“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün ədəbi tənqid günüdür, sizlərə İlahə Səfərzadənin “Qəlblərə yol tapan poeziya: Dayandur Sevginin şeirləri əsasında” yazısı təqdim edilir.

QƏLBLƏRƏ YOL TAPAN POEZİYA: DAYANDUR SEVGİNİN ŞEİRLƏRİ ƏSASINDA

Gözəl şeirlərin insan həyatındakı rolu dərin və çoxşaxəlidir. Bəşər tarixi boyu poeziya təkcə ədəbi növ kimi deyil, həm də emosional, intellektual və sosial ünsiyyət vasitəsi kimi mövcud olmuşdur. Şeirlər fərdi olmaqla bərabər, həm də ictimai səviyyədə dərinlərə yol tapır. Poeziya insanları nəinki özü, həmçinin dünya ilə əlaqə qurmağa, duyğuları ifadə edərək düşüncələri sorğulamağa, mədəniyyətin izlərini daşımaqdan insanların müxtəlif mövzulardakı mübarizələrini əks etdirməyə qədər bir çox funksiyaları özündə ehtiva edir.

İllərlə eyni şeirləri oxuyaraq, eyni zövqü ala biliriksə, deməli, həqiqətən də, sənətdə gözəllik anlayışı dəyişmir. Çünki şairlər öz fərdi hisslərindən irəli gələn duyğularla yazıb-yaratmaqdan daha çox, xalqın ümumi sevgi, gözəllik, hicran, həsrət anlayışlarından yola çıxaraq, öz hisslərini fərqli insan emosiyaları ilə yoğuraraq, vəhdət yarada bilirlər. Sevgi, ağrı, həsrət, ayrılıq, məhəbbət kimi duyğular şeirin obrazlı dili vasitəsilə şüurlarda mənəvi cəhətdən daha da yüksək pilləyə daşınır. Ustad sənətkarların əlində qəlbin dili, duyğuların ən dərinliklərinə enən bir səfərdir. Kəlmələrə düzülmüş təsirli emosiyalar şeirin qəlbində əks-səda verir. Bu məqalədə şeirlərini sevərək oxuduğumuz Dayandur Sevginin yaradıcılığından nümunələr seçib şərh etməyə çalışdım.

Hicran dərya, vüsal bir damla ətir,

          Görməyən həsrəti nə bilər, nədir.

          Bütün yaddaşımı sətirbəsətir

          Siləm gərək səni unutmaq üçün.

***

          Dəyişik düşübdür şirinim, acım,

          Dünya balacadır, mən hara qaçım?

          Yox ayrı bir yolum, özgə əlacım,

          Öləm gərək səni unutmaq üçün.

Şairin “Səni unutmaq üçün” şeirindən gətirilən bu misralarda lirik qəhrəmanın öz sevgilisini unutmaq üçün çəkdiyi iztirab əks olunsa da, oxuyarkən mənəvi zövq yaşayır, haradasa başqa biri ilə öz dərdini bölüşürmüş kimi duyğulara qapılırıq. İnsanlar cənnəti yaşamağı, cəhənnəmi isə seyr etməyi sevirlər. Bəlkə də, məhz bu şüuraltı hisslərimizlə bağlı səbəbdən irəli gəlir ki, ayrılıq, hicran, sevgi əzabının əks olunduğu şeirlər qəlbləri daha çox riqqətə gətirir, insanlara sevilməyin humanist mahiyyətini, bəşəri məzmununu poetik dilin vasitəsi ilə çatdırır.

 Ritm, səs və təsvirlə zəngin olan şeirlər oxucuya dərindən təsir edərək onu sözlərin sehrinə düşməyə vadar edir, mücərrəd duyğu və düşüncələri konkretləşdirir, oxucunun xəyal gücünü, yaradıcı təxəyyülünü qidalandırır.

Üzü gülər günəşin,

Baxar yana səmadan.

Gecələr ay boylanar

          Səmanın aynasından                                   

***

Tala-tala naxışdı

Səmada ağ buludlar.                                   

Səmanın göz yaşıdı                                   

Yağan yağış, yağan qar.                                   

Bədii xəyal və romantik vüsətə malik olan misralar oxucunun qəlbini ələ almağa, ürəklərə yol tapmağa qadirdir.

Şeir həm də ictimai fəaliyyət, mübarizəyə ruhlandırmaq üçün vasitədir. Şair həm də cəmiyyətdə gördüyü naqisliklərə qarşı çıxır, ictimai idealını, onu düşündürən məsələlər haqqında öz narahatlıqlarını misralara tökür. Məhsətinin hələ uşaq ikən oxuduğum bu misraları beynimin bir kənarında özünə yer etmişdi:

Dün kaşu-kuzəmi daşlara çaldım,

Sərxoşdum, bilmədim, əlimdən saldım.

Kuzə dilə gəlib dedi ki, mən də

Sənin kimi idim, bu günə qaldım.

Dayandur Sevginin “Əl ağacı” adlı şeiri mənə həmin rübainin motivlərini xatırlatdı:

Qorxağın əlində darıxar, bezər,

Mərdlə hər ağrıya, acıya dözər,

Kişinin çiynində bayrağa bənzər,

Nakişi başında dar ağacıdı.

Bəndlərin birində lirik qəhrəman kuzəni əlindən salmaqla öz həyatı haqqında düşünürsə, burada isə əl ağacının məziyyətləri ilə öyünülərək yenə də dolayısı ilə həyat, insan psixologiyası, duyğu və düşüncələr haqqında xəyala dalır, öz səmimi hisslərini ifadə edir.

Ümumiyyətlə, poeziya mədəni irs kimi çox mühüm əhəmiyyətə malikdir və düşüncələr, hisslər, həyat haqqında qənaətlər şeirlər vasitəsilə nəsildən-nəslə ötürülür, genetik kod kimi formalaşır.

Şeirlər həm də rəqəmlərin mənaları və konotasiyalarından istifadə edərək yaradıcı bədii dil yaradır, nömrələr müəyyən mövzular və duyğularla əlaqələndirilir. Rəqəmlərin quruluşu da müəyyən ritm, qafiyə sxemi yaratmaqla oxucunun diqqətini cəlb edə bilir. Bu tip şeirlər qısa və yığcam olsa da, özündə düşündürücü mənalar ehtiva edir:

Sıfırdan başlanır, sıfırdan həyat,

Sıfırdan gedirik milyona doğru.

Zirvəyə yol gəzir, hamı zirvəyə,

Yüz minə can atır, bir ona doğru.

Dayandur Sevginin “Sıfır” adlı şeirindən sitat gətirilmiş bu misralarda rəqəmlər qeyri-adi birləşmələr və mənalar yaratmaq üçün təxəyyülü stimullaşdırır. Müəllif nömrələrdən unikal üsullarla istifadə edərək innovativ məzmun yarada bilmişdir.

Hər bir sənətkar kimi, Dayandur Sevgin də özündən öncəki yazıb-yaradan şəxsiyyətlərin ideya və düşüncələrinə istinad etmiş, onların bəşəri qayə və fikirlərinə yeni nəfəs gətirmişdir. Bu baxımdan “Dünya” şeiri səciyyəvidir. “Bir yandan boşalır, bir yandan dolur, Sirrini verməyir sirdaşa dünya” – deyən Səməd Vurğunun misralarına qüvvət olaraq müəllif yazır:

Titrəməz əlləri, qırışmaz üzü,

Seçməz nə əyrini, seçməz nə düzü,

Hamını qocaldır, qocalmaz özü,

Adəmin, Həvvanın yaşıdı dünya.

Həmçinin klassik ədəbiyyat ədəbi ənənələrindən yaranan Allaha müraciətlə (minacat) yazılmış “Allaha sual” şeiri də maraqlıdır:

Nə var ki salmağa mərdi kəməndə,

Ədalətin gözü yuxuludursa.

Allahın kölgəsi sayılan bəndə

Allahın özündən qorxuludursa,

Mən insandan qorxum, ya Səndən, Allah?

Bildiyimiz kimi, hələ qədim dövr ədəbiyyatından üzü bəri tarixən Allaha müraciətlə müxtəlif məzmunlu şeirlər yazılmışdır. Bu əsərlər insanların şüurundakı Tanrı arxetipinin poeziyaya köçürülmüş halıdır. Zamanla fani insanların əbədi Tanrıdan gözlənti və arzularını özündə ehtiva edib inancları nəsildən-nəslə ötürmüşdür.

Dayandur Sevginin çox sayda vətənə, torpağa olan sonsuz məhəbbət və bağlılığını ifadə edən şeirləri də vardır ki, bunlar da müəllifin qələmindən süzülüb gələrək yaddaşlarda daim yaşayacaqdır.

Arzu bulağımsan, ömür çırağım,

Dünyada ən böyük arxam-dayağım.

Göyündə ulduza dönməsəm də mən,

Yerində bir ovuc torpağam, Vətən.

Burada müəllifin şeirlərindən sadəcə bir neçəsini nümunələrlə şərh etsəm də, ümumilikdə Dayandur Sevgin poeziyası diqqətçəkən və yaddaqalandır. Bu da müəllifin formanı uyğun seçməyi ilə bərabər, həm də şeirlərdəki məzmun gözəlliyindən irəli gəlir. Ümid edirəm ki, o, oxucuları tərəfindən hər zaman dəyərləndirilərək qəlblərdə özünə əbədi yer edəcək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2025)

Rubrikanı təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda Davud Nəsib həftəsi davam edir.

Bu gün sizlərə “Ata laylası” şeirini təqdim edəcəyik. Xatırladaq ki, Davud Nəsib Azərbaycan poeziyasında ata həsrətinin poetik ifadəsinin ən gözəl nümunələrinin müəllifidir. Bu şeirin hamını təsirləndirəcəyinə əminik. Allah bütün atalara cansağlığı versin, dünyadan köçənlərə rəhmət eləsin!

Azərbaycan poeziyasının görkəmli nümayəndələrindən olan Davud Nəsib (Davud Məcid oğlu Nəsibov (25 avqust,1942, Qazax – 26 mart,2003, Bakı) SSRİ dönəmində gəncliyin ən sevilən şairlərindən biri olub. Vətənə, valideyinlərə ülvi məhəbbət, saf sevgi hissləri, nəcibliyin, xeyirxah əməllərin tərənnümü Davud Nəsib poeziyasının leytmotivini təşkil edib. Müstəqillik dönəmində isə şair qələmini süngüyə çevirərək erməni millətçiliyi ilə mübarizəyə qalxıb, bir-birindən sanballı əsərlər ortaya qoymaqla gənc nəslin vətənpərvərlik, qəhrəmalıq ruhunda yetişməsinə öz töhfələrini verib.

ATA LAYLASI

Neçə laylalar yatır

Hər ocağın közündə.

Saysızdır, hesabsızdır

Laylalar yer üzündə.

Yaşıl olub dağıldı

Təbiətin laylası.

Möcüzədi, nağıldı

Məhəbbətin laylası.

Hörmətdir, səxavətdir

Hər qonağın laylası.

Zəhmət ilə sərvətdir

Bu torpağın laylası.

Sevincdir, səadətdir

Balaların laylası.

Kişilikdir, qeyrətdir

Qalaların laylası.

Qalibiyyət çələngidir

Yürüşlərin laylası.

Qəhrəmanlıq cəngisidir

Döyüşlərin laylası.

Hər ürəyin havası,

Yoxun, varın laylası,

Laylaların laylası –

Anaların laylası.

Bilməyənlər qoy bilsin,

Nə bu yolun yorğunu,

Nə də durğunuyam mən,

Qoy hamıya deyilsin:

Ata dəlisiyəm mən,

Ata vurğunuyam mən.

Bu dərddən Davud xəstə,

Eşitsin, bilsin hamı.

Mən ölsəm qəbrim üstə

Salın yada laylamı:

Çalın mənim mahnımı,

Çalın ata laylamı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2025)

Murad Vəlixanov  “Ədəbiyyat və İncəsənət”  

Şənbə gününun təqvimdə öz təyinatı vardı, Kəşfiyyatçı Günü. Amma nədənsə bir gün əvvəlki Beynəlxalq Ana Dili Gününü hamı qeyd etdi, hamı gündəm elədi, amma kəşfiyytçılar barədə nədisə bir susqunluq hiss edildi.

Bu həyatda  hər kəs və hər şey fanidir. Bir gün gələn bir gün də gedəcəkdir. Kimi öz əcəli ilə, kimi də müqəddəs bir amal uğruna bu dünyadan köçəcəkdir. Bu gün milləti,  dövləti, torpağı, insanı var olsun, yaşasın deyə canını fəda edənlərdən kəşfiyyatçılardan danışacağam.  

2008-ci il fevralın 20-də Prezident İlham Əliyevin imzaladığı fərmana əsasən hər il Fevral ayının 22-si tarixi  kəşfiyyatçılar günü kimi qeyd edilir. Onların bir anlayışı vardır: “görünmədən görmək, ölmədən dönmək.” Hər zaman ənənələrinə sadiq qalan bu görünməz qəhrəmanlar haqqında səhərə qədər  danışsam, fikrimi tamamlaya bilmərəm. Çünkü onlar bu millətin görünməz, bilinməz qəhrəmanlarıdır və qiyamət gününə qədər də  bu gerçək dəyişilməzdir.

Gizli, lakin əvəzsiz xidmət, səssiz, lakin müstəsna qəhrəmanlıq! Bu gün nəfəs alırıqsa, gəziriksə, yeyib-içiriksə bunu bu qəhrəmanlara borcluyuq. Şəhadət elə bir ali zirvədir ki, o zirvəyə hər yoldan keçən yüksələ bilməz. Onlar elə bir qəhrəmandırlar ki, geridə adam buraxmağı belə sevmirlər. Nə yaralılarını, nə də şəhidlərini qoyub qaçan deyillər. Onlar üçün “yox, bunu edə bilməzlər” deyin və sonrasını oturub izləyin. Ən çətin döyüş tapşırığını qüsursuz şəkildə yerinə yetirən, keçilməz deyilən maneələri keçən, aşılmaz deyilən nöqtələri aşan qəhrəmanlardır onlar.

Bu gün Qarabağımız azaddırsa və şanlı üç rəngli bayrağımız Xankəndidə, Şuşada,  Xocalıda, Ağdamda dalğalanırsa bunun üçün onlara da borcluyuq.  

XATIRLATMA:

Kəşfiyyat idarəsi və ya Kəşfiyyat orqanı — hüquq mühafizə, milli təhlükəsizlik, müdafiə və xarici siyasət məqsədlərini dəstəkləmək üçün təhlil və ya tədqiqat apararaq məlumat və kəşfiyyat məlumatları əldə edən dövlət orqanıdır.

Kəşfiyyat orqanlarının açıq və məxfi, casusluq, əks kəşfiyyat, elektron kəşfiyyat, kriptoanaliz, digər orqanlarla əməkdaşlıq və ictimai mənbələrdən istifadə etmək kimi vəzifələri var. Bu məlumatların əldə edilməsi və yayılması kəşfiyyat təhlili və ya kəşfiyyat kimi tanınır.

Daxili kəşfiyyat ilə xarici kəşfiyyat arasında bir fərq var. Daxili kəşfiyyat terrorizm və əks-kəşfiyyat kimi daxili təhdidlərlə məşğul olur. Xarici kəşfiyyat isə xarici dövlətlərin siyasi və ya iqtisadi fəaliyyəti barədə məlumatlar əldə etməyi özündə cəmləşdirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (24.02.2025)

Əlbəttə ki, Azərbaycanın milli-mədəni sərvətləri içərisində dahi mütəfəkkir Nizami Gəncəvinin ədəbi irsi əhəmiyyətli yer tutur. Elə fevralın 22-də Azərbaycanın Ankaradakı səfirliyində təşkil edilən tədbirin də mahiyyətində bu dayanırdı. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-ın Türkiyə müxbirinə istinadən xəbər verir ki, tədbir Nizami Gəncəvinin daha bir poemasının – “Sirlər xəzinəsi”nin türk dilinə tərcüməsinin təqdimat mərasimindən ibarət idi. Kitab Türkiyədə Azərbaycan səfirliyinin nəzdindəki Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin layihəsi ilə orjinaldan Türkiyə türkcəsinə tərcümə edilərək Ankarada çap olunub.

Tədbirdə Azərbaycanın Türkiyədəki səfiri Rəşad Məmmədov, Azərbaycan mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərov,  nizamişünaslar, ekspertlər, iki qardaş ölkənin ictimaiyyət nümayəndələri iştirak ediblər.

Tədbiri giriş sözü ilə açan səfir R.Məmmədov Nizami irsini “bütün bəşəriyyətin, o cümlədən Türk dünyasının sərvəti” adlandırıb. “Sevindirici haldır ki, Azərbaycanın dahi oğlunun əsərləri türk dilinə də tərcümə olunur ki, bu da müasir Türkiyənin 85 milyonluq əhalisi arasında dahi Nizami haqqında ən dolğun məlumatın formalaşmasına kömək edir”, - deyə diplomat qeyd edib.

Diplomatik nümayəndəliyin rəhbəri Nizami Gəncəvi irsi mövzusunda nəşrlərin sayının artacağına ümid etdiyini bildirib.

Azərbaycan mədəniyyət nazirinin müavini Fərid Cəfərov çıxışında dahi Nizaminin kitabının tərcüməsinin təqdimatında iştirakı qürur mənbəyi adlandırıb. “Nizaminin misraları bu gün də dünyada milyonlarla insan üçün bələdçidir”, - deyən nazir müavini Azərbaycan dövlətinin dahi şair və mütəfəkkirin irsinin təbliğinə daim xüsusi diqqət yetirdiyini, yubiley tədbirləri təşkil etdiyini vurğulayıb. O bildirib ki, ölkəmizdə dövlət strukturlarının təşəbbüsü ilə vaxtaşırı olaraq Nizamiyə həsr olunmuş görüşlər və tədbirlər keçirilir.

F.Cəfərov əmin edib ki, bu tədbirlər davam etdiriləcək, o cümlədən Nizami Gəncəvinin əsərlərinin tərcümələrinin beynəlxalq kitab sərgilərində təqdimatı keçiriləcək.

Ölkəmizin Türkiyədəki səfirliyinin nəzdində fəaliyyət göstərən Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin direktoru Samir Abbasov çıxış edərək məlumat verib ki, məşhur “Xəmsə”nin bütün beş əsəri 2026-cı ilə qədər orijinaldan türk dilinə tərcümə olunacaq. O əlavə edib: “Bu gün türk oxucuları artıq iki əsərlə - “İsgəndərnamə” və “Sirlər xəzinəsi” ilə tanış ola bilərlər. Gələcəkdə Azərbaycanın bir çox başqa şair və yazıçılarının da əsərlərinin türk dilinə tərcüməsini mərhələli şəkildə həyata keçirməyi planlaşdırırıq”.

Tərcümənin müəllifi, Atatürk Universitetinin (Ərzurum) Fars dili və ədəbiyyatı kafedrasının müəllimi, professor Nimet Yıldırım bildirib ki, Türkiyədə ümumi oxucu auditoriyası Nizaminin əsərləri ilə tam şəkildə tanış deyil. O, hazırda “Leyli və Məcnun”un orijinaldan tərcüməsi üzərində işlərin davam etdiyini bildirib. “2026-cı ilin ortalarına qədər biz “Xəmsə”nin tam tərcüməsini hazırlamağı və dahi Nizami Gəncəvinin “Divan”ına keçməyi planlaşdırırıq”, - deyə Yıldırım qeyd edib.

Onun fikrincə, Nizami yaradıcılığı fars dilini zənginləşdirib. “Diqqətəlayiqdir ki, böyük mütəfəkkirin qələmindən əvvəllər farsca işlənməyən yüzlərlə söz və ifadə çıxıb. Bu fakt fars dilinin izahlı lüğətlərində də qeydlə öz əksini tapıb: ilkin mənbə Nizamidir”, - deyən alim vurğulayıb ki, Azərbaycanın dahi oğlunun irsinin təbliğinə töhfə vermək onun üçün böyük şərəfdir.

Səfir R.Məmmədov layihənin müəllifinə dahi Nizaminin doğulduğu yer – Gəncə şəhərinə həsr olunmuş kitab, Azərbaycan mədəniyyət nazirinin müavini F.Cəfərov isə professora təşəkkür plaketi təqdim edib.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Ədəbiyyat İnstitutunun dosenti Təhminə Bədəlova Nizaminin yaşayıb-yaratdığı tarixi dövr haqqında tədbir iştirakçılarına məlumat verib. O bildirib ki, Azərbaycanın dahi oğlunun əsərləri hələ onun sağlığında geniş şəkildə tanınıb.

Azərbaycanın Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı Türkiyə ictimaiyyətinin uzun müddət Nizami Gəncəvini fars şairi kimi qəbul etməsindən təəssüfləndiyini bildirib. “Sevindirici haldır ki, bu təhrif olunmuş fikir Azərbaycanın dahi oğlunun əsərlərinin türk dilinə tərcüməsi sayəsində də dəyişir”, - deyə şair vurğulayıb. O qeyd edib ki, dahi Nizami irsi əsrlərboyu dünya şərqşünasları arasında ehtiram və rəğbətlə qarşılanıb.

Azərbaycan Milli Kitabxanasının direktoru, professor Kərim Tahirov mədəniyyət sahəsinə dövlət dəstəyinin vacibliyini qeyd edib. O deyib: “Prezident İlham Əliyevin qərarları bütün Azərbaycan mədəniyyəti üçün güclü stimuldur. Bunun ən son sübutu Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubileyi haqqında Sərəncamdır”. Nizaminin əsərlərinin hazırda dünyanın bütün aparıcı kitabxanalarının kolleksiyalarında yer aldığını qeyd edən K.Tahirov bildirib ki, dünya üzrə nizamişünasların və tərcüməçilərin səylərini dəstəkləməyə, onları Nizaminin əsərlərinin bütün mövcud elektron variantları ilə tanış etməyə hazırdır.

Azərbaycan mədəniyyət nazirinin müavini F.Cəfərov Nizami Gəncəvinin türk dilində kitablarının nümayiş etdirildiyi stendlə tanış olub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2025)

Parisdə UNESCO-nun mənzil-qərargahında Beynəlxalq Ana Dili Günü qeyd olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı AzərTAC-a istinadən  xəbər verir ki, Banqladeşin UNESCO yanında Daimi Nümayəndəliyi və UNESCO-nun Təhsil Sektorunun birgə təşkilatçılığı ilə Beynəlxalq Ana Dili Gününə həsr edilmiş sərgi keçirilib.

Sərgidə Azərbaycanla, Paraqvay, Hindistan, Ukrayna, Lüksemburq, Rusiya, Peru, Çili, Nikaraqua, Cənubi Koreya və El Salvador kimi ölkələr iştirak edib.

Azərbaycanın UNESCO yanında Daimi Nümayəndəliyinin stendində Azərbaycan dili əlifbası, açıqcalar, müxtəlif kitablar, milli suvenirlər nümayiş olunub. Stendimizin ziyarətçilərinə ölkəmizin tarixi, mədəniyyəti, dili haqqında ətraflı məlumat verilib.

Sərgi konsert proqramı ilə davam edib. Azərbaycan milli rəqsi “Naz eləmə” təqdim olunub. Sərgi 25 fevraladək davam edəcək.

Xatırladaq ki, 1999-cu ildə UNESCO Baş Konfransı zamanı Banqladeşin təşəbbüsü ilə fevralın 21-i Beynəlxalq Ana Dili Günü elan edilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2025)