Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

26.

VƏRDİŞLƏR KOMPLEKSİ

Mütaliə mədəniyyəti həmçinin kitabla iş prosesində vərdişlər kompleksidir. Bəs bura nələr daxildir?
• kitabın mövzusunun seçilməsi;
• mənbələrdə düzgün istiqamətlənmək bacarığı;
• mütaliədə sistemlilik və ardıcıllıq, konkret kitabın seçilməsi;
• oxuduğunu mənimsəmək və kitabın məzmununu dərk etmək;
• əldə edilmiş informasiyanı təcrübədə tətbiq və istifadə 
etmək, informasiyanı biliyə çevirmək;
• kitaba, dövri və ardı davam edən nəşrlərə qayğı ilə yanaşmaq;
• kitabla işin düzgün təşkili, gigiyenik qaydalara əməl edilməsi və s.

Növbəti: 27.Abituriyentin uğur formulu

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə sizlərlə yenidən Musa Ələkbərlidir. Şair özünün - şeirə susamış şairin avtoportretindən bəhs edir. 

Xoş mütaliələr.

Gənc idi qəlbində qırıldı bir sim

Bir ömür izlədi onu bu tilsim.

O ülvi istəyi, ilahi eşqi

Dilində göynəyən bir ağı oldu.

Gör nələr eylədi sadəlik ona,

Ovda yön vermədi o əlik ona.

Təşnəsi olduğu gözəllik ona

Açıqdan-açığa gözdağı oldu.

Bir dəfə səhv edib günaha vardı,

Düzəlmir o səhvi,yol gəlir ardı...

Ürək eləmədi açıb-ağarda

Çəkdiyi ağrılar çox ağır oldu.

Şair çağrılsa da hər yerdə adı,

Neçə sorğusuna  cavab almadı.

Onu bu yollarda saya salmadı,

Tale ögey çıxdı, bəxt yağı oldu.

Kükrəyib sel kimi daşan anında

Gizli bir əsinti duydu canında.

Üsyanlar boğuldu həyəcanında,

Ruhu bədəninin dustağı oldu.

Onu zaman-zaman sıxsa da həyat

Heç zaman yazmadı ürəksiz, boyat.

Musa poeziyanın kövrək, narahat,

Sadədil, mehriban uşağı oldu!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Ağdam Dövlət Sosial-İqtisad Kollecinin tələbələrinin müsabiqə hekayələrinin dərcini davam edirik. Növbədə Fatimə Cəfərovadır. Hekayəsini “Susmaq” adlandırıbdır. 

Dünəndən bəri evdə olan sükut Suqranın atasının digər otaqdan gələn qəzəbli səsi ilə pozuldu. Yüksək səslə qışqıraraq təkrarlayırdı:

-Sənə deyirəm get...Get o qızını başa sal. Camaatın içində bizi biabır eləyir. Yığışdırsın uşaq-uşaq hərəkətlərini! Sənin böyütdüyün qız bundan artıq olmayacaq ki.

Ana çarəsizcə atanı sakitləşdirməyə çalışırdı. Bir az sonra səslər dindi, daha sonra Suqranın olduğu otağın qapısı aralandı, üzündən çarəsizlik oxunan ana qapını örtüb içəri girdi, bir müddət əyləşib səssizcə dayandı. Ananın gözləri fəryad etsə də, sanki dili damağı qurumuşdu. Bu sükutu Suqranın bir "ana" kəlməsi pozdu. Dərhal ana danışmağa başladı.

-Qızım, atanın sözünü yerə vurma.

-Hansı sözünü ana?

-Atan deyir, yığışıb evinə getsin ailəsinin, yoldaşının yanına.

-Ana hansı yoldaş?! Mənim o adamla heç kəbinim yoxdu.

-Qızım, vaxtı çatar olar, sən birazda da döz, səbr et.

-Olmur ana, olmur.

-Qızım, tərslik etmə, hazırlaş, axşamüstü səni də, uşağı da aparacıyıq öz evinə.

Suqra ağzını açmaq istəyəndə ana sözünü davam etdirdi.

-Mənim sənin gözündə bir nəbzə də olsa dəyərim varsa, səsini çıxartma. 

Suqranın dilindən bu sözlərdən sonra bir kəlmə çıxdı:

-Yaxşı, ana.

Suqranı ər evinə aparıb qoydular. Üstündən 2 həftə keçmişdi. İyunun bir qızmar günü daha batıb yerini xəfif mehli axşama buraxmışdı. Suqranın atası ilə anası masa başında oturub axşam yeməklərini yeyirdi. Bir az sonra ataya zəng gəldi. “Xeyir ola" deyərək zəngi açdı. Atanın "alo" kəlməsindən sonra telefonun digər ucundakı adamın sözləri ilə atanın əli-ayağı boşaldı. Ana təlaşlanaraq ard-arda nə olduğunu soruşdu. Nə olduğunu bildikdən sonra isə bütün evi ananın fəryad bağırışları bürüdü. Fəryadlarının səbəbi qızlarının yəni, Suqranın öldürülməsi xəbəri idi. Suqra 2 həftə öncə aparıldığı ər evində əri adlandırdıqları o adam tərəfindən döyülərək vəhşicəsinə öldürülmüşdü. 

Səhəri gün Suqranın cansız bədəni torpağa verildi.Torpağı hələ də qurumamış qızlarının məzarı başında ana və atası boynu bükük şəkildə dayanmışdılar. Birdən asta şəkildə atanın dilindən bu sözlər çıxdı:

-Niyə çağırmadın bizi, qızım?... Niyə susdun?

Anası dönüb nifrət dolu baxışlarla ərini süzdü, hıçqıraraq danışmağa başladı, səs tonundan içinin köz kimi necə qovrulduğu hiss olunurdu:

-Biz ona nə vaxt danışmağı öyrətdik ki?

Ata başa düşməyən nəzərlərlə baxarkən ana davam etdi:

-Uşaqkən ağladı, səbəbini soruşmadıq,

biz susmağı öyrətdik. Böyüdü, məktəbə getdi, fikirlərini səsləndirməyin,haqqını istəməyin hörmətsizlik olduğunu müəllimləri öyrətdi. Oxumaq eşqi ilə yanıb tutuşan yaşıdlarının son zəngi çalındı, universitetə yola salındılar, amma biz qızımızı öz əlimizlə torpağa verib, son mənzilə yola saldıq. Bizim qızımız döyülərək öldürüldü, biz ona susmağı öyrətdik. O bizim öyrətdiklərimizə əməl edib susdu. Bəs biz?...

Ata titrək səslə ağlamağa başladı.

Ana davam etdi:

-Mən inanmıram ki, bütün bu baş verənlərdən sonra son nəfəsimizə kimi bizim də vicdanımızın səsi susacaq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum”

Semiha Arasbora

Köylüyüm, çiftçiyim-kurumaz terim,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Bir tebessüm ile kalmaz kederim,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Toprak kokuludur nasırlı elim,

Soframa koyduğum aşım helalim.

Dalkavukluk bilmez, dobradır halim,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Unutmam sokuyu, tokmak, seteni,

Nakışla süsledim beyaz keteni.

Hele de mor yüzlü yorgan sateni,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Masumun gözyaşı sineme akar,

Bir ağıt, bir duvak canımı yakar.

Tepeden-tırnağa dökülür vakar,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Korurum-şanımdır örfü-katıksız,

Gezmem “moda” diye şalsız, eteksiz.

Anadan-atadan böyle gördük biz,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Emanet olanı korur, bellerim,

İhanet edeni sevmez, silerim.

Her şeyin hayrını Hak’tan dilerim,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Gelinim ağzında yaşmağı tutan,

Kendini sakınsın yuvama çatan!

Bir Kara Fatma'yım zordaysa vatan,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum!

Aras'ım, şimdi var, yarınsa yokum,

Helale âşığım, harama tokum.

Hedefinden sapmaz hakikât okum,

Ben köylü kızıyım, Anadolu’yum.

Fotoğraf: Yusuf Demir

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Bakıda davam edən COP29 çərçivəsində noyabrın 19-da "İqlim üçün mədəniyyət: gənclərin davranış dəyişikliyinin formalaşdırılmasına cəlb edilməsi" mövzusunda panel sessiyası keçirilib.

Sessiya Heydər Əliyev Fondu, IDEA (Ətraf Mühitin Mühafizəsi naminə Beynəlxalq Dialoq) İctimai Birliyi, ICESCO və Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyinin birgə təşkilatçılığı ilə gerçəkləşib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, əvvəlcə "Newman Partnership" təşkilatının təsisçisi Martin Nyuman panelin mövzusu haqqında məlumat verib, çıxışçıları təqdim edib. Ölkəmizin irəli sürdüyü “İqlim üçün mədəniyyət” (C4C) təşəbbüsü ilə bağlı videotəqdimat olub.

Sonra Mədəni Mülkiyyətin Qorunması və Bərpasının Öyrənilməsi üzrə Beynəlxalq Mərkəzin (ICCROM) baş direktoru Aruna Françeska, ICESCO-nun baş direktoru Salim bin Məhəmməd əl-Malik, İordaniya Haşimilər Krallığının şahzadəsi, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri, Petra Milli Trestinin prezidenti xanım Dana Firas və Azərbaycan Milli Məclisinin deputatı, Heydər Əliyev Fondu Beynəlxalq əlaqələr departamentinin rəhbəri Soltan Məmmədov çıxış ediblər.

Çıxışlarda mədəniyyət layihələrinin, vasitələrinin və bu sahədə çalışanların ilhamlandırıcı və dəyişdirmək imkanları barədə söz açılıb. Mədəniyyətə Əsaslanan İqlim Fəaliyyəti üzrə Dostlar Qrupu (GFCBCA) və "İqlim üçün mədəniyyət" təşəbbüsünün bu sahədə cəhdlərin nümayiş etdirilməsində, mədəniyyətin bütün dünyada davranış dəyişikliyinin katalizatoru kimi gücünün artırılmasındakı rolu diqqət mərkəzinə çəkilib.

Qeyd olunub ki, araşdırmalara əsasən, istixana effekti yaradan qazların təqribən 72%-i fərdi davranış və qərarların nəticələrinə aid edilə bilər. Bu, nəticələrin yüngülləşdirilməsi, adaptasiya üçün maliyyə mexanizmləri, emissiyaların azaldılması istiqamətində ambisiyalı hədəflər və öhdəliklərlə yanaşı, insan davranışında qətiyyətli dəyişikliyin də iqlim böhranı ilə mübarizədə vacib vasitələrdən biri kimi nəzərdən keçirilməli olduğunu göstərir. 

Tarix boyunca davranışlarımıza yön verən dəyərlərin ötürülməsində mərkəzi rol oynayan mədəniyyət bu gün də fundamental davranış dəyişikliklərinin formalaşdırılmasında və modelləşdirilməsində yerli, milli, regional və qlobal səviyyələrdə əhəmiyyət kəsb edir. Hazırda mədəniyyətin təsir imkanlarından istifadə etmədən iqlim böhranı ilə səmərəli mübarizə aparmaq mümkün deyil. İndiyədək bu sahədə müəyyən addımlar atılsa da, daha təsirli layihələrə ehtiyac var və əsaslı dəyişiklik üçün əlverişli fürsət yaranıb.

Diqqətə çatdırılıb ki, son zamanlar aidiyyəti dövlət qurumları və müvafiq QHT-lər daxil olmaqla, üzvlərinin sayı artan Mədəniyyətə Əsaslanan İqlim Fəaliyyəti üzrə Dostlar Qrupunun aktiv fəaliyyəti COP29 zamanı özünü daha çox göstərib. COP29 çərçivəsində noyabrın 15-də keçirilən Mədəniyyət Nazirlərinin 2-ci Yüksək Səviyyəli Görüşündə adıçəkilən qrupun işi üçün texniki tapşırığın uğurla qəbul edilməsi vacib nəticələrdən biridir.

Müzakirələr zaman o da bildirilib ki, COP-a sədrliyi dövründə Azərbaycan hökuməti ətraf mühitə münasibətdə insan davranışlarının dəyişdirilməsi imkanlarına malik innovativ mədəniyyət layihələrinin aktiv təbliğatı, araşdırma və dialoqlar üçün yeni platforma olan "İqlim üçün mədəniyyət" təşəbbüsünü irəli sürməklə iqlim debatında mədəniyyətin səsinin yüksəldilməsi səylərinə əhəmiyyətli dəstək göstərib.

Sonda tədbir iştirakçılarının sualları cavablandırılıb, xatirə şəkli çəkdirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)

Xəbər verdiyimiz kimi, noyabrın 15-də BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyası Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyası (COP29) çərçivəsində Mədəniyyət Nazirlərinin II Yüksək Səviyyəli Görüşü keçirilib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, görüş COP28, COP29 və COP30-un sədrliklərini müvafiq olaraq təmsil edən Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Azərbaycan və Braziliyanın COP Sədrlikləri Üçlüyünün rəhbərliyi ilə gerçəkləşib. 

Tədbirdə bir sıra ölkələrin mədəniyyət nazirləri və iştirakçı qurumların nümayəndələri iştirak ediblər.

Tədbirin sonunda Mədəniyyət Nazirlərinin II Yüksək Səviyyəli Görüşünün kommunikesi qəbul olunub.

Sənəddə Mədəniyyətə Əsaslanan İqlim Fəaliyyəti üzrə Dostlar Qrupunun yaradılmasından ötən bir il ərzində mədəniyyət və iqlim əlaqəsində əldə olunan mühüm irəliləyiş qeyd edilir. İqlim dəyişikliyinin bütün formalarının mədəni irsə artan çoxşaxəli təsirini, eləcə də iqlim dəyişikliyinin müəyyən bölgələrə və həssas qruplara qeyri-mütənasib təsiri vurğulanır və dərin narahatlıq ifadə edilir.

Bildirilir ki, COP29-un Mədəniyyət Üçlüyü tərəfindən müəyyən edilmiş strategiyanın aktuallığı qəbul olunaraq BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasında (UNFCCC) Mədəniyyətə Əsaslanan İqlim Fəaliyyəti üzrə ilk iş planının təsdiq edilməsi istiqamətində işləməyə davam edəcəklər.

Bu məqsədlə iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılması və uyğunlaşması, həm də davranış dəyişikliyi baxımından iqlim fəaliyyəti üçün mədəniyyətin ayrılmaz roluna, mədəni və yaradıcı sektorların ekoloji keçidinin dəstəklənməsinin vacibliyi vurğulanır.

Kommunikedə 2022-ci il MONDIACULT Bəyannaməsi və 2024-cü il G20 Salvador da Bahia Bəyannaməsi kimi beynəlxalq normativ sənədlərdə təsbit olunmuş öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə çalışaraq COP29-un Mədəniyyət Üçlüyü üzv dövlətlərinin aşağıdakı müddəalara sadiq qaldıqları vurğulanır: 1) Milli uyğunlaşma planları və milli müəyyən edilmiş töhfələr də daxil olmaqla, iqlim dəyişmələrinin təsirlərinin azaldılması və uyğunlaşmasına dair siyasət və strategiyalara mədəniyyətin daha da inteqrasiya edilməsi; 

2) Nazirlərarası əməkdaşlığın gücləndirilməsi də daxil olmaqla, milli səviyyədə sektorlararası siyasətin formalaşdırılmasının təşviq edilməsi; 

3) Davranış dəyişikliyinin və dayanıqlı istehsal və istehlak nümunələrinin təşviqi üçün mədəniyyət sektorunun transformativ potensialından istifadə edilməsi; 

4) Mədəniyyət və iqlim dəyişikliyi sahəsində bilik quruculuğuna və məlumatların toplanmasına investisiya qoyulması; 

5) Mədəniyyətə əsaslanan İqlim Fəaliyyəti və COP-da daimi iş mexanizminin saxlanılması ilə bağlı strukturlaşdırılmış dialoqun və əlaqələndirilmiş təbliğatın təşviq edilməsi;

6) Həmrəylik və inklüzivlik dəyərlərinə əsaslanaraq, Cənub-Cənub və Şimal-Cənub əməkdaşlığı da daxil olmaqla, mədəniyyət və iqlim fəaliyyəti sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığın təşviq edilməsi; 

7) Mədəniyyətin 2030-cu ildən sonrakı dayanıqlı inkişafın təşviqi yollarına dair gələcək müzakirələrdə müstəqil məqsəd kimi daxil edilməsinə dəstəyin artırılması, mədəniyyətin dayanıqlı inkişaf üçün transformativ vasitəçi və hərəkətverici qüvvə kimi gücünün tanınması.

Sənəddə həmçinin

COP29 çərçivəsində Mədəniyyət Nazirlərinin II Yüksək Səviyyəli Görüşünə ev sahibliyi etdiyi üçün Azərbaycan Mədəniyyət Nazirliyinə təşəkkür ifadə edilir və mədəniyyətin iqlim fəaliyyətinin bir hissəsinə çevrilməsi üçün davam edən səylərə töhfə verən "İqlim üçün ədəniyyət" (C4C) təşəbbüsünün irəli sürülməsi məmnuniyyətlə qarşılanır.

Kommunikedə mədəniyyət-iqlim əlaqəsi ilə bağlı yeni inkişafları və problemləri qiymətləndirmək üçün 2025-ci ildə Braziliyanın sədrliyi ilə keçiriləcək COP30-da yenidən toplaşmaq barədə razılığa gəlindiyi bildirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.11.2024)