Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Çıq...” “Çıq...”  “Çıq...” 

Azalya ətrafa boylandı.  Qonaq otağındakı xalçanın üstündə oturub  tutuquşu  rəsmini boyayırdı. Bir əlində yaşıl, o biri əlində qırmızı karandaş vardı. Sarı ilə narıncı karandaşlar  qatlanmış sol dizinin dibindəydi. Qara karandaş  uzatdığı sağ ayağının böyründəydi. O biri karandaşlar isə hələ qutularındaydı. Və bu gözəl məşğuliyyətin ortasında Azalyanın qulağına çıqqıltı səsi gəlmişdi. Haradan gəlirdi bu səs? 

Azalya ayağa qalxdı. Divana söykənib divar saatına baxdı. Yox, çıqqıltı səsi divar saatından gəlmirdi. Bəs bu səs haradan gəlirdi? Əllərindəki yaşıl və qırmızı karandaşlara baxdı, onları elə divanaca qoydu, başladı evi dolanmağa. Hara gedirdisə, o çıqqıltını eşidirdi. Amma... Hə, hə, yataq otağında çıqqıltı səsi az eşidilirdi. Mətbəxdə də uzaqdan gəlirdi çıqqıltı. Azalya yenidən qonaq otağına qayıtdı. Xalçanın üstündə-rəngləmə albomunun yanında dayandı. Qaşlarını düyünlədi. Bu dəfə hər çıqqıltı səsi ona ayrı cür gəldi. 

-“Çıq...Çıq-çıq-çıq...”

-“...I...Çıq...”  “...I...Çıq”

-“Çık-çık!” “Çııık”.  “Çık-çık!” “Çııık”.  

Azalya yenə divar saatına baxdı. Divar saatı bu dəfə hiyləgərliklə gülümsəyirdi. Azalya ondan soruşdu: 

-Ay divar saatı,  bu çıqqıltılar haradan gəlir? 

Divar saatı qaşlarını oynatdı, əqrəblərini  titrətdi. Dedi: 

-Gəl, hər şeyi lap əvvəldən izah edim sənə. Mənim adım “Xala saat”dır.  Sən lap balaca olanda - bələkdə olanda mən sənə baxırdım. Çalışırdım ki, səsim çıxmasın. Axı  körpələr yatanda hamı sakit olmalıdır. Eləcə də, bu evdəki bütün bacımuşaqlarına tapşırdım ki,  özlərini yaxşı aparsınlar. Səs çıxarıb səni narahat etməsinlər. İndi sən böyümüsən deyə, onlara icazə vermişəm səs çıxarmağa. 

-Nə? Bu evdə hələ sənin qohumların da var? 

-Oooo... Düz üç dənə!

Azalya təəccübdən bilmədi neyləsin. Balaca ayaqlarının birini qaldırıb-birini qoydu, sağ əlinin şəhadət barmağıyla sol əlindəki barmaqları, sol əlinin şəhadət barmağıyla sağ əlindəki barmaqları saydı. Sonra  incimiş halda soruşdu: 

-Yaxşı, ay Xala saat, bəs niyə indiyədək sənin bacınuşaqları heç gəlib mənimlə oynamayıblar? 

-Biz saatların oyuncağı zamandır, qızcığaz. Biz insanlar kimi əlimizə keçənlə oynamırıq, nə də özümüzdən oyun uydurmuruq. 

-Zaman? Onu haradan alırsınız? 

-Almırıq. Biz zamanı satırıq insanlara. Özü də çox baha qiymətə. O qədər baha ki, onun qarşılığını insan yalnız yaxşı əməllə, gözəl işlərlə ödəyə bilər. 

Azalya xalçanın üstündə var-gəl etməyə başladı. Çalışdı ki, ətrafa səpələnmiş oyuncaqlarından heç birini ayaqlamasın. Otağa azacıq sükut çökdü. Və yenidən çıqqıltı səsi ətrafı bürüdü. Azalya bir də dikəldi Xala saatın qarşısında: 

-Hanı sənin qohumların? Harada gizləniblər? Niyə çıqqıldayırlar? 

-Suallarını bir-bir versənə, qızcığaz! –Xala saat hökmlə dedi. 

-Hamısını birdən verdim suallarımın, sən də hamısını birdən cavablandır! 

Xala saat qəşş elədi: 

-Hə, gözəl qız! Sən mənim yadıma ədəbiyyatın ən sehirli saatsazını saldın. Onun adı Zəkəriyyə ustadır. Əgər biz onun əlinin sehrinə sadiq qalsaydıq, indi insanların əlində qurulmazdıq... Nəysə... Qəşəng Azalya, verim də sənin suallarının cavabını.  Qohumlarım gizlənməyiblər, anan onları dolabın siyirməsinə qoyub ki, tozlanmasınlar. Çıqqıltılar onların nəğmələridir. 

-Hamısı eyni nəğməni oxusun də! Hərəsi ayrı cür çıqqıldayır! 

-Hə, düz tapdın! Biz saatların hərəmizin öz nəğməsi olur. Çünki hamımız eyni zamanı göstərsək də,  o zaman kəsiyi insan ömrünə fərqli anlamlarla yazılır. Ona görə biz saatların nəğmələri ayrıdır. Rəngimiz, ölçümüz, əqrəblərimiz eyni olsa belə, unutma, hər saatın öz nəğməsi, hər zaman kəsiyinin öz mənası olur. 

Azalya yüyrək özünü dolaba çatdırdı. Onun siyirməsini çəkdi.  Ağ, qırmızı və qızılı rəngdə üç qol saatı yan-yana düzülmüşdü. Azalya birinci ağ saatı əlinə aldı: 

-Salam, ay ağ saat. Nəğmən nədən bəhs edir? 

-Mənim nəğməm insanın ağ günündən danışır, gözəl qız! 

Azalya onu sığalladı, qaytarıb yerinə qoydu. Bu dəfə qırmızı saatı aldı balaca ovcunun içinə. Ona pıçıldadı: 

-Sən nədən oxuyursan? Hə? 

-Adi, bir-birinin eynisi olan günlərin içində insan özünə qırmızı günlər tapdı ki, həyatında fərqlilik olsun. O günlərin adına “bayram” dedi, “özəl gün” dedi. Mən həmin o qırmızı günlərin nəğməsinin carçısıyam. 

Azalya qırmızı saatı  öpdü... Qaytarıb qoydu yerinə və qızılı saata gülümsədi: 

-Gəl, gəl səni də əlimə alım. 

Qızılı saat Azalyanın barmaqlarının toxunuşuyla nazlandı. Rəqəmlərdən olan kipriklərinin arasındakı tək gözünü süzdürdü. Zümzümə edirmiş kimi, dedi: 

-Məənn... Məəən də  insaaanların xoşbəxtlikləriyləəəə bəzəəədikləri zamaaanın səəəəsiyəm!  Xooooşbəxtliyin əsl rəngiiiidir qızılı! 

Azalya onu bağrına basdı, güldü,  xoşbəxt oldu... Sonra qızılı saatı da yerinə qoydu. Amma siyirməni tam örtmədi ki, saatların səsi daha aydın eşidilsin. İndi o bilirdi ki, bir an içərisində insan həyatından bəhs edən bütün nəğmələri duymaq olur.  Və öyrənirdi ki, bu nəğmələrin cəmindən ibarətdir həyat...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

İnsan ömrü sanki üç fəsildən ibarət bir hekayədir: hicran, həsrət və vüsal. Hər biri öz dərinliyi, iztirabı və xoşbəxtliyi ilə insan qəlbini sarmaşıq kimi bürüyür. Bu fəsillər nə qədər fərqli görünsə də, bir-birindən doğulur və bir-birinə möhtacdırlar. Hicran olmasa, həsrət yanğısı olmayacaq; həsrət olmasa, vüsalın şirinliyi duyulmayacaq.

 Hicran: ayrılığın zəhəri

 Hicran… Sanki insanın ömründən qoparılan bir parça. Bir ayrılıq, bir uzaqlıq, bəlkə də bir son. O, göz yaşları ilə suvarılmış bir torpağa bənzər. Sən ona ümid toxumu səpsən belə hər dəfə qara bir kölgə üstünə düşər və ürəyinin çırpıntılarını boğar.

Gözlənilmədən gəlir hicran. Səni hazırlıqsız yaxalayar, addımını yavaşladar, nəfəsini kəsər. Sanki qışın sərt şaxtasıdır – içindəki bahar nəfəsini dondurar. Qəfil bir baxışda, soyuyan bir əl tutuşunda, uzaqlaşan bir qədəmdə yaranır. Bir insanın səndən üz çevirməsi ilə yaranan boşluq əbədilik zənn etdiyin o məhəbbətin tabutunu daşıyar.

O anlarda insan həmişə düşünür: Axı bu belə bitməməli idi. Birlikdə qurduğumuz arzular, gəzdiyimiz küçələr, bir-birimizə dediyimiz sözlər… Bütün bunlar necə külə dönə bilərdi? Hicran özünün acı sükutu ilə bu suallara cavab verməz. O, sadəcə yaşadar, amma heç vaxt dindirməz. Gecələr pəncərənin kənarında yuxusuz qaldığında, şəhərin o tənha sükutunda, uzaqlarda qalmış səslərin xiffətində səni əzab içində boğar.

Hicran ağrıdı, amma içində bir təzə toxum cücərdir – həsrət.

Həsrət: könlün yanğısı

Həsrət – bir cüt gözün, bir nəfəsin, bir səsin yoxluğuna alışmamaqdır. Gecə-gündüz içində közərən bir od. Bu od nə yanar, nə də sönər; sadəcə insanı için-için yandırar.        Həsrətin dili yoxdur, amma hər an sənə danışar. “O haradadır? Səni xatırlayırmı? Qayıdacaqmı?”

Bir insanı sevdikdən sonra ondan ayrılmaq mümkündürmü? Görən həsrət bu suala cavabdırmı? Ayrı düşdüyün insan hər an zehnində, ürəyində yaşamağa davam edərkən sevgi necə unudula bilər? Bəzən küçədə ona bənzər bir simanı görərsən ürəyin əsər. Onun sevdiyi bir mahnı radioda çalınar, gözlərin dolub-boşalar. Qəlbində həmişə yarım qalan bir hekayənin izləri qalar. Çünki insan sevdiyini unuda bilməz, yalnız onun yoxluğuna öyrəşər.

Həsrət – əbədi bir ümidin adı da ola bilər. Çünki həsrətin sonu bir ümidlə yazılar: vüsal.

Vüsal: ümidin bəhrəsi

Vüsal – insanın cənnətidir. Bir zamanlar xəyalını belə qurmağa qorxduğun, əlçatmaz bildiyin o an. Onu görmək, onun səsini eşitmək, onunla eyni nəfəsi bölüşmək. İllərin ağrısı, gözləməsi, dilə gətirilməyən bütün arzular bu bir anın içində əriyər. Əllərinin bir daha buraxılmayacağı, baxışların həsrətlə dolmayacağı bir an.

O anlarda insan dünyanı unudar. Çünki vüsal insanın ürəyində bütün qapıları açar. Bir zamanlar boş görünən həyatı birdən-birə məna qazanar. Günəş daha parlaq doğar, külək daha xoş əsər, hər küncdə sevginin izi görünər.

Lakin vüsal heç də hər zaman tam olmaz. Bəzən arxasında köhnə yaraların kölgəsi qalır. Hicran və həsrətlə yoğrulmuş qəlb heç vaxt tam sağalmaz, amma vüsal yenə də onu dirçəldər. O qəlbə yeni bir nəfəs, yeni bir bahar bəxş edər.

Həyat: hər üç fəsil birlikdə

Həyat elə hicran, həsrət və vüsalın bir-birini izlədiyi bir səfərdir. Hər bir insan bu üç duyğunu bir gün yaşayar. Hicran insanı sınayar, həsrət onu yanğı ilə yoğurar, vüsal isə o yanğını söndürər. Amma həmişə belə bir sual var: “Həyatda hər kəs vüsala çata bilirmi?”

Bəlkə də vüsal əslində sevgilinin qayıdışı deyil. Bəzən insan öz içində vüsala çatar. O, keçmişini qəbul edər, sevgini içində yaşadar, və yaxud xoş xatirələrə bir gülüş bəxş edib yola davam edər.

Bu üç duyğu insana insan olduğunu xatırladar. Hicran səni sevginin qədrini bilməyə, həsrət səni ümid etməyə, vüsal isə səni yaşamağa öyrədər. Ən nəhayətində, həyatı mənalı edən də bu üç fəsildir. Hicran olmasaydı, sevginin dəyəri bilinməzdi; həsrət olmasaydı, insan ümid etməzdi; vüsal olmasaydı, ürəklər yenidən doğulmazdı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu yaxınlarda premyerası olan “Azərbaycan Atabəyləri” filmi barədə Qoşqar Salmanlının məqaləsini təqdim edir. Böyük çətinliklə ərsəyə gələn, yalnız təşəbbüsçülərin formalaşdırdıqları kiçik büdcə ilə çoxmilyonluq filmlərdəkindən də canlı və inandırıcı döyüş səhnələri ilə yadda qalan bu tarixi filmə ağızbüzənlərin məqsədi və məramı axı nədir? 

Onsuz da məhdud olan zamanımızı bir az da xırdalayıb böyük işlər naminə qərəzli, dar düşüncələrlə mübarizə aparmalıyıq. Bəzi klaviatura qəhrəmanları, nə bilim gildiyalar, şəbəkələr, bir sözlə, real işdən başqa çox nəsnələrlə məşğul olan “dahilər” başqalarının gözündə yenə cidd-cəhdlə iynə axtarır. Hüquqşünas kino tənqidçisi olur, kinoşünas konkret fərdlər, şəxslərlə mübarizəyə girişir. Hələ bu harasıdır, özünə ssenarist deyib elə klaviatura üzərindən təzyiq, şantaj yolu seçərək müsabiqədən keçməyə çalışanlar, sorğu keçirənlər, özü də əksəriyyətini cücərməyən ideya müəllifləri təşkil edənlər arasında. Sorğunun cavabları da maraqlı və “dahiyanə”dir. Deyir özüm bacarmaram, bu sahədə tanıdığı və etimad etdiyi rejissor da yoxdur, texniki imkanlar da. Nəbadə, başqa ölkədən olan əcnəbiyə də vermək olmaz. Çox maraqlıdır ki, bu əcnəbi qardaş, doğma Türkiyədən olsa, onlar üçün daha təhlükəli və risklidir. Hətta kino monopolistləri yeni terminologiya da gətiriblər lüğətimizə – kino suverenliyi. Deyirlər xeyir özümüzə qalsın, pulu əcnəbi rejissora niyə veririk? Əzizlərim hansı pulu? “Azərbaycan Atabəyləri” bədii-sənədli filminə görə Məcit Güvənə pul ödənilməyib. Bu adam fədakarlıq edib, qardaşlıq, doğmalıq göstərib. Təmənnasız edib bu işi. 100-dən artıq azərbaycanlı mütəxəssisi də cəlb edib, onlarla çalışıb. Dostluq naminə. Təmsil olunduğu prodakşn investor qismində gəlib Azərbaycana. Kino industriyamıza sərmayə qoyub, təcrübəsini bölüşüb. Özü isə “TRT belgesel”də hamımızın (Bir Sovet hökumətinin xiffətini edənlərdən başqa) izlədiyi “Tarihin efsaneleri”, “Savaşın efsaneleri” adı altında 70-ə yaxın filmin müəllifi, quruluşçu rejissorudur. Bəziləri (Adlar çəkməyə cəsarətim çatır, uzunçuluq olmasın deyə sadalamıram, kifayət qədərdilər) Babək filmini nümunə gətirir və müqayisə aparır. Ay sizə qurban olum, indi Babək vaxtıdır?

“Uca Şirvi”nin ruhuna and olsun ki, “Babək” filminin nə məzmunu günümüzlə səsləşir, nə də ideoloji mahiyyəti, heç mübarizə obyektini demirəm.

Birincisi, “Babək” bədii filmdir, “Atabəylər” isə bədii-sənədli;
İkincisi, “Babək” sovetlər dönəmində çəkilib və həmin ideologiyaya xidmət edir, Atabəylər isə müstəqil, qalib, qüdrətli Azərbaycanın zəngin tarixi dövlətçilik irsinə;
Üçüncüsü, Babəkin hakimiyyətə gəlmə üsulu, komandasına qarşı rəftarı, qaçıb gizlənməyi və kim tərəfindən tutulub təhvil verilməsinə qədər bugünkü qalib Azərbaycan idelogiyası ilə bir araya sığmır.

Təbii ki, filmdə yaradılan ana xarakterdən fərqli olaraq şəxsiyyət, bir cəsur sərkərdə kimi tarixdə Babəkin yeri fərqlidir. Bu mövzunu da yenidən işləmək boynumuzun borcudur. Bəlkə də elə bizə nümunə gətirənlərin daha çox borcudur. Amma borcumuz təkcə bununla bitmir:
44 günlük Vətən müharibəsi, antiterror əməliyyatında qazanılan tarixi qələbə, suverenliyimizin bərpası milli qürur mənbəyimizə çevrildiyi bir vaxtda gələcəklə bağlı ideyalarımızın kinoda təcəssümü düşündürməlidir bizi;
Tarixinin ən güclü, qüdrətli dövrünü yaşayan Azərbaycan dövləti Müzəffər Lideri sayəsində hərbi, siyasi, diplomatik istiqamətlərdə böyük uğurlara imza atıb. Bu uğurun təməl prinsiplərini daha da möhkəmləndirmək, gənc nəslə xalqımızın qəhrəmanlıq salnaməsini aşılamaq, onların yad təsirlərdən qorunması üçün öz milli köklərinə daha dərindən bağlanmasına töhfə vermək vəzifəsi durur milli kinomuzun qarşısında.
Çoxmilyonlu dünya azərbaycanlılarının milli identikliyi məsələsinin prioritet, digər tərəfdən Prezidentimizin Azərbaycanın gələcək inkişaf strategiyası və inteqrasiya istiqaməti olaraq “Türk ailəsi” ideoloji formulunu elan etdiyi bir vaxtda mövzu ilə bağlı ciddi təbliğata ehtiyac duyulur. Odur ki, müasir dövrümüzdə tarixi film yaradıcılığı ideoloji mahiyyəti ilə informasiya cəbhəsinin əsas istiqamətlərindən biri kimi çox aktualdır. Kino camiəsi olaraq Tağıyev filmi istisna olmaqla, nə iş görmüşük?

Hər birinin hekayəsi bir film olan şəhidlərimiz, qəhrəman döyüşçülərimizin həyat yolu, azad olunan hər qarış torpağa tökülən qanların cücərtdiyi “Çinarlar”, nəhəng bərpa-quruculuq mövzusu necə?

Biz, Azərbaycan Televiziyası, qardaş Türkiyədən olan həmkarlarımız, milli məfkurə ilə nəfəs alan əqidə yoldaşlarımız (Onların arasında millət vəkilləri, iş adamları, məmur da var) Mədəniyyət Nazirliyinin, ARKA-nın dəstəyi ilə bunu bacardıq. “Azərbaycan Atabəyləri”ni. Özü də sizlərin yazdığı kimi 2 ilə yox, 4-5 aya. 70 faiz büdcəsi özəl sektor hesabına. Təbii ki, bu sıradan ilk işimiz olduğu üçün nöqsanlar da qaçılmazdır. İmkanlar da məhdud idi. Amma nəsə etməyə var gücümüzlə çalışdıq. Canımızı qoyduq, təmənnasız. Siz də ortaya bir iş qoyun, sonra onunla müqayisə aparaq. Yoxsa, çox hörmətli Rasim Balayevin aktyorluq məharəti ilə yadda qalan (Halbuki sorğu keçirənlər görkəmli aktyorumuzun – Allah şəfa versin – xəstəliyi ucbatından cavabdan imtinasını da Atabəylər layihəsinə qarşı yönəltməkdən utanmayıblar) sovet rejiminin maliyyələşdirdiyi Babək, Nəsimi filmlərini qalxan etməyin. Özünüzdən misal gətirin cənablar! Bu da məlumunuz olsun ki, daha 2 il əvvəl başlatdığımız və ideya məzmunu Vətən Müharibəsi olan Azərbaycan Atabəyləri mövzusunda serial layihəsi hələ pavilyon tikintisi, geyim, memarlıq standartlarının müəyyənləşməsi, maliyyə həllini gözləyir. Bizdən birbaşa asılı olmayan səbəblərdən. Yeri gəlmişkən, real iş bacaranlardan “qulp qoyanlar”ın daha çox olduğu kino sektorunda məsələyə belə təmkinli və soyuqqanlı yanaşma tərzinə görə heç kəsi qınamıram, əksinə onlarla həmfikirəm.

Sonda çox pozitiv əhval-ruhiyyəyə köklənmək istəyirəm. Qala Gecəsi üçün Heydər Əliyev Mərkəzi kimi dünya memarlıq incisinin qapılarını bizə açan, filmdən sonra 5-6 dəqiqə yaradıcı heyəti və ekran əsərindəki milli düşüncəni alqışlayan həmfikirlərimə sonsuz təşəkkürümü bildirirəm! Nə yaxşı ki, Siz varsınız, həmişə var olun! Belə yanaşma, dəstək, əqidə olan yerdə – nə yazırlar yazsınlar – biz davam edəcəyik. Nöqsansız, daha təkmil, milli və Vətənimiz Azərbaycana, Onun Liderinə, sizə layiq şəkildə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalımım “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu dəfə mövzumuz dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulidir.

Füzuli bizim mәnәviyyatımızdır. Bunu necә başa düşmәk lazımdır? İnsanın könül dünyası vә bu alәmә mәxsus duyğuların, meyil vә ehtirasların zәnginliyi, rәngarәngliyi şairin lirikasının әsas obyekti, tәhlildәn keçirdiyi başlıca mövzudur.

Füzuli insan şәxsiyyәti ilә fәxr edir, onun mәnәvi vüqarı ilә öyünür. Şairin ümumәn yaradıcılığında baş qaldıran vә uzaq әsrlәrin dәrinliyindәn, tarixin qaranlıqlarından gәlәcәyә, nurlu bir alәmә doğru boylanan bu qürurun başlıca әlamәti insanın sevmәyә vә sevilmәyә qadir vә layiq olmasıdır.

...Füzuli yüksәk mәqsәdlәr naminә insanın özünә, özünün gәrәksiz, zәif vә xırda hisslәrinә qarşı amansız olmasını әsl fәdakarlıq hesab edirdi, cavanmәrdlik, qәhrәmanlıq әlamәti sayırdı. Füzuliyә görә, aşiq işıqlı, saf ideallar uğrunda amansız vuruşmalara vә çәtin döyüşmәlәrә, mәnәvi-fikri sarsıntılara inadla davam gәtirәn vә qalib çıxan mәtanәtli döyüşçü olmalıdır. Hәqiqi, tәmiz mәhәbbәtә canından keçmәyi bacaranlar layiqdirlәr. Fikrәn mәhdud olanlar, miskin qәlblilәr vә şәxsiyyәtcә zәiflәr sevmәyi bacarmazlar. Onların bu çәtin, şәrәfli vә ali niyyәti yerinә yetirmәyә hünәri çatmaz. Füzuli eşqin mәnasında böyük hәyat idealını görürdü, hәqiqi aşiqi dә bu nurlu, tәmiz ideal yolunda özünü qurban verәn dәyanәtli vә mәğrur mücahid sayırdı...

Füzuli eşqinin mәnәvi-fikri qaynağı vә hәyat mayası – kәdәrdir! “Gәrdişi-dövran”ın çәtinliklәrinә igidliklә sinә gәrәn, cәbrinә vә sitәmlәrinә tәslim olmayan, “hәyat eşqidir” deyә car çәkәn mәtanәtli şairin könül tәrcümanı olan heyrәtli kәdәr!

Füzuli kәdәri bәdbinliyә yaddır. Bu kәdәr acizlik, zәiflik әlamәti olaraq onun yaradıcı hәyatına yaxın düşә bilmәmişdir. Belә olduğu halda, şairin bütün yaradıcılığından saçan bu od-alovu necә dәrk etmәli?..

İnsanın könül dilәklәri, mәnәvi varlığı cansıxıcı mövcudluq qanunlarının çәrçivәsinә sığa bilmәdiyindәn zәmanәyә vә ictimai varlığa qarşı daim üsyan edir... Şәxsiyyәtin fikrәn vә ruhәn ucalması, özünә layiq ehtiram qazanması naminә azadlıq zәruridir. Bu zәrurәt, uydurma vә saxta qanunlar, süni ehkamlar, köhnә vәrdiş kimi mәhdud sәdlәr tәrәfindәn rәdd edildikdә mәnәvi böhranın vә ruhi sarsıntının әn şiddәtli halı – kәdәr yaranır.

Şair kәdәri ağlın, düşüncәnin sirdaşı, qәlb hәyatının xalis cövhәri kimi yüksәk qiymәtlәndirir, onun mәzmun-mәnasını anlaya bilәnlәri müqәddәs sayır: “ürfan әhli”, “arif”, “kamil varlıq” hesab edir...

...Füzulinin idealı insanı azad görmәkdir. Bu ideal cәmiyyәtin icad etdiyi saxta qanunların zәncirindәn, şәraitin uydurduğu yaramaz ehkamların cәhalәtindәn xilas olub özünün könül dilәklәri ilә yaşayan insanın azadlıq hәsrәtidir...

Füzulinin qәlbi insanlığın faciәsi, dәrdi üçün döyünmüşdür. Hәmin ağrılı döyüntülәrlә bu gün onun qәzәllәri döyünmәkdәdir. Bu hәssas, incә vә işıqlı Qәlbin mәhz biz azәrbaycanlılara mәxsusluğundan... yalnız sevinc vә iftixar duymalıyıq!

Füzuli özlüyündә kәşf edilmәmiş, möcüzәsi – hikmәti tamamilә aşkar olunmamış bir kainatdır – insanlığın mәnәvi kainatı!..

Füzuli dühasını, Füzuli xilqәtini tәrif-tәhlil üçün hәlә ki söz, qәlәm vә fikir acizdir.

1970

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

Ağdam Muğam Mərkəzində Rayon İcra Hakimiyyətinin təşkilatçılığı ilə Əməkdar Mədəniyyət İşçisi  Çimnaz Əliyevanın 75 illik yubileyi qeyd edilib.

Yubiley mərasimində Ağdam rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Vaqif Həsənov, aparatın əməkdaşları, Milli Məclisin deputatları Bəxtiyar Əliyev, Elman Məmmədov, Aqil Abbas, hüquq mühafizə orqanlarının, idarə, müəssisə və təşkilatların rəhbərləri, rayon ictimaiyyətinin nümayndələri iştirak ediblər. 

Tədbir iştirakçıları tərəfindən əvvəlcə torpaqlarımızın ərazi bütövlüyü uğrunda şəhid olmuş Vətən övladlarının və Ulu öndər Heydər Əliyevin əziz xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad olunub. 

Çıxış edən Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı Vaqif Həsənov və digər natiqlər Çimnaz Əliyevanı 75 yaşının tamam olması münasibətilə təbrik edərək onun işlədiyi bütün sahələrdə bacarığı, təşkilatçılıq qabiliyyəti və yüksək peşəkarlığı ilə seçilməsindən, 1993-cü ildə Ağdam rayonunun erməni vandalları tərəfindən işğalından sonra əhalinin respublikanın müxtəlif rayonlarında məskunlaşmasında, ehtiyaclarının qarşılanmasında və onların sosial problemlərinin həllində yaxından iştirak etməsindən və əsl ağdamlı olaraq daim onların qayğısına qalmasından,  I çağırış Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı olduğu müddətdə bir sıra qanun layihələrinin hazırlanmasındakı fəal iştirakından bəhs etmişlər. 

Tədbirdə Ağdam Musiqi kollecinin “Qarabağ instrumental ansamblı”nın müşayiəti ilə Respublikanın əməkdar artisti Fehruz Səxavətin, kollecin müəllim və tələbələrinin ifasında müxtəlif musiqi nömrələri iştirakçılara təqdim edilib. 

Sonda yubilyar çıxış edərək tədbirin təşkilatçılarına və iştirakçılara öz minnətdarlığını bildirib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

Heyran Zöhrabova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

A. Serov deyirdi ki, həqiqi sənət əsəri qarşısında zaman acizdir.

Bu gün SSRİ Xalq rəssamı fəxri adına layiq görülmüş ilk Azərbaycanlı rəssam, əməkdar incəsənət xadimi, dövlət mükafatı laureatı, xalq rəssamı, professor Mikayıl Abdullayevin doğum günüdür. O Mikayıl Abdullayevin ko, onun sənət əsərləri qarşısında həqiqətən zaman aciz durumdadır. 

Mikayıl Hüseyn oğlu Abdullayev 1921-ci il dekabrın 19-da Bakıda anadan olmuşdur. O, 1939-cu ildə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbini, 1949-cu ildə isə Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunu bitirmişdir.

Moskvada təhsil aldığı dövrdə o, burada dünya şöhrətli rəssamlardan - İ.E.Qrabar, V.V.Fakorskaya, S.V.Gerasimov və başqa görkəmli fırça ustalarından dərs almışdır.

1947-ci ildə Moskvada keçirilən ümumittifaq bədii sərgisində “Axşam” əsəri ilə iştirak etmiş və  bu əsər ona  böyük uğur və tamaşaçı marağı gətirmişdir.

Rəssamın ilk fərdi sərgisi də Moskvada keçirilmişdir.

O,  Bakıya qayıdanda artıq  tanınan və sevilən məşhur bir rəssam idi.

Mikayıl Abdullayev demək olar ki, təsviri sənətin bütün sahələrində dəzgah rəngkarlığı, qrafika, teatr dekorasiyası, monumental rəngkarlıq və s çalışıb.

Rəssamın əsərləri dünyanı bir çox 

şəhərlərində təşkil  olunan beynəlxalq 

sərgilərdə və festivallarda nümayiş olunub, dəfələrlə müxtəlif mükafatlara layiq  görülüb. 1966-1967-ci illərdə Berlin və  Leypsiqdə, eləcə də sonrakı illərdə 

başqa şəhərlərdə fərdi sərgiləri keçirilib. Onun əsərləri dünyanın müxtəlif muzey, qalereya və şəxsi kolleksiyalarında 

saxlanılır. Rəsmləri ilə yanaşı özünəməxsus yazı üslubu olan sənət 

ustasının öz yaradıcılığı və dünya sənətkarlığı barədə məqalələri müxtəlif qəzet və jurnallarda dərc edilib.

Rəssamın şöhrətinə yeni çalarlar gətirən “Mingəçevir işıqları” əsəri həm Moskvada, həm də Budapeşt şəhərində sərgilənib.

O, müxtəlif illərdə bir çox xarici ölkələrdə - 

Hindistan, Əfqanıstan, Macarıstan, Polşa, 

İtaliya və digər ölkələrdə yaradıcılıq 

ezamiyyətlərində olmuş və təəssüratlarını 

əsərləri ilə ifadə etmişdir.

Əsasən tematik tablolar ustası kimi tanınan Mikayıl Abdullayev portretlər də yaratmış, bir sıra kitablara illüstrasiyalar da çəkmişdir.

Onun portretləri arasında Üzeyir Hacıbəyovun portreti xüsusi diqqət çəkir. 

Vətəni qarış-qarış gəzməyi çox sevən rəssamın cənub bölgəsinə olan səfərindən yadigar qalan əsərləri o qədər maraqlı və baxımlı idi ki, onlardan biri - “Sevinc” lövhəsi 1958-ci ildə Brüsseldə keçirilən Ümumdünya sərgisində gümüş medala layiq görülüb.

Rəssam elə 1974-cü ildə layiq görüldüyü Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatı adını da məhz bu tablolarına görə almışdır.

Mikayıl Abdullayev Azərbaycan təsviri sənətin inkişafında göstərdiyi xidmətlərə görə 1955-ci ildə Azərbaycan SSR Əməkdar 

İncəsənət Xadimi fəxri adı alıb. 1958-ci ildə

SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının müxbir üzvü seçilib. 1963-cü ildə SSRİ Xalq rəssamı 

fəxri adına, 1969-cu ildə beynəlxalq 

C.Nehru mükafatına, 1974-cü ildə 

Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq 

görülüb. Xüsusi ilə qeyd etmək lazımdır ki, o, SSRİ Xalq rəssamı fəxri adına layiq 

görülmüş ilk Azərbaycan rəssamı 

olub.

O, həmçinin bir neçə dəfə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı seçilib. 

Ona rənglərin poeziyasını yaradan rəssam deyirlər.

Mikayıl Abdullayev 2002-ci il avqustun 21-də ömrünün 81-ci ilində vəfat etmişdir.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

İosif Brodski (1940-1996) XX əsr ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, yəhudi əsilli böyük rus şairidir, 1987-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı onun şeirlərini Səlim Babullaoğlunun tərcüməsində təqdim edir.

Otaqdan çıxmayasan

Otaqdan çıxmayasan, səhv də buraxmayasan.

Çəkdiyin “Şipka”dırsa, “Günəş”ə baxmayasan.

Qapıdan o tərəfə puçdur hər şey, xüsusən xoşbəxtəm hay-həşiri.

Yalnız ayaqyoluna və dönəsən tez geri.

Otaqdan çıxmayasan, nə gərək var taksiyə -

dəhliz boyda bir məkan sənə isnişibsə

və sayğacla bitirsə? Şirin-şəkər birisi

ağzın açıb girirsə içəri, dəymə, getsin.

Otaqdan çıxmayasan, guya azarlamısan.

Yaxşı nə var dünyada stuldan və divardan?

Bir yerə eyni adam dönəcəksə axşamı-

bəlkə də daha əzgin, varmı bunun anlamı?

Otaqdan çıxmayasan, rəqs edəsən təkcənə

çılpaq bədəndə palto, yalın ayaqda çəkmə.

Giriş kələm qoxuyur, bir də ki kirşə yağı.

Çoxlu hərf yazmısan, nəyə gərək artığı.

Otaqdan çıxmayasan. Qoy təkcə elə otaq

bilsin ki, necəsən sən. Qoy qəlbində bir dodaq

inkoqnito ergo sum söyləsin zahiriyə.

Otaqdan çıxmayasan. Yaddır bura Parisə.

Axmaq olma! Başqası olmayan şeyə bənzə.

Otaqdan çıxmayasan! Mebelə bənzə bəzən -

divar üzlüklərinə qarış. Səngər qur, gizlən

aləmdən, eşdqən, irqdən, hər cürə xəstəlikdən.

Söyləmişəm həmişə, tale var ha - oyundur

L. V.Lifşitsə

Söyləmişəm həmişə , tale var ha - oyundur.

Kürü varsa balığı nə təmizlə, soyundur.

Qotik üslub qalibdir həmişə məktəb kimi,

Həm də gözə girirsə, batmır ki, iti tini.

Pəncərinin yanında oturmuşam. Və qovaq…

Az adamı sevmişəm. Amma ki, qoruyaraq.

Saymışam meşəliklər çox vaxt elə odundur.

Bütün qız nəyə gərək; bəyaz dizlər saçır nur.

Əsrin yeli qaldıran tozanaqdan yorulur

eston günbəzlərində rusun gözü yumulur.

Ev təmiz. Pəncərənin yanında oturmuşam.

Burda xoşbəxt idim mən. Bir də yəqin olmaram.

Yazmışam hər lampada var tavanın qorxusu.

Sevişmək bir iş kimi feillərdən yoxsuldur,

və Evklid səhv edir, dırmananlar konusa-

sıfır tapmaz axırda, yol açarlar kosmosa.

Pəncərənin yanında oturmuşam. Önümdən

gəlib keçir gəncliyim: gülürəm, tüpürürəm.

Demişəm, hə, yarpaqlar deşir tumurcuqları,

zay torpağa düşdüsə bir ağacın tumları

pöhrə verməz heç zaman; laləzar ilə çəmən

belə istimnanadır təbiətdə də bəzən.

Pəncərənin yanında oturmuşam. Dizimi

qucub söhbət edirik - yorğun kölgəm… ikimiz.

Nəğmənin bir mənası yoxdursa da nə eybi,

xorla ki, oxumurlar, bu da bir cür təsəlli.

Belə çıxışlar üçün heç olmasa bir kimsə

boynuma minə bilmir. Oturmuşam bu gecə

pərdələri dalğalı pəncərənin yanında,

dəniz-təcili yardım qıyya çəkir o yanda.

İkinci növ zamanın vətəndaşıtək, diri,

ikinci növ mal sayıb ən yaxşı fikirləri-

acı təcrübəsini gələcək əsrlərə

boğanaqla davamın vəsiyyət eləyirəm.

Oturmuşam, gecədir. Nə fərq edər otaqda

qaranlıq nə cürədir, ya necədir qıraqda.

Kənddə Allah künc-bucaqda deyil ki...

Kənddə Allah künc-bucaqda deyil ki,

hər yerdədir, qoy danışsın təlxəklər,

qab-qacağa, dam-daşa nur ələyər,

düz ortadan qapını bölər iki.

Kənddə Allah aşıb-daşar. Çuğunda

axşamları o mərçimək bişirər,

o duyular yeməklərin buğunda,

şahid kimi hələ mənə gülümsər.

Çəpər çəkər. Qızı meşəbəyiyə

qismət edər. Yayındırar ördəkdən

gülləsini qoruqçunun o Yiyə

hər dəfə bir zarafatla, ürəkdən.

Düzü baxsan, bu şeyləri seyr etmək

duyulanda vıyıltısı payızın

yeganə bir nemətdir ki, bəxtinə

düşübdür bu ateistin, yazığın.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu ad kimə tanış deyil ki? Hər gün Nizami metrosunda divarlardakı heyrətamiz mozaikalar gözünüzü oxşamırmı? Bax onlar Mikayı Abdullayevin əl işləridir. O, 1921-ci il dekabr ayının 19-da Bakı şəhərində anadan olub. Bu gün onun anadan olmasının 103-cü ildönümüdür.

1935-1939- cu illərdə Azərbaycan Rəssamlıq Texnikumunda görkəmli rəssam Əzim Əzimzadənin sinfində təhsil alıb Mikayıl Abdullayev. 1939-cu ildə ilk dəfə ənənəvi “Bahar” sərgisinə qatılıb, nümayiş olunan tabloları böyük rəğbətlə qarşılanıb. Təhsilini davam etdirmək üçün o, Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutuna daxil olub, S.V.Gera­simov kimi görkəmli rəssamlardan dərs alıb. İlk fərdi sərgisi 36 yaşında, Moskvada keçirilib.

1957-ci ildə “Hindistan silsiləsi”nə və 1958-ci ildə yaratdığı “Sevinc” tablosuna görə SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının gümüş medalına layiq görülüb. Yaradıcılığının ən məhsuldar dövrü 60-cı illərə təsadüf edir. 1974-cü ildə “Yeddi gözəl” silsiləsinə görə Azərbaycan Dövlət mükafatına layiq görülüb. Rəssam dahi Nizamidən başlamış müasir şair və nasirlərimizə qədər bir çox sənətkarların portretlərini yaradıb, “Kitabi-Dədə Qorqud”, “Molla Nəsrəddin lətifələri”,  “Leyli və Məcnun”, “Danabaş kəndinin məktəbi”, “Poçt qutusu”, “Şəbi hicran” əsərlərinə çəkdiyi illüstrasiyalarla Azərbaycan kitab qrafikası sənətinə böyük töhfələr verib. XX əsrin böyük cinayəti hesab etdiyi 20 Yanvar faciəsindən təsirlənən rəssam 1992-ci ildə “Nakamların dəfni” əsərini yaradıb.

Mikayıl Abdullayevin əsərləri Moskva, Berlin, Paris, London, Praqa, Budapeşt, Belqrad, Sofiya, Varşava, Dehli, Qahirə və Brüsselin sərgi salonlarında nümayiş etdirilib, o, müxtəlif fəxri adlara, təltif­lərə layiq görülüb. SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının akademiki, SSRİ Rəssamlar İttifaqının katibi seçilib, 1971-ci ildə C.Nehru adına Beynəlxalq mükafat laureatı olub, sovetin müxtəlif orden, medal və fəxri fərmanlarına layiq görülüb. 1955-ci ildə Azərbaycan SSR-nin “Əməkdar incəsənət xadimi”, 1963-cü ildə “Xalq rəssamı” fəxri adlarını alıb. 1997-ci ildə “İstiqlal” ordeni ilə təltif edilib.

2002-ci il avqust ayının 21-də Bakı şəhərində vəfat etmiş dahi rəssam Fəxri Xiyabanda dəfn edilib. Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(19.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə olan əsas əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

19 dekabr.

Ümumdünya kasıblara yardım günü

Statistikaya görə, 20-ci əsrin sonlarında planet əhalisinin dörddə biri – milyard yarım insan yoxsulluq, dilənçilik həddində olub. Yoxsulluğun ləğvi barədə proqramların genişmiqyaslı icrasına isə BMT 10 il əvvəl başlayıb. Yoxsulluq deyiləndə bura təkcə boş ciblər, boş qazanlar aid edilmir, işsizlik, mənzilsizlik, yaxşı təhsilə və müalicəyə imkanın olmaması da özündə yoxsulluğu ehtiva edir.

Azərbaycanda rəsmi statistikaya görə yoxsul adam demək olar ki yoxdur, hamı yağ-bal içində yaşayır. Təsadüfən, kiminsə beləsi rastına çıxsa, Allahın və BMT-nin xatirinə, lütfən bu gün ona yardım etsin.

Həmişəyaşıl bitkilər günü

Həmişəyaşıl bitkilər günüdürsə, nəzərə almalıyıq ki, ölkəmizdə həmişəyaşıl şam və küknar ağacları yetəri qədərdir. Yarpaq tökməyən sitrus bitkiləri də çoxdur. Xüsusən, subtropik cənub zonamız həmişəyaşıl bitkilər üçün vətəndir. Talış dağlarının qoynundakı Hirkan meşələri sözügedən bitkilərin ən unikallarını öz qoynunda bəsləməkdədir. Üstəlik, Azərbaycanda çox nadir Eldar şamı da yetişməkdədir. Odur ki, bu bayram bizlərə xüsusən düşərlidir.

Bakıda tez-tez ağacəkmə kampaniyası keçirilir, ən müxtəlif əlamətdar hadisələrə həsr edilən bu aksiyalarda minlərlə həmişəyaşıl ağac əkilir. Bu gün də bir aksiya keçirmək, düşünürəm ki, yerində olardı.

Brejnev və “Titanik”

BMT bu günə daha bir bayram düzənləyib – Təminat günü. Bu günün məğzi odur ki, insan yaranışından bəri özünü bütün zəruri şeylərlə vaxtında təmin etməlidir. Qida, mənzil, istilik, tibbi ləvazimatlar, nəqliyyat və sair bu qəbildəndir. Burada informasiya təminatı da başlıca rol oynayır. Amerikalılarda isə başlıca məsələ ilin hər bir günündə mətbəx bayramlarına sevinməkdir, bu gün Milli şüşə konfet günüdür, üstəlik, Milli yulaf keksi günüdür.

1997-ci ilin bu günündə məşhur “Titanik” filmi ekranlara çıxıb, prokatın 25-ci günündə artıq öz büdcəsinə 200 milyon dollar toplamaqla rekorda imza atıb; 1941-ci ildə 15 yaşlı İngiltərə şahzadəsi Yelizaveta “Zoluşka” tamaşasında baş rol alaraq əsgərlər qarşısında çıxış edib, onları qələbəyə ruhlandırıb; 1917-ci ildə Monreal və Toronto arasındakı matçla Milli Hokkey Liqası fəaliyyətə başlayıb.

19 dekabrda dünyaya gələn tanınmışların siyahısına da bir nəzər salaq: 1969-cu ilin bu günündə əfsanəvi cazmen Vaqif Mustafazadənin yadigarı, tanınmış caz ifaçısı Əzizə Cəfərzadə; 1962-ci ildə detektiv romanları ilə ölkədə xeyli populyar olan yazıçı Elxan Elatlı, 1927-ci ildə  görkəmli ədəbiyyatşünas alim İmamverdi Əbilov, 1915-ci ildə dünyaşöhrətli fransız müğənni Edit Piaf; 1906-cı ildə “Şiroko şaqaet Azebidjan” deyərək Azərbaycanı faciələrə sürükləyən sovet rəhbəri Leonid Brejnev doğulublar.

Dünyaşöhrətli energetik alimimiz

19 dekabrda tanınmış azərbaycanlı alim Kamal Abdullayevin də doğum günüdür. Yüksək minerallı və çirkab suların emalı və sənayedə istifadəsi, dəniz suyunun istilik elektrik stansiyalarında kompleks emalı kimi qiymətli tədqiqatlar müəllifi olan Kamal Abdullayev 50-dən artıq elmlər namizədi və 4 elmlər doktoru yetişdirib, 4 monoqrafiyanın və 300-dən artıq elmi əsərin, 20-dən artıq ixtiranın müəllifidir. O, 1981-ci ildə Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanı və keçmiş İttifaqın “Əlaçı fəxri energetik” adı, elmi nəticələrinə görə isə keçmiş SSRİ Xalq Təsərrüfatı Nailiyyətləri Sərgisinin qızıl və gümüş medalları ilə təltif olunub. 2000-ci ildə ekologiya sahəsindəki elmi işlərinə görə “M.Lomonosov” adına və “Y.Məmmədəliyev” adına medallara, “Əməkdar elm xadimi” fəxri adına layiq görülüb, 2010-cu ildə isə “Şöhrət” ordeni ilə təltif olunub. Kamal Abdullayevin adı Amerikada çap olunmuş “XX əsrin məşhur alimləri” ensiklopediyasına düşüb və eyni zamanda o, 2012-ci ildə ABŞ-ın Bioqrafiya İnstitutunun “Elmin açarı” mükafatına layiq görülüb. 2017-ci ildən Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsüdür.

“Qara kvadrat”ın doğuluşu

Ən nəhayət, 1915-ci ilin 19 dekabrında ünlü rəssam, abstraksizmin bir qolu olan suprematizmin banisi Kazemir Maleviç Petroqradda 39 iş ortaya qoyub ki, bunlardan biri də məşhur “Qara kvadrat” olub. Bilirsinizmi, fitri istedadı olan bu Rusiyada yaşayan polyak rəssamı gənc ikən Moskva rəngkarlıq məktəbində oxumaq istəyib, onu “istedadsızsan” deyə ora qoymayıblar. Gedib işləyib, səfalət içində yaşayaraq rəsmlər çəkməkdə davam edib, inadla yenidən həmin məktəbin qapısını açıb, yenə də onu qəbul etməyiblər. Gedib teatrda dekorasiyalar çəkən, sərgilərə qatılan Kazemir tədricən rəssam kimi tanınıb, vaxt gəlib, “Qara kvadrat” rəsmini çəkərək dünyaca şöhrətlənib, varlanıb. Onun məşhur ikən sərgisinə bir vaxtlar məktəbə girməsinə imkan verməyən müəllimlər də gəlib təzim edərək əl çalıblar.

Baxın, həyat budur. Sən zəif ikən üstünə yeriyənlər sən güclənəndə qarşında təzim edirlər. Tanrı sizləri həmişə güclü etsin!

“Ədəbiyyat və incəsnət”

(19.12.2024)