Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

XATIRLAYAQ Kİ, BİZLƏRİ DƏ XATIRLAYANLAR OLSUN” silsiləsindən...

“Dördəlli tutmadım dünya varını,

Adımı gözlədim el arasında”

Şikəstə Rüstəm..

Kəlbəcərimizin həmişəyaşar şairlərindən biri də Şikəstə Rüstəmdir. Elə gəncliyindən yazdığı şeirlərlə həmişə gündəmdə olmuşdur. Şairin şeirləri bütün saz-söz məclislərinin yaraşığına çevrilmişdir..

RÜSTƏM  XƏLİL OĞLU XƏLİLOV..

1882 cı ildə Kəlbəcər rayonunun Qamışlı kəndində anadan olmuşdur. Lakin bəzi mənbələrdə şairin düzgün olmayaraq doğum tarixini 1890-cı il yazmışdılar. Rüstəm kişi də zamanın tələbinə uyğun molla məktəbində təhsil alıb. Uzun müddət Meşə təsərrüfatı idarəsində meşəbəyi işləyib. Müəyyən müddətlərdə kənd soveti sədri, kolxoz sədri vəzifələrində olub. O nəinki öz kəndinin, hətta rayonun sayılıb-seçilən, mötəbər insanlarından biri idi. 

1930-cu illərdə Rüstəm kişi kolxoz sədri işlədiyi müddətdə şair Növrəs İman, Ağdabanlı şair Qurban müxtəlif vaxtlarda onun yanında katib vəzifəsində çalışmışdılar. Şairin yazdığı qoşmalar, gəraylılar və müxtəlif səpkili şeirləri elə o zamandan aşıqların dilinin əzbəri və məclislərin bəzəyi olmuşdur...

Rüstəm kişi də digər Kəlbəcərlilər kimi dostluqda çox etibarlı, hörmətcil və səxavətli bir insan kimi yadda qalıb. Onun duzlu-məzəli deyimləri indi də camaatımız arasında yeri düşdükcə söylənilir:

Həqiqi dostların  hər zəhmətini,

Çəkərəm cahanda el əvəzində..

Desələr tikan var dostun yolunda,

Tutaram dəstimdə gül əvəzində..

Dost zəhməti  dosta gül gərək olsun..

Dəqiqə ayrısı il gərək olsun...

Arada bir şirin dil gərək olsun,

Yamanı yaxşılıq bil əvəzində...

Şikəstə Rüstəməm, şikəstə halım,

Sədaqət yolunda qurbandı malım..

Leyli- nahar kəşt eyləyər xəyalım,

Dastanım dolaşar dil əvəzində.

Şair-tədqiqatçı Yusif Hüseyn danışır:

-Xoşbəxtliyimin biri də odur ki, Rüstəm əmi ilə şəxsən, üzbəsurət görüşmüşük və birlikdə çörək yemişik. Bu 1972 ci ilin avqustunda olub. Onda rəhmətlik Meşəbəyi idi, Qamışlı zonasında. Qışa odun tədarükü üçün icazə bileti alıb onun yanına getmişdik. Bu o zaman idi ki Rüstəm kişinin yaşı doxsanı haqlamışdı. Amma insafən çox qıvraq və yaxşı qalmışdı. Ömrü-günü qədirbilən dostlarla  gözəl məclislərdə, gözəl yaylaqlarda at belində keçən adam belə gümrah da qalmalı idi. 

Meşədə süfrə saldıq və birlikdə yemək yedik. Rəhmətlik öz atı ilə gəlmişdi. Odun doğrayan “Drujba” işlədənə dedi ki, mən gedirəm. Bu kişilər əlini hansı ağaca uzatsa onu da kəsərsən. Amma bircə baxın ki, sağlam ağac olmasın. 

Belə bir geniş ürəkli ağsaqqalı necə yaddan çıxarmaq olar. Həm də ki gözəl təbli şair ola?!....

Hiss edirsən ki, şair yaşlandıqca həyatın keşmə-keşlərini olduğu kimi necə də aydın və təsirli bir şəkildə nəzmə çəkə bilir:

Kəpəzin tərlanı, dağlar qartalı,

Qocalıb şikardan qalan çağıdı...

Ömür baharının gülü, çiçəyi,

Könül baxçasının solan çağıdı...

Köhlənim yorulub, nə mənzil basa?!

Gedibdi xəyalım, batıbdı yasa...

Qatarım kürk olub, tüfəngim əsa,

İllərin saçını yolan çağıdı...

Gəzdiyim oylaqlar yad olub məndən,

Həsrətin çəkirəm kənardan, gendən..

Qəlbim təlaşlanır dumandan, çəndən,

Gözümün leysantək dolan çağıdı...

Rüstəm yüz yaşını qoyubdu gerdə...

Huşu dağılıbdı, qalmayı sərdə...

Ölüm xoşdu baş əyməkdən namərdə,

Viranə könlümün talan çağıdı...

Şikəstə Rüstəm şerin bütün növlərində gözəl sənət nümunələri yaratmışdır. Onun təcnisləri, divaniləri də gəraylıları və qoşmaları kimi axıcı və yadda qalan idi. Ölümündən sonra övladları əldə olan şeirlərini kitab halında nəşr elətdirmişdilər. Əfsuslar ki mənə o kitabdan gəlməyib...

Şairin bir şerini də sizlərə ərməğan edirəm dostlar:

Köhnə yaram qövr eylədi təzədən,

Bülbül kimi gül yadıma düşəndə..

Güneylərdə cüyür-ceyran oylağı,

Sona kəklik, çil yadıma düşəndə...

Kamil ovçu oldum, oxum-kamanım,..

Yorulmaq bilməzdi cavan zamanım..

Daha qocalmışam, qaralır qanım,

Laçın qaya, Çal yadıma düşəndə...

Könlümü bürüyüb çiskinli duman,

Ömür sarayıma qalmayıb güman..

Düşəndə yadıma sirdaşım Qurban,

Göz yaşımdı sel, yadıma düşəndə...

Rüstəmin qəlbini oxuyan bilər...

Kimisi ağlayar, kimisi gülər...

Divanə könlümdən gör keçir nələr?!

Şux gözəllər, tel yadıma düşəndə...

Şikəstə Rüstəm ağırtaxtalı bir el ağsaqqalı idi... Mən çəkinmədən deyərdim ki, Şikəstə Rüstəm də Kəlbəcərin Filosof şairlərindəndir. Elə o zamanda əzbərimdə qalan bir bəndi:

Dördəlli tutmadım dünya varını,

Adımı gözlədim el arasında...

...Şikəstə Rüstəməm özümdən sonra

Söz-söhbətim gəzər dil arasında..

Bəli, həqiqətən də sən dillərdə gəzən, könüllərdə yaşayan şairsən Rüstəm Əmi...

Həyat yoldaşları dünyasını vaxtsız dəyişdiyindən Rüstəm kişi dördüncü dəfə ailə qurub.. Bu evlilklərində 20 övladı olub..

Rüstəm əmi 1987-ci ilin sentyabr ayında 105 yaşında dünyasını dəyişdi.. Və doğma Qamışlı kəndində dəfn olundu...

Sonuncu  evlənmə ərəfəsində qardaşı şair  Zal Cabbarlı zarafatyana, duzlu-məzəli  bir şeir yazmışdı. Sizlərə həmin şeri də təqdim edirəm əziz oxucular:

Eşitmişəm təzə eşqə düşmüsən?!

Təzədən evlənmək çala yaraşmaz...

Uşaq olsan öyüd vermək asandı,

Daha sən tək əhli-hala yaraşmaz...

Üç arvad almısan bəsdi, bezə var...

Dördün arzulasan el səni qınar..

Böyüklər bir yana, cavan  uşaqlar,

Baxar, gülər bu münvala, yaraşmaz...

Altmışa yetməyə yaşın az qalıb...

Saç tökülüb, başın tamam daz qalıb...

Saqqalın ağarıb, haran düz qalıb?!

Nəinki Rüstəmə, Zala yaraşmaz...

Allah qəni-qəni rəhmət eləsin hər iki qardaşa. Onların hər ikisinin yaradıcılığı da Kəlbəcər mənəviyyatının tərkib hissəsidir. Belə insanları unutmaq özü günahdır.

Sonda onu da xatırladım ki, şəkildə Rüstəm əmi qızı Şükufə ilə birlikdədir...

İndi Şükufə xanım Mərdəkandakı Kəlbəcər məktəbində müəllimə işləyir. Onun oğlu Tahir Xəlilzadə müəllim idi, xalq arasında sözü, şeiri və hörməti ilə  ad qazanmışdı. 80 yaşında rəhmətə gedibdir. Və çoxlu nəvələri var. Özü də onların içində şairlər də var, gözəl şeirlər müəllifidirlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)

Amil Əhmədov, tələbə, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Ey insanlar! 

Söyləyin! 

İnsanların Sizin haqqınızda bilməsindən qorxduğunuz şeyləri deyin. Xarakterinizdə olan ən pis xüsusiyyəti, ən mundar əməlinizi. Hansıki o əməl ağlınıza gələndə tükləriniz biz-biz olur. "Mən bunu necə etmişəm?" deyə özünüzə sual verir və vicdanınızı susduracaq bir bəhanə ilə o sualı keçişdirirsiniz. Bilirəm, Siz inanclı insansınız Tanrıya inanırsınız. Onun Sizi daima izlədiyini düşünürsünüz. Onu qəzəbləndirdiyini düşündüyünüz bir hərəkətinizi deyin. Qorxmayın. Mən Tanrı deyiləm. Sizi sonsuz bir dövr ərzində yandıracaq bir Cəhənnəmim yoxdu. Ona görə tam şəkildə rahat ola bilərsiniz. 

Sizi qınamayacam. Özüm sanki mükəmməl bir insanmışam kimi Sizi sorğu-suala çəkməyəcəm. Sizə öz doğrularımı diktə etməyəcəm. Söz verirəm, bu, aramızda sirr olaraq qalacaq. Lakin bir problem var. Siz məni tanımırsınız. Həyatınızda heç tanımadığınız birinə niyə ən pis xüsusiyyətinizi, əməlinizi, elədiyiniz hər hansı hərəkəti deyəsinizki? 

Haqlısız.

O zaman özünüzə etiraf edin. 

Məsələn, bir güzgünün önünə keçin.

Güzgüdə hərzaman saç düzümünüzə, üzünüzdə çıxan böyük sızağa, makyajınıza (kişilərsə, tutalım, saqqallarına) baxmısınız, bu səfər daha fərqli bir məqsəd üçün istifadə edin güzgünü.

Güzgü qarışısında etiraf edin. 

Özünüzü pis vəziyyətdən çıxarmaq üçün danışdığınız yalanları, maddi, dini, iqri, cinsi səbəblərdən yuxarıdan aşağıya baxdığınız insanları, qısqanclıqlarınızla, narsist düşüncələrinizlə həyatı onun üçün yaşanmaz hala gətirdiyiniz sevgilinizi, həyat yoldaşınızı, bioloji Ata olmağınıza baxmayaraq atalıq, ana olmanıza rəğmən analıq edə bilmədiyiniz uşaqlarınızı, qadınlara, uşağa, canlıya hörməti aşılaya bilmədiyiniz oğlunuzu, qızınızı düşünün. 

Metroda, avtobusda cinsi istismara məruz buraxdığınız insanları düşünün. 

Əlinizdə minlərlə imkan varkən 1 imkansızlığınıza fokuslanaraq o minlərlə imkanı Sizə təmin edən insanlara qarşı göstərdiyiniz nankorluqları düşünün. 

"Yalvarıram, barı bugün anama təcavüz etməsinlər" deyə yalvaran bir Suriyalı uşaq ola bilərdin. 

Küçə həyatı yaşayan tək xəyalı gecə hündür bir yerə başını qoymağ üçün boş skamya tapmaq olan bir insan ola bilərdin. 

"Valideynləri" tərəfindən dilənçilik etməyə məcbur buraxılan azyaşlı qız ola bilərdin. 

Amma olmadın. Ortalama ailədə, ortalama gəlirlə, ortalama bir həyatla müəyyən şeyləri əldə edə bildin. 

Bunlar qarşısında etməli olduğun şey əgər bir Tanrıya inanırsansa ona şükür, əgər inanmırsansa sahib olduğun şeyləri cəmiyyətin yararına xərcləməyindi. Sahib olduğun şey dedikdə təkcə pul yox ağlını, bacarıqlarını, istəklərini, arzularını insanlara faydalı olacaq şəkildə sərf etməyindi.

Beləliklə, əgər hələ də insan olaraq qalmısansa vicdan əzabından da qurtulmuş olacaqsan. 

Bəziləriniz artıq özünü tanıdı, yanlış yönlərini bildi. 

Lakin hələ də aranızda güzgüylə baxışıb heçnə etiraf etməyənlər var, bilirəm. 

Heçbir mənfi yönünün olmadığını düşünənlər. Axxx Sizin üçün bu dünya necədə çətindi. Hamı Sizə qarşı haqsızlıq edir, hamı Sizi incidir, hamı Sizlə düşməndi, amma bu dünyada bir tək Siz xətasız, qüsursuz və nöqsansızsınız. 

Əlbətdə yanılırsınız. Dərinliklərdə gizlətdiyiniz birşeylərin olduğunu adım kimi bilirəm. Bəziləriniz də varki artıq vicdan əzabı çəkmir. Bu şəxsləri başdakı "Ey insanlar" xitabından kənar tuturam. Çünki artıq onlar insan deyil. Heyvan da deyə bilmirən, çünki heyvanlarda belə bəzi insani keyfiyyətlərə rast gəlinir (yaralı olduqda bir birinə yardım etmələri, yeməkləri bölüşmələri kimi), lakin vicdan duyğusunu itirən bir insan heyvandan belə aşağı səviyyəyə düşər. İnsanlara etdiyi haqsızlıqlar, ədalətsizliklər, yalanlar onun üçün adiləşər. Bir stəkanı qırmaq ilə insan qəlbi qırmaq arasında fərq qoymaz. 

Bu insanların əlində biraz da pul varsa daha çirkin işlər etməkdən çəkinməz. Pulun onlara verdiyi güc və gücə aşiq olanların onlara göstərdiyi yalançı hörmət ilə həyatını keçirər, ölər və öldükdən sonra insanlar onun haqqındakı mənfi düşüncələrini dilə gətirməyə başlayar. 

Axxx bu insanlar nə qədər ikiüzlüdülər. 

Nə qədər də tez aldanırlar. 

İnsanlar narkotik satanlara pis baxır, amma narkotik satan 2-3 kimsəsizlər evinə, 5-6 ailəyə, 10-15 xəstəyə yardım edən kimi qəhrəman olur, hamı onu alqışlayır, dəstəkləyir və sevir. Narkotiklə bədbəxt etdiyi minlərlə insanı unudub etdiyi kiçik yaxşılıqların illuziyasına qapılırlar. Bunun nümunəsini çox yerdə görmüşük, bu haqda da başqa yazıda. 

Hərnəysə bugünlük bu qədər, sona qədər oxuyan hamıya konfet verəcəm. 

Salamat qalın, əgər qala bilsəniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mən öz cavanlığımı sizə necə tərif edim?! Bu, bığlı-saqqallı şair oğlanların gözəllər gözəli Monika Belluççiyə vurulduğu vaxt idi. Şair oğlanların dişlərini qıcıyıb Monikanın gizli şəhvət yağan şəkillərinə baxa-baxa çirkli dırnaqları ilə sinələrini cırmaqladığı, öz-özlərini qana qəltan etdikləri vaxt idi. Monika şəkillərdən baxır və gülümsəyirdi…

2.

“ Min bir gecə, min bir gecə,

Bir an kimi gəlib gecə,

Sakit, həzin və gizlicə,

Min bir gecə…”

3.

Söz kollektivə aid olduğu kimi cümlə də fərdə aiddir. Cümlənin konkret müəllifi var - fərd.

4.

Nikolay Berdyayev “mədəniyyət təbiiliyin qandallanması, azadlığın məhdudlaşdırılmasıdır” deyirdi. J.J.Russo mədəniyyəti, ümumiyyətlə, inkar edir, insanları geriyə - təbiətin qoynuna çağırırdı. “Təbiət – Mədəniyyət” qarşıdurması bu gün də hər bir insanın beynində yaşamaqdadır. Hansı tərəfə daha yaxın olmağımız, əsl yerimi zin bu iki qütbün harasında olması yenə də qeyri-səlis məntiq hesabına müəyyənləşdirilə bilər.

5.

Basatın öz ata evindən meşəyə - aslan yatağına geri dönməsi Dastanda insanın Mədəniyyət çərçivəsində qala bilmədiyini və Təbiətə geri qayıdışını simvolizə edir. Mədəniyyətə gəlişin əzablı yolunu göstərir. Dastanın əsl qədimliyi burdadır.

6.

Üzdəki, görünən Dədə Qorqud gizlində qalmış Dədə Qorqudun niqabıdır.

7.

Mal-qara adı ilə bağlı, ağacların, çiçəklərin ədəbi dildə özünü göstərməyən cürbəcür adları ilə bağlı dialektlərin ən gizli, dərin yerin də gizlənmiş sözlərə qədər xeyli incəlikləri aşkar və gizli qürur hissi ilə bilən ədiblər elə güman edirlər ki, yazmağı nə az, nə çox Tanrının özü bunlardan “xahiş” edib. Bu isə belə deyil. Həyatdan gəlmək bu deyil. Ona görə də hardan baxırsansa bax, ədəbiyyatın yolu kitab yoludur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

20 dekabrın təqvimi

Hər vaxtınız xeyir! Budur, daha bir ilimiz sona çatmaq üzrədir. İlin sonuncu tam həftəsinə daxil olmaq ərəfəsindəyik. Əlamətdar hadisələrlə, yubileylərlə bol olan bir həftə yaşayacağıq.

Bu gün isə Beynəlxalq İnsan Həmrəyliyi Günündən başlayaq.

Beynəlxalq İnsan Həmrəyliyi Günü

BMT Baş Assambleyasının təqvimə saldığı bu gün 2006-cı ildən qeyd edilir, yoxsulluğun ləğvi uğrunda hərəkatın 10-cu ildönümünə həsr edilib. Qəbul edilən qətnamədə deyilir: “Həmrəylik - 21-ci əsrdə insanlığın fundamental dəyərlərindən biri olacaq!”. Təki həqiqətən də belə olsun. Bir dövlətdə zümrələr, hakimiyyətdə olanlar və olmayanlar, varlı və kasıblar, böyük və xırda xalqlar, dünya üzrə isə hegemon və asılı dövlətlər, inkişaf edən və inkişafdan kənar dövlətlər həmrəy olsunlar.

Şən mahnı günü

Mahnılar əsasən “şən” və “qəmli” bölgülərinə uyğun gəlirlər, bu gün dünyada şən mahnı günüdür. Mahnısevən, rəqssevən insanlarımız üçün təbii ki, şən mahnılar daha məqbuldur, bu sayaq mahnılara “diringi mahnılar” deyilir el arasında. O ki toyda girirsən meydana, yalnız tappatarap eşidilir, nəfəsin kəsilincəyə qədər çıxmırsan, bax həmin mahnıların günüdür bu gün. Amma dünyanı dərk edən, dərk etdikcə bütün təzadları, ədalətsizlikləri, haqsızlıqları görən insanlar əsla şən mahnıları sevməzlər. Tarix boyu müharibələr, işğallar görən xalqımızın xalq mahnıları da kədərə köklənib, yəqin diqqət etmisiniz. Elə sevgi mahnıları da bu ovqata köklənib, ayrılıqdan, nisgil və kədərdən bəhs edib. Birində “Apardı sellər Saranı” deyiblər, birində “Qorxuram yar gəlməyə, gözlərim yaşlı qala” deyiblər, birində də “Bu sevda nə sevdadır, səni mənə verməzlər” deyiblər.

Dünyada ən ağır dərd anlamaq dərdidir, kaş ki insan anlaya bilməyəydi, yalnızca həmin o diringi mahnılara oynayaydı...

Milli qəhrəmanımızın anım günü

Milli qəhrəmanımız Riad Fikrət oğlu Əhmədovdan danışmaq istəyirəm, o şəxsdən ki, sağ olsaydı bu gün 68 yaşını qeyd edəcəkdi.  DTK-nın Minskdəki Ali məktəbində təhsil almış Riad Əhmədov Azərbaycan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinin yarandığı gündən ilk könüllülər sırasında erməni işğalçılarına qarşı döyüşlərdə iştirak etmiş, Çaykənd uğrunda döyüşdə yaralansa da, növbəti əməliyyatlarda iştirak etmişdir. Polkovnik-leytenant Riad Əhmədov 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin Kəşfiyyat İdarəsinin rəis müavini vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Riad Əhmədovun başçılıq etdiyi xüsusi kəşfiyyat dəstəsi Yuxarı Qarabağın müxtəlif yaşayış məntəqələrində çətin döyüş tapşırıqlarını uğurla yerinə yetirmiş, bir sıra kəndləri düşməndən azad etmiş, düşmənin xeyli canlı qüvvəsini və hərbi texnikasını məhv etmişdir. Şəxsi şücaəti və igidliyi ilə seçilən Riyad Əhmədov 1992-ci il yanvarın 25-də “Daşaltı əməliyyatı”nda itkin düşmüşdür. İndiyədək onun haqqında heç bir məlumat yoxdur. O, Azərbaycan Respublikası Əsir və İtkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyasının siyahısında itkin düşmüş hesab olunur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 iyun 1992-ci il tarixli Fərmanı ilə ona “Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı” fəxri adı verilmişdir. Riad Əhmədovun keçdiyi şərəfli döyüş yolunu əks etdirən “Qayıt Riad” və “İgidnamə” adlı sənədli filmlər çəkilmişdir. Hazırda Bakı şəhərindəki 203 saylı orta məktəb onun adını daşıyır.

Əziz Nesin və Məhmət Akif Ərsoy

Bu gün əksər postsovet ölkələrində dövlət təhlükəsizliyi əməkdaşları günüdür, eləcə də üzdəniraq qonşularımızda.  Makao öz yaranışı, Panama matəm, Qviana qul olmaqdan xilası gününü qeyd edəcək. Myanmada maraqlı bir təcrübə var, hər ilin bu gününü Bo Aunq Çjo günü kimi qeyd edirlər, həmin tələbə 1938-ci ildə Myanmanın azadlığı uğrunda ilk şəhid olub. İlkləri unutmamaq gözəl ənənədir. O ki qaldı Amerikaya, mətbəxsevər amerikalılarda bu gün “Sanqriya” içkisi günüdür.

1880-ci ilin bu günündə Nyu-Yorkda, Brodveydə tarixdə ilk dəfə elektrik işıqları yandırılmışdır, odur ki, 20 dekabrı “nurlu gün”, “ağ işıq günü” kimi də adlandırırlar. 1948-ci ilin bu günüdə Zənzibarda Abdulrazak Qurna dünyaya gəlib, hansı ki, 2021-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. Bu gün iki böyük türk yazarının da doğum günüdür. 1915-ci ildə İstanbulda tanınmış türk şairi və satiriki Əziz Nesin doğulub. 1873-cü ildə isə Fatehdə Məhmət Akif Ərsoy dünyaya gəlib, Türkiyənin İstiqlal marşının yazarı.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Əhərdə yaşayan Xan Sənəmdir.

Xan Sənəm

Əhər

“Yox” demə son qərarıma,

Otur yaxşı düşün gedək.

“Bu dünya daş dünyasıdır”,

At buranın daşın, gedək.

Ürəyimiz daş olmamış,

Dünyaya oynaş olmamış,

Gəl işimiz yaş olmamış,

Sil gözünün yaşın, gedək.

Qalan ömrü verək yelə,

Vidalaşaq gülə-gülə,

Ya mən köçüm sizin elə,

Ya sən mənə daşın, gedək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı məşhur alman yazarı, filosofu Herman Hessenin aforizmlərindən seçmələri təqdim edir. Aforizmləri dilimizə İlham Abbasov cevirib.

       – Kiməsə nifrət ediriksə, özümüzdə olan mənfi cəhətlərin onda daha çox olduğuna görə edirik.

       – Biz bir-birimizin qəlbindən keçənləri anlaya bilərik, amma qəlbimizdən həqiqətdə nə keçdiyini yanlız özümüz anlada bilərik.

       – İçimdən gələn istəklərə uyğun yaşamaq istəyirdim. ...Bu, necə də çətin imiş.

       – O sevdi və özünü tapdı, amma sevənlərin çoxu özünü itirir.

       – Tənhalıq sərbəstlik olsa da, həm də soyuqluq deməkdir. Tənha ulduzların sərbəst dolaşdığı kainat kimi soyuq...

       – Həyatda insanı özünə aparan yol qədər çətin yol yoxdur.

       – İnsan bir şeyi axtaranda gözünün qabağında olan başqa şeyləri görə bilmir.

       – İnsanların çoxu üzməyi öyrənənə qədər heç vaxt üzmək həvəsinə düşmür.

       – Həyatda öz yolu ilə gedən hər kəs qəhrəmandır. Bunu bacaran hər kəs hətta səhvlər etsə belə, hamının getdiyi yolla gedənlərdən üstündür.

       – İnsan həyatının mənası axtarmaq və tapmaqdadır.

       – Düz xətlər yalnız həndəsədə var, həyatda və təbiətdə isə yoxdur.

       – Pis şeir yazmağın sevinci yaxşı şeir oxumağın sevincindən çoxdur; özgənin yazdığı pis şeiri oxumaqdansa, özünüz pis şeir yazsanız, daha çox sevinc hissi yaşayarsınız.

       – Həyatda nəyəsə sevinmək üçün kimdənsə icazə almalısansa, deməli, sən, doğrudan da, bədbəxtsən.

       – İnsan özündən keçməklə, nəyinsə yolunda ölməklə ölümsüzlük qazana bildiyi kimi, özünü qorumaqla, həyatdan əl üzməməklə də ölümsüzlük qazana bilər.

       – İnsanın azadlığı əsasən asılılığı könüllü seçməkdə özünü göstərir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu dəfə növbə dahi Məhəmməd Füzulinindir.

"İraq" sözü, nədənsə həmişə "fəraq" sözünü mənim yadıma salır. "Fəraq" sözü isə Füzulinin naməlum rəssam tərəfindən çəkilmiş məşhur şəklini gözlərimin qarşısında canlandırır.

Onun kədər dolu gözləri, baxışlarındakı izahedilməz həsrət, intizar böyük nəğməkarın qürbət odu ilə yanmış qəlbindən nələr söyləyir!

Mən Füzulinin bu şəkli ilə onun yaradıcılığı arasında elə üzvi bir yaxınlıq görürəm, elə bir vəhdət duyuram ki, sonralar, yarısı bu şəkildən, yarısı bayağı fantaziyadan yaranmış "yeni" şəkilləri görəndə ölməz şairin uzun illərdən bəri yaddaşımızda həkk olub qalmış nurani obrazının korlanıb şitləşdirildiyi məni daxilən sarsıdır.

Füzuli yaradıcılığı, ancaq məhəbbət fəryadı, könül sızıltısı, kədər, intizar və nakam eşqin həzin iniltisi deyildir. Füzuli yaradıcılığını, yalnız məhəbbət lirikasının ən geniş və yüksək mənada belə fəlsəfi cövhəri kimi qiymətləndirmək də tam olmazdı. Füzuli yaradıcılığı mənim təsəvvürümdə elə bir aləmdir ki, onun sonsuz rəngləri, bu rənglərin ən incə çalarları vardır. Burada insan gözünün görə bildiyi, heç bir bəyana, şərhə sığmayan zənginlik, insan qulağının eşidə bildiyi ahəng, səs, ün, pıçıltı, fəryad fırtınası, çağırış axını, hiss və duyğuların ləngər və təlatümü, insanı təsir qüvvəsinin məngənəsinə alıb uzun müddət əsir edən rayihələr, yalnız daxili görüş, daxili eşidiş, daxili qoxlayış, daxili toxunuşla duyula bilən incəliklər vardır.

Bütün bunlarla bərabər, Füzuli dedikdə onun doyulmaz poeziyasının ürək tellərini titrədən nakam məhəbbət melodiyası yada düşür. Onun həsrəti, fəryadı, intizarı gözlərimizdə, qulaqlarımızda canlanır. Füzuli poeziyası nədənsə hər zaman mənə azəri xalqının qüdrətli dühası ilə yaranmış, cilalanmış, əsrlərin iztirab və sevinclərini, qəhrəmanlıq, əzm və iradəsini, musiqinin ecazkar dili ilə ifadə edən muğamları xatırladır. Gözəl ifada, arif sənətkarlarımızın avazında bütün əzəmət və mənası ilə, bütün təravəti, illərin, əsrlərin hökmünə baş əyməyən gözəlliyi, qocalmazlığı, köhnəlməzliyi ilə yaşayan muğamlarımızı hər dəfə dinlədikcə sənətin təsir və təravət tükənməzliyinə heyran qaldığımız kimi, Füzuli şeirinin də zaman-zaman yeni, daha zəngin, daha təravətli, daha incə rənglərə çalan mənalılığı, dəruni ifadəliliyi, nakam məhəbbət həsb-halının səmimiyyətinə, yapışıq və cəzbinə, ürəyə yatarlığına, həyatiliyinə, bəşəriliyinə, pərvaz qüvvəsinə və adi canlı insan hiss və duyğularına oxşarlığına heyran qalırıq.

Füzuli deyəndə ki “Öylə sərməstəm ki, idrak etməzəm dünya nədir”, biz onun keçirdiyi ruhi iztirabı qəlbimizin çırpıntısında duyuruq. Məcnun:

“Ya Rəbb, bəlayi-eşq ilə qıl aşina məni,

Bir dəm bəlayi-eşqdən etmə cüda məni.

Az eyləmə inayətin əhli-dərddən,

Yəni ki, çox bəlalərə qıl mübtəla məni”

– deyəndə bu fəryad, bu yalvarış, bu cəsarət və fədakarlıqda biz, Füzuli qəlbinin döyüntülərini duyuruq.

İnsan böyük yaraların ağrısında kiçik yaraların sızıltısını duymaz. Füzuli üçün eşqin, məhəbbətin iztirabı qorxulu deyil. Onun böyük dərdi, böyük yarası – qürbət dərdi, vətən yarası vardır. Bu yaranı, bu dərdi açıq-aydın onun sətirlərində axtaranlar əbəs zəhmət çəkirlər. Bu qürbət dərdi, bu böyük həsrət, yanıqlı intizar Füzuli poeziyasının bütün ruhuna hopmuş, bütün varlığına çökmüşdür. O:

“Vəfa, hər kimsədən kim, istədim, ondan cəfa gördüm,

Kimi kim bivəfa dünyada gördüm, bivəfa gördüm”

– deyərkən yalnız vağamlamış fərdi ümidin gileyini deyil, bütün bir aləmin səciyyəsini lövhələndirmiş olur.

Bu aləmin möhnət və iztirabı ancaq Füzuliyə – böyük aşiq-müğənniyə deyil, çoxlarına aiddir. Füzuli hər yana baxsa, özündən daha betər dərdə mübtəla olan insanları görür. Bu insanların ancaq eşq dərdinə mübtəla olduqlarını zənn etmək sadəlövhlük olardı. Bu, daha böyük, daha ictimai və əlacı müşkül olan bir dərddir:

Kimə kim dərdimi izhar qıldım, istəyib dərman,

Özümdən həm betər bir dərdə onu mübtəla gördüm.

Muğamatın bir musiqi poeması kimi inkişafında əsas melodik xəttin enişi, qalxışı, haçalanması, birləşəsi rəngləri, diringiləri olduğu kimi, Füzuli şeirinin də müxtəlif çalarları, həzinliyi, major və minor notları vardır. Lakin əzəmətli muğam kimi onun poeziyasında hər fədakarlığa hazır, saf, ülvi məhəbbət, məhəbbət yolunda həyatın bütün iztirab və işgəncələrinə dözən, bu iztirab və işgəncələri böyük insan məhəbbəti naminə həvəslə qəbul edən, onlardan mənəvi bir zövq duyan, bu iztirablar bahasına həyatın gündəlik incikliklərindən ayrılıb yüksələn, dözüm və səbrinin hüdudu olmayan bir insan ruhunun hekayətləri eşidilir. Burada hicranlı, sitəmli, nakam və fədakar bir məhəbbət başına gələnləri bəzən həzin, bəzən qəzəbli, coşqun bir dillə danışır.

Mən hər zaman Füzulini oxuyarkən, onun illərdən bəri hafizəmizdə qalmış qəzəllərini, “Leyli və Məcnun”un bir çox hissələrini öz-özümə təkrar edərkən düşünürdüm: – necə olur ki, vətənindən, elindən uzaq düşmüş, ta çocuqluq illərindən qürbətdə ömür sürməyə məcbur olmuş bir adam ana dilində belə kamil şeirlər yazmışdır. O, azəri xalqına məxsus olan bir sıra ifadə, obraz, təşbeh üçün mayanı haradan almışdır?

Onun şeirlərinin, dövrünə görə, son dərəcə kamil, sadə və anlaşıqlı dili – azəri dili hardan qidalanmışdır? Nəhayət, o, azəri dilində şeirlərini kimin üçün, hansı oxucular üçün yazmışdır?

Yazıçı əsərlərini oxuyacaq adamların – o dillə danışan, o dili bilən adamların mövcud olduğunu bilməsə, yaza bilərmi? Axı ana dili – yazıçının əsərlərini yazıb-yaratdığı dil, onun suyu, havası, torpağıdır! Balıq sudan çıxarıldıqda ölən kimi, yazıçı bütün demək istədiklərinin ifadə vasitəsi olan doğma dildən məhrum qalarsa, necə yazıb-yarada bilər, yazıb-yarada bilməzsə, onun ömrünün mənası nədir? Füzuli kimi böyük sənətkar ərəb-fars dillərini gözəl bilə-bilə, bu dillərdə klassik şeir nümunələri, elmi əsərlər yarada-yarada, türkcə – azəricə nə üçün, kimin üçün yazmışdır?

...Füzuli, onun şəxsiyyəti, yaradıcılığı, bu yaradıcılığa qida verən mühit, onun istiqamət və xarakterini müəyyən edən amillər hansılardır? Necə olub ki, vətənindən, doğma mühitindən ayrı düşmüş şair, ölməz “Leyli və Məcnun”unu, təkrarolunmaz gözəllik və mənaya malik qəzəllərini azəricə yazmışdır, kimin üçün yazmışdır? Bu suallar bu yaxındakı İraq səfəri zamanı bir qədər aydınlaşıb müəyyən məntiqi bir silsiləyə bağlandı.

Mən inandım ki, Füzulinin yaşayıb-yaratdığı yerlərdə onun azəricə əsərlərini oxuyan, onun poeziyasına qiymət və qüvvət verən minlər, yüz minlər varmış! Füzuli, dili dilindən, dərdi dərdindən, sevinci, arzusu, həsrəti onunla bir olan doğma xalq əhatəsində yaşamışdır. O, indi Kərbəlada, zəngin və əzəmətli görkəmi ilə diqqəti cəlb edən İmam Hüseyn məqbərəsinin qarşısında yorğun bir qərib kimi dayanmış bəzəksiz, təntənəsiz, həzin, kədərli:

“Nə yanar kimsə mənə atəşi-dildən özgə,

Nə açar kimsə qapım badi-səbadan qeyri”

– misralarını xatırladan, son mənzili – şair türbəsi kimi yox, bütün iztirab və məhrumiyyətlərinə baxmayaraq, hər gün doğma xalqının səsini eşidən, onun ifadəsini duyan bir övlad kimi, öz həmdilliləri ilə bir torpaqdadır. Təsadüfi deyil ki, bu gün Şimali İraqda, Kərkük, Ərbil, Mosul dolaylarında xalq arasında məşhur olan bəzi xoyratların – bayatıların Füzuliyə aid olduğunu söyləyirlər...

1961

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(20.12.2024)