“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdirir. Bu gün növbəRəvan Cavidindir.

 

 

 

NEY ÜFÜRMƏDƏN...

(Salam Sarvana şərq sualları)

 

Soruşun, neçə il axtarıb aşiq

quyudan qeyb olan yaşsız qocanı?

Biz hansı dənizin ləpədöyəni,

hansı çöldə yanan közsüz ocağıq?

 

Soruşun, Şəmsini tapdımı Rumi?

Kərbəla içdimi Hüseynin qanın?

İsa qovuşdumu bəs atasına?

Musa tapmadımı qutsal olanı?

 

Məcnuna Leylini vəd edən yolun

sonunda nə vardı, bilinmədimi?

Min ildir axtarıb tapammadılar

Kərəmi yandıran o sarı simi.

 

Hansı bomba idi, yaxıb kül etdi

Şərqin uzağında sakuraları?

Neçə əli kəsib Xəzərə atdı

Yoldaş Stalinin dil şuraları?

 

Soruşun, kim idi edam günündə

öz xalqına baxıb köksü odlanan?

Otuz yaşlı məğrur, əyilməz əzmi

edam səhrasında dəyərsiz qılan.

 

Kim idi göylərə yol çəkən adam,

niyə yandırmışdı yazdıqlarını?

O hansı dəliydi, baxıb gülürdü

sırayla məftildən asdıqlarına?

 

Kim idi sübh vaxtı minarədəki,

niyə kəsilmişdi büllur avazı?

Hansı uşaqlıqdı, mərmi altında

hələ də gözləyir ətirli yazı?

 

 

N DAİRƏSİ

 

Sən də mənim kimi yadına salma,

hansı küçə idi bizi ayıran?!

neçə il təqvimə baxa bilmədim,

neçə ildi həmin günü sayıram,

neçə ildi güllər fidan qalıbdır,

neçə ildir açmır yaz bənövşəsi,

bu necə kədərdi, rüsvay elədi

içdiyim qəhərin sərxoş nəşəsi.

 

Bu necə yol idi, tozu-torpağı

hələ də üstümə sinmiş kimidir,

hansı xəyanətin yıxmışdı məni,

qürurum təzəcə dinmiş kimidir,

hansı acizliyin köləsi idim,

kim idi başımın üstündə cəllad?

 

Mən niyə inandım, hələ bilmirəm,

mən ki tanıyırdım

günahları adbaad,

çox da fikirləşmə, gözümün nuru,

mənim sahilimdə mirvari çoxdur,

qaç, qurtar özünü qəmin əlindən,

neçə gözəl gördüm, qəmə yoluxdu:

saçları tiftikləndi, üzləri soldu,

gözləri qəm çanağı, səsləri bərbad.

 

Nə badə yadına salma ayrılığı!

 

 

ÖLÜM ÜÇÜN

 

Ölümdü də,

gələr ömrün bir cığalbaz yazında.

yaşıl otlar üstündə,

burnumuzda yonca qoxusu,

gözlərimizdə günorta yuxusu.

 

Ölümdü də,

gələr yayın ortasında,

qorabişirən istidə.

sahil, dəniz, soyuq pivə...

ölüm də bunlar kimi bir meyxoş hissdi də.

 

Gələr ən səmimi payızda,

təzədən aşiq olub

bir qızın ətrinə aldandığımız noyabrda,

ayaqlarımız xəzəlləri əzdikcə

ömrümüz əzə bilməyəndə əcəli

bir şeir də yadigar qoyarıq kağızda,

içində ölüm sözü keçən bütün surələr

yarımçıq qalar ağzımızda.

 

Ölümdü də,

gələr bir qış gecəsi –

sobabımızın buxarı təzəcə səngiyəndə,

belimiz torpağa əyiləndə­­­–

insan nə gözəl sualdır qocalanda

"Bu hansı yoldur" cümləsinə.

 

Ölümdü də,

ya iyirmi beşdə, ya əllidə,

guya fərqi nə?

Ya yaşıl otlar üstündə,

ya da isti yorğan-döşəkdə,

guya fərqi nə?

 

yollardı da, hərəsi bir səmtdən gəlir,

eyni səmtə çıxmaq üçün,

soyuq dodaqlarımız hərəkətsiz,

gözlərimiz dolu hüzn.

 

 

QALATA

 

Yenə bir ulduz uçdu

sənin məmləkətindən mənim məmləkətimə,

yenə birinin ovuclarında yetim qaldı arzusu,

yenə ömür dediyin yalnızlığa məhkumdur.

 

Sənin yolunu sevdim,

nə qədərmiş yolçusu...

ən böyük yalanımı da sənə söylədim,

mən saf sevgilərin qədər ovçusu.

 

Mərmərəyə axıtdım bütün göz yaşlarını,

yumruğum havada ağlaya bilmərəm,

amma içimdə sancı, içimdə bir ağrı var,

bizim davamızın neçə ildir bağrı qan.

 

dostlarımı itirdim yalan pərvazlarında,

gözlərində dinməyən həqiqətin məşəli

Söndü Promoteyin əlində.

 

Rum qızı,

hardan tapdın bu yıxılmaz əzmini?

mənə də öyrət,

neçə güllə öldürər bu üsyankar ruhunu?

 

Güllə səsləri, qırılan şüşələr, polis siqnalı...

mən Qalataya baxıram qolların arasından,

şəhər səma edir,

şəhər sanki səmazən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

 

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

POEZİYA

 

 

ƏKBƏR QOŞALI

 

İLAHİ

 

Göy üzünə ulduz səp,

Naxış olsun, İlahi.

Arxamca bir cam su səp,

Yağış olsun, İlahi...

 

"Qaranlıqlar yarılsın",

Nə sorğun var sorulsun;

Axırımız durulsun,

Alxış olsun, İlahi.

 

Xatirəmi ağ saxla,

Gözlərimi sağ saxla,

Qoy keçmişdən sabaha

Baxış olsun, İlahi.

 

 

GƏL

 

Torpağı sərinəm, gəl,

Kədəri dərinəm, gəl;

Yüz ildən anrıdasan,

Min ildən bərinəm, gəl...

 

Gəl, quş qonan budağıq,

İlk iz düşən yolağıq;

Sabahlardan sorağıq,

Sən mənsən, mən sənəm, gəl...

 

Dənizəm - gəmin üçün,

Bütöv ol - kəmim üçün;

Sən bayraq ol, səninçün

Yel olub əsənəm, gəl!..

 

 

URMU GÖLÜNÜN ÖYKÜSÜ

 

Adıma Urmu derlər

Suyum göyə çəkilib…

Göllüyüm qeyb olsa da,

Yenə quru göllərin ən gözəli özüməm.

Türküstan talesizi 

Aralın bacısıyam;

O daha tez qurdu -

Məhşərə hazırlaşır

atamqızı elə bil…

 

Ən uzaq yaddaşımdan süzülüb gələnləri

danışım, qoy qalmasın -

Min illər öncəydi - biz ayrılanda

Aral sağ əlini çəkdi başıma

Başıma gələnə bax -

Min illər sonradı

        indi biz ikimiz də quruyuruq, 

                                       quruyuruq...

Nə mənim Acıçayım, 

nə də bacım Aralın 

                   Ceyhun ilə Seyhunu 

                    su daşımır dağlardan…

 

Xəzərə də əl çatmır…

Araz boynuburuqdu…

 

Aralın da mənimtək

gəmiləri pas atır…

Tanrının işinə bax -

Duzlu su çürütməyən gəmilər indi bir-bir

susuzluqdan qəhr olur…

Elə bil dil bilirlər

Elə bil göl bilirlər…

Göl vardımı bizimtək?..

 

Siz, ey zalim göllərin ən zalim gəmiləri

Sirdaşınız kim olsun?..

Kölgənizə yığışıb 

                   əsnək vurur dəvələr

Balıqlar üzüşərdi böyrünüzdə ilmüdam

Bəlkə mən bilməyirəm

Balıqlar dəvə olub?

Bircə onu bilirəm

                 dəvələr balıq olmaz…

 

Qanadsızdı dəvələr

Dəvələr dözümlüdü

Dözəcəklər, dözəcəklər

Bizim 

          son qətrəmiz də quruyan gün -

                   baxarsız,

Qanad çıxaracaqdır

Kölgədəki dəvələr

İnanın, düz sözümdü…

 

Xəzərə əlim çatmır…

Əlimi göyə açdım…

 

 

HƏDİYYƏ VERƏK…

 

Nabran… 

Dəniz sahili…

O başdan bu başa gəlib-gedirik

Sahildə nə olur? - 

Balıqqulaqları, narın qum

bir də 

Dənizin qırağa atdığı nəsə…

 

Nə yaşıl orman var, 

nə də göy çəmən

Bəs nədi, 

bizləri gətirən bura?

O yaşıl ormanlar

göy çəmənliklər

çox gözəl olsa da,

bir gün gəlir də

qaçmaq istəyirsən, 

uzaqlaşırsan...

Bəzən özümüzdən qaçmaq istərik

Özgədən, özündən, hər yerdən qaçan

Gəlib soluğunu sahildə alar…

 

Bəs dəniz olmayan ölkələr neynir?..

Dənizə, sahilə özgələr neynir?..

 

Ancaq biz… 

Və ancaq Xəzər sahili…

Balıqqulaqları, narın qum

bir də 

Xəzərin qırağa atdığı nəsə…

Təsadüf olmayır dünyada heç nə…

 

Balıq tanımayır öz qulağını

Deyirlər balığın yaddaşı olmur;

Amma insanlarçün

 bu balıqqulaqlı, 

 bu narın qumlu 

                 sahillər

                 sahilsiz xatirə yığnağı olar -

O ya yaşanıbdı ya yaşanacaq…

 

Heç nə gərək deyil

Nə yaşıl, nə göy… 

Boz sahil 

boyunca yeriməyimiz,

Dənizi dinlərcə kiriməyimiz

Hopacaq sabahkı xatirələrə -

Bu balıqqulaqlı, bu narın qumlu, 

 Heç yerə getməyən üzüboz sahil

Dünyanın ən əlvan yeri olacaq…

Ən rəngli yuxular qazanacaq o

Həsrətin əlçəkməz süsü olacaq…

 

Neynək, bu sahildə sadədil olaq,

Balıqqulağına tutunaq duraq;

Bu dəniz, bu sahil, bu qum nə deyir?..

Torpaqla dənizin öpüşdüyü yer,

Nəsə bir hikmətə sahib olmalı…

 

Gəl, hədiyyə verək bir-birimizə:

Bu bir cüt qızılı balıqqulağı -

Biri sənin olsun, biri də mənim

Bizi bu sahilə gətirər yenə

Dəniz pıçıltılı balıqqulağı…

 

 

 

HAMI ƏVVƏL-AXIR BURDAN KEÇƏCƏK

 

Dəniz üstdən ötür dolmuş buludlar

Kim bilir hirsini hara tökəcək…

Əlim qaşım üstə, fikrim uzaqda,

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

Sahil dolur-daşır insanla bəzən

Yaşlı qayğılar var, gənc əyləncələr… 

Fikri dağıtsa da körpə ləpələr,

Hamı burdan evə yorğun dönəcək…

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

Sahillər qocalır, sular gəncləşir,

Görərsən yorurmu sahili dəniz?..

Neçə ki sahil var, neçə ki dəniz,

Onların sevdası heç bitməyəcək…

 

Balıqqulağı var burda bu qədər,

Burda pıçıltı da sirr qala bilməz…

Yerin qulağı var - belə deyiblər -

Yəqin ki buranı görüb deyiblər…

Hamı əvvəl-axır burdan keçəcək.

Üfüqlər xəyaldı, sahillər gerçək…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

 

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

 

1.

“ Məni başqasından gizlətmək çətin,

Sənin hər yerindən görünərəm mən.

 Üzündən, gözündən görünmək asan

Səsindən, sözündən görünmək asan

Sənin kölgəndən də görünərəm mən.”

2.

Ölüm ayağında Beyrək Qazana belə bir xəbər göndərir: “Aruz oğlu Basat gəlmədən, evimi, obamı çapıb talamadan, ağca üzlü halalımı (yəni, Banu çiçəyi) əsir edib aparmadan Qazan özünü mənə yetirsin.”

Bu cümləyə heç vaxt heç kim diqqət yetirməyib. Beyrək və Basat münasibətinin “pərdəarxası” nələrdən danışa bilərmiş?!

3

Mükəmməl əsərləri təxəyyülü olmayanlar üçün yazmaq lazımdır. Təxəyyülü olanlar üçün mükəmməl olmayan əsərlər də yetər.

4.

Şərq nağıllarının əvvəli nəşəli, ortası müəmmalı, axırı isə xoşbəxtliklə doludur. Göydən üç alma hökmən düşür. Bütövlükdə qəmlidir.

5.

Azərbaycan ədəbiyyatından artıq yerləri Okkam ülgücü ilə doğrayıb atsaq, yerdə nə qalar barədə düşünmək belə qorxuludur.

6.

“ Dözən oğlu Alp Rüstəm, sənmisən?!

Dəli Dondar, sənmisən?!

Şirşəmsəddin, Qanturalı, Qarabudaq…

Bəy yigidlər yaşıl-yaşıl, budaq-budaq

Gəlib girdilər uyğuma...

7.

Nitsşe: “Səhra böyüyür.”

Bu, yer üzünü ala biləcək ən böyük təhlükədir.

 Nitsşenin səhrası yaddaşın itməsi deməkdir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

 

 

 

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

 

27.

ABİTURİYENTİN UĞUR FORMULU     

 

Təbii ki, yeniyetməliyin, ilk gəncliyin ilk ən böyük sınağı abituriyent olub ali təhsil məktəblərinə imtahan verməkdir. Əksər xalqlar kimi bizim azərbaycanlılar da mental xüsusiyyətlərdən irəli gələrək oxumağa, təhsilə həmişə önəm veriblər. Tarix boyu təhsillilərin, savadlıların statistikası bizim ölkədə yüksək olub. Məktəbə getməyən, təhsil almayan insanlardan hər eldə-obada birini taparsan, ya tapmazsan. Bizdə hətta belə bir adət də var: valideynlər gəlin köçürdükləri qızlarının cehizləri arasında ali məktəb diplomunun olmasının da qeydinə qalırlar. Düzdür, Azərbaycan BMT-nin təhsil səviyyəsinin indeksi reytinqinə (education index) görə ilk onluğa düşmür (1. Avstraliya; 2. Danimarka; 3. Yeni Zelandiya; 4. İrlandiya; 5. Norveç; 6. Niderland; 7. Almaniya; 8. ABŞ; 9. Böyük Britaniya; 10. Kanada), amma YUNESKO-nun nisbi savadlılıq statistikası cədvəlində bizim ölkəmiz SSRİ dönəmində təməli qoyulan məcburi təhsil qaydaları hesabına 99.5% savadlılıq göstəricisi ilə dünya üzrə 13-cü pillədə qərarlaşıb (Maraqlıdır ki, ilk pillələrdə yalnız postsovet və postsosialist ölkələri qərarlaşan bu siyahıda education index onluğunu təşkil edən Avstraliya yalnız 23-cü, Kanada 26-cı, Danimarka 29-cu, Almaniya 32-ci, ABŞ isə hətta 44-cü yerdədir).

Orta məktəbi bitirib ali məktəbə daxil ola bilməmək bizim ölkədə bir gənc üçün böyük faciə, onun valideynləri üçünsə böyük bədbəxtçilik hesab olunur. Ali məktəbə daxil olmaq üçünsə zəruri şərtlər arasında yüksək mütaliə vərdişlərinə malik olmaq əsas yer tutur. Rasional və sürətli qaydada oxumaq, bu oxuduqlarını əzbərləmədən, effektiv qaydada yadda saxlaya bilmək sənin imtahanda yüksək bal toplamağının təməlidir.

 

Ali məktəbə qəbul olmaq istəyirsən? Gecə və gündüz oxumalısan, hazırlaşmalısan, repetitor yanına getməlisən, sınaq imtahanları verib gücünü sınamalısan. Bu hazırlıq müddətində gündəlik həyat rejimini dəyişib fərqli rejim qurmalısan. Hətta ən xırda detal belə sənin özünü yolunda fəda etdiyin uğuruna xidmət etməlidir. Hafizəni və şüuru gücləndirən qidalardan, təbii otlardan, vitamin və preparatlardan istifadə etməlisən, oxuduğun materialı daha yaxşı qavramaq üçün məlum üsullardan, sınaqlardan çıxmış psixoloji testlərdən, təmrinlərdən bəhrələnmisən.

Gəlin, çox sadədən başlayaq. Zaman az, oxunacaq, mənimsəniləcək biliklər çox. Dərslikləri öz axarı ilə, bədii ədəbiyyat oxuyurmuş kimi oxusanız imtahanlaradək tam hazırlıqlı olmağa zamanınız təbii ki, yetməyəcək. Bəs onda nə etməli? Əlbəttə ki, sürətli-effektiv oxu qaydalarına riayət etməli. Bu barədə o qədər çox metodika, kurslar, treninqlər var, saymaqla qurtarmaz. Tam dərinə getmədən gəlin professor Əlibala Məhərrəmzadənin araşdırdığı bir neçə çox vacib qaydalara nəzər yetirək:

 

A. Diqqət və yaddaş

 

Mətn oxuyarkən ən vacib iki proses bunlardır: Diqqətlə oxumaq və oxuduğunu yaddaşa ötürmək.

Xüsusən biliklər almaqçün oxuyan zaman hədsiz diqqətli olmaq lazım gəlir. Amma beynimizi məşğul edən nəsnələr daim fikrimizi başqa səmtə yönəldir, biz əksərən mexaniki oxuyuruq, oxuduğumuz şüurumuza çata bilmir, yaddaşa da həkk olunmur. Heç kəsə sirr deyil ki, zehni əməyin məğzi konsentrasiya oluna bilməkdir. Ali məktəbə qəbul olunmaqçün hazırlıq mərhələsi, şübhəsiz, zehni əmək növüdür. «Mənim gələcək uğurumun yolu bax bu mətni oxuyub mənimsəməkdən keçir», «mən mütləq bunu öyrənməliyəm», «tam diqqətlə, tam səylə, tam məsuliyyətlə oxumalıyam» cümlələri ilə fikrini tam oxuduğun mətnə yönəldib, fikrini dağıda biləcək hər şeydən kənarda, ideal bir şəraitdə oxumağa çalışmalısan.

 

B. İnteqral alqoritm

 

Sürətli oxumada ən vacib olanı həqiqətən də sürətlə, tutalım, bir səhifəni bir neçə saniyə ərzində oxumaq deyil. Prosesin ən vacib olanı mövzunun mahiyyətini dərk etməyə yönəli seçdiyiniz proqramın düzgün olması, nəticədə də informasiyanın optimal və effektiv alınmasıdır.

Siz əlinizə bir kitab götürəndə heç vaxt öncədən planlaşdırmırsınız ki, onu necə, hansı ardıcıllıqla, sürətlə, intervallarla oxuyacaqsınız. Nəticədə mahiyyət etibarı ilə həmin kitabı aşağı tempdə, astagəlliklə oxumalı olursunuz.

Amma düşünmək lazımdır ki, oxunmanın istənilən texnikası və sürəti mütləq halda oxucunun öz qarşısına qoyduğu məqsəd və vəzifələrə tabe olmalıdır. Məhz qarşına müvafiq proqram qoymaq, onun hər bir bölümündən lazımi anda çevikliklə istifadə etmək sürətli oxumaq məharətini şərtləndirir.

 

C. Antireqressiya və antiartikulyasiya

 

Bəzən biz mətni oxuyanda bir sətri bitirən kimi gözümüz sətrin əvvəlinə – onu təkrar oxumaya yönəlir. Bu, mütaliədə ən geniş yayılmış qüsurdur və reqressiya adlanır. Düzdür, sətrin, cümlənin təkrar oxunmasının resipasiya adlı oxuduğun cümlədəki fikri daha dərindən mənimsəmək növü də var. Bu təmrin, əlbəttə ki, çox zəruri və vacibdir. Amma reqressiya isə boş vaxt itkisi, gözə verilən əlavə yükdür. İstənilən halda bu vərdişdən yaxa qurtarmaq zəruridir.

Məhsuldar oxumağımıza mane olan daha bir faktor oxuma zamanı artikulyasiya adlanan ağızın, dilin, udlağın hərəkətliliyidir. Biz öz-özümüzə oxuyanda bəzən istər-istəməz bu orqanlarımıza güc tətbiq edirik. Bəziləri, hətta ucadan oxuyaraq bu gücün təsirini ikiqata, üçqata çatdırırlar. Amma istənilən halda mətn effektivlik üçün tam səssiz oxunmalıdır. Artikulyasiya oxunanı mənimsəmək üçün orqanlarımıza təsir edən bəlli əngəldir. Məşq edin, lap dilinizi dişinizlə tutub saxlayın, amma sakit, mütləq sakit oxuyun!

 

D. Vertikal oxumaq

 

Ənənəyə görə oxumaq üçün çox kiçik görmə bucağı lazım olur, gözlər soldan sağa hərəkət edir, ən yaxşı halda 2-3, daha kiçik olarsa 4 söz gözümüzün, necə deyərlər, əsarəti altında olur. Məhz bu sahənin məhdud olması nəticəsində bir sətri oxumaq üçün gözümüz bir neçə həmlə edib bir neçə dəfə dayanmalı olur. Bunu bütöv bir səhifəyə şamil etsək, maraqlı bir mənzərə yaranar. Deməli, biz hər sətirdə üç dayanacaq etməklə 30 sətrlik bir kitab səhifəsini 90 həmləyə oxuya bilirik.

Amma gəlin indi sözbəsöz yox, frazalarla oxumağa çalışaq. Yəni gözün görmə bucağını böyüdüb bir həmlədə daha çox söz oxuyaq. Bu, təkcə oxuma sürətini artırmır, həm də özündə oxuduğunun daha yaxşı mənimsənildiyini ehtiva edir. Pedaqogikada tam olaraq isbatlanıb, mətnin daha böyük fraqmentlərlə oxunması onun məzmununun daha aydın dərk edilib qavranmasına gətirib çıxarır. Gözün görmə bucağı artdıqca onun oxumağa sərf etdiyi enerjisi də azalır, buna ayrılan vaxt da qısalır. Və bu vərdiş get-gedə oxuma zamanı gözün tam püxtələşməsinə səbəb olur, soldan-sağa artıq bütöv sətri nəzarəti altına almağa müvəffəq olan göz tədricən mətni horizontal yox, vertikal oxumağa başlayır. Nəticədə, 90 həmləyə oxuduğun bir səhifəni bu dəfə sətir sayı qədər, yəni 30 həmləyə oxuya bilirsən. Həm vaxta 3 dəfə qənaət edirsən, həm də qavrama məhsuldarlığın 2 dəfə artır.

 

E. Məğzi tutmaq

 

Psixologiyada «Mətni dərk etmək» termini var, «dərk etmək», «anlamaq» anlayışları «oxumaq» anlayışının məntiqi nəticəsi olmalıdır. Öz mövcud biliklərindən istifadə edərək oxunulan mətnin həyatla inikası arasındakı məntiqi əlaqəni tuta bilmək, bax budur əsas məsələ. Mürəkkəb olmayan mətni oxuyanda «qəbul etmək» və «anlamaq» anlayışları ani olaraq bir-birilərini tamamlayırlar. Mövcud biliyimizin müxtəlif detalları aldığımız yeni bilgilərin təəssüratıyla zənginləşir.

Amma biri də var, mürəkkəb, öncədən bilik bazamızda heç bir izi olmayan mətni oxumaq, bu zaman qavramaq prosesimiz konkret olaraq çətinlik çəkir. Bax bu məqamda istifadə edilə biləcək ən vacib vasitə mətnin əsas mənasına güc verməkdir. Mətni hissələrə bölür, məna baxımından qruplaşdırır, ən vacib olan hissəni müəyyənləşdirir, onu təkrar-təkrar diqqətdə saxlayırıq. Psixologiyaya görə, yeni mətnin dərk edilməsi şüurumuzdakı istənilən uyğun «materialdan» istifadə ilə asanlaşa bilər. Bu, əlavə detallar, ştrixlər, ikinci dərəcəli sözlər, müxtəlif hadisələr, qaynaqlar ola bilər. Bir sözlə, istənilən şüur assosiasiyası bizim dayağımıza çevrilə bilər.

Deməli, mətnin məzmununu qısa məntiqi formulalara çevirib hər formulanın nüvəsi olan əsas fikri müəyyənləşdirib bunu öz şüurumuz və bilik bazamıza transfer etməklə (bunu, haradasa filtrasiya prosesi kimi də izah edə bilərik) biz mətni başadüşməni tam mahiyyəti ilə reallaşdıra bilərik, dərketmə qabiliyyəti əldə edərik!

 

Əziz dostlar. Demək,

- diqqətlə;

- sürətlə;

- artikulyasiyaya (ağızın, dilin, udlağın hərəkətliliyinə) yol vermədən;

- vertikal;

- məğzi tutmaqla;

- nəticə qorxusunu dəf etməklə oxuyur, oxuduqca düzgün rejim və qidalanma qaydalarına əməl edirsiniz, sonucda mütləq uğurlu nəticə əldə edəcəksiniz.

 

 

Növbəti: 28.Fasiləsiz təhsil anlayışı

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Ərdəbildə yaşayan Həkimə Babakişizadədir.

 

Həkimə Babakişizadə

Ərdəbil

* 

Qapsamlı ümidsizlik sindromu

Sam yeli kimi əsir içimizə

Lallıq kəndirindən asılır

Qan ağızın dillənməyən dili.

Ümidsizlik hörümçəyi

Hüceyrəmizdə tor toxuyan çağ

İnsanın qalın gönü başlayır öyüd məsləhətinin vərin tutmağa

Həyata bir meyilli var olmaqdan

Qurumlayır ürək evinin qara damın

Tapmacalarda kilkəli qızın saçları.

Qaranlıqlarda batan ümid tozanı

Daşınır işıq əllərilə

Bacadan çəkilən uzun yollara

Allah dərd də verib, dərman da deyib

Möcüzələr yoluna göz tikir bəşər.

Ümid allahdır

Ümidsiz şeytandır deyir.

Başını dişi kimi ağardan analar

Analar!

Analar qorxaq yaşayırlar xəstəlik qoxusunda

Leşi batmış arzuları görən zaman...

Keçdi

Sevgililər əl-ələ verib

Qızımız arzu

Oğlumuz ümid doğulacaq deyib qoşulub qaçan zamanları.

İndi sevgili oğlan ya gözdən düşür,

Ya damdan.

Qızların da qapısı şahsız evin

Bayquş xarabasıdır.

Qızların gömülmüş qızıllığının üstündə

İlan yeyib əfi olan ümidsizlik yatıb

Yalqız bağrında daş yatan kimi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

 

“İnsan kimdir?”

 

Hatice Zingi

 

“Biz, insanı en güzel biçimde yarattık”

 

Yaratanın diğer varlıklardan üstün kıldığı, şekil ve biçim olarak daha iyi özelliklere sahip olan İNSAN düşünen, muhasebe eden, karar verebilen bir varlıktır. İlim ve akıl gibi yüksek kabiliyetlerle donatılmış nice güzelliklerle bezenmiştir.

Dünya tarihi boyunca dinlerin ve bilim dallarının tamamında yapı taşı, merkezi, var oluşun kaynağı olan insan nedir? Rabbin, kendine muhatap kıldığı insan nasıl bir varlıktır? Dünya üzerindeki varlığıyla adını hafızalara, kitaplara yazdıran, keşifler yapan, toprağı işleyen, medeniyetler kuran, çağ açıp çağ kapatan, savaşlar çıkaran, adalet ve merhametin tesisinde söz ve tasarruf sahibi olan, iyilik ve güzellikleri çoğaltan, aynı zamanda yaratılan her güzelliğe zulmeden, en büyük zalim… Bir tarafı vahşi, bir tarafı ehil… Rabbin ruhundan üflediği için de hem kötüyü, hem iyiyi barındıran, hem rahmani, hem şeytani olan varlık, “insan” nedir?

“İnsan” kelimesinin, temel olarak iki sözcükten türediğinden söz edilir. Bunlardan biri “üns” kelimesidir. Üns ünsiyet, dostluk, yakınlık demektir. Bu bir taraftan insanın başka insanlara yakınlığını, bir taraftan da Allah’a tüm varlıklardan daha çok yakınlığını ifade eder. Üns kelimesinin, bir de “n-s-y”-“unutmak” fiilinden geldiği söylenmektedir. Bu durumda insan, unutkan bir varlık demektir.

“Hafıza-i beşer, nisyan ile malüldür.” Tanzimat dönemi şairlerimizden Muallim Naci’ye ait olan bu özdeyiş; “insanın hafızasının eksikliği ya da sakatlığı unutmasıdır” ifadesi ile insanın fıtratında unutmak olduğunu hatırlatmıştır. Başka bir özdeyişte de, “Hafiza-i beşer nisyan ile müsterihtir” denilmiştir. Maluliyetten ziyade bir rahatlık, bir huzur olarak nisyana başka bir gözle bakılmıştır.

Yaratan unutan insana kendi gerçeğini hatırlatmak için sözleri ile tesir eder. “Kur’an”da “Eyyühel insan!” diye duru sıfatı ile seslenir insana. Sözüne muhatap kıldığı insana hatırlatır, hatırlatır, sabırla, rahmetiyle hatırlatır. Her unuttuğunda yeni kapılar aralayarak tekrar-tekrar misafir eder Rahman-nimeti sonsuz olan…

Muhteşem lisanıyla; dünyanın darlığından, zindanından alıp sonsuz ferahlığa çıkarır, vesveseden, endişeden muzdarip kalbin, özgürce kanat çırpınışına vesile olur. Sana senden yakın olan sana konuşuyorsa dinle. Dinle ki, unuttuğunu hatırla. Unuttuğunu unuttuğunu da hatırla. Unutmak… Yeri gelir nimet, şifa olur, yeri gelir mükafat… Yeri gelir ceza, yeri gelir gaflet olur insana.

Derin acıları, kayıpları, zor imtihanları Yaratana teslim olarak, O’nda teselli bularak unutmak, bilgece unutmak; öğrenerek, ders çıkararak, güçlenerek, şifa bularak, bu nimetin şükrünü eda ederek unutmak.

Hem maddi, hem de manevi bir varlık olan insanın dünyada var oluş nedenini unutması, yaşadığı musibetlerin oluş sebeplerini ve sonuçlarını, musibetlerdeki sorumluluklarını, yanlış tercihlerini görememesi, idrak edememesi, aklın, bilimin ve dahi hakikatin varlığını yok sayarak davranması onun gafletidir. İnsan unutur, ölümlü olduğunu, acizliğini, muhtaçlığını unutur.

Muhteşem bir tasarım olan insan organizmasının kusursuz bir biçimde çalışması, organların ayrı-ayrı işlevi yaşam döngüsünün, nefes alış-verişinin en büyük delili iken, bizim bu sistemi unutmamız  yaşamamızı da unutmaktır.

Mesela, 150 bin km’lik damar ağımızda kanımızın akış sesini duymayız. Kalbimizin ritmini duymayız; her an durabileceği gerçeğini unutarak. Göğüs kafesine kalbi yerleştirip aksamadan çalıştıranı unuturuz. Ayakta duruşumuz kendi eserimizmiş gibi nisyandayızdır.

Ünsiyet sahibi olan insan yeryüzünü yurt edinir. Günümüz insanına baktığımızda, unutmak, yani nisyan, vahşet, yabanilik anlamlarını kazanarak, insanın cemiyet ve yeryüzüyle ilişkisini izah eden bir çerçeveye sığar. Vahşet ve nisyan arasında kuvvetli bir bağ var. Zira bizi yabani kılan şey, bir şeyi unutmamız ve ya bilmeyişimizdir. Bu ise bilgiye ulaşmak, aslımıza dönmekle mümkündür.

Sohbet meclisi “Bezm-i Elest” de “Ben sizin Rabbiniz değil miyim?” sorusuna,  yaratılan bütün ruhların “evet” dediğini, sözün en güzelinin terennüm edildiğini, has meclisi hatırlamalı insan.

İnsan henüz hiçbir şey değilken, atomlar âleminde, hatta âlemin de ötesinde parçacıklardan ibaret iken, her şeyi bir kemale doğru sevk edip terbiyeye tabi tutan Rahman bu parçacıklara insan olma şevkini duyurarak, o istikamette “var olma” fırsatını vermiş. Bir ikrar isteği ve şehadette bulunma sözleşmesi, insanın kendini duyması, anlaması, nefsini bilmesi- “Nefsini bilen Rabbi bilir” hakikatini kavraması, işte aslına dönmesi- rücu etmesi. “Oku!” emriyle, “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?” sorusuyla muhatap olan insanın, varlık içinde yerini hatırlaması gerek.

“Unutmak”la yeryüzüne inen insan, hatırlayarak insanlığını ikmal edecek, var olma gayesini gerçekleştirecektir. Ezeli bilgiyi hatırlamakla vahşiliğini kaybederek yeryüzü ve ahalisiyle ünsiyet kurar, ehlileşir. Ünsiyet sahibi insan yeryüzünü vatan edinir ve uyum içerisinde yaşar. Ünsiyet marifettir, marifet insan olabilmektir.

İnsanın yolculuğu unutmak­-hatırlamak, cehalet-bilmek arasındaki bir terakki (yükselme, gelişme) haline gelir. “Düşünen canlı” olarak tarif edilen insan bu halin neticesidir. Çünkü düşünebilmek sahip olduğumuz bilgiyle mümkündür. Bilgiden mahrum olan ahlaken yoksunluk yaşar.

Yaratan ile kurduğumuz ünsiyet bizi âlemle de barıştıracaktır. İrfan ve marifet hem bilgiye, hem de davranışa sirayet edecek insanı yüceltecektir. Yeryüzünde yaşayan insanın en büyük yanılgısı bilginin unutulması, bununla beraber ahlakın da yok olmasıdır.

Dünya üzerindeki kavganın, çatışmanın yegane sebebi bilgelikten uzaklaşılmasıdır. Bilginin unutulması, insanı yeryüzüne ve öteki canlılara karşı yabani kılar. İbnü’l-Arabi’nin gençlik yıllarına dair bir hikayesinde şöyle bahsedilir: “Gençlik yıllarımda dolaşmak için ormana gitmiştik. Etrafımızdaki vahşi hayvanların bizi görünce kaçıştıklarına şahit olduk. Fakat bunu yadırgamadık, “vahşi hayvandı, bizden kaçması normaldi” dedik. Daha sonra kendimi murakabe ettiğimde, esas vahşetin benim içimde olduğunu gördüm. Aradan bir zaman geçince içimdeki yabaniliği tedavi ettim, sonra ormana gittiğimde hayvanların etrafımızda gezinebildiklerini gördüm. Kısaca, vahşi ormanda insanın yabaniliği sorunu çözülünce barış sağlanmıştı.”

Burada İbnü’l Arabi, vahşet-ünsiyet üzerinden insan-âlem ilişkisini tesis etmek istemiştir. İnsan çevreyi ve doğayı yaban olarak tanımlarken aslında bizatihi yaban kendisidir. Yeryüzünde ifrat ve tefritin kaynağı, bozgunun, yıkımın, vahşetin, ihanetin ve fitnenin sahibidir.

Kainat, Yaratanın koyduğu düzende kendi seyr-ü seferini tamamlamaktadır. İnsan ne zaman kendi içine, Rabbine döner, yabanlıktan ünsiyete geçiş yapar, işte o zaman yeryüzünde nizam bozulmaz, barış tesis edilir. Yeryüzü sulh diyarı olur. Âlem insandır, insan âlem…

İbnü’l-Arabi “insan” kelimesinin, “insanül-ayn” kelimesinden türetildiğini söyler. Kelimenin anlamı “göz bebeği”dir. Âlem, bir beden, insan ise bu bedenin yüzü, sonra da gözü ve göz bebeğidir. Âlem,  insanla görür ve kimlik kazanır.

Eşref-i mahlukat, yaratılmışların en şereflisi olan insan, varlığın merkezine konulmuştur. Yeryüzü insanın evidir. Bu evi korumakla sorumlu olan yegane varlık insandır. Yeryüzü insana emanet edilmiştir. Emanetin ağırlığı, güzelliği, hikmeti ve sorumluluğunu idrak eden kâmil insan hakiki insan olma yolunda rehber ve öğretmen olacaktır.

Yaratıcıyla barış yeryüzüyle barışı, toplumla barışı ve nihayetinde insanın kendisiyle barışını tesis edecektir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

 

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün sizlərə Xanəmir Telmanoğlunun ezoterik – metasofi  şeirləri təqdim ediləcək.

 

 

QIZL ALMA VÜCUDNAMƏSİ –

(ezoterik – metasofi  şeirləri)

 

 

(sizi bizdən çıxacağıq (777 - 666) )

ey dili qafil fil faili məchul fani f...

 

siz 666 olun

biz 777 olaq

biz sizli də sizsiz də 777-yik

 

izn versəniz də, verməsəniz də,

biz 777-dən

çıxacağıq

hər gün hər an çıxırıq 666-yı

geridə qosqocaman 111 qalır

 

bizdən çıxsaq sizi

geridə 111 qalır

elədir bizdən çıxılmalıdır “siz”

sizdən çıxsaq bizi

– 111 qalacaq

 

hər iki halda çıxsaq çıxılsaq

atsaq atılsaq

geridə ya soyuq

ya isti bir atmosferi miras saxlayacağıq

miras saxlayacağıq

ya soyuq hücrəli

ya isti sədəfli atmosferi

 

doğrudur elədir

777-dən çıxacağıq 666-nı

bizdən

bizim  tərkibindəki 666-yı atıb gedəcəyəm

geridə özümüz olan 111 qalacağıq

 

bu nə demək

siz bizdəsiz

bizdə varsız

biz sizdə yoxuq

sizdə olmadıq

indi sizi 666- nı

bizdən 777-dən qoparıb ayırıb atırıq

özümüzü tapırıq

 

sizin ağrılarınız bizdə gizlənib

 

sonda yer üzünün adını mars qoyacağıq

ya da gedib

 gedib marsda nəfəsimizi dərəcəyik

 

bu nə demək

indi hərfləri əlifbaları da dəyişəcəyik

az qalıb rəqəmləri sayları da təzələyəcəyik

sıfırda başlayıb sıfırda dövr edəcəyik

2018.

 

faizin mərsiyəsi

ey dili qafil fil faii məchul fani f...

............    ...........    ....      .................

 

bu yəhuda iuda nə keçib xirtdəyimə

tapınaqlar tamahla bəsləyir tanrısını

hər nəfəs alışımdan sur çalır qulağıma

bəlkə bitirə bilək iblisin erasını

 

o kimdir adı sanı faizlə əvəzlənir

dən tutan sünbüllərin tən qırtan zənbillərin

göylərin qəzəbindən gözüm haqqa zillənir

çün başları kəsilir faizlə səbillərin

 

güldən danışa bilsəm mövsüm ovsunlanacaq

xərc çəkən yəhudinin ocaq söndürməsi qış

ac mədələr gurlayıb ağızlar sulanacaq

hünkar ovuclarından qopunca qırğın alqış

 

banklar zindan kimidir sorub qanı alır can

dəryalar dibindəki mərcandan qırçın ləpə...

düzəldib tanrılara...tutur bitməz həyəcan

saraylar taxt-taclardan altunlar səpə-səpə...

 

banklar... faizlər.. bir də yəhudi bəsləməsi

düşməz dildən ağızdan ...keçməz hundan oğuzdan

atilladan metedən fateh sicilləməsi

ödədər qarşılığın yuxu görsə yavuzdan

 

qudsün divarında bütün xətlər əhdimdi

yerusəlim üstündə səma elə siyah dan

rənglər nə vaxtdan mənim tale ləlli bəxtimdi...

böhran ki başlayalı gələn çoxdu qıraqdan....

 

ha sevinsəm alışmaz için eşqyar şöləni

əşkiyadan quldurdan baş qaldırmaq hesabdı

faizlə topraq bulub dəfn edirəm öləni

dünyada ən mötəbər tabir varsa qəssabdı

ölməmək əsarətsə ölmək zinhar məsrəfdi

 

ölümlərin qorxusu.. ehsan üstə faizlik

bu nə... bank məzarlığı ... bu nə bank qəbristanlığı

(yer altda doğranırıq kəsilirik... qurbanlıq)

yazıq qarğa quzğunlar ah-naləniz alındı

heç olmasa gövhər bilin körpə leş qalığını

 

2017.

 

əsirnamə

ey dadi bidad danəndə dəhan dərviş d…

elədir 1453-cü ildir. üçüncü dünya savaşı dönəmidir.

 

axır ki inancımın altında qaldı roma

tanrılar anlaşaraq tanrıya dönüşdülər

qurudub darğınlıqla qanlı teştlər dibində

baxışlarıyla göydə günəşi də eşdilər

 

qəfil soyuq başlayar buzu kəhanət qovar

su altında bərq vuran gülüşlər öz halımdı

kainatın köksünü qalxıb işıqlar sığar

elə bil savaş gedir sanki ölüm qalımdı

 

sular dönüb azğına basacaqdır qütbləri

çiləmdəki yanğına ayaq uydurmaz kimsə

aləmlərin küncündə mənim kimi tipləri...

sonra sormazmı allah: hanı eşqində bəstə

 

nə qıvraqdı yerişim nə oynaqdı gözlərim

zərrə də qaça bilməz haça dilli həzzimdən

elə ki mənasını salan olsa sözümə

içə gömsəm səsimi partlaq verər köksümdən

 

ya fırlanan dünyanın yanında dil qısaysa

ya qovrulan ürəyim qıvrılan bir ilansa

bu qübbənin nurları çəkilməsin bir daha

məni salmasın dara

məni basmasın yasa

 

çökür sivilizasiya çökür mədəniyyətlər

...hansı türə göz dikib görəsən indi isiq

hansı dilə tərpətməyim ötələrdən eyhamlar

hansı zəmidən qalmış əllərdəki başaqlar

 

belə ötüb keçirəm kainatin küncüylə

səsim heç çıxmasa da fikirlərim çağlayır

yenidən uğraşarmı köçlərlə eşq məsumca

çimiri yox ruhumun

enib yalqız ağlayır...

 

mənə olan zülmdən xəbəri yox əcəmin

açıram vyananın qapısın ustalıqla

baxıram ki qarşımda durub batı hegemon

baxışlarımdan sızan eşq də çıxır qovluqla

2016.

 

 

qapanmamış hesablar

ey dadi bidad danəndə dəhan dərviş d….

 

şərqdən işıq doğacaq buna yaman əminəm

əminəm ki həyatım basabasda sürmədi

nə var aşkarda gördük nə var açıq söylədik

daha qəlbin dibində gizlin nədi sirr nədi

 

keçən keçdi əlbət ki zaman həmən gil olmaz

köçən köçdü bu hədlə duman ləngiyər dağda

dünya ruhda doğramsa bahar gələ gül olmaz

inan ağzımı açmaz iti uclu bıçaq da

 

belədir bu göylərin həll etdiyi müşküllər

qaldı qiyamətlərə qapanmamış hesablar

nədəndir ağuşunda ölümlərin kərküklər

inlər azan səsləri qan tökdükcə qəssablar

 

aşiq olan həddini biləli zaman gəldi

yuduqca çirkabları suların fərasəti

bir də gördün dağlarda hu çəkdi şaman güldü

gətirdi hürriyyəti dağıtdı əsarəti

 

daha danışmaq üçün əldən ver gil fürsəti

hindu baxışlarıyla avam çıxdı irəli

elə ki üzəngidən keçirdinsə itləri

sürünü rahat otar yürü dağda qürrəli

2015.

 

 

şeir yazıb saç ağardıb

ey dadi bidad danəndə dəhan dərviş d....

şah sağ olsun xəzər hələ qalxmayıb

 

kimsə bilməz səni nə vatikan nə roma

göydən enmiş görünməzlər arasında gəzərsən

təkliyinə eşq dedirdən heykəlləri qınama

axı kimsən nə karəsən hansı əsrdən sirsən

 

bilən olmaz qeylu-qallar başında əcdad haylar

gün uzunu ruzin belə nəfəsində dolaşır

kilsə görməz məscid bilməz ruhundan axan çaylar

araz adda kür muradda xəzərinə ulaşır....

 

göylər bir az sinsə yerə təntiyər varlığından

bu dünyada nə gördünsə yaxıb aldın gözünlə

ətrafdakı əşyaların adları da inləyir...

(qayıblar güllər üstündə təntiyər sağlığından)

açılmayan kitablara ön söz oldun üzünlə...

 

kimsə bilməz qənşərinə göstərişlə çıxmısan

şeir yazıb saç ağardıb qədərinlə oynayıb

hə... desinlər “səy ağıllı özündən nə çıxmısan?”

kimsə belə almayıbdı özündən dönmə hayıf...

 

uca şahlar padişahlar qoy küllənsin sarayda

heç güvənmə ayrılığın hicrətinə qaçanlar

sözlərinin mənasını arasalar dəryada

səni görcək duruxarlar qəlb gözünü açanlar

 

nə fırtına nə qasırğa həsrətini tovlamaz

günəş belə işığını utandırar canında

qurdla qalsan qiyamətə aya baxıb ulamaz

qılıncını çəkə bilsən yer rahatlar qınında...

 

bu sərxoşluq sənə bəsdir fəryadın can çıxara

oxşarın yox aləmlərin dəmlərinə qoyula

qoy desinlər bir yusif da mehman olub quyuya

kimsə qanmaz qılınc böylə qınından sıyrılar...

göylər çəkər yaxasını yer yasını saçlayar....

2015.

 

 

bir azdan

ey dili qafil fil faili məchul fani f...

 

bir azdan pkk notr dam kilsəsini...

vatikanı drezdeni  havaya uçuracaq

londonun parisin berlinin mərkəzi küçələrində

gülümsəyən xaçlar qan içində üzəcək

 

burax əvəz eyləsin məni haqqın darğası

axşamın macalından yaxşı sübhün əcəli

hansı rəngi çox sevsən sonda çıxar qarası

yeddi rəngdən yeddi qız çıxaracaq gəncəvi

 

bu kərəm topuğumu qapılarda sarımam

uzadıb saçlarımı çıxaracam ağlıqdan

göylərin yaxasından qopmadıqca arınan

ayağının altında torpaq betər yaylıqdan

 

nə şirvan naxışıdır bu nə təbriz çeşnisi

xilafətin bəzəyi ərşü əladan gəlir

görmürsən alışıb yanır müxənnət-in sinəsi

onu çoxdan yoxladıb

ruhumuzdakı gəlir

 

iradəsi ləngiyir istanbul paşasının

hər cümənin aclığı zamanın ötəsidir

məhşərdə tən bölərkən torpağı qoşa sait

hilal ucu aclığım qövmümün törəsidir

2015.

 

 

zamanın sərməstliyi

ey dadi bidad danəndə dəhan dərviş d...

 

ay başlamış göylərin tənində sulanmağa

sabah vaxtı güllərin qoxusu tətikdədi

...bu vədə ay yerindən isa da sallanmağa

ıstəməz... bir az sonra günəş əsirlikdədi...

 

qınama işarəmi naşı şənliyim yaya

yürüdükcə hekayəm bayram azarı tutur

qanım da şoralansa gedib varacam yaya

tacir qurtarmayınca qalxıb bazarın satar....

 

nə uzadım irəli əlimin soyuğu qar

hansı fəsildə ölsəm işıq qaçar ağzımdan

ruhum hüzur içində üst başımdan axar qan

kimsə döndərə bilməz yazı pazlı qəzamdan

 

nə gavurlar görmüşəm nə hallar suya bənddi

səsimin sərməstliyi  “dəli kölə olamaz”

artıq dirini burax ölü də aşır həddin

bu cəhalət adətsə əldə qalmaz qalamız....

 

göylərin acizliyi bizəmi tən toxuyur

yoxsa milad mindirir məzənnəyə şənliyin

sular susdu susmadı rüzgar ondan oxuyur

baş qatır vuran vursun eşqdən betər ənliyin

2015.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

Çinar — çinarkimiklər fəsiləsindən olan bitkidir. Latınca "Platanaus", rus dilində "Platan”, bizim dilimizdə "Çinar” adlanır. O, çiçəkli bitkilərin ən qədim növlərindən biridir. Gözəlliyinə, görkəminə və nadir bioekoloji əlamətlərinə görə onu şərqin ağac florasının mirvarisi, möhtəşəm gövdəsi, əzəmətli, yaraşıqlı çətirinə görə isə cənubun nəhəng ağacı adlandırırlar. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitki kimi Azərbaycanın "Qırmızı Kitab"na daxil edilmişdir.

 

Çinar bitdiyi yerin havasını ionlaşdıraraq təbii kondisioner rolunu oynayır, havanı təravətləndirir. Xalq təbabətində çinarın yarpağından və qabığından istifadə geniş yayılıb. Antiseptik xüsusiyyətlərə malik çinarın yarpağından və gövdəsinin qabığından hazırlanan dəmləmələr və məhlullar əsasən qızdırmanın salınmasında, saçdakı kəpəyin təmizlənməsində, baş dərisindəki qaşınmanın qarşısının alınmasında, ilan sancmasında, həmçinin sulu və açıq yaralar zamanı istifadə olunur.

Çinarlar 2000-2300 ilə qədər yaşaya bilir. Ölkəmizdə belə yaşlı çinar ağaçları çoxdur. Bu cür çinar ağacları təbii abidələr kimi təbii-mədəni irsimizin qiymətli nümunələri sırasındadır.

Onlardan biri də Oğuz şəhərinin şimalında mövcud olan çinar ağacıdır. Bu ağaç haqqında müxtəlif miflər uydurulmuşdur, hazırda da xeyli əfsanə və rəvayətlər söylənilir.

Nədənsə hər dəfə bu çinarı gördükcə yadıma böyük S.Vurğunun aşağıdaki misraları düşür:

 

Bu qoca dünyanın şahidiyəm mən... 
Kölgəmdə dincəlir hər gəlib-gedən. 
Bağçalar gül açır yaş torpağımda. 
Quşların adı var hər yarpağımda. 
Mən bu yer üzünə gələndən bəri 
Olmuş budaqlarım hava səngəri. 
Kötüyüm dünyanın sirrilə dolu,
Bax ayrılmamışam öz kötüyümdən!..   

 

Həqiqətən, “qoca dünyanın şahidi olan” bu ağacın “kötüyü dünyanın sirri ilə doludur”. Ağac haqqında hələlik ilkin yazılı mənbə 1885-ci ildə “Ağbyur” adlı uşaq jurnalının 12-ci sayında çap olunmuş məqalədir. Məqalənin müəllifi yazır: “Vartaşen (Oğuzun əvvəlki adı – red.) camaatı bu böyük Çinara müqəddəs kimi yanaşır, deyirlər ki, pirdir. Vartaşen pirində, Çinarda basdırılan müqəddəs yoxdur. O müqəddəs olmaq üçün insana ehtiyac duymur. Əvəzində ənənəyə görə inanılır ki, bu pirin altında bir ilan yaşayır. Heç kim onu görməyib və Allah eləməsin ki, o öz yuvasını nə vaxtsa tərk etsin.

Mən bir daha yarpaqların arasına daxil olaraq gövdəyə baxdım. Çox da hündür deyil, bir yarım, iki insan boyunda olar. Kökdə isə digər balaca ağaclar bir hasar yaradır, 30 arşın olar. Ağaclarla gövdə arasında elə məsafə var ki, baxan elə bilər sanki bir altlığa heykəl yerləşdirilib. Lakin yuxarı doğru baxdıqca ləkəsiz ağ qabıq mənzərəsi hər şeyi daha da mistikləşdirilir. "Ay Allah!" mən dedim, "sən necə yaxşısan, necə böyük və ucasan ki, belə bir alicənab canlının doğulmasına şərait yaratmısan." Mən Luvr muzeyindəki antik Venera heykəlini görəndə heç Vartaşen çinarını görəndə yaşadığım kimi şiddətli hisslər yaşamamışdım”. (Tərcümə Cavid Ağaya aiddir)

Udi əsilli M.Bejanov da 1892-ci ildə Tiflisdə çap etdirdiyi  “Vartaşen kəndi və onun sakinləri haqqında qısa məlumat” adlı məqaləsində bu çinar ağacından bəhs edir. M.Bejanovun yazdığına görə, belə bir rəvayət var ki, qədim zamanda düşmədən qorumaq üçün torpağa İncil kitabı basdırılıb və üzərindən çinar toxumu səpilib. Nəticədə belə bir böyük ağac bitib.

Ağacı kəsmədən, illik böyümə ölçüsünə əsasən bəzi düsturlar var ki, həmin düsturlarla onun yaşını təyin etmək mümkündür. Bunlardan biri də ağacın gövdəsinin enini (sm ilə) 2,5-ə bölməklə alınan düsturdu.

M.Bejanov 1892 ci ildə sözü gedən ağacın eninin 32 arşın, yəni 22,4 metr olduğunu yazır. (1arşın=0.70sm). Bu zaman hesablama etdikdə, 2240sm/ 2,5 = 896 alınır. Yəni bu ağacın 1892 ci ildə 896 yaşı olub hal hazırda isə 1028 yaşı var.

Təəsüf ki, ildırım ağacın gövdəsini parçaladığı üçün hazırda dəqiq ölçmə aparmaq mümkün deyl. 

M.Bejanovdan yuxarıda göstəriyimiz iqtibasdakı “…qədim zamanda düşməndən qorumaq üçün torpağa İncil kitabı basdırılıb” ifadələrinə təkrar diqqəti cəlb etmək istərdim. Maraqlıdır, görəsən, “düşmənlər” kim imiş və İncili kimdən qoruyurmuşlar? Adamın ağlına bir başqa fikir gəlir. Güman ki, söhbət xristianlığı qəbul etmiş udilərdən gedir, İncili islamı yaymaq üçün gələn ərəblərdən qoruyurmuşlar. Əgər elədirsə, onda ağacın yaşını ən azı 150-200 il artırmaq lazımdır. Nə isə, mütəxəssislərin ciddi araçdırmalarına ehtiyac duyulur.

İndi bu çinar və onun ətrafı muqəddəs sayılır, pir və ziyarət hesab olunur.   Ümumiyyətlə, ölkəmizin bütün bölgələrində xeyli ağaç pirləri mövcuddur. Çinara isə Azərbaycanın, demək olar ki, bütün bölgələrində ehtiramla yanaşılır.

Ümumiyyətlə, ağaca stayiş etmək müxtəlif xalqlarda bir ənənə olmuşdur. Hələ vaxtı ilə Musa Kalankatlı "Alban tarixi" əsərində qeyd edirdi ki, hunlar hündür və bol yarpaqlı palıd ağaclarına sitayiş edirdilər, ağacın tökülmüş yarpaqlarını və ya qurumuş budaqlarını öz ehtiyacları üçün yığanların belə ağac tərəfindən dəhşətli yaralarla, dəliliklə və hətta ölümlə cəzalandırıldığına inanırdılar. XIX əsrdə yaşamış udi mənşəli M.Bejanovun Oğuz çinarı haqqındakı qeydlərində də bu fikir təsdiq olunur.

Bu gün də insanlar (daha çox regionun köklü sakinlərindən olan udilər) müxtəlif münasibətlərlə Oğuz çinarının altında şamlar yandırır, arzular tuturlar. Onu da qeyd edək ki, müsəlman xalqların nümayəndələri də buranı müqəddəs yer hesab edirlər. Təsadüfi deyil ki, M.Paşayeva tarix üzrə elmlər doktoru alimlik dərəcəsi almaq üçün təqdim olunan dissertasiyanın avtoreferatında yazır:  “…inancından asılı olmayaraq istər xristian, istərsə də müsəlman əhali eyni dərəcədə inanaraq buranı ziyarət edir, birgə ayinlər icra edirlər. Bu da yerli əhalinin ortaq mənəvi dəyərlərə sahib olduğunu göstərir”.

Vaxtı ilə akademik V.Tutayuq xanım ölkəmizin digər bölgələrində olduğu kimi Oğuz rayonundakı yaşlı ağcaqayınla yanaşı, haqqında söhbət açılan çinarı da  təbiət abidəsi kimi qeydə almış, onların qorunması ilə bağlı müvafiq orqanlar qarşısında məsələ qaldırmışdır.

Sözügedən ağac hazırda qorunur və bölgəyə səfər edən yerli və xarici turistlərin ciddi marağına səbəb olur.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

                              

 

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi

 

 

Könlümün dərd ortağı olan vüsal xatirələri var. Hər insanın var... “Vüsal da dərd olarmı?” deyə soruşmayın. Yaşandığı anda sevinc olan vüsallar  zamanın xəlbirində uzaqlaşdıqca xatirəsi dərd olur. Bir də qayıdıb yaşanmayacağı üçün...

 

“Şuşa, sən azadsan!” sözlərini eşitdiyim anda oturduğum stuldan qalxdım. Daha heç nə eşitmədim. Heç nə... Heç nə də etmədim. Heç nə... Amma sonra, nə qədər sonra, nəyin sonrası olduğunu bilmədiyim bir sonrada gördüm ki, stulum arxası üstə yıxılıb, fincanımda soyumuş çay, o çayın içində də bir qələm var. Ayaqlarımın altına da iki-üç vərəq səpələnib. “Nəsə yazırmışam...”-ağlıma gələn ilk cümləydi. “Görəsən, başqa kim neynədi bu sözləri eşidəndə?”-ikinci cümləm idi. “Görəsən, ağlamışammı?”-dedim,  güzgüyə baxdım, göz yaşı qurumuşdu, izi qalmışdı yanağımda...

...Və mən hələ Şuşanı görməmişəm. Və mən hələ  illərlə haqqında nağılvari əhvalatlar eşitdiyim Kəlbəcərə getməmişəm. Qorxuram... Qorxuram ki, gedərəm, oralarda da zaman dayanar nə qədərsə, o böyük vüsaldan doymaram, sonra o vüsal anını niyə bir də, bir də yaşamıram deyə özümə dərd edərəm. 

...Və bu gün balaca rəssam Minarənin çəkdiyi Şuşa rəsminə baxa-baxa gülümsəyirəm; həm  xalqımın sabahına olan ümidləri içərisində ağıllı, savadlı, istedadlı, yaratmaqdan doymayan bir qız daha olduğu üçün, həm də bu qızın  məhz Şuşanı rəsm etdiyi üçün...

        

Abdullayeva Minarə Şahin qızı  08 dekabr 2011-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya göz açıb. Azərbaycan Milli Konservatoriyasının tərkibindəki İncəsənət Gimnaziyasının Təsviri və tətbiqi sənət ixtisası üzrə 7c sinfində təhsil alır. Türkiyə, Almaniya, Bolqarıstan, Norveç, Peru, Ukrayna və başqa ölkələrdə keçirilən bir sıra beynəlxalq müsabiqələrdə Azərbaycanı uğurla təmsil edib. Tətbiqi və təsviri sənət üzrə Respublika və beynəlxalq müsabiqələrdə qazandığı uğurlara görə Azərbaycan Respublikasının elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev və Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun inzibati binasının interyerinə verdiyi töhfəyə görə Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun direktoru Rüfət Əzizov tərəfindən Təşəkkürnamə ilə təltif edilib.

Ukraynada VALENCİA ART FEST 2022 Beynəlxalq müsabiqəsində I yerə layiq görülüb. Azərbaycan Gənclər İttifaqının Qarabağ mövzusunda keçirdiyi Beynəlxalq müsabiqədə “Bayraq kimliyimizdir” əsəri ilə I yeri,  Türkiyədə keçirilən “ART PLANET” müsabiqəsində II yeri qazanıb. AMEA  Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyinin “Qarabağın incisi - Şuşa” adlı rəsm əsərləri və əl işlərinin II Ümumrespublika müsabiqəsində “Şuşa qalası” əsəri ilə II yeri qazanaraq Fəxri fərmana və pul mükafatına,  Almaniyada “HERBST SYMPHONIE - BERLİN 2021” beynəlxalq müsabiqəsində II yerə layiq görülüb.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illik yubileyi çərçivəsində Türkiyənin İzmir şəhərində İşılay Sayqın Gözəl Sənətlər liseyində keçirilən tədbirdə iştirakına görə diplomla təltif edilən balaca rəssam  Bolqarıstanın və Mərakeşin ölkəmizdəki səfirliklərinin təşkil etdiyi müsabiqələrdə də diplomlar qazanıb.  Həmçinin, ümummilli lider Heydər Əliyevin 100 illiyinə həsr olunmuş müsabiqədə “Ümummilli lider Heydər Əliyev” adlı əsəri II  yeri tutub.

Minarənin uğurları bununla bitmir... Fırçasını əlinə alır, dalır yaradıcılıq ümmanına... Sahilə çırpılan hər dalğasında Minarəyə bir uğur, bir təşəkkürnamə, bir Fəxri fərman bəxş edir bu ümman. Mən onun “Şuşa qalası” əsərini anasının-gözəl şairimiz Rəsmiyyə Sabirin sosial şəbəkədəki paylaşımında gördüm.  Bir xeyli baxdım o şəklə... “Şuşa, sən azadsan!” sözlərinin əks-sədası duyuldu rənglərdən. Bir də,  yurddaşlarımın həmin sözü eşitdikləri günün xatirəsi. Yenə özümdən soruşdum: “Görəsən, kim neynədi o anda?”

Minarənin “Şuşa qalası” əsəri Azərbaycan Republikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Ortaq Dəyərlər İctimai Birliyinin reallaşdırdığı "Xaricdə yaşayan azərbaycanlıların haqlarının müdafiəsi” layihəsi çərçivəsində keçirilmiş "50 milyonun Zəfəri" rəsm müsabiqəsində qalib olub.

Əsərin yaranma tarixçəsi də Minarənin özü kimi məsumdur: “Böyük Zəfərimizdən sonraydı. Anam mənə feysbukda bir foto göstərdi. Şuşa qalasının yanında Qarabağ atına minmiş bir Azərbaycan gənci... Foto o qədər möhtəşəmdi ki!  Mədəniyyət paytaxtımız Şuşa, Qarabağ atı, onun üzərindəki Azərbaycan gənci, Azərbaycan gəncinin əlində müqəddəs üçrəngli bayrağımız, bir az aralıda Xarıbülbülün maketi. Bu qədər gözəllik bir arada… Foto mənə o qədər təsir etdi ki, anama onu çəkmək istədiyimi bildirdim”.

Rəsmi bir neçə günün içində bitirən Minarə  anasını  “yaradıcılığımın qayğıkeşi” adlandırır. “Şuşa qalası” rəngkarlıq texnikası ilə, akril boya ilə işlənib. Ölçüsü 50x60-dır. Hazırda Rəsmiyyə xanımın iş otağında olan əsərin  qazandığı uğurda Minarə öz müəlliminin payını da danmır: “Əsərimin belə gözəl alınmasında müəllimim Nəsibə Əsgərovanın rolu böyükdür.  Anam həmişə deyir ki, “müəllimlər istedadın cilakarlarıdır”. Mənim istedadımın cilalanması da müəllimimin əməyidir”.

“Şuşa qalası”nın sevilməsinin, müsabiqələrdə qalib olmasının səbəbini də gözəl bilir balaca rəssam: “Hər kəsin qəlbində  Şuşa sevdası var!”  Əsərinin Şuşada muzeydə saxlanması Minarənin ən böyük arzusudur.

Arzuna çat, balaca rəssam!  ...Bir gün yolum Şuşaya düşsə, zamanın elə sənin rəsminin qarşısında dayanmasını arzulayım mən də...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)

 

 

 

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

Bəli, bu dünyada insan qədər mücərrəd varlıq yoxdur. Onu olduğu kimi tanımaq, daxili dünyasını qavramaq, mahiyyətini, məzmununu təhlil etmək çətin, çox çətindir. Bəzən yaxşı adam kimi özünü tanıtdıran birisinin əslində pis adam olduğunu və ya pis adam kimi qələmə verilən başqa birisinin əslində yaxşı adam olduğunu gec bilirik. Sirr deyil ki, cəmiyyət formalaşandan üzübəri vəzifəsindən, sosial durumundan asılı olmayaraq hər kəs YAXŞI İNSAN kimi tanınmaq üçün müxtəlif üsullardan istifadə edir. Axı bu dəyəri qazanan adam ictimayət arasında yaxşı qarşılanır, qınaqdan uzaq olur...

 

Ədliyyə işçilərinin peşə bayramı günündə sizə bir YAXŞI İNSAN haqında söhbət açmaq istəyirəm. Çoxdandır ki, əlaqəmiz yoxdur. Deyilənlərə görə Bərdə rayon məhkəməsinə rəhbərlik edir. Mən onu uzun illər öncə- Yardımlı rayon məhkəməsinə rəhbərlik etdiyi vaxtlardan tanıyıram. Ola bilsin ki, Yardımlı əhalisi arasında onu qaraqabaq, heç kimə yovuşmaz, özündənrazı birisi kimi tanıyanlar da var. Bəlkə də onun ciddi görkəmi, əhali ilə məhdud ünsiyyəti, həqiqəti bəzək vurmadan söyləməsi, daha çox mütaliə, yazı-pozu ilə məşğul olması insanın bu fikirə düşməsinə əsas verir. Amma onun daxili aləminə varanda içində nurlu bir dünyanın mövcud olduğunun şahidi olursan. Əlahəzrət ƏDALƏT isə həmin dünyaya hakimlik edir. Peşəsi hakim olan, insan talelərinə hökm çıxaran bir adamın iç dünyasına ƏDALƏT hökmranlıq edəndə necə də gözəl olur, İlahi?! 

Axı insanlıq yaranandan Adəm övladının ən çox əziyyət çəkdiyi məqamlardan biri də ƏDALƏTSİZLİKDİR. Məgər ƏDALƏT olmayan yerdə haqsızlıq meydan sulamırmı? Məzlumun, zavallının, kasıb-kusubun şəxsiyyəti alçalmırmı?.. 

 

Necə deyərlər, adamın başı üstündə Allah var. Onun ədalətli qərarlarını, haqqı nahaqqa vermədiyini, qanunpərəst insan olduğunu heç vaxt dana bilmərəm. Bütün bunlar onun YAXŞI İNSAN olduğundan, halal süfrədə böyüdüyündən, insanpərvərliyindən irəli gəlmirmi?.. 

 

Qəribədir hər dəfə 22 noyabr tarixi yetişəndə nədənsə ilk yadıma düşən, haqqında söhbət açdığım Gündüz Abbasov olur. İnanıram ki, onun həssas, ədalətli insan olduğunu hazırda çalışdığı rayon əhalisi də inkar etməz...

 

Bəli, 22 noyabr Ədliyyə işçilərinin peşə bayramıdır. Gündüz müəllimi və onun timsalında respublikanın ədliyyə işçilərinin hər birini bu münasibətlə təbrik edir, işlərində uğurlar arzulayıram. 

Peşə bayramınız mübarək! 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(22.11.2024)