – Yerin ətrafında güclü maqnit pərdəsi var, onu dəlib keçmək mümkün deyil.

– O pərdənin zəif olduğu keçidlər var ki, həmin nöqtələrdən kosmosa çıxırlar.

– Amerikalılar ora çatanda görüblər ki, orada yaşayış var.

Bu vaxt, həqiqətən, verilişdə deyildi ki, guya Nil Armstronqun Aya ayaq basdığı an birbaşa translyasiyanın kəsilməsinin səbəbi naməlum varlıqların ekrana düşməsi olub. Buna görə də NASA yayımı dərhal dayandırıb. O dövrdə NASA-da çalışdığını deyən bir pensiyaçı da həmin çəkilişin fotolarını proyavka elədiyini söyləyirdi.

– NASA-nın özü bu cür verilişlərdə maraqlıdır, piar olunur.

– Sən nə danışırsan? Heç kəs kosmosa uçmayıb, nə ruslar, nə də amerikalılar.

– Necə olur peyğəmbər merac edə bilir, Qaqarin kosmosa uça bilmir?

– Kafir-kafir danışma, – anası bu dəfə ona hirsləndi. – Sən Allah, öz söhbətinizi edin. – Ayağa durub dəstərxandan para çörəyi götürdü, doğrayıb yarısını atası ilə onun qabağına, yarısını da öz qabağına qoydu.

– Sən indi deyirsən Ayda yaşayış var? – Tavadan özünə yenə yemək çəkdi, sonra qaşığı doldurub atasının boşqabına sarı apardı.

– Yox, istəmirəm, mənə çəkmə.

– Ye də.

– Şor yeyəcəm, – əlini qaşığın qabağına sipər elədi. – Arvad, o şordan bir az ver.

Anası ayağa durub qapısı atasının kürəyi səmtə düşən soyuducunun ağzını açdı, dördkünc saxsı qabdakı şoru çıxarıb masaya qoydu:

– Nə yesək, axırda mütləq şor da yeməliyik, – anası gülümsədi, bu gülüşlərdə yoxsulluğu gizləmək cəhdi də sezildi.

Lap düzünə qalsa, şordan o da vaz keçməzdi. Boşqabın böyründəki çörək diliminin narıncı qabıq tərəfindən bir tikə kəsib onunla şordan bir çimdik sıyırdı.

– Sənə də süzüm?  – Elə ayaq üstəcə çay süzüb stəkanı ərinin qabağına qoyan anası soruşdu.

– Hələ istəmirəm, bir azdan.

– Sən inanmırsan Ayda yaşayış olduğuna? – Atası çəngəlin ucu ilə boşqabın qırağından bir az şor sıyırdı, çörəyin üstünə yaxıb ağzına apararaq soruşdu.

– Sən inanırsan?

– Bunlar deyir var də. – Atası telefondakı verilişə işarə elədi. Quran da deyir ki, başqa aləmlər var.

– Yenə aparıb Qurana bağladın. Quran məgər astronomiya dərsliyidir?

– Sən Qurana inanmırsan?

– Mən elmə inanıram. Elm də bu barədə dəqiq heç nə demir. Sənin bu rusların isə öz aləmlərində amerikalıların yalanını çıxarmaq istəyirlər. – Çörəyin qırağından bir qırıq da kəsib şordan sıyırdı, ağzına apardı, çeynəyə-çeynəyə danışdı: – Nədir-nədir bunlar kosmosa birinci uçduqları halda, Aya ilk ayaq basan amerikalılar oldu. – Tikəsini uddu, əllərinin tozunu ovub tökürmüş kimi bir-birinə sürtüb sonra göyə tuşladı:

– İlahi, sənə çox şükür. Allah bol eləsin. Sağ ol.

– Nuş olsun, çay süzüm?

– Hə, içərəm.

Bir anlıq özünü rəsmi dairələrin hər dediyini qanun kimi qəbul edən “Gün var əsrə bərabər” əsərinin obıvatel qəhrəmanı, Qazanqapın oğlu Sabitcan kimi hiss elədi.

Atası hələ yeyirdi:

– Səncə, biz bu kainatda təkik?

– Ata, açığı, bu dəqiqə məni belə şeylər maraqlandırmır.

– Füzulidən qurtarmışıq, keçmişik Aya. – Anası da oğluna dəstək verirmiş kimi narazı tərzdə dilləndi:

– Füzuli də qabağımdadı, – sol qolunun yanında dayanan kitaba işarə elədi.

– Mən demirəm e belə verilişlərə baxma, bax. Mən də amerikalıların Aya çıxıb-çıxmaması ilə bağlı materiallara az baxmamışam. Orda da bu iddialar irəli sürülür, amma sonra faktlarla təkzib olunur. İstəsən, linkini ataram. Belə verilişlərin çoxu sensasiya xətrinə çəkilir.

Atası onun sözü ilə razılaşdığı üçünmü, yoxsa oğluna kar etməyəcəyini düşündüyü üçünmü barmağını qızğın dəmirə vurub çəkirmiş kimi cəld hərəkətlə telefonun ekranına toxundurub verilişi saxladı. Birdən-birə mətbəx səssizliyə gömüldü.

– Bayaqdan söndür də bunu, başımız getdi.  – Anası şikayətləndi.

– Yaxşı, mən gedirəm, ana, sən o dərmanı elə indidən başla iç. Başqa nə dərman da lazım olsa, de, alım gətirim. – İri qurtumlarla çayını içə-içə dedi.

– Elə bunu atacam, bəsdi, – anası dilləndi. Yaxşıyıq biz.

– Gəlib-eləməyin, qoy təmiz sağalaq, sonra gələrsiz, – atası yenə tənbehlədi. Hər həftəsonu uşaqlarını və yoldaşını da götürüb ailəcə onlara gəlməyinə işarə edirdi.

– Yaxşı, – dilucu cavab verdi. – ata, mənə dair nə qulluğun var? – Ayağa durdu, asılqana sarı getdi, daha ata-anasına sarılıb xudahafizləşməyi lazım bilmədi, ehtiyatlandı. Ümidvardı ki, valideynləri duyuq düşməz.

– Yox, bala, heç nə lazım deyil. Uşaqlara salam apar.

– Yaxşı.

– Gözlə, – anası çağırdı və o, əynini geyinənə qədər mətbəx şkafının dolablarını qarışdırıb nəsə bürmələdi. – Gələ, bu klyoku da qoy sumkana. Xurma qurusudu, atan o gün almışdı. – Anası sellofana sarınmış balaca bükülünü ona uzatdı.

– Salamat qalın.

Qapıdan çıxaçıxda atası dalınca dilləndi:

– Sən yenə də bir maraqlan, gör Ayda yaşayış var?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Murad Vəlixanov, "Ədəbiyyat və incəsənət"

Bu gün oxucularımıza növbəti Azərbaycan filmi olan "Cin mikrorayonda" barədə danışacağam. Həm filmin məndə yaratdığı təəssürat, həm də internet vasitəsilə əldə etdiyim məlumatlarla oxucularımıza fikrimi çatdırmağa çalışacağam.

1985-ci ildə ekranlaşdırılan və "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının istehsalı olan "Cin mikrorayonda" filmi kinodramaturq Eldəniz Quliyevin ssenarisi və Oqtay Mirqasımovun rejissorluğu ilə ərsəyə gətirilmişdir.

Musiqili fantastik kinokomediya janrında çəkilən filmdəki hadisələr müasir şəhərlərdən birində baş verir. Filmdə rəmzi məna daşıyan cin obrazının müasir məkana daxil olması, müasir adamlarla ünsiyyətə girməsi bütünlüklə şərti xarakter daşıyır. Filmin izlədiyi ideya, aşıladığı fikir də məhz bu şərtilik fonunda çatdırırlır.

Moskva ssenarini niyə qəbul etmirdi?

Kinodramaturq Eldəniz Quliyevin ssenariləri əsasında bir çox filmlər çəkilib.

O, "Cin mikrorayonda" bədii filminin ssenarisini Moskvada Ali Ssenari və Rejissorluq kurslarında (1979-1981) təhsil aldığı zaman yazıb.

Tələbəlik illəri ustad sənətkarlardan Tarkovskidən, Valentin Yejovdan dərs alıb.

Eldəniz müəllim deyir ki, adlarını çəkdiyiniz sənətkarlar bu ssenarini oxudular və qəbul etdilər: “Diplom işi üçün yazdığım "Cin mikrorayonda" ssenarisi müəllimlərim tərəfindən yüksək qiymətləndirildi”.

O, vətənə dönüncə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında redaktor vəzifəsinə təyin olunur. Və elə həmin məqamda da diplom işi üçün yazdığı ssenarini kinostudiyanın rəhbərliyinə təqdim edir. Həmin ildən etibarən 3 il müddətində ssenari kinostudiyanın arxivində qalır.

Həmin dövrdə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru Cəmil Əlibəyov, baş redaktoru isə Asim Cəlilov idi. Kinostudiyanın nəzdində fəaliyyət göstərən Bədii Şurada isə dövrün ən görkəmli sənətkarları - Bayram Bayramov, Əhmədağa Muğanlı, Toğrul Cuvarlı, Ramiz Rövşən çalışırdı.

Bir neçə müddət sonra Eldəniz Quliyev də Bədii Şuranın üzvü seçilib.

Filmin ssenarisi 1984-cü ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının rəhbərliyi tərəfindən qəbul etdikdən sonra onu təsdiq etdirmək üçün Moskvaya göndərlər.

Eldəniz müəllim deyir ki, o dövrdə ssenarilər Moskva Dövlət Kino İdarəsində bir neçə mərhələni keçdikdən sonra təsdiq olunurdu: “Təəssüf ki, Moskvada ssenari maneələrlə qarşılaşdı. Moskva Dövlət Kino İdarəsi ssenaridə qoyulan məsələnin məğzinin sovet sisteminə uyğun olmadığı bəhanəsi ilə onu təsdiq etməkdən imtina etdi. Baxmayaraq o vaxt ssenari qəbul olunmuşdu, ancaq reallaşdığı bir zamanda onlar təşvişə düşdülər. Və ancaq şərt əsasında ssenarinin ekran variantının çəkilməsinin mümkünlüyü fikrini irəli sürdülər. Şərt ondan ibarət idi ki, əgər ssenariyə musiqi, mahnı yazılsaydı, onun ekran variantını çəkmək mümkün ola bilərdi. Yəni, ssenaridə qaldırılan problemləri ört-basdır etmək üçün musiqi gücündən istifadə etməli idik. Biz məcburi şəkildə bunu etməyə razılıq verdik".

Musiqi əlavəsi

Müəlliflər Vaqif Səmədoğlunu yaradıcı heyətə dəvət edərək onunla əməkdaşlıq etmək fikrində olduqlarını bildirirlər. Vaqif Səmədoğlu filmin mahnısı üçün mətn yazmağa razılıq verir və tez bir vaxtda bunu həyata keçirir. Filmin musiqisini isə Rafiq Babayev yazır.

Bundan sonra filmin istehsalata buraxılma məsələsi təsdiq olunur və hazırlıq prosesinə başlanılır.

Raykinin oğlu

Qeyd edək ki, filmin əsas yaradıcı heyəti müəyyənləşdirildikdən sonra aktyor heyətinin seçiminə başlanılıb.

Filmin sınaq çəkilişlərində çox sayda aktyorlar iştirak edir. Hətta kənar studiyalardan olan aktyorlar da filmdəki əsas rolların sınağına dəvət olunur.

Ssenarist deyir ki, cin rolunun seçimində çox əziyyət çəkdik: “Səbəb də o idi ki, cin rolunu yaradan aktyor həm oxumalı, həm rəqs etməli, bir sözlə, plastikası olmalı idi. Təəssüf ki, bizim aktyorların əksəriyyəti plastikadan məhrum idi. Plastikaya malik olanlar isə kino üçün uyğun hesab olunmurdu. Cin rolunun sınağına Arkadi Rakinin oğlu Konstantin Rakin də dəvət olunmuşdu. Konstantin Rakin bu dəvəti böyük məmnuniyyətlə qəbul etdi. Eyni zamanda Q.Krayçensovu da cin rolunun sınağına dəvət etmişdik. O da dəvəti qəbul etdi. Ancaq sonrakı proseslərdə Konstantin Raykin xarici səfərə yollandı, Krayçensov isə çalışdığı teatrdakı iş rejiminə görə sınaq çəkilişlərinə qatıla bilmədi və məktub yazaraq bizdən üzrxahlıq istədi".

Bundan başqa, müğənni Valeri Leontyev də cin rolunun sınağına dəvət olunub.

Özümüzünkü

Sınaq çəkilişlərində Rəşid Mahmudzadə də iştirak edirdi. Bədii Şura onun ifasını əsas götürərək cin roluna təsdiq etdi.

Film adından da göründüyü kimi cinin mikrorayonda peyda olmasından bəhs edir. Gözləmək olardı ki, cinin görünüşünü daha da fərqli formada yaratsınlar. Ancaq cini görən olmadığı üçün yalnız onun xəyali təsəvvüründən istifadə olunmalıydı. Bu baxımdan da "Cin mikrorayonda" filminin yaradıcıları cinin görünüşünü müasir formada verməyə üstünlük veriblər.

Rejissor deyir: “Ancaq rejissor, rəssam və mən hələ cin obrazını yaradacaq aktyoru tapmamışdan əvvəl onun necə olacağını dəqiqləşdirmişdik. Mən istəmirdim ki, cini həmişə təqdim olan görüntülərdə, məsələn, başı keçəl, qulaqlarında sırğa və s. formada yaradaq. Necə ki, cinin görüntüsünü dəqiqləşdirmişdik, saçı qıvrım olaraq o cür də verdik və sonrakı proseslərdə də səhv etmədiyimizi anladıq. Çünki tamaşaçı da təqdim etdiyimiz cinin görüntüsünü qəbul etmişdi. Əslində cin bizim daxildəki istifadə etmədiyimiz potensialın-qabiliyyətimizin, bacarığımızın və s. maddiləşmiş, insan cildinə girmiş bir variantıdır. Ona görə də filmdəki cinin o cür görkəmdə olması zənnimcə, məqsədəuyğun idi".

Cinin köhnə bir çırağına içindən çıxması da filmin dəyərli kadrlarından biri hesab olunur: "Filmin əsas qəhrəmanı Rüstəm dənizdə çimərkən ayaqqabıya oxşar bir şey tapır və başa düşmür ki, bu nədir. Elə ki, Rüstəm sevdiyi qızdan rədd cavabı alır, belə bir məqamda əlindəki ayaqqabıya oxşar saxsı qabı bir kənara tullayır ki, bu zaman da cin peyda olur. Onu da qeyd edim ki, cinin çıxdığı qab gildən düzəldilmiş qədimi çıraq idi.

Yeri gəlmişkən, filmin adı da əvvəlcədən necə seçilibsə sona qədər də eyni qalıb. Rejissor deyir: "Təbii ki, bu ad filmin ideyasından irəli gəlirdi. Hər bir insan öz daxilində göründüyündən qat-qat güclüdür. Sadəcə olaraq onu realizə edə bilmir. Və ona görə realizə edə bilmir ki, günümüzün sosial-ictimai, siyasi problemləri, bir-birinə oxşayan mikrorayon evləri kimi adamı sıxır. Ancaq buna baxmayaraq formasız tikilən mikrorayon evlərində də elə adamlar yaşayır ki, onlar daxildəki güclərini aşkara çıxarmaq üçün cəhd etsələr, o zaman heç bir maneə ilə qarşılaşmazlar. Sadəcə olaraq hər şeydə azacıq da olsa cəhd etmək lazımdır".

Ötkəm İskəndərov

Rüstəm obrazının fotosınağında çoxsayda aktyorlar iştirak edib, ancaq kinosınağında yalnız Ötkəm İsgəndərovla Fərhad Yusifov yoxlanıb.

Ö.İsgəndərov deyir ki, Eldəniz Quliyev Rüstəm obrazını mənim üçün yazmışdı: “Ancaq məni sınaq çəkilişlərinə filmin ikinci rejissoru Tofiq Məmmədov dəvət etmişdi. Sınaq çəkilişlərinin son proseslərində məlum oldu ki, Bədii Şura Rüstəm obrazı üçün ifamı bəyənmiş və yekdilliklə mənə səs vermişlər".

Cin rolunun sınağından xəbərdar olan aktyor bu barədə deyir: "Yadımdadır ki, məşhur müğənni Valeri Leontyevi də cin roluna dəvət etmişdilər. Filmin direktoru Aydın Moskvada Valeri Leontyevlə danışıqlar aparmış, ancaq müğənni bu təklifi qəbul etməmişdi. Yaxşı ki, Rəşid Mahmudzadə cin rolu üçün kəşf olundu".

Aktyor  bir sıradigər mətləblərə də toxunur: “Dəniz kənarında olan çəkilişlər zamanı gecə epizodlarını çəkmək üçün bir müddət orada qalası olduq. Şəxsən Rüstəm obrazı mənə yaxın olduğu üçün çəkiliş vaxtı heç bir çətinliklə qarşılaşmırdım. Elə bilirdim ki, özümü yaradıram".

Aktyor davam edir: “Dənizin dalğalı, havanın küləkli olduğu məqamlarda da çəkilişlər aparılırdı. Filmin bir neçə kadrı da Şıxov çimərliyində lentə alınıb. Ssenariyə əsasən sahildən 500-600 metr uzaqda, hardasa dənizin ortasına tərəf istiqamətlərdə çəkiliş olmalı imiş. Qayıqla həmin məsafədə getdik və məni suda qoyaraq özləri qayıqla kənara çəkildilər. Qayıq motorlu olduğu üçün çəkiliş heyətini sürətlə məndən uzaqlaşdırdı. Mən onları çox uzaqdan görürdüm və onu da görürdüm ki, qızğın müzakirə gedir".

Təbii ki, təsadüfən Ötkəm İsgəndərovu suda tək qoyaraq kənara çəkilməyiblər. Bu kadrda aktyorun suda üzən səhnəsi lentə alınmalı idi: "Doğrudur ki, üzməyi bacarırdım, ancaq dənizin dərinliyində suda tək-tənha qalmağın vahiməsi məni elə basmışdı ki, etiraf edim, qorxurdum. Bir tərəfdən də suda çabalamaqdan yorulmuşdum. Əlacım qışqırmağa qalmışdı. Elə hey "gəlin çəkin" deyə qışqırırdım. Yorğun görünüşüm, suda güclə üzərək xilas olunmağa cəhd etməyim müəlliflərə lazım idi və buna görə də bəlkə də bilərəkdən məni suda saxladılar".

Başqa bir epizodda isə Ötkəm İsgəndərovun - Rüstəmin ayağının yerdən üzülmə, göydən sallanma səhnəsi var: “Həmin epizod üçün çox çətin və mürəkkəb qurğu fikirləşmişdilər. Həmin qurğunu mənim bədənimə bağlamışdılar. Yuxarıdan isə məni bir növ qaldırıcı kranla tutmuşdular. Bu epizodun çətinliyi onda idi ki, mən dəqiqliklə yuxarı qaldırılmalı, yellənmək imkanı yaratmamalı idim".

Yeri gəlmişkən, bu epizodun çəkilişləri kinostudiyanın pavilyonunda lentə alınıb: "Bildiyiniz kimi kinostudiyanın pavilyonu müəyyən saat üçün hazırlanırdı. Və həmin saat ərzində çəkilişlər yekunlaşmalı idi. Nəhayət ki, çətinliklə də olsa çəkilişləri yekunlaşdırdıq. Rejissor çəkiliş üçün hamıya minətdarlıq bildirdi və hər kəs də çıxıb getdi. Təsəvvür edin ki, pavilyonu sonuncu tərk edən də ədəb-ərkanla işıqları söndürüb getmək istəyəndə sanki mən yuxudan ayıldım. Axı hamı ilə birgə, bəlkə də hamıdan çox bu səhnədə əziyyət çəkən mən olmuşam. Belə bir məqamda məni yuxarıdan sallanmış vəziyyətdə qoyaraq və unudaraq çıxıb getmək olardı? Pavilyonu sonuncu tərk edəndən soruşdum ki, "bir dəqiqə dayanın, bəs məni kim xilas edəcək?" Cavabında təəccüblə "sən hələ ordasan?" dedi. Sonra yaradıcı heyəti yenidən geri çağıraraq məni qurğudan azad etdilər".

Söhbət əsnasında aktyor Eldəniz Quliyevlə olan dostluğunun 1972-ci illərə təsadüf etdiyini qeyd edir: “Hətta Moskvada təhsil aldığımız illərdə tez-tez görüşürdük. Eldəniz həmişə mənə deyərdi ki, "elə bil səni ətalət basıb, irəli getməyin üçün kimsə səni arxadan itələməlidir. Rüstəm obrazının yaranma tarixi belə başlamışdı. Təbii ki, cinin olması mistik bir varlıqdır. Filmin son epizodlarında deyildiyi kimi, gərək insan kənardan kömək gözləməsin. Hər bir insan öz həyatı uğrunda düzgün mübarizə aparmalı, yalançı prinsirlərdən uzaqda qalmalıdır".

Onu da qeyd edək ki, SSRİ dövründə sualtı çəkilişlər yalnız Yaltada aparılırdı. "Cin mikrorayonda" filminin də sualtı çəkilişləri Yaltada aparılıb. Bu baxımdan çəkiliş qrupu iki dəfə olmaq şərti ilə Yaltaya səfər edib: "İlk səfərimiz zamanı hava şəraiti əlverişli olmadığı üçün çəkiliş apara bilmədik. Ancaq ikinci səfərimizi avqust ayına təyin etdik. Həmin ayda Yaltada hava şəraiti çəkiliş üçün imkan yaradırdı. Bu həmin epizoddur ki, mən suyun altında çırağı tapıram” deyir Ötkəm İskəndərov.

2-ci kateqoriya

Filmin çəkilişləri bir çox yerlərdə - Bakının Əhmədli və Günəşli yaylalarında, bulvarda, Mərdəkanda, Şüvəlanda, Şağanda, Qız qalasının ətrafında, eyni zamanda isə kinostudiyanın pavilyonunda aparılır. Filmin hazırlıq işləri bitdikdən sonra hər iki Bədii Şura tərəfindən o qəbul olunur. Amma bu qədər çətinliyı, çək-çevirə, əzab-əziyyətə baxmayaraq Moskva Kino İdarəsi filmi 2-ci kateqoriyaya layiq görür.

Bax cin mikrorayonda bu cür peyda olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)

Türkan Cəfərli, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Dünya ədəbiyyatının incilərindən biri olan və mənim ən çox sevdiyim, haqqında danışmaqdan yorulmadığım və dəfələrlə üzərinə qayıtdığım əsərlərdən biri olan “Maqbet”i ilk dəfə idi ki, tamaşaçı kimi izləmək imkanım oldu. Əsərdə mənə tanış olan obrazları teatr səhnəsində görməyin həyəcanını yaşamaq ayrı bir hissdir.

Qeyd edim ki, “Maqbet” əsasında ilk film hələ XX əsrin əvvəllərində, daha dəqiq desək, 1916-cı ildə Con Emerson tərəfindən çəkilib. Müasir dövrümüzə qədər bu möhtəşəm əsər haqqında həm rejissorlar, həm də teatr xadimləri tərəfindən müxtəlif yanaşmalara, təhlillərə rast gəlmək olar.

Bu yaxınlarda Akademik Milli Dram Teatrında Uilyam Şekspirin “Maqbet” faciəsinin motivləri əsasında hazırlanan “Ledi Maqbet” tamaşasını izlədim. Düzü, əsərin teatr taleyi ilə bağlı aydın bir fikrə sahib deyildim. Ona görə də bir qədər qərarsız idim. Səbirsizliklə tamaşanın başlanmasını gözləyirdim. Xalq artisti Bəsti Cəfərovanın bir neçə rolunu izləmişdim. Və məndə belə bir təəssürat yaranmışdı ki, tamaşa gözlədiyimdən fərqli və maraqlı olacaq.

Öncə tamaşanın yaradıcı heyəti ilə maraqlandım. Səhnə əsərinin quruluşçu rejissoru əməkdar artist Nicat Kazımov, quruluşçu rəssamı Samirə Həsənova, bəstəkarı Azər Hacıəsgərli, işıq üzrə rəssamı Rafael Vaqifoğlu, rəqslərin quruluşçusu Lalə Hacıyeva, rejissor assistenti Ceyran Başarandır.

Xalq artisti Bəsti Cəfərova, əməkdar artist Elşən Rüstəmov, xalq artisti Sabir Məmmədov, əməkdar artist Məsmə Aslanqızı, aktrisa İlahə Həsənova, aktyor Elnur Qədirov, əməkdar artistlər Aslan Şirin, Elşən Cəbrayılov, Elnar Qarayev, aktyorlar İlyas Əhmədov, Vüsal Mustafayev, Rüstəm Rüstəmov, Cavidan Novruz, Elçin Nurəliyev, Nəzrin Abdullayeva, Məhsəti Tahirzadə, Aylin Həşimli, Rüzgar Qasımzadə və Dilarə Məhərrəmlinin rol aldığı tamaşaya maraq kifayət qədər idi. Hadisələr o qədər gərgin və sürətli şəkildə cərəyan edir ki, bir anlıq özünü səhnədə hiss edirsən. Bu da aktyorların istedadından və işlərinin öhdəsindən necə ustalıqla gəldiklərindən xəbər verir.

Rejissor Nicat Kazımov U. Şekspirin “Maqbet” faciəsi əsasında işlədiyi “Ledi Maqbet” tamaşasında hadisələrin mərkəzi hərəkətverici qüvvəsi kimi, tamaşanın əsas obrazı olaraq diqqəti Ledi Maqbetin üzərində cəmləşdirib. Ledi Maqbet əsas qəhrəmanın – Maqbetin səviyyəsinə qaldırılıb, vurğu və diqqət xeyir-şər, sehr-cadu motivi ilə yanaşı, qadın məkrinə yönəlib. Personajlar tarixi şəxsiyyətlərdir. Tamaşa qisas arzusunun, şöhrətpərəstliyin və təqsirkarlığın ifrat dərəcəsini göstərir.

Səhnə əsərində teatr dekoru, qrim, geyim dizaynı diqqətimi çəkir. Həqiqətən tamaşaya böyük diqqət və əmək sərf olunub. Bu da teatrımızın inkişafından, beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan modern yanaşmadan xəbər verir. Sevindirici haldır ki, tamaşaçıların əksəriyyəti gənclərdən ibarət idi. Qayıdaq tamaşaya: Xalq artisti Bəsti Cəfərovanın səsindən vahiməyə düşməmək olmur. Bəli, güclü qadın obrazı oynamaq və tamaşaçını vahimədə saxlamaq asan məsələ deyil. Bu vahimə həm də insan xislətinin necə mürəkkəb və dolaşıq olduğunu göstərmiş olur...

 Xalq artisti Sabir Məmmədovun doğma səsini səhnədə eşitmək isə ayrı bir məsələdir. Dialoqlarındakı səbr, təmkin və inamı bütün varlığınla hiss edirsən. Bu da tamaşaya rəng qatmış olur. Gənc aktyorlar da rollarının öhdəsindən bacarıqla gəlirlər. Səhnədə işıqlar qaranlığı, qaranlıq isə işığı izlədiyi kimi, aktyorlar da bir-birilərini dəqiqliklə izləməyi bacarırlar. Xüsusən də əməkdar artist Elşən Rüstəmovun aktyorluq bacarığını qeyd etmək istərdim.

Həyəcan ən üst səviyyədədir... Düzü, bu qədər də gözləmirdim. Pərdə enir... Ancaq tamaşaçını hadisələrin gedişatından ayırmaq olmur.

Bunu tamaşanı izləyənlərin gözlərindən sezmək olur.

 Alqışlar...

Və daha gurultulu alqışlar...

“Ledi Maqbet”in teatr taleyinə ancaq sevinmək olar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.05.2025)