Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı ilə birgə layihəsində bugünkü mövzumuz Azərbaycanın 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Türk dünyası ilə inteqrasiyasıdır.

2020-ci ildə Azərbaycanın Qarabağ uğrunda – ermənilər üzərində qazandığı qələbə – xalq arasında “Zəfər müharibəsi” adlandırılan 44 günlük Vətən müharibəsi – təkcə ölkənin ərazi bütövlüyünün bərpası deyil, həm də regionda siyasi və geostrateji balansın dəyişməsi ilə nəticələndi. Bu zəfər, Azərbaycanı yalnız regional deyil, eyni zamanda Türk dünyasının inteqrasiyasında aparıcı bir oyunçuya çevirdi.

Qələbədən sonra Azərbaycan ilə digər türkdilli dövlətlər arasındakı münasibətlərdə nəzərəçarpacaq aktivləşmə müşahidə olunur. Bu inteqrasiya siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni sahələrdə müxtəlif formalarda özünü göstərməkdədir.

  Zəfərdən sonra dəyişən geosiyasi mənzərə:

 44 günlük müharibənin nəticəsində Ermənistanın kapitulyasiyası və Qarabağın böyük hissəsinin azad olunması Cənubi Qafqazdakı güc balansını Azərbaycanın xeyrinə dəyişdi. Bu, həm də Türk dünyasının Qafqaz regionunda möhkəmlənməsi üçün tarixi fürsət yaratdı. Ən önəmlisi isə, bu zəfərlə Azərbaycan türkdilli dövlətlərə yalnız mənəvi deyil, həm də real siyasi nüfuzunu nümayiş etdirmiş oldu. Türkiyənin Azərbaycana açıq dəstəyi bu prosesdə xüsusi rol oynadı və Türk birliyinin praktik gücünü göstərdi.

  Türkiyə ilə müttəfiqlik və “Şuşa Bəyannaməsi”:

 Azərbaycanın Zəfərdən sonra atdığı ilk ciddi addımlardan biri 2021-ci ilin iyun ayında Türkiyə ilə imzalanan Şuşa Bəyannaməsi oldu. Bu sənəd iki ölkə arasında strateji müttəfiqliyi təsdiqləməklə yanaşı, Türk dünyasının hərbi və siyasi baxımdan inteqrasiyasını gücləndirən mühüm bir mexanizmə çevrildi. Bəyannamədə qarşılıqlı müdafiə öhdəlikləri ilə yanaşı, ortaq hərbi təlimlərin keçirilməsi, silah istehsalı sahəsində əməkdaşlıq və müdafiə sənayesində informasiya mübadiləsi kimi məsələlər əksini tapdı.

  Türk Dövlətləri Təşkilatında fəallaşma:

 2021-ci ilin noyabrında Türk Şurasının adının Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) olaraq dəyişdirilməsi və təşkilata yeni baxışın formalaşdırılması ilə Azərbaycan bu qurumda daha fəal və təşəbbüskar mövqe tutmağa başladı. Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın qazandığı hərbi-siyasi nüfuz TDT daxilində də ona söz sahibinə çevrilmək imkanı verdi. Təşkilatın sammitlərində Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışlarında Türk birliyinin gələcəyi ilə bağlı strateji hədəflər tez-tez səsləndirilir.

  Nəqliyyat və enerji layihələri – Zəngəzur Dəhlizinin önəmi:

Zəfərdən sonra Cənubi Qafqazda yeni nəqliyyat xəritəsi formalaşmağa başladı. Ən önəmli layihələrdən biri Zəngəzur dəhlizidir. Bu dəhlizin açılması Türk dünyasının fiziki inteqrasiyası üçün mühüm addımdır. Azərbaycanın təşəbbüsü ilə canlanan Zəngəzur Dəhliz layihəsi – yəni Çin-Türkiyə-Avropa marşrutu üzrə yükdaşımaların artırılması – türkdilli dövlətlərin iqtisadi əlaqələrini intensivləşdirir və Azərbaycanın bu marşrutda əsas qovşaqlardan biri kimi rolunu artırır.

  Humanitar və mədəni əlaqələrin genişlənməsi:

 Azərbaycan Zəfərdən sonra yalnız siyasi və iqtisadi deyil, həm də mədəni-humanitar sahədə Türk dünyası ilə əməkdaşlığı dərinləşdirdi. Bakıda və Şuşada keçirilən Türk mədəniyyətinə dair festivallar, birgə konfranslar, ədəbiyyat günləri, tələbə mübadilə proqramları bu sahədəki aktivliyi nümayiş etdirir. Azərbaycan universitetləri türkdilli ölkələrdən tələbələr üçün yeni proqramlar təqdim edir, elm və təhsil sahəsində ortaq təşəbbüslər gerçəkləşdirilir.

  Qarabağın Türk dünyasında yeni status:

 Zəfərdən sonra Qarabağ yalnız Azərbaycan üçün deyil, Türk dünyası üçün də simvolik məna daşımağa başladı. Şuşa şəhəri "Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı" elan edildi. Bu, bir tərəfdən Qarabağın Türk dünyasına inteqrasiya olunmasına, digər tərəfdən isə beynəlxalq səviyyədə tanınmasına xidmət edir. Türk mədəniyyəti ilə bağlı tədbirlərin bu ərazidə keçirilməsi regionun mədəni diplomatiya baxımından nüfuzunu artırır.

 Azərbaycanın Zəfər müharibəsindən sonra Türk dünyasına inteqrasiyası təkcə milli maraqların deyil, ümumtürk həmrəyliyinin ifadəsi kimi dəyərləndirilməlidir. Bu inteqrasiya siyasi və iqtisadi hədəflərlə yanaşı, ortaq tarix, dil və mədəniyyətin bərpasına yönəlmiş bir strateji kursdur. Mövcud təşəbbüslərin davamlı olması üçün türkdilli ölkələr arasında siyasi iradə, qarşılıqlı güvən və praktiki əməkdaşlıq mexanizmlərinin daha da gücləndirilməsi zəruridir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəli, bütün diqqətlər Fransanın cənubundakı Kann şəhərində mayın 13-dən 24-dək davam edən Kann Film Festivalınadır, bu il festival “Unikal Perspektiv” kateqoriyasında yarışan filmlərlə (bu kateqoriyada çəkilmiş 20 filmdən 9-u debüt əsəridir) ilk dəfə rejissorluqda güclərini sınayan məşhur aktyorların iştirakı ilə əlamətdardır. Müxtəlif xarici mənbələr festivalın gedişatını şərh etməkdədirlər, o gün olsun, bizlər də bu sayaq möhtəşəm forumlara akreditasiya oluna bilək arzusu ilə mən də bu mənbələrdən sizlər üçün ən maraqlı olanları seçdim.

Aktyorların rejissora çevrilməsi fenomeni

Ən çox gözlənilən cazibədar ulduz Scarlett Johanssondur və Eleanor the Great dramıdır. Scarlett Johansson, 1929-cu il təvəllüdlü, 95 yaşlı aktrisa İyun Squibbi filminə dəvət edib ki, sonrakı illərdə dostluq etmək və yeni münasibətlər qurmağa çalışan qoca qarı Eleanoranın rolunu oynasın. Tənqidçilər bu rolun bu il olmasa da, 2026-cı ildə Oskar mükafatına namizəd olacağını proqnozlaşdırırlar.

“Alatoran” filmindən gözəl Kristen Stüart Kann Film Festivalına Lidiya Yuknaviçin eyniadlı memuarı əsasında rejissorluq etdiyi və birgə yazdıqları romantik biopik "Suyun xronologiyası"nı gətiribdir. Film, təqaüdünü itirdikdən sonra çətin keçmişini dəf etmək üçün yazıya və özünü kəşf etməyə üz tutan iddialı üzgüçü Lidiyadan (İmogen Poots) bəhs edir.

Bu arada, yeni başlayan gənc aktyor Harris Dikinson (2022-ci ildə Palma budağı qazanan Karl Kədər Üçbucağı və 2024-cü ildə Babe filmində Samuel filmlərində rol alıb) Ugly filmini yazaraq və birgə prodüser olaraq rejissorluq debütünü edir. Digər müstəqil nəsr əsərlərində olduğu kimi, Dikinson Londondakı evsiz və darıxdırıcı həyatından qaçmağa çalışan Mayk adlı qəhrəmanı (Frenk Dillane) yaradır.

Orijinal Perspektiv kateqoriyasına rejissor Harri Laytonun çəkildiyi və Alexander Skarsgardın oynadığı Pillion kimi filmlər də daxildir; Çarli Polingerin “Taun” filmi uşaqlara qarşı psixoloji pozğunluqlara səbəb olan ayrı-seçkilik problemindən bəhs edir...

Qadın Filmləri Festivalı Mövsümü

2025-ci il Kann Film Festivalının diqqət çəkən məqamı fransız böyük ekran ulduzu Cülyetta Binoşun (61 yaşında) ən mühüm müsabiqə kateqoriyası olan "Qızıl Palma budağı" üçün münsiflər heyətinə rəhbərlik etdiyi zaman qadınlara verilən böyük dəstək oldu. Digər qadın münsiflər arasında Hollivud ulduzu Halle Berri, hindistanlı film prodüseri Payal Kapadia, italyan aktrisa Alba Rohrwacher, fransız-mərakeşli jurnalist Leyla Slimani də vardır.

“Un Certain Reard” kateqoriyasında münsiflər heyətinə rəhbərlik etmək üçün britaniyalı qadın rejissor və operator Molli Manninq Uoker (31 yaş) da dəvət olunub. Ən yaxşı debüt filmi nominasiyasında "Kamera d'Or" kateqoriyasında münsiflər heyətinə italiyalı rejissor və ssenarist Alice Rohrwacher-in (43 yaş) başçılıq etməsi istənilib. Qısa Filmlər və La Cinef kateqoriyalarında münsiflər heyətinin sədri həm də qadın rejissor və ssenarist Maren Ade-dir (48, Almaniya).

İstedadlı insanlar görüşür

Bu il "Qızıl Palma budağı" uğrunda mübarizə aparan 20-dən çox film təcrübəli rejissorların yeni əsərləri arasında şiddətli rəqabət vəd edir: Kelly Reichardt-ın (ABŞ) “İlahmverici”, Lynne Ramsay-ın (Böyük Britaniya) “Öl, mənim sevgim”, by Yoahim Trier-in (Danimarka) “Affeksjonsverdi”, Oliver Hermanus-un (CAR) “Səsin tarixçəsi” filmləri bu qəbildəndir.

Bundan əlavə, inkişaf etməkdə olan kinorejissorların yeni buraxılışları var: qadın rejissor Hafsia Erzi (Fransa) tərəfindən "La Petite Derniere", Hayakawa Chie (Yaponiya) tərəfindən "Renoir", Bi Qanın (Çin) Shu Qi ilə oynadığı "Dirilmə" (Vəhşi Dövr) filmləri və s.

Xüsusilə, kiçik şəhərdə COVID-19 pandemiyası zamanı baş verən maraqlı hadisələrdən bəhs edən, rejissor Ari Asterin (ABŞ) məşhur A24 kinostudiyasında çəkdiyi “Eddinqton” müasir komediyasını qeyd etmək lazımdır. Eddinqton qırmızı xalçada ulduzlarla dolu aktyor heyəti ilə sıçramağı vəd edir: Joaquin Phoenix, Pedro Pascal, Emma Stone, Austin Butler...

IndieWire kino tənqidçiləri saytı fransız qadın rejissor Julia Ducournaunun Alpha filmini (2021-ci ildə şokedici psixoloji qorxu filmi Titan üçün Qızıl Palma budağına layiq görülmüş) yüksək qiymətləndirib. Ducournaunun qadınların cəmiyyətdəki mövqeyindən ağır şəkildə istifadə etdiyi yeni filmi gənc aktrisa Melissa Borosun canlandırdığı eyniadlı qəhrəmanın təlatümlü yaş həddinə çatmasından bəhs edir.

Tom Kruz Kann 2025-ə “təyyarə ilə uçur”

Rejissoru Kristofer MakQuarri olan və Tom Kruzun casus İtan Hant rolunda oynadığı Hollivud blokbasteri Missiya: Mümkün olmayan – Son Ölüm filminin premyerası əsas müsabiqə kateqoriyasına daxil olmasa da, 2025-ci il Kann Film Festivalının ən çox gözlənilən əyləncə blokbasteridir.

62 yaşında olan "Fəaliyyət Kralı" Tom Kruz hələ də 1996-cı ildən bəri serialı sevən tamaşaçılara orijinallıq və məmnunluq gətirmək üçün havada ilgəkdən asılmaq və ya CGI effektlərindən istifadə kimi ən cəsarətli aksiya səhnələrini çəkir.

Bəziləri hətta Tom Kruzun 2026-cı ildə Ən Yaxşı Aktyor nominasiyasında Oskar mükafatına layiq olduğunu deyir.

CNN hesab edir ki, Missiya: Mümkün olmayan seriyasındakı son film, 2022-ci ildə Kannda premyerası olan Maverick kimi, 2025-ci ildə Kann Film Festivalında premyerasından sonra kassada 1 milyard dollar gəlir əldə edə bilər.

Qapaq şəklində 2025-ci il Kann Film Festivalının ulduzları arasında Scarlett Johansson, Tom Cruise və digərləri.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

Nail Zeyniyev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Beynəlxalq Muzey Günü münasibətilə bazar günü olmasından istifadə edərək Bakı şəhərində yerləşən bir neçə muzeyə baş çəkdim, onlardan birincisi məhz Bülbülün memorial ev muzeyi oldu. 

Bilməyənləri agah edim ki, muzey Bakı şəhəri, Bülbül prospektində yerləşir.

Muzey 1976-cı ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Heydər Əlirza oğlu Əliyevin şəxsi təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Bu mənzildə Bülbül 1937-ci ildən ömrünün son günlərinədək, yəni 1961-ci ilin sentyabr ayının 26-dək yaşayıb yaratmışdır. 

1977-ci il, iyulun 1-də Bülbülün Memorial Muzeyinin direktoru vəzifəsinə onun xanımı Adelaida Məmmədova təyin olundu. Yalnız 1982-ci il, iyun ayının 10-da Memorial Muzeyinin təntənəli açılışı oldu. Bakının köhnə məhəllələrinin birində, tarixlə müasirliyin qovuşduğu bir məkanda, Azərbaycanın musiqi tarixində əvəzsiz iz qoymuş sənətkarın ruhu yaşayır. Bülbülün memorial ev muzeyi sadəcə bir muzey deyil, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin əsrlər boyu formalaşmış ənənələrinin və keçmişinin əks olunduğu canlı bir məkandır. 

Muzey 4 ekspozisiya otağında yerləşdirilmişdir. 3 otaq xatirə kimi saxlanmışdır, biri isə sərgi otağıdır.Muzeydə Bülbülün yaradıcı, elmi-tədqiqi, pedaqoji, ictimai fəaliyyəti haqqında sənəd və materiallar toplanmışdır. 

Muzeyə daxil olarkən, sanki zamanda səyahət edirmiş kimi hiss etdim özümü. Qapıdan içəri girər-girməz, böyük sənətkarın varlığını hiss etməyə başladım. Divarlardan asılmış fotolar, şəxsi əşyalar və pianinosu hər biri sanki keçmişdən bir hekayə danışırdı. Bülbülün səsi sanki otaqların arasında əks-səda verirdi.

Muzeydə Bülbülün həyat və yaradıcılıq yolunu əks etdirən eksponatlar xüsusilə diqqətimi çəkdi. Onun musiqi təhsilinin, Azərbaycan musiqi tarixində mühüm rol oynamağa başladığı illərin xronikası bir insanın səs sənətinə olan fədakarlığının təcəssümü idi.

Ömrünün müəyyən illərində çəkilmiş fotoları və sənədləri, Avropa vokal məktəbi ilə milli ifaçılıq ənənələrini necə ustalıqla birləşdirdiyini göstərirdi. Bəlkə də ən təsirli guşə, Bülbülün səhnə kostyumları və şəxsi əşyalarının nümayiş olunduğu bölmə idi. Hər bir əşya sanki onun daxili aləmindən, zövqlərindən və həyata baxışından xəbər verirdi. Onun istifadə etdiyi not dəftərləri, müxtəlif dillərdə qeydlər – bunlar hamısı böyük zəhmət və peşəkarlığın göstəricisi idi.

4 otaqdan ibarət bu muzeyi gəzdikcə, Bülbülün yaradıcılığında necə ustalıqla milli və klassik Avropa ənənələrini birləşdirdiyini dərk etdim. O, Azərbaycan xalq mahnılarını və muğamları opera səhnəsinə çıxarmış, milli musiqimizə beynəlxalq səviyyədə hörmət qazandırmışdı.

Muzeydəki qədim qrammofon valları və lent yazısı üçün aparatura onun səsinin ecazkar gücünü bir daha sübut edirdi. Bülbülün dövrünün məşhur mədəniyyət xadimləri ilə görüşlərini əks etdirən fotolar və sənədlər xüsusilə maraqlı idi. Qara Qarayev, Niyazi, Rəşid Behbudov və digər sənətkarlarla birgə çəkilmiş şəkillərAzərbaycan musiqi tarixinin qızıl səhifələrini xatırladırdı.

Bülbülün dünya miqyasında tanınmış müğənni və bəstəkarlarla əlaqələrini əks etdirən materiallar onun beynəlxalq musiqi aləmində necə yüksək qiymətləndirildiyini göstərirdi. Muzeyin ən təsirli tərəfi isə Bülbülü sadəcə bir sənətkar kimi deyil, həm də bir insan kimi tanımağa imkan verməsi idi. Ailəsi ilə birlikdə çəkilmiş fotolar, şəxsi məktublar və xatirələr onun daxili aləmini, dəyərlərini və sevgilərini açırdı. Bu eksponatlar vasitəsilə dahi sənətkarın necə qayğıkeş bir ata, sədaqətli bir dost və vətənpərvər bir vətəndaş olduğunu görmək mümkün idi.

Səfərimin sonunda mənə hədiyyə edilən "Bülbül – Bütün Zamanların Nəğməkarı" adlı kitab isə mənim üçün sadəcə bir nəşr deyildi, eyni zamanda bu kitab mənə sənətə və sənətkara verilən dəyərin, hörmətin və minnətdarlığın simvolu kimi təqdim olundu, onun üçün muzeyin müdirinə xüsusi təşəkkürümü bildirirəm.

Muzeydən çıxarkən, Bülbülün Azərbaycan mədəniyyətinə verdiyi töhfələrin miqyasını yenidən dərk etdim. Onun həyatı və yaradıcılığı sənət yolunda əzmlə irəliləməyin, öz köklərinə sadiq qalaraq dünyaya açılmağın parlaq nümunəsidir. Bülbülün səsi əbədi olaraq Azərbaycan musiqisinin simvolu olaraq qalacaq və gələcək nəsillərə ilham verəcək.

Bu muzey ziyarəti məndə dərin təəssürat yaratdı və milli mədəni irsimizə olan qürur hissimi daha da gücləndirdi. Bülbülün memorial ev muzeyi, sadəcə bir sənətkarın xatirəsini əbədiləşdirən məkan deyil, eyni zamanda Azərbaycan musiqi tarixinin canlı şahididir. Hər bir azərbaycanlının və musiqi sevərin bu müqəddəs məkanı ziyarət etməsi, milli mədəniyyətimizin bu parlaq ulduzunun həyat və yaradıcılığı ilə daha yaxından tanış olması vacibdir.

Bildirmək istəyirəmki, yalnızca bu gün deyil, bu muzeyə hər zaman giriş tam ödənişsiz şəkildə mümkündür. Muzey ziyarətim bitdikdən sonra, bir də Bülbülün ifalarını dinləmək istədim. İndi, onun səsi daha doğma, daha əziz gəlir mənə. Çünki artıq mən bu səsin arxasındakı insanı, onun keçdiyi çətin və şərəfli yolu daha yaxşı anlayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı PORTAL AKADEMİYASInda növbəti, üçüncü abituriyent kurslarına davam edir. Həyatda necə uğur qazanmalı, hədəfi necə seçməli, hədəfə doğru necə irəliləməli, necə lider olmalı – bu sayaq suallar hər birinizi düşündürür, bilirik. Onlara PORTAL AKADEMİYASI məşğələlərinə qatılmaqla çavab tapacaqsınız.

Rubrikanı millət vəkili, motivasiya spikeri, yazıçı Əlibala Məhərrəmzadə aparır.   

Ənənəvi olmayan sağalmaq təlimi

Xəstəlik və onunla mübarizədən söhbət düşmüşkən, mütləq bu günlərdə dünyanın bir çox ölkəsində milyon tirajlarla çap olunan bir bestseller barədə də söz açmaq istəyirəm, rusiyalı müəllif Valeriy Sinelnikovun «Öz xəstəliyini sev» kitabı barədə. Tibb institutunun tələbəsi olarkən yazmağa başladığı və uzun illər üzərində çalışdığı bu kitabla Sinelnikov həm ayrı-ayrı xəstəliklərin yaranma səbəblərinə fərqli baxış ortaya qoyub, həm ağrını kəsməyin vasitələrini qeyd edib, həm də dərmansız, tibbi müdaxiləsiz sağalmanın yollarını göstərib. İlk baxışda oxucunu təəccübləndirəcək, hədsiz dərəcədə qeyri-ənənəvi olan Sinelnikov təliminə haradasa sağlamlığa elmi və metafizik baxışın sintezi kimi də baxmaq olar.

Tibbdə Qomeopatiya adlanan alternativ tibb növü var. Həddən artıq güclü preparatların sağlam adamlarda yaratdığı simptomlarla pasientin xəstəlik simptomlarının bənzərliyinə əsaslanan bu tibb növü ilə bir təbib kimi çoxsaylı xəstə müalicə edən Sinelnikov özü də bilmədən tədricən yeni tibb növünün müəllifinə çevrilməyə müvəffəq olub.

«Qomeopatiya məni fərdi tibb növü kimi cəlb etdi. Onun əsas prinsipi xəstəliyi boğmaq yox, orqanizmin dinamik müvazinətinin bərpasıdır. Qomeopatiyanın həm xəstəliyə, həm də xəstəyə öz individual, unikal yanaşma tərzi var. Burada bütün dərmanlar təbii xammaldandır (otlardan, minerallardan, zəhərlərdən, həşəratlardan, heyvan ifrazatlarından)» yazan Sinelnikov Qomeopatiya üsulu ilə işləyərkən rəsmi tibb elminin müalicə edə bilmədiyi xəstəlikləri belə müalicə etməyə başlayıb, amma bəzən müalicə, hər halda, effektiv olmayıb. Belə olduqda o, pasientlərinin davranışına göz qoymağa başlayıb və qəribə bir hal aşkarlayıb. Deməzsənmiş, bəzən xəstəliklər xəstələrçün müəyyən bir funksiya daşıyırmış. Bəzilərində açıq, bəzilərində qapalı.

Sinelnikov psixologiyanı, psixoterapiyanı oxuyur, hipnozu mənimsəyir, insanın şüuraltısını öyrənməyə başlayır. Neyrolinqvistik proqramlaşma barədə R.Bendlerin və D.Qrinderin elmi işləri ilə tanış olur, zen-buddizm, sufilik, yoqa, daosizm barədə çoxlu kitablarla tanış olur.

Və aydınlaşdırır ki, hər bir insan özü özü üçün xəstəlik yaradır. Qidalanma, infeksiyalar, hava şəraiti yalnız xəstəliyin inkişafı üçün fon ola bilər. İnsanın daxilində – qəlbində hər hansı xəstəliyi yaradıb inkişaf etdirən bir nəsnə mövcuddur.

Sinelnikov «İnsan şüurunun və şüuraltı proqramlaşdırmanın Bibliya modeli»ni yaradıb. Onun fikrincə, yaratdığı bu model qədimdən, lap elə «Bibliya» dövründən mövcuddur, modelin mahiyyəti isə budur: Lap uşaqlaqdan bizim beynimiz və şüuraltımız ətraf mühitin görüntüsünə yönəli proqramlaşdırılıb. Biz məhz bu proqramla yaşayaraq özümüzə bol ağrı və problem yaradırıq. Biz bunu dəyişmək istəyirik, amma necə, bilmirik.

Sinelnikovun gətirdiyi qaydalara nəzər yetirək:

1). Kainatda böyük gücü, enerjisi olan, şüurdan kənar reallıq mövcuddur;

2). insan şüuru Kainatın və Metofizik dərketmənin yalnız bir hissəsidir;

3).  Dünya dərkedilməyən və sirlidir, insan dünyaya və özünə tapmaca kimi baxmalıdır;

4). Bizim şüuraltımız bizim şüurumuz mövcud olan dünya modeli yaradır. Başqa sözlə, bizim şüurumuz şüuraltımızın bizə təqdim etdiyi hadisələrin müşahidəçisi və qiymətverənidir;

5). Bizim yaşadığımız reallıq modeli bizim şüuraltı proqramımıza müvafiqdir ki, bu da uşaqlıqdan formalaşır. Beləliklə, xaric daxilimizin inikasıdır;

6). Hər bir insan bu dünyada yaşamaqdan ibarət olan həyatının əsas məqsədini və funksiyasını şüuraltı həyata keçirir;

7). Bizim dünyamız bizim şəxsi fikirlərimizin xarici əksi kimi mövcuddur. Biz həyatda nəyə malikiksə, onları özümüz yaradırıq;

8). Sağlamlıq vəziyyətimizi, işimizi, insanlarla münasibətimizi, maddi vəziyyətimizi və s. dəyişmək üçün mütləq öz daxilimizə müraciət etməli, öz şüuraltı davranış proqramımızı, fikirlərimizi dəyişməliyik, kəsəsi, özümüz dəyişməliyik.

Sinelnikova görə xəstəlik – insan müvazinatının pozulması siqnalıdır. Ağrı – bir əsəbi reaksiyadır, sanki bizə «sənin mütləq diqqət yetirməyin vacib olan bir şeylər var», - deyə söyləyir. Əgər insan buna diqqət yetirmirsə və ağrıları həblərlə susdurursa, onda insanın şüuraltısı ağrını daha da kəskinləşdirir, həyəcan təbili çalır ki, «vacib olan bir şeylərə mütləq diqqət yetirilsin».

Müəllif xəbərdarlıq edir, mütləq şəkildə xəstəliyə münasibəti dəyişməyin lüzumunu bildirir. Deyir, heç bir vəclə, lap ölümcül olsa belə xəstəliyə pis bir şey kimi baxmayın. Unutmayın ki, onu daim sizin qeydinizə qalan şüuraltı əqliniz yaradıb. Demək, buna onun əsasları olub. Öz orqanizm və xəstəliyinizi söyməyin, onunla mübarizə aparmayın. Əksinə, Tanrınıza, öz şüuraltınıza bu vasitəlikçün minnətdarlıq bildirin. Bu, çox qəribə səslənsə də, hətta öz xəstəliyinizə də minnətdarlıq bildirin.

«Müasir ortodoksal təbabət insanları ona görə müalicə edə bilmir ki, xəstəliklərlə mübarizə aparır. Yəni o, xəstəliyi susdurmaq, nəticələrini yox etmək məqsədi güdür. Səbəblər isə çox dərində, şüuraltında qalır və öz dağıdıcı fəaliyyətini davam etdirir. Belə bir mənzərə yaranır: Şüuraltı xəstəliyi bizim şüurlu əqlimizin siqnalı kimi yaradır, bizə öz dilində müəyyən informasiyanı xəbərləyir, bizsə həkimə gedib bu siqnalı həblərlə boğuruq. Belə çıxır, biz özümüz özümüzlə mübarizə aparır və bu mübarizə üçün daha güclü, bahalı preparatlar sərf edirik? Absurddur, deyilmi?», - yazır Sinelnikov. Və iddia edir ki, yaxşı həkimin məqsədi orqanizmə mane olmamaq, «daxilimizin həkiminə» kömək etmək olmalıdır. Ağıllı, dərrakəli həkim mütləq özünümüalicəni aktivləşdirəcək. Axı orqanizm özü tarazlığa can atır, ona sadəcə kömək olmaq lazımdır.

Sinelnikovun bu təlimi üçün sözə qüvvət kimi islam mənbələrindən iqtibas olan aşağıdakı rəvayətə diqqət yetirməyinizi istərdim:

«Allah insanları yığıb Kainatın qanunlarını pozduqları üçün onları cəzalandırmağa başlayır. Ən ağır cəza həkimə təyin olunur. Həkim qeyzlənir:

 - Mən həkiməm, insanlara kömək edir, onları iztirabdan qurtarıram. Niyə ən ağır cəzanı mənə verirsən?

Allah cavab verir:

 - Çünki mən insanlara günahlar törətdikləri üçün xəstəlik göndərirəm ki, onları haqq yoluna gətirim, amma sən öz müalicənlə onların bunu dərk etmələrinə mane olursan».

Demək, Sinelnikovun təliminin həm elmi, həm də metafizik qaynaqlarda əsasları var imiş. Və bura, hansısa məşhurun söylədiyi bu aforizmi də əlavə etsək («Təbiət sağaldır, həkimlərsə bu xidməti öz adlarına çıxırlar»), onda anlamış olarıq ki, tibb yalnız ağrıları götürür, əzabları yox edir, xəstəliyi bir müddətlik susdurur. Yeri gəlmişkən, ekstrasenslərin də missiyası elə bundan ibarətdir.

Sinelnikov hökm verir, deyir, mən sadəcə sübut etməyə çalışıram ki, tibbin yüz illər öncə yaratdığı müalicə metodları tam olaraq köhnəliblər, onları dəyişdirmək vacibdir.

«Öz xəstəliyini sev» kitabında Sinelnikovun müalicə metodundan gətirilən bir nümunəni də diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm:

Demək, onun qəbuluna bir ortayaşlı kişi gəlir. Ağciyər soyuqlamasının şiddətlənməsi diaqnozu ilə. Artıq orqanizm antibiotik qəbul edə bilmir. Vəziyyət ümidsizdir. Ondan həyatının son dönəmini öyrənirlər. Məlum olur ki, xəstəliyin şiddətlənməsindən bir qədər əvvəl kişinin işdə rəhbərliklə ciddi konflikti olub. Nəticədə onun qəlbində rəisə qarşı bərk inciklik yaranıb, sonra da bu inciklik bütün kollektivə, bütün dünyaya qarşı olub.

Həkim ona deyir:

 - İnciklik bir insana, onun bütün nəslinə sənin şüuraltı gizli ölüm arzundur. Bu məhvedici proqram sonradan onun müəllifinə, yəni sənə xəstəlik kimi qayıdıb.

Və başa salır ki, xəstəlik – insanın fikir və emosiyalarının fiziki səviyyədə xarici əksi, nəticəsidir. Fikir – xüsusi enerji, kodlaşdırılmış informasiyadır. Və ona müvafiq olaraq fiziki planda insan orqanizmində nəsə dəyişiklik olmalıdır. Əgər fikir dağıdıcıdırsa, məsələn, inciklik, ittiham, nifrət həddindədirsə, onda fiziki planda ona müvafiq xəstəlik də peyda olur.

Kişinin: «Bəs indi mən nə edim?», - sualının qarşılığında «Bu proqramı neytrallaşdırmağın yeganə yolu rəisi bağışlamaq, hətta ona minnətdarlıq bildirməkdir», - cavabı verilir. Həkim onun təəccübünə rəğmən bildirir ki, sənin incikliyinin mənbəyi rəisində deyil, sənin özündədir (Kişi vəzifəsinin yüksəldilməsini, əməkhaqqının artırılmasını istəyirmiş, halbuki özü də etiraf edir ki, buna, əslində haqqı çatmırmış).

Kişi vəziyyətinin ümidsiz olduğunu görüb dərhal həkimlə razılaşır. Elə ki həmin andan etibarən o, əvvəlki həyatına tövbə edir, növbəti günlərdə üzrxahlıq və minnətdarlıqla öz neqativ şüuraltı proqramını neytrallaşdırır, özünə, işinə, rəhbərliyə münasibətini tam dəyişir, təbii ki, pəhrizin, müalicəvi otların da köməyi ilə xəstəlik də tədricən yox olur.

Kainatın qanunları səmavi kitablarda yer alıb, hər bir kəsdən, sadəcə, bunları anlamaq tələb olunur. Əvvəllər insanlar daha çox dinə inanır, müqəddəs kitabların tövsiyələrinə əməl etməyə çalışırdılar. Əfsus ki, hazırkı «sivilizasiya» dünyasında əsas güc maddiyyata verilir, dini inkişafa elə də diqqət yetirilmir.

Hazırda insanın energetik imkanları xeyli artıb, halbuki onun sevgini, xeyir işləri, ilahi bilgiləri qavramaq səviyyəsi əvvəlki təki qalıb. Bu da bəşəriyyəti qəza təhlükəsi ilə üzbəüz qoymaqdadır. Vanqalar və Vanqa kimi digər öncəgörənlər də məhz buna görə həyəcan təbili çalmaqdadırlar.

Demək, əziz oxucularım, əgər siz xəstələnmisinizsə, bu o deməkdir ki, sizin şüuraltı əqliniz sizə şüuraltınızda kainat qanunları ilə konfliktə girən hansısa bir davranış, fikirlər barədə məlumat ötürür. Birincisi, müalicə üçün ilk öncə müəyyənləşdirməlisiniz ki, bu hansı davranış, hansı fikirlərdir. İkincisi, özünüz kainat qanunlarını dərk etməli, həqiqəti tanıyıb ona tapınmalısınız.

Və sonda onu da deyim ki, mən şəxsən həmişə xəstələnəndə ənənəvi tibb üsullarını qeyri-ənənəvi üsullarla əvəzləyərək sağalıram. Və buna şüurumdakı qorxu, inamsızlıq, ümidsizlikdən ibarət neqativ fikir tüğyanını büsbütün inam, iradə güc və dözüm kimi pozitivliklərə dəyişməklə nail ola bilirəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

İlqar İsmayılzadə, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət portalının Cənub təmsilçisi

(Ədəbiyyat və incəsənət sahəsində etika dəyərlərinə sayğı ilə yanaşanlara ithaf olunur!)

Ədəbiyyat və incəsənət bəşər övladının ən dəyərli və qiymətli məşğuliyyət sahələrindən sayılır. Hər iki sahə sözün həqiqi mənasında maraqlı, dəyərli və mənə görə, müəyyən baxımdan müqəddəsdir. Bunlar insanoğluna xas olan sahələr olmaqla yanaşı, həm də tarix boyu bir sıra ciddi problemlər və bəzən qeyri-etik olaylarla üzləşmişdir. Çünki hər iki sahənin bir sıra zəif yerləri vardır. Əsas problemlər, münaqişə, qarşıdurma və bəzən də fiziki toqquşma və fəsadlar bir çox hallarda həmin zəif yerlərdən qaynaqlanır.

Ədəbiyyat və incəsənət sahəsində satira, yumor, ironiya və həcv kimi mövzular həm bədii ədəbiyyat nümunələrində, həm də kinoda, teatrda yer alır, ədəbiyyatşünaslıq və sənətşünaslıqda isə bunların hər biri haqqında müəyyən təriflər və qaydalardan bəhs olunur. Hər bir mövzu ilə yaxından məşğul olan və bu sahədə müsbət və ya mənfi anlamda yaradıcılıqla məşğul olanlar da kifayət qədərdir..

Terminlərin izahı:

Burada hər şeydən öncə həmin terminlərin mənası ilə ümumi formada tanış oluruq:

Satira: Latın sözü olub terminologiyada müəllifin hadisə və adamlara gülüş və qınaq yaradan münasibətinin daha sərt obrazıdır. Satira bədii gülüşün bir növü sayılır. Satiranın yumordan fərqi onun açıq tənqid, rəqib və düşmən sözü kimi deyilə bilməsi, öz obyektini ifşa niyyəti daşımasıdır. Məlumat üçün qeyd etmək lazımdır ki, XIX əsr Azərbaycan satirik ədəbiyyatının qızıl dövrü sayılır. Q.B.Zakir, S.Ə.Şirvani və M.Ə.Sabir satirik poeziyanın böyük ustaları kimi tanınırlar.

Yumor: Həyatdakı gülünc, komik hadisələri, insanların zəif cəhətlərini və nöqsanlarını əks etdirən, gülüş doğuran əsərlər; ədəbiyyatda tərbiyəvi əhəmiyyət daşıyan tənqidi gülüşün bir növündən ibarətdir. Yumor ironiya ilə müqayisədə daha sərt münasibət sayılır. Yumora dost gülüşü də deyilir və qəzetlərdəki satirik səhifələrdə xüsusi rubrika kimi aparılır. Lətifə isə onun mühüm formalarından biridir.

İroniya: Qədim yunan dilində "bəhanə", "ikiüzlülük" və "lağlağı" kimi izah edilir. Burada həqiqi məna gizlədilir və ya aşkar mənaya zidd olur. İroniya insanda belə hal yaradır ki, sanki, müzakirə predmeti görünən kimi deyildir. İroniya həm də deyilən sözlərin mənfi halda ifadə olunmasıdır. Məsələn: "Sən igidsən!", "Ağıllı-kamallısan…" - deməklə burada müsbət fikirlər mənfi məna daşıyır. İroniya bir yazıçının təsvir etdiyi adamlara və hadisələrə tənqidi münasibətinin ən zərif formasıdır. (Hər üç termin barədə ətraflı məlumat üçün bax: "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi", Rəhim Əliyev, səh: 257-259. Mütərcim, Bakı, 2008).

Həcv: Ərəb sözü olub, lüğətdə ələ salmaq, istehza, məzəmmət və təhqir etmək, alçaldıcı tənqid, söyüş söymək, aşağılamaq, müəyyən bir şəxsin eyblərini sadalamaq və alçaltmaq kimi mənalarla izah edilir. Həcv satiranın şəxsi məzmun daşıyan və ancaq şeirlə yazılan bir növüdür. Həcvdə müəllif öz şəxsi düşmənini ifşa edir və adətən söyüşlərdən də istifadəyə əl atır. Ədəbiyyat tarixində belə şeirlərin ən məşhur nümunələri şairlərin bir-birinə yazdıqları həcvlərdir.

Bu termin müəyyən bir şəxsə, ictimai quruluşa, yaxud həyatdakı mənfiliklərə qarşı yönəldilmiş istehzalı, kəskin, acı və kinayəli yazı kimi də izah edilmişdir. (Bax: "Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti", 2/351. Şərq-Qərb, Bakı, 2006).

"Aşıq şeirinin poetik biçimləri və çeşidləri" kitabında bununla bağlı belə yazılır: "Klassik sənət ənənəsinə görə şair və aşıqlar özlərinin sənət və şəxsiyyətlərinə təhqiramiz münasibət hiss etdikləri zaman həmin hadisəyə və hadisənin səbəbkarına ünvanlanmış vulqar sözlərlə dolu şeir qoşurlar ki, bu da "həcv" adlanır. Həcvlərdə etik çərçivə gözlənilmədiyindən həcv qoşan aşıq və ya şair qarşı tərəfi aşağılamaq üçün vulqar ifadələrdən, söyüş və təhqirlərdən istifadə etməkdən də çəkinmir.

Həcv istər divan ədəbiyyatının, istərsə də xalq ədəbiyyatının ən müxtəlif şeir şəkillərində ola bilər. Aşıqlar həcv qoşarkən daha çox qoşma şəkilindən istifadə edirlər. Ustad sənətkarların yaradıcılığında nadir hallarda müraciət olunan həcvlər fərdi-qərəzkar səciyyə daşıdığından bu qəbildən olan mətnlər toy-düyün məclislərində, el-ailə içərisində söylənilməsi məqbul sayılmır". (Bax: "Aşıq şeirinin poetik biçimləri və çeşidləri", Məhərrəm Qasımlı, Mahmud Allahmanlı, səh: 131. Elm və təhsil, Bakı, 2018).

Subyektiv baxış:

İstər incəsənət, istərsə də ədəbiyyatda satira, yumor və ironiyadan istifadə etmək tam mənada yasaqlana bilməz. Ümumiyyətlə, bunları birbaşa həmin sahələrin zəif nöqtəsi kimi təqdim etmək də doğru yanaşma deyil. Sadəcə həmin sahələrə necə və hansı formada yanaşma önəmlidir. Təbii ki, bunların hər biri üçün mövcud qanunlar, xüsusilə də ağıl, etika və vicdanın tələbləri əsasında müəyyən çərçivə təyin edilməli və yalnız müəyyən edilmiş çərçivə əsasında addım atmaq lazımdır.

Mövcud qanunvericilik baxımından vətəndaşların şərəf və ləyaqətinin qorunması ilə bağlı xüsusi maddələr yer almış, dövlət və hökumət bu qanunların icrası ilə bağlı xüsusi məsuliyyəti öhdəsinə götürmüşdür. Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 46-cı maddəsində bununla bağlı belə yazılır:

"I. Hər kəsin öz şərəf və ləyaqətini müdafiə etmək hüququ vardır.

II. Şəxsiyyətin ləyaqəti dövlət tərəfindən qorunur. Heç bir hal şəxsiyyətin ləyaqətinin alçaldılmasına əsas verə bilməz.

III. Heç kəsə işgəncə və əzab verilə bilməz. Heç kəs insan ləyaqətini alçaldan rəftara və ya cəzaya məruz qala bilməz..."

Nəticə etibarı ilə ədəbiyyat və incəsənət bütün özəllikləri və gözəllikləri ilə yanaşı heç bir halda heç bir insanın şərəf və ləyaqətini alçaltmağa vəsilə olmamalıdır. Bu qanunları pozan şəxslər üçün Cinayət Məcəlləsində xüsusi cəza tədbirləri də nəzərdə tutulmuşdur. Lakin həyatda məsuliyyətsiz olan bəzi nalayiq adamlar adətən qanun və cəzadan yayınmaq, xüsusilə də söz və tənqidlərini birbaşa və ünvanlı şəkildə deməkdən qorxduqları üçün bu kimi sahələrə baş vurur və beləliklə də heç bir ad çəkmədən kimisə qarşısına hədəf qoyaraq "həcv" adı altında nalayiq, əxlaqsız və tərbiyəsiz yazıları ilə çıxış etməklə, əslində, iç aləmindəki paxıllıq, məğlubiyyət və nakamlıq alovunu söndürməyə cəhd edirlər. Əlbəttə, bu arada həmin nalayiq işlərə imza atanları incələyib araşdırdıqda, belələrinin həqiqi yazıçı və şair olmadığı və sadəcə əlinə qələm alaraq özünü hörmətli yazıçılar və dəyərli şairlər sırasında gizlətdiyi bəlli olur. Belə bir nalayiq işə sifariş və xüsusi ödəniş qarşılığında əl atanların qəbahəti isə sözün həqiqi mənasında bu qısa yazıya sığmayacaq qədərdir.

İnsanoğlu ictimai bir varlıq olub, bu həyatda yalnız bir dəfə qonaq olduğu və müəyyən müddətdən sonra bu fani dünyanı tərk edib əbədiyyətə qovuşduğunu nəzərə alaraq öz davranışı, danışığı və yazılarında diqqətli olmalıdır. Qələm və incəsənətdən isə yalnız insani dəyərlər və ülvi hisləri yaşatmaq, insanlıq adına xidmət göstərmək üçün istifadə edilməlidir.

Hansısa bir səhnədə və ya yazıda təhqir, istehza və məzəmmət edilən, barəsində alçaldıcı təhqirlər və söyüşlərin istifadə edildiyi şəxsin yaxınları, əzizləri və sevənlərinin olduğu əsla unudulmamalıdır. Əslində mövcud olan haqsızlıq, əyrilik və yanlışlıqları xüsusi ustalıq, incəlik və məharətlə tənqid etmək, heç kimi təhqir etmədən fərqli və alternativ baxışı təqdim etmək mümkündür.

Ədəbiyyat, nəsr, şeir və poeziyada həcvə gəldikdə isə cinsi, dini, siyasi, ictimai və mədəni baxışından asılı olmayaraq heç bir insanı və heç bir toplumu təhqir etmək, alçaldıcı söyüşlər və təhqiramiz ifadələrlə aşağılamaq olmaz. Söyüş, təhqir, alçaltma, məsxərə və ələ salma kimi əməllər heç bir sahədə və heç bir halda icazəli sayılmır. Ümumiyyətlə, söyüş və təhqirin adətən söyüş və təhqirə yol açdığı və ciddi fəsadlar törətdiyini kimsə unutmamalıdır. Həm də məşhur deyimə əsasən, evi şüşədən olan kəs başqasının pəncərəsinə daş atmamalıdır.

Ədəbiyyat və incəsənət sahəsinə də bunlar deyil, insani dəyərlər, ədəb və etika hakim olmalıdır. Kimsə incəsənət və ədəbiyyatı, xüsusilə də müqəddəs sayılan qələmi belə iyrənc olaylara bulaşdırırsa, bu ilk növbədə həmin şəxsin zatən həyatda tərbiyəsiz və nalayiq, həm də bir küçə adamı olduğunun göstəricisidir. Bu baxımdan, həyatda bacarıqlı senarist, yazıçı, təhlilçi, tənqidçi, şair, rejissor, aktyor, alim və s. olmazdan öncə etikalı və mədəni bir insan olmaq lazımdır. Məncə ədəbiyyat və incəsənət sahələrini bərbad hala qoyan və onlarda zəif yer və ya yerlərə yol açan əsas məsələ də bu sahələrə daxil olan bəzi şəxslərin insani keyfiyyət, etika və mədəniyyət baxımından korluq çəkməsindən ibarətdir. Məhz belələri həmin sahəyə kölgə salır və onu ləkələyirlər.

Bir yazıçı və ya şair əlinə qələm alıb nəsə yazarkən yazdığının fərqində olmalı, yazdığı yazılarla insanların qəlbinə fərəh və ümid bəxş etməyi, onları zülmət və qaranlığa deyil, ziya və aydınlığa doğru sövq etməyi, həmçinin, onlara ülvi hisslərindən coşub-gələn ən gözəl fikirləri və milli-mənəvi dəyərləri aşılamağı hədəf almalıdır.

Əslində elə ədəbiyyat sahəsində müxtəlif şəxs və ya şəxslərə, siyasi-ictimai quruluşa, yaxud həyatdakı mənfiliklərə qarşı etiraz və tənqidləri ad çəkmədən, eyni halda heç bir təhqir, söyüş və nalayiq ifadəyə yol vermədən etika və ədəb çərçivəsində dilə gətirmək və qələmə almaq mümkündür. Lakin əfsuslar olsun ki, özünü bu çərçivəyə sala bilməyən və əlinə qələm alaraq yalnız təhqir, söyüş, alçaldıcı, məzəmmət edici və bu digər bu qəbil söz və cümlələrə can atanlar həyatda nə qədər bacarıqlı və istedadlı qələm əhli (yazıçı, senarist, tənqidçi, təhlilçi, şair, nasir və s.) olsalar belə qələmi etikasızlıq, tərbiyəsizlik və əxlaqsızlığa bulaşdırmış "qəhrəmanlar" sayılırlar. Belələri oxucuların zehni və yaddaşında ədəbiyyat və bədii yaradıcılıq sahəsində istedadlı ədiblər kimi deyil, əsasən tərbiyəsiz və etikasız adamlar kimi qalırlar. Öz etikasızlığı və tərbiyəsizliyinin nəticəsində qalanmış odun tüstüsündən boğulan və odunda yananlar da hər kəsdən öncə elə onların özləri olur.

Hər halda qanuni məsuliyyətdən boyun qaçıraraq öz əxlaqsızlığı və tərbiyəsizliyini həcv və satira adı altında nümayiş etdirənlər üçün xüsusi cəza tədbirlərinin hazırlanması bir zərurətdir. Bununla bağlı Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi nəzdində xüsusi bir monitorinq mərkəzinin təsis edilməsi və beləliklə də qələm, ədəbiyyat və incəsənət adına ləkə yaxan bu qəbil nalayiq adamların aşkarlanması və cəzalanmasını təklif etmək olar. Bəlkə də belələri üçün onların müxtəlif mədəni, ədəbi və ictimai statuslardan və eləcə də fəxri adlardan məhrum edilməsi və mərhələli şəkildə ədəbiyyat və incəsənət sahələrindən uzaqlaşdırılması ən ağır cəza kimi ən gözəl və yetərli olardı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

Aysel Fikrət, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Səninlə həmişə dərdləşirdik. Son beş ili susmuşam… Əvvəl insan naxələfliyi sarsıtdı məni, sonra itgimiz. O gündən bu günə susuram, səninlə heç nə danışa bilmirəm.

İstəyirəm deyim ki, bağışla, sən bildiyin, sən dediyin kimi qoruya bilmədim heç nəyi. Əvvəllər elə bilirdim, sənin dediklərini edə biləcəyəm. Nə olsa da, mənə inanırdın axı. İndi yanında utanıram… Bacarmadım, deyəsən. Dünyada ən böyük sevgim sən idin, elə sən də qaldın. Amma tənha içimi ovudan şeirlərdən də, Allahdan da, elə anamdan da uzaq düşdüm.Sanki babamın 1937-ci ildə sürgün edildiyi kimi, sürgün etdim özümü yadlar içində.

Həm gec yeridin, həm gec dil açdım — həmişə məni belə xatırlayırdın. Gec yeriməyi bilmirəm… Çox güman, bu yalançı dünyaya addımlamaq istəməmişəm elə o vaxtdan. Elə bu gün də həmin adamam. Bu gün mən, səninlə qulaqbatıran uğultunun, göz-gözü görməyən tüstünün, dumanın içindən ilk dil açdığım gündəki kimi, bu beş ildə ilk dəfə danışıram.

Ağ saçlarına, ətri ürəyimdəki daşı əridən əllərinə həsrətəm. Çoxdandır ki, başımı sığallayıb "Mən burdayam, qorxma" demirsən. Çünki bilirsən ki, əslində mən daha qorxmuram — hissizləşirəm.

Rəssam Sehran Allahverdi sənin rəsmini göydə çəkib, buludların içində. Həmişə istəyirəm ona sual verim ki, "Siz haradan bildiniz ki, mən həmişə atamla dərdləşəndə göyə baxıram?" Onun orada olduğundan əminəm — getdiyi gündən, üzünü göyə tutub getdiyindən əminəm. Rəssam ürəyidir, çox güman ki, məni duyub.

Gözümdə yaş düyünləndi… Gəl sənə son illər necə yaşadığımı danışım.

Deyirlər: “Əgər bir xalça toxuyan rəssamı dustaq edib keçə toxutdurmağa məhkum etsən, o rəngsiz keçəni toxuya-toxuya xalçaların rəngini unudacaq”. Mən də o haldayam indi. Amma yaranışdan və doğuluşdan mənə bəxş etdiyin o qığılcımdan arxayın ol — ölmür. O qığılcım hələ də mənim içimdədir. Bəlkə bir gün önümə düşüb məni xilas edər...

95 illik yubileyini qeyd edəcəyik. Gör necə ötüb keçdi...

Dostun Nəriman Həsənzadə ilə telefonda danışdım. O telefon danışığı əslində mənim üçün səni anmağa bəs etdi. Bütün tədbirləri əvəzlədi. Onun dediyi sözləri, səni xatırlamağı, göz yaşları ilə danışmağı məni həm çox üzdü, həm də sevindirdi.

Səni heç unutmurlar. Həmişə yaşayacaq olan şeirlərini sevirlər. İstədiyin də yəqin ki bu idi — gözəl xatırlanmaq. Hər dəfə məni hansısa tədbirdə təqdim edəndə adın çəkilir. O gün Əsəd Cahangir sənin haqqında danışdı, dedi:
"Ağ saçlı, Stalin kiteli geyinən, ağır-ağır gəzən, dağ cüssəli, xeyirxah şairimiz Fikrət Sadıq."
Sənin haqqında elə danışdı ki, kimdən, nədən danışacağımı yadımdan çıxartdım.

Bu il may ayının 30-da düz 95 ildir ki, varsan. Neçə il əvvəl özünü götürüb bu dünyadan köç etdin. Bizi tək qoydun. Amma zaman və illər məni yalnızca son beş ildə tənhalaşdırdı. Hərdən deyirəm ki, bu əzablar səni üzərdi, ruhun incidi — çox güman. Ruhun duydu məni.

Məqamın gözəllik olsun, gözəl atam. 95 yaşında, qocaman dağ kimi, daima kölgən, adın ürəyimdədir.

Yenə çox məqamı susdum.

Son beş ilin ağrısı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün nəsr zamanıdır. Sizlərə Məhliqa Eyvazqızının ”Alça ağacı” adlı  hekayəsi təqdim edilir.

Məhliqa EYVAZQIZI

ALÇA AĞACI

Onu heç kim əkməmişdi. Səkinin kənarında asfaltı deşib çıxmışdı. Nazik körpə zoğları görünürdü. Əvvəlcə hansı ağac olduğu bilinmirdi.

Beşmərtəbəli binanın ikinci mərtəbəsində yaşayırdım. Pəncərəni açan kimi həmin körpəcə zoğları görürdüm. Binanın birinci mərtəbəsi mağazalardan ibarət idi. Mağaza sahibləri özləri də səkinin kənarında sıra ilə ağaclar əkmişdilər. Tez-tez diblərinə su tökürdülər ki, böyüyüb kölgə salsınlar.

Buna baxmayaraq, ağaclar qurumağa başlayırdı. Ancaq özbaşına bitən fidanın həyat eşqi o qədər qüvvətli idi ki, sürətlə böyüyürdü. Tezliklə kiçik tər yarpaqlarından alça ağacı olduğu məlum oldu. Pöhrələr böyüyüb qol-budaq ataraq şümal, göz oxşayan bir ağaca çevrildi. Ağacın yaxınlığındakı dayanacaqda avtobus gözləyən analar uşaqlarını onun kölgəsində günəşin yandırıcı şüalarından qoruyurdular.

Beləliklə, alça ağacı böyüməyə başladı. Böyüdükcə kölgəsi də çoxalırdı. İndi onun kölgəsində – qocalar, qadınlar, uşaqlar dincəlir, sərinlənirdilər. Növbəti yazda ağac çiçək açdı. Çox gözəl görünürdü. Sanki ağ gəlinlik paltarı geyinmiş, həyat eşqi aşıb-daşan bir gözəl olmuşdu.

Pəncərədən ağaca baxdıqca mən də sevinirdim. Ürəyim açılırdı, fərəhlənirdi. Elə bil ağac da mənim sevincimi duyaraq nazlanır, daha da gözəlləşirdi.

Bir gün evin altındakı mağazaya gedərkən alça ağacına yaxınlaşdım. Onun yarpaqlarını, kövrək budaqlarını nəvazişlə sığalladım. Bu zaman yarpaqlar arasında xırda, noxud boyda yaşıl meyvələr gördüm. Qəlbim sevinclə döyünməyə başladı. Elə bil yazda gəlinlik paltarı geyinmiş həmin o gözəl dünyaya balalar gətirməyə hazırlaşırdı. O, öz kölgəsi, görünüşü, meyvəsi ilə insanlara xidmət etmək istəyirdi. Elə bilirdi, insanlar da onun etdiklərinə görə razı qalacaq, onu sevəcəklər.

Əfsuslar ki, belə olmadı.

Meyvələr bir az da böyüyüb fındıq boyda olanda adamlar duyuq düşdülər. Kölgəsində dincələ-dincələ budaqlarını kobudcasına əyib meyvələrini yoluşdurdular. Ağac zorakılığa məruz qaldı. Budaqlar çox əyildiyindən bir də əvvəlki vəziyyətinə qayıtmadı. Adamlar yaşıl, tər yarpaqları yoluşdurub, asfalt səkinin üzərinə tökürdülər. Ağac isə var qüvvəsini toplayıb yenidən dirçəlməyə, yaşamağa can atırdı.

Yeniyetmə ağacın əl çatmayan meyvələrini dərmək üçün onun budaqlarını şaqqıltı ilə, amansızcasına sındırmağa başladılar. Bu zaman sınmış budaqdan hansısa quşun hələ gözü açılmamış, sarıdimdik ətcə balaları zərblə yerə çırpıldı. Onlar isə əhəmiyyət vermədən budaqları dartışdırır, ağacı dayanmadan silkələyirdilər. Ağacın hündür yerində, sıx yarpaqlar arasında yuva qurmuş ana quşun fəryadı, səs-küyü ətrafa yayılırdı.

Mən onları bu işdən çəkindirmək üçün pəncərədən səsləndim. Oğlanlar heç elə bil eşitmədilər. Səki ilə addımlayan, ora-bura tələsən adamlar isə laqeyd şəkildə gah mənə, gah da yeniyetmələrin əməllərinə baxır, heç nə demədən uzaqlaşırdılar.

Günlər keçirdi. Ağacın kölgəsində istidən qorunan adamlar bəd əməllərini yenə da davam etdirirdilər. Atılmalı uşaq bezlərini, yedikləri yeməyin qalığını, boş plastik butulkaları ağacın budaqları arasına dürtür, dibini zibilləyirdilər. 

İnsanlar tərəfindən zorakılığa, kobudluğa məruz qalan ağac günü-gündən saralmağa, büzüşməyə, solmağa başladı. Mənsə ona kömək edə bilmədiyimə görə özümü günahkar sayır, əzab çəkirdim. Mənə elə gəlirdi ki, alça ağacı məndən inciyib, daha mənə əvvəlki kimi təbəssüm göstərmir.

Bir gün burnuma tüstü qoxusu gəldi. Elə bildim mətbəxdə kibrit çöpünü yana-yana zibil qalağının, kağızın üstünə atmışam. Birdən pəncərədən baxanda gözümə alov dilimləri sataşdı. Tez pəncərəni açıb çölə baxdım. Gördüyüm mənzərə məni sarsıtdı.

Alovlanan alça ağacı idi. Gec idi, alov dilləri artıq onun gövdəsini aşağıdan yuxarı sarmış, öz ağuşuna almışdı. Ona kömək edə bilməzdim.

Havada rəqs edən alov dillərini görən adamlar da qorxaraq kənara çəkilir, bu mənzərəni soyuqqanlılıqla seyr edirdilər. Mağaza sahibləri isə yanğının mağazalara keçə biləcəyindən təşvişə düşür, ora-bura vurnuxurdular.

Sən demə, yerə atılan siqaret kötüyü ağacın dibindəki zibil topasını alışdırmış, o da ağacı alova bürümüşdü.

Amma mənə elə gəldi ki, adamların biganəliyi, etibarsızlığı, qəddarlığı ağacı küsdürmüş, onu intihar etməyə məcbur etmişdi.  Alça ağacı sanki bu haqsızlıqlara etiraz olaraq qəsdən öz həyatına son qoymuşdu...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)

“Gülüş klubu”nda bu gün Sərtyel öz səlahiyyətlərini Əli Bağışa təslim edib deyə

 sizlərə Əli Bağışın baməzə fikirlərini təqdim edirik.

1. Böyük-böyük adamların kiçik-kiçik işlər görməsinin yalnız bir səbəbi var: Böyük işlərin kiçik,çox kiçik adamlar tərəfindən oğurlanması!

2. Kimin "nə", "necə" dediyinə yox, "niyə?" dediyinə baxın.

3. Oğluma; Atam atandan böyük kişi olub, özüm özündən!

4. Zəif olanda hamı ədalətli olur, Kişi odur ki, güclü olanda ədalətli olsun.

5. Haqliyamsa, yanımda deyilsənsə, lənət olsun sənə, haqsızamsa, yanımdasansa, lənət olsun mənə...

6. Söz, Əməl, Adam arasındakı tərs mütənasiblik  belədir; Sözlə Əməl arasındakı məasfə kiçildikcə  Adam böyüyür, Sözlə Əməl arasındakı məasfə böyüdükcə Adam kiçilir!!!

7. Çox şərəfsizin kişi olduğu, ayaqyolunda "Kişi"yazılmış lövhəyə tərəf gedəndə yadına düşür...

8. Övladlarımıza heç bir sərvət saxlaya bilmiriksə, heç olmasa "Allah rəhmət etsin, atan yaxşı Adam olub, bala"-nı saxlamaq ki, öz əlimizdədir...

9. Həyatda ən qəliz şey bir adamı tanımaqdı. Tanıyandan sonra həyat o qədər asan olur ki...

10. Ən gözəl sözləri şairlər, tamadalar, mollalar seçib danışırlar. Mənə sözünü yox, Əməlini göstər eee...

11. Allahın sığorta idarəsi işləmir. Heç kim, heç vaxt, heç nədən sığortalanmayıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.05.2024)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün Türkiyəli məşhur müğənni, pop ulduz Özcan Denizin doğum günüdür. Həm Türkiyədə, həm Azərbaycanda, həm Orta Asiya ölkələrində, artıq həm də Avropada – konkret Almaniyada kifayət qədər böyük izləyiçi auditoriyası olan bu sənətçinin Bakıdakı hər konseri böyük ajiotaj yaradlır, major notlarla sonuclanır.

Bəli, bizlərdə  Özcan Deniz çox sevilir. Amma tək “Qal de” kimi mahnıları ilə yox, həm də “Evim sənsən” kimi filmləri ilə.

19 may 1972-ci ildə Ankarada doğulmuşdur. Əslən Ağrılıdır. Zilan tayfasındandır, Zilanlar Oğuzların Dügər boyundan gəlir. Türksoylu olsalar da, kürd görürlər özlərini. 

Albomları

- Yine Ağlattın Beni

- Hadi Hadi Meleğim

- Beyaz Kelebeğim

- Yalan mı?

- Çoban Yıldızı

- Aslan Gibi

- Leyla

- Ses ve Ayrılık

- Hediye

- Sevdazede

- Bi Düşün

- Ramo

Filmləri

1. Ona Sevdiyimi Söylə

2. Asan Pul

3. O İndi Əsgər

4. Asmalı Qonaq — Həyat

5. Hardasan Firuzə

6. Kəloğlan Qaraprənsə qarşı

7. Mövlana Cəlaləddin-i Rumi: Eşqin Rəqsi

8. Bəs sonra (film, 2011) — Aktyor, Ssenari müəllifi, Rejissor, Bəstəkar

9. Araf

10. Evim sənsən — Aktyor, Uyğunlaşdıran ssenari müəllifi, Rejissor, Bəstəkar

11. Su və atəş

Serialları

- Yalan 

- Eşqin Dağlarda Gəzər 

- Asmalı Qonaq

- İyun Gecəsi 

- Qədər

- Eşq Yandırar 

- Samanyolu 

- Bir Zamanlar Osmanlı 

- Qaragül

Allah xeyirli ömür nəsib etsin!

Amin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.05.2025)