Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rəssam Cek Uelçin (Jack Welch) məşhur bir rəsmi var: “Ağlayan körpəni güldürməyə çalışmaq”.  “Saturday Evening Post”un 19 fevral 1949-cu il sayının üz qabığında dərc edilən bu rəsm o gündən bəri, insanlarda fərqli hisslər yaratmaqdadır. 

“Bildiyindən danış!” Belə deyirdilər əvvəllər dünyagörmüşlər. Eləsi olurdu, öz kəndindən çıxmırdı ömründə bir dəfə, amma onun dünyagörmüşlüyündən bir el faydalana bilirdi. Onun gördüyü dünyanın zahiri deyil, batini idi axı... 

Bəs insan dünyanı necə görə bilər? Adının əvvəlinə necə yaraşdırılar “dünyagörmüş” sözü? Yaşayaraq... Yaşadıqlarını ya qürur, ya da peşmanlıq ilə etiketləyib ömür saxlancına qoymayaraq - yaşadıqlarını dərs bilərək, yaşadıqlarından öyrənərək... 

Nağılları bizə ona görə danışmırdılar ki, gecəni rahat yataq. Danışdırdılar ki, həyatı tanıyaq, insanların “yaxşı” və “pis”,  dünyanın “xeyir” və “şər” mütləqliyinə sığmadığını bilək. Bunu bilmək idi yaşamağı bacarmağın açarı... 

Bu mənada, dünyagörmüş Uelçin çəkdiyi bir rəsmə baxaraq yaşanmışları xatırlamaq, yaşanacaqları  xəyal etmək insanın sənət deyil, həyat qarşısındakı sayğı duruşudur.  Uelç “Ağlayan körpəni güldürməyə çalışmaq”  rəsmində qızı Rut Marini çəkmişdi; insanın yaradıcılığı öz var olanına söykənəndə daha inandırıcı, daha doğma olur axı...  Başqa sözlə, bildiyini çəkirdi Uelç... 

Bildiyindən danışan şairin şeirində azmır oxucu, axtardığını da tapır, özünü də. Özündən qaçmaqla özünü tapmaq arasındakı körpüdür şeir, əlimizdən tutub o körpüdən keçirən də. “Dünya bir pəncərədirsə”, nəfəsliyidir şeir... Sirr oradadır ki, elə o nəfəslikdən görürük dünyanın hər üzünü... 

Bəzən “işıq gələn tərəf”i deyil, “it hürən tərəf”i seçməyimiz də şeirlərlə tanıdığımız dünyanı necə görməyimizdəndir. Yaxşısı ilə, pisi ilə bəşərik... Xeyiri ilə,  şəri ilə dünya bizimdir, biz də dünyanın. Bəzən biz ağlayırıq, dünya “ağlayan bəşəri güldürməyə çalışır”, bəzən də dünya hönkürür, “ağlayan dünyanı biz güldürməyə çalışırıq...”  

Şair Şahanə Müşfiq bizə məhz bu təzad-eynilik çərçivəsindən baxmağı tövsiyə edir. “İt hürən tərəf” adlı şeir baxdığımızı görməkdə, anlamaqda ən yaxşı bələdçimizdir... 

Daha günümüzün sabahı açmır,

Daha ürəyimiz gözlərə yükdür.

İşıq gələn tərəf aldatdı bizi,

İt hürən tərəfə getmək gərəkdir.

Bir az da can atdıq göylərə doğru,

Yaşamaq ömürü gün-gün yeməkmiş. 

Həyatı asmışıq gözlərimizdən,

Bir qırpım hər şeyin sonu deməkmiş.

Nə bilim çırağı yandıran kimdi?!

Bəlkə də bir divin tələsi deyil.

Hələ gəzdiyimiz işıqlı günlər,

Bəlkə yuxumuza gələsi deyil?!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir zamanlar dağların dərinliyində, göylərlə yer arasında bir sevda varmış.

Dağ adamı - təbiətin sərtliyi ilə formalaşmış, torpağın və daşların dilini yaxşı bilən bir varlıq idi. Onun qəlbi Aysimanın gözlərində tapdığı nurla yanar, amma aralarına girən buludlar bu sevgini tamamlamağa imkan verməzdi. Səmanın qızı, göylərin incə və əzəmətli varlığı, hər gün Dağ adamını xatırlayaraq, buludların arasında gizlənərdi. Ancaq gecələr, ulduzların işığında, onlar qovuşar, uzun-uzun söhbət edər, qucaqlaşar və sevgilərini bir-birinə çatdırardılar.

Bir gün, Səmanın qızı qərar verir ki, artıq bu ayrılığa son versin. O, Günəşin yanına gedib, buludları isitmək üçün ondan kömək istəyir. Günəş deyir: "Mən bunu edə bilmərəm, torpağa və göylərə balans lazımdır."

Səmanın qızı, ümidini itirmədən, bu dəfə Küləyi tapır. Lakin Külək də razı olmur: "Əgər buludu üfürsəm, fırtınalar yaranar və dünya dağılar"

Məğlub olmuş Səmanın qızı, daha da dərin bir ümidlə Ayın yanına gedir. Ay, hər şeyi sakitcə dinləyib, ona deyir: "Ey Səmanın qızı, sevgi zamanın sərhədlərini aşar. Gecələr ulduzların işığında birləşərək, hər gecə onunla görüşmək mənim tövsiyəmdir."

Və bu, belə davam edir. Hər gecə, Səmanın qızı və Dağ adamı ulduzların altında sevgi dolu anlar keçirir, amma bir gün, Səma hər şeyi öyrənir. O, öz qızını göy üzündən qovub, Dağ adamının ayaqlarına atır. Sevgi uğrunda gedilən yolun sonunda, Səmanın qızı yerə çırpılaraq, Dağ adamının qollarında can verir.

Ancaq Dağ adamı bu faciəni qəbul etməz. O, sevginin günahını buludlarda görür və onlarla mübarizəyə başlayır. Lakin buludun şimşəyi onun bütün ümidlərini yox edir, Dağ adamı parçalanır. O andan etibarən, Dağ adamı Aysima qayasına çevrilir. O, artıq yalnız Dağ adamı deyil, Aysimanın ruhunun yaşadığı, dağın zirvəsində əbədi qalacaq bir qaya olur.

Bütün bu hekayənin sonunda, bir vaxtlar ayrılıqla üzləşmiş bu sevdanın təbiəti dəyişir. Onlar torpaqda gizlənir, yalnız torpaq onların ruhunu bağrına basır. Torpaq hər daşında, hər çatlağında onların hekayəsini daşıyır, onların məhəbbətinin əbədi izlərini saxlayır. Və hər kəs torpağın üzərində gəzərkən, o, hər adDımda sükutla izlərini izləyər, bir sevdanın sonsuz izlərini hiss edər.

Bu hekayə bizə eşqin gücünü və əbədi davamını anlatır. Hər bir sevda, qarşısında bir çox maneələr, çətinliklər və kədərlər olsa da, sevginin təbiəti ondan daha möhkəm və sarsılmazdır. Hətta fiziki varlıqlar parçalanıb yox olsa da, sevgi, onun izləri və ruhu əbədiləşir.

Eşqə dair dərs, beləcə, budur: Sevgi zaman və məkanla sığışmaz. Bəzən arzu edilən birləşmə üçün səbirli olmaq, qəlbinə yol tapmaq, ən çox da qarşılaşdığın hər çətinliklə barışmaq lazımdır. Sevgi yalnız bir anın hissi deyil, o, bir ömür boyu dağlar və qayalar boyunca gedən bir yolculuqdur. Bu yolda yalnız torpaq, hər zaman səni qucaqlayacaq yeganə varlıq olacaqdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaksiyası Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin doğum günündə onun indiyədək olan müsahibələri içərisindəki ən maraqlı zənn etdiyi müsahibəsini sizlərə təqdim edir. Müsahibəni Kəbutər götürüb, görkəmli ədibin altmış altı illiyinə əlli illiyindən nəzər yetirməyimiz, əlbəttə ki maraqlı olar.

1959-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Hüquq elmləri doktoru, Xalq yazıçısı, AYB-nin katibdir. Dünya şöhrətli yazıçının əsərləri 16 dilə tərcümə edilib və 23 ölkədə, o cümlədən, MDB ölkələrində, ABŞ, Fransa, İsveç, Türkiyə, Bolqarıstan, İsraildə ümumi tirajı 20 milyon nüsxə ilə kitabları nəşr edilib.

Ötən əsrin son illərinə yaxın bir tarixdən başlayaraq, dünya detektiv ədəbiyyatı öz inkişafının yeni mərhələsinə qədəm qoydu. Klassik detektivin digər ədəbi janrlarla sintezindən qaynaqlanan və yeni yaranan-siyasi detektiv janrı şöhrət qazanmağa başladı. Amerikanın ən nüfuzlu ədəbi jurnalları soydaşımız olan yazıçını yeni yaranmış siyasi detektiv janrının banisi elan etdi. Həmyerlimiz cənub-şərqi Asiyadan tutmuş Latın Amerikasınacan bütün dünyanı əhatə edən “Mavi mələklər” romanını yazmaqla dünya detektiv ədəbiyyatında yeni, “qlobal siyasi detektiv” janrının əsasını qoydu və bütün dünyada bu janrın klassiki kimi şöhrət qazandı.

“Cəhənnəmdən keçid”, “Geri dönməmək”, “Öz dünyanı yarat”, “İnanılmaz qətl”, “Atlantika üzərində ölüm”, “Xammurapinin məcəlləsi”, “Unudulmuş yuxu”, “Yalnız özününkülər”, “Professionalların oyunları”, “Professionalların qaydaları”, “Günəş altında zülmət” kimi casus, “Döyüşçünün yolu”, “Məhkumların cənnəti”, “Eramızın əvvəlindəki sui-qəsd” daha yüzlərlə roman bütün dünyanı dolaşmağa başladı.

Müsahibimiz Xalq yazıçısı, Əməkdar incəsənət xadimi, dünya şöhrətli yazıçı Çingiz Abdullayevdir.

Dronqo

- Çingiz Abdullayevin adı çəkilən kimi onun yaratdığı obrazlardan ilk olaraq Dronqo yada düşür...

- Dronqo quş adıdır. Əsərdə göstərilir ki, o, əslən bakılıdır, valideynləri hələ də bu şəhərdə yaşayır, hətta onun Bakıdakı ünvanı da var - Xaqani 25. Bu ünvanda Azərbaycan Yazıçılar Birliyi yerləşir və maraqlısı odur ki, bura mütəmadi olaraq Dronqonun ünvanına yazılmış məktublar gəlir.
- Sovet şinelindən çıxdığından detektiv janrını uzun müddət qəbul etməyən Azərbaycan oxucusunu necə ovsunladınızsa, sizin haqqınızda rəvayətlər danışmağa başladılar-Dronqonun Çingiz Abdullayev olduğunu söyləyirdilər.

-Mənim qızım da hər dəfə öz heyrətini gizlədə bilmir və mənə “ata, bu sənsənmi” deyə suallar verir. Təbii ki, yazıçı ideal qəhrəman fikirləşəndə özünü yaratmaq istəyir. Məsələn, Konan-Doyl Şerlok Holmsla öz prototipini yaradırdı. Amma obraz onun əmisi idi. Bütün yazıçılar belə edib. Ən çox sevdiyin qəhrəman sənin özünsən. Heç fikir vermisinizmi Servantes bir az Don Kixota bənzəyir.

- Dronqo da sizin ideal qəhrəmanınızdırmı?

- Yox, sadəcə o diri qəhrəmandı. Görünür bunu oxucular duyurlar. Beş xarici ölkədə “Dronqo” klubları fəaliyyət göstərir. Moskva kimi böyük şəhər də daxil olmaqla dünyanın bir neçə mərkəzi şəhərində “Dronqo” restoranı var. Mən orda nahar edərkən məndən pul almırlar. O klubların, o restoranların hansına daxil olsan mənim portretimi asıblar. Bunu mənə təsadüfən bu adla qarşılaşıb maraq üçün içəri girənlər də söyləyiblər. Həmin yerlər “Dronqo” filmlərinin qəhrəmanlarının şəkilləri ilə də bəzənib. Və mən düşünürəm ki, onlara da münasibət mənimlə eynidir.

- Bu adlı filmləridə sizin yaradıcılığınızın məhsuludur?

- Əlbəttə. Dronqonun fəaliyyətindən bəhs edən beş bədii filmin, baş rolun ifaçısı İvar Kaliniş olan bir teleserialın ssenari müəllifiyəm. Amma mən çalışdığım filmlərdə daha bir şərt qoyuram, film hazır olandan sonra mən razılıq verməsəm yayımlana bilməz. Nəinki ssenarini, hətta kinonu da təsdiq etməliyəm. Çünki özümdən deyil, ətrafdakılardan da işinə peşəkar münasibət tələb edirəm. Məsələn, son illərin məhsulu olan və Azərbaycan filmləri arasında seçilən “Məhkumlar” filminin də ssenarisi mənimdir.

Sonuncu mogikan

- Ölkəmizin elan olunmamış müharibə aparmağa məcbur olduğu və siyasi sabitliyin pozulduğu bir zamanda işıq üzü görən “Mavi mələklər” detektiv romanının müəllifini dünya ədəbiyyatında klassik detektiv janrının sonuncu nümayəndəsi hesab edirlər...

- Mənə Moskvada da bu fikri dedilər. Mən isə düşünürəm ki, 50 elə də böyük rəqəm deyil və ədəbiyyat öz mövqelərini möhkəmləndirdiyi bir zamanda bu janrın yeni nümayəndələrinin yaranmayacağını kimsə proqnozlaşdıra bilməz. Detektiv janrının klassiklərindən sayılan Artur Konan-Doyl, Hilbert Çesterton, Aqata Kristi, Corc Simenon və s. bu kimi yazıçıların yaratdığı ənənələri klassik detektivin bütün qaydalarını dəqiqliklə ifadə edir. Mən isə özümü onların davamçıları hesab edirəm.

- Həm də dünya ədəbiyyatının siyasi detektiv janrının banisi kimi qəbul olunursunuz...

- Bəlkə də bu ondan irəli gəlirdi ki, sovet dövründə nəinki siyasi, heç detektiv janrında yazmağa icazə vermirdilər. İlk dəfə Lev Avalov bu janra müraciət elədi və nəsibi üçillik həbs cəzası oldu. Onu dövlət orqanlarının iş prinsipini açmaqda günahlandırırdılar.

- Təkcə MDB məkanını nəzərdə tutmurlar, dünya miqyasında bu belədir...

- Məndən əvvəl siyasi detektivə müraciət edən olub. Amma onun kriteriyalarının müəyyən edilməsi və tam olaraq açılması mənim peşəmdən irəli gəlir. Mən hüquqşünasam və xaricdə çalışmışam. Amma hansı janrda yazmağından asılı olmayaraq, cəmiyyətin bütün təbəqələrində hökm sürən ab-havanı, insanların psixologiyasını açmağı bacarmalısan. Siyasi dedektiv isə dünyada baş verən ictimai-siyasi hadisələr barədə səhih informasiyalar, bir çox hallarda öz təsdiqini tapan siyasi proqnozlar, hamının tanıdığı dövlət xadimlərinin təsvirində heç bir komplekslərə qapılmamağı tələb edir. Əsərin mayası İnsan faktorudur. Konkret bir insan taleyi, bəzən qlobal əhəmiyyətli siyasi hadisələrdən daha çox önəm daşıyır. Hər hansı bir siyasi hadisə nə qədər əhəmiyyətli, mühüm olsa da, insan faktoru ondan qat-qat əhəmiyyətlidir, konkret insanların taleyini sındırmaqla hansısa absurd ümumbəşəri səadətə, xoşbəxtliyə nail olmaq mümkün deyil, heç bir qlobal əhəmiyyətə malik planlar, hətta ən “xırda” adamların da taleyini nəzərə almadan həyata keçirilə bilməz.

- Burda təbii ki, yazı peşəkarlığı da böyük rol oynayır.

- Mənim necə yazıçı olduğumu isə təbii ki, oxucular bilir. Amma qeyd etmək istəyirəm ki, qarşıdakı 6 ildə “Eksimo” nəşriyyatı tərəfindən əsərlərimin 150 cildliyi nəşr olunacaq. Ötən illərdə isə kitablarımın 70 cildliyi çapdan çıxıb. Təkcə son bir il ərzində 30 kitabım işıq üzü görüb.

- Çox az inkişaf etmiş bir janra müraciət etdiyiniz üçün yəqin ki, çap olunmağınızda da problem olmayıb.

- Düzünü deyim ki, mən detektiv janrını sevmirdim. Daha çox fantastika oxuyurdum. Babam da, ulu babam da, əmilərim, qardaşlarım da hüquq-mühafizə orqanlarında çalışırdılar və mənim də ən böyük arzum onların yolunu davam etdirmək idi. 189 saylı məktəbi bitirən kimi imtahan verdim və Bakı Dövlət Univesitetinin Hüquq fakültəsinə daxil oldum. Onda mənim 17 yaşım vardı. Qismət elə gətirdi ki, mən çox məxfi-xüsusi qapalı bir təşkilata düşdüm. Və burda çox maraqlı tale yaşadım. Sonra xaricdəki fəaliyyətim, daha sonra ölkədəki partiya işim də mənə yardım etdi. Amma onu da deyim ki, Dövlət Təhlükəsizlik Nazirliyinin kuratoru da olsam üç il kitabımın çapına icazə vermədilər. İlk kitabım “Yazıçı” nəşriyyatı tərəfindən çap olundu və 30 min nüxsə iki həftə ərzində satıldı. Roman yenidən 100 min nüxsə ilə çap olundu və iki günə satılıb qurtardı.

İctimai xadim

- Cəmiyyətin dayaqları həmişə müxtəlif fərdlərin çiynində dayanır. Bir ictimai xadim, dünya şöhrətli yazıçı və ziyalı kimi sizin də məsuliyyətiniz var. Qələminiz və şöhrətiniz Azərbaycan həqiqətlərinin dünya arenasına çıxarılması məsuliyyətini də sizin üzərinizə qoyur, desək, yanılmarıq ki?

- Mən o məsuliyyəti daim çiynimdə hiss edirəm. Xocalı qətliamı, Qarabağ müharibəsi ilə bağlı yazmaq, film çəkmək istəyirəm. Nə qədər ki, etməmişəm bu məsuliyyət məni rahat buraxmayacaq. Amma bir məsələ var. Siz özünüz dediniz ki, məni dünyada tanıyır və qəbul edirlər. Əgər belədirsə, deməli, mənim sözümə inanırlar. Mən hər hansı mövzuya müraciət etsəm, hər şeyin yaxşısını və pisini də açıq-aydın yazmalıyam. Bizim bu problemlərimizin içində o qədər acı həqiqətlər gizlənib ki, mən bunları hələ ki, yaza bilmərəm. Və mən o həqiqətlərdən yazmağa başlayan kimi məni xalq düşməni elan edəcəklər. Məni qorxudan bu deyil. Əslində ermənilər bizə qalib gəlməyiblər, biz Qarabağ savaşını uduzmuşuq. Və uduzan xalq deyil, Qarabağ müharibəsi zamanı kürsüdə əyləşənlərdir. Uduzan Şuşada yerləşən tarix-diyarşünaslıq muzeylərini talayıb oranı ermənilərə verənlərdir. Amma onlar da bizim xalqın bir üzvüdür. Düşünürəm ki, indiki halda ölkəmizə kömək etməliyəm, çünki müharibə hələ bitməyib. Amma mən bildiklərimi, araşdırdıqlarımı bir gün hökmən yazacam. Suallar çoxdu. Bizi 1918-19-cu illərdə soyqırımına belə məruz qoyublar, amma qalib gələ bilməyiblər. Necə oldu ki, indi qalib gəldilər? Baxın, bu sualların cavabı açılanda cəmiyyəti şoka salacaq məqamlar olacaq. Şamaxını başdan-başa qana buladılar, amma yenə bizim olaraq qaldı. Şuşa isə yoxdu. Mən özüm Şuşada böyümüşəm, o yerlərin strateji əhəmiyyətini və mövqeyini də yaxşı bilirəm. Necə oldu ki, Qacarın ala bilmədiyi qalanı erməni fəth elədi. Şuşanın alınmasından 16 il keçir, amma bir hərbiçi çıxıb bu hadisənin normal izahını verə bilmir.

Ağdam verilən günü atam xəstələnib yorğan-döşəyə düşdü. Onun atasının, əmilərinin, babalarının, tayfasının məzarları Ağdamdaydı. Qarabağlılar hamısı bilir Ağdam məzarlığı əsl muzeyə bənzəyirdi. Düzdü, atamın səhhəti bərpa olundu, sağalıb ayağa qalxdı. Amma uzun muddət xəstə yatdı o hadisədən sonra. Onda atamın özünün, indisə ruhunun qarşısında xəcalət çəkirəm. Mən yaxşı oğul olmamışam ki, babalarımın qəbrini düşmənə vermişəm, onları qaytara bilməmişəm. Ağdam işğal olunanda atam mənəvi sarsıntıdan başqa, fiziki ağrılar keçirirdi. İndi o həyatda yoxdu, amma həmin o ağrılar mənə, qardaşlarıma keçib və bilirəm ki, bütün Azərbaycan Qarabağ ağrılarını yaşayır.

Siyasi detektiv

- Siyasi detektiv janrının digərlərindən fərqlənən özəlliyi yaradıcılığınıza mane olmur ki?

- Bu elə bir janrdır ki, bu gün sənin yazdıqların yuxarıların xoşuna gələ bilər, sabah vəziyyət dəyişəndə səni xalq düşməni elan edərlər. Mən sözümü dəyişməmişəm heç vaxt. 1989-cu ildə Ümummilli lider Heydər Əliyevdən nə yazırdımsa, bu gün də onu yazıram. Ona görə ki, bu şəxsiyyət Azərbaycanın xilaskarıdır. Yəni, bu inkarolunmaz həqiqətdir. Niyə fəxr etməyəydik ki, Moskvada elə yüksək bir kürsüdə oturan bizim azərbaycanlımızdır. Biz nə edirdik? Qorbaçov bir dəfə çıxışlarının birində dedi ki, Heydər Əliyevin əleyhinə Moskvaya gedən məktubların hamısı Azərbaycandan gəlir. Nə oldu? Heydər Əliyevi işdən uzaqlaşdırdılar, üç ay sonra Qarabağ məsələsi gündəmə gəldi. Mən hələ bu məsələlərin faş olmasını istəmirəm. Hələ ki, biz erməni kimi mənfur düşmənlə üz-üzəyik. Amma mən yanlış yazsam, bunu onsuz da oxucu duyacaq. Oxucu isə səndən vicdanlı, həqiqətin təhrif olunmadığı mətn istəyir.

Sağlığında qiymət verin insanlara...

- Sizi əvvəl dünya tanıdı, sonra öz ölkəmizdə qəbul olunmağa başladınız.

- Daha ağrılısı başqa məqamdı. Bu gün 50 yaşım tamam olur. Səkkiz ölkənin səfirləri rəsmi şəkildə məni müxtəlif təltiflərlə mükafatlandırıblar. Artıq dördüncü gündür ki, telefonlarım qapalıdır. İnsanların təbriklərinə sadəcə cavab verə bilmirəm. Buna vaxtım çatmır. 45 yaşım olanda ad günümdə məni on dörd min adam təbrik etdi. Cənab Prezident İlham Əliyev öz imzası ilə mənə Xalq yazıçısı adını verdi. Bundan böyük etimad olmaz. O ki qaldı qəbul olunmağa, detektiv janrının vətəni yoxdu. Kim deyə bilər ki, Artur Konan Doylu Azərbaycanda öz vətənindəkindən az sevirlər. Amma etiraf edim ki, mənə toxunan məqamlar var. Nəyə görə mən Riqaya gedəndə şəhər sakinləri məni vağzalda qarşılayırlar, amma Azərbaycanda “detektiv janr deyil” deyirlər. Amma artıq mən o pilləni keçmişəm. Baxın, hələ də mətbuatda yazırlar ki, Çingiz Abdullayevin Azərbaycan ədəbiyyatına dəxli yoxdu. Niyə? Ona görə ki, mən rus dilində yazıram. Onda İsmayıl Bəy Qutqaşınlı da ana dilində yazmayıb, onun da dəxli yoxdu Azərbaycan ədəbiyyatına? Yaxud Anar Azərbaycan dilində yazır dəxli var, rusca yazsaydı deyəcəkdilər, dəxli yoxdu? Mən düşünürəm ki, mənim kitablarımın yayıldığı arial, həm də Azərbaycanın adının, təfəkkürünün yayıldığı arialdı?! “Vikipediya” açıq dünya ensiklopediyasında dünyanın ən məşhur beş yazıçısının adı var ki, onlardan da biri mənəm.

İsveçrədə kitabımı 30 avroya satılan görəndə istəyirdim alıcılara deyim ki, o kitablar üçün bu qiymət çox bahadır, amma həm də qürur duyurdum. Azərbaycan dilində çap olunan kitablarım üçün heç bir qonorar almıram, satış pulunu isə tərcüməçilərə bağışlayıram.

Son

Hazırda “Cənub şəhərində festival” əsərim çapa hazırlanır. Bu əsərdə Bakı və onun hər bir çağdaş sakini, məcazi mənada desəm, özünü görə biləcək. Amma mövzunun dəxli olduğu hər bir dövlət məmurunun surəti də əsərə daxil edilib. Daha doğrusu, hadisələr onların ətrafında baş verir.
“Yeni Azərbaycan”çılar adından Sizi 50 illik yubileyiniz münasibətilə ürəkdən təbrik edir, yeni yaradıcılıq uğurları arzulayırıq.

P.S. Görkəmli ədibimizi 66 yaşının tamam olması münasibətilə təbrik edir, ona daha böyük hədəfləri vurmağı arzulayırıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun “Yazıçı” nəşriyyatında Xalq yazıçısı Anarın “2=3+4, yaxud iki ailədə üç Xalq yazıçısı, dörd Xalq şairi” adlı kitabı işıq üzü görüb. Nəfis tərtibatlı, illüstrasiyalı kitab Azərbaycan ədəbiyyatı irsinə böyük töhfələr vermiş iki nəsildən, onlar barədə həqiqətlərdən və onların ədəbi nümunələrindən ibarətdir.

608 səhifəlik bu unikal kitabı tərtib edən Xalq yazıçısı Anar uzun illər ərzində təkcə öz yazdıqlarını yox, qəhrəmanlarının – Səməd Vurğun, Rəsul Rza, Nigar Rəfibəyli, Vaqif Səmədoğlu, Ənvər Məmmədxanlı və Yusif Səmədoğlunun yazdıqlarını eyni ideya-estetik yaradıcılıq məcrasına qoşaraq, onları eyni axında birləşdirərək ən yeni ədəbiyyatın ən milli paradiqması olaraq təqdim edibdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı kitabdan hissələri oxucularına təqdim edir. Anar qəhrəmanlarının ən populyar əsərlərini bir daha yaddaşlarda təzələyir:

     SƏMƏD VURĞUN

EŞQ OLSUN SƏNƏTKARA!

Bir qocaman qartalın qanadları dayandı;

O, bir daha qıy vurub dağlardan keçməyəcək.

Dünya öz yerindədir, yenə səhər oyandı,

O, Vətən dağlarının suyundan içməyəcək.

Ah, o bir də göz açıb görməyəcək aləmi,

Dostlar ilə bir daha gəlməyəcək üz-üzə.

Susdu onun rübabı, sındı qurşun qələmi,

Yeni-yeni nəğmələr qoşmayacaq o bizə.

Ölüm sevinməsin qoy! Ömrünü vermir bada

El qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər...

Budur, baxır üzümə, baxır sənətkar gözü,

Yenə gülür, danışır, nəfəs alır Üzeyir;

Süzülür qəlb evimə onun hər odlu sözü,

Rübabının səsinda qanad açır min şeir.

Sənətkara eşq olsun! Eşq olsun qəhrəmana!

Açıq alınla gedir o, yenə də cəbhəyə.

Xəyalı bir dəniztək yenə gəlir tüğyana,

Kommunizmin bayrağı günəşə qalxsın deyə!

O sabah da bizimlə addımlayır yanaşı,

"Koroğlu"dan oxuyur yenə zəfər ordumuz.

Ey Füzuli şeirinin bir bəstəkar qardaşı,

Şöhrət tapdı adınla bizim ana yurdumuz.

Ölüm sevinməsin qoy! Ömrünü vermir bada

El qədrini canından daha əziz bilənlər.

Şirin bir xatirətək qalacaqdır dünyada

Sevərək yaşayanlar, sevilərək ölənlər...

Mən bu kiçik şeirimi yazıram göz yaşımla,

Çünki vidalaşıram bir ürək sirdaşımla!

                                                       1948

    “Ədəbiyyat və incəsənət”

    (07.04.2025)

Azərbaycan hər hansı regional gücün qıcıqlanmasından çəkinməyərək bütün istiqamətlərdə fəaliyyət göstərən, kənar müdaxilə olmadan öz işlərini idarə etmək xəttinə sadiq qalan ölkədir. Azərbaycanın öz milli maraqlarını üstün tutaraq Avropa İttifaqının vasitəçiliyi ilə Ermənistanla sülh danışıqları aparması, eyni zamanda Rusiyanın dəstəklədiyi Avrasiya İqtisadi İttifaqı çərçivəsində fəaliyyət göstərməsi bunun aşkar təsdiqidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, bu barədə Dona Qrasiya Diplomatiya Mərkəzinin təsisçisi və baş direktoru, tanınmış siyasi şərhçi və jurnalist Reyçel Avraham ölkəsinin populyar “Israel National News” nəşrində dərc olunmuş “ABŞ-İsrail-Azərbaycan strateji tərəfdaşlığının əhəmiyyəti” başlıqlı məqaləsində yazıb.

ABŞ Prezidenti Donald Trampın Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Stiv Uitkofun Bakıya səfərini təhlil edən məqalədə Azərbaycanın Qərbə və İsrailə konstruktiv münasibətinin sadəcə ritorika olmadığı yazılıb. İsrail Dövlətini çoxdan tanıyaraq orada səfirlik açan Azərbaycanın Avropa İttifaqı ilə geniş enerji ticarəti əlaqələri qurmaqla qitənin enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verdiyi qeyd edilib. Bunları nəzərə alsaq, Azərbaycanın hazırda ideal regional vasitəçi kimi mövqe tutduğu aydın olur. Qonşuları ilə normal əlaqələri qoruyan və ABŞ-nin dominant olduğu Qərblə konstruktiv əməkdaşlıq edən Azərbaycan eyni zamanda İsrail ilə möhkəm dostluq əlaqələri saxlayır. Ona görə də Azərbaycanın son nəticədə Rusiya ilə ABŞ, eləcə də İran və İsrail arasında vasitəçi kimi çıxış etməsi tam məntiqlidir. Bu mənada ABŞ-nin Azərbaycanı rəsmi olaraq regional vasitəçi kimi görmək strategiyası region üçün daha stabil gələcəyə zəmin yarada bilər.

Müəllifin qənaətinə görə, Uitkofun səfəri böyük ehtimalla Azərbaycanın bölgədə maraqlı güclər arasında manevr qabiliyyətini gücləndirmək və regional sülhün xeyrinə hərəkət edə biləcəyi əlavə təsir sferalarını müəyyənləşdirmək məqsədi daşıyır. Sözügedən səfər ABŞ-nin artıq tərəflərin aydın maraqlarına əsaslanan alyanslar vasitəsilə fəaliyyət göstərdiyini, sülh və sadiq əməkdaşlıq müqabilində hər bir tərəfə istədiyini təklif etməyə hazır olduğunu göstərir. “Biz yalnız ümid edə bilərik ki, ABŞ-nin praktiki yanaşması və Azərbaycanın bir-birinə zidd, lakin paralel kanallar arasında naviqasiya qabiliyyəti regiona sülh və əmin-amanlıq gətirəcək” – israilli jurnalist sonda əlavə edib.                                            

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün nasir, publisist, Azərbaycan xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin doğum günüdür. Təbii ki, o, çağdaş Azərbaycanın ən titullu, məşhur yazıçılarından biridir, ən əsası, sərhəddən o yanda da onun kitablarını kitab mağazalarından alıb oxumaq mümkündür.

Çingiz Abdullayev 1959-cu il aprelin 7-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. Əmək fəaliyyətinə Bakı istehsalat birliyində hüquq məsləhətçisi, böyük hüquq məsləhətçisi və şöbə rəisi kimi başlamışdır. Afrika, Asiya və Avropa ölkələrində ezamiyyətdə olmuşdur. Sonra Bakı şəhəri Əzizbəyov rayonu icraiyyə komitəsində şöbə müdiri, KP Qaradağ rayonu komitəsində təşkilat şöbəsinin təlimatçısı, siyasi-maarif kabinetinin müdiri vəzifələrində çalışmışdır. 1989-cu ilin fevralından Azərbaycan SSR Yazıçılar İttifaqının katibi seçilmişdir.

Beynəlxalq təcavüz problemi barədə dissertasiya müdafiə edib hüquq elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almışdır. Polşanın Krakov Universitetinin fəxri professorudur. H. Z. Tağıyev adına Xeyriyyə Cəmiyyətinin sədri  və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibidir. Azərbaycan Demokratik Ziyalılar İttifaqı nəzdində olan milli akademiyanın doktorudur. Azərbaycan PEN klubunun vitse-prezidentidir.

Ədəbi fəaliyyətə tələbəlik dövründən başlamışdır. 1983-cü ildən dövri mətbuatda oçerk, məqalə və detektiv janrda yazdığı hekayələrlə müntəzəm çıxış edir. Rus dilində yazıb-yaradır. İngilis və italyan dillərində danışa bilir. Əsərləri xarici ölkə xalqlarının dillərinə tərcümə olunmuşdur. Almaniyada, İrlandiyada, Fransada, Rusiyada kütləvi tirajla buraxılmış,  milyonlarla nüsxədə olan 600-dən çox kitabı dünyada yayılmışdır. 200-dən çox kitabın müəllifidir.

Xidmətlərinə görə "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni və medallarla təltif olunmuşdur. Keçmiş SSRİ Yazıçılar İttifaqının nümayəndələri tərkibində Çexoslovakiya, Yuqoslaviya, Bolqarıstan, Danimarka, Polşada səfərdə olmuşdur. 2014-cü ilin noyabr ayından İnterpolun fəxri səfiridir.

Çingiz Abdullayev yeganə azərbaycanlı yazıçıdır ki, rus dilində psixoloji və siyasi detektiv janrında əsərlər yazır. Ədəbi fəaliyyətə bir neçə lirik hekayə ilə, o cümlədən "Vals" və "Bir tikə çörək" ilə başlamışdır. Yazıçının ilk böyük əsəri — "Mavi mələklər" romanı 1988-ci ildə Bakıda işıq üzü görüb. Sonralar trilogiya — "Əclafların qanunu", "Əclafların əqidəsi" və "Əclafların vicdanı" nəşr olundu. Çingiz Abdullayevin ssenarilərinin əksəriyyəti Azərbaycan dilində yazılıb.

Xaricdə nəşr olunmuş kitabları:

- İsveçin "Tresselit" ("Tresselit") nəşriyyatı -  "Qaranlıq simfoniyası" romanı

- Rumıniyada "Paidea" nəşriyyatı -  "Günəş altında qaranlıq" və 5000 nüsxə tirajla"Dronqo"romanı

- Estoniya – “Mənim gözəl alibim”, “Kabuslar tuneli”, “Demək olar ki, inanılmaz qətl”, Öz dünyanı yarat” əsərləri 

- Fransanın "L’Aube" ("L’aube"; "Sübh") nəşriyyatı -  "İdeal hədəf", "Bütlərin yükü" və "Öldürməyə öyrədilmiş" romanları

- Latviyanın "Juvetas" nəşriyyatı - "Bütlərin yükü", "Tənha ürəklərin evi", "Tərsinə çevrilmiş reallıq", "Qurban sindromu", "Alliqator xətti", "Həvəskarların arzusu"

- Bosniya və Herseqovina - "Avropanın ələhidarları" romanı

- Bolqarıstan - "Herodun kölgəsi", "Adında şər" və "Adında xəyanət" romanları

- Serbiya –“İngilis Bulvarı”

- Polşa - Transilvaniyaya Səyahət”

- Albaniya – “Oliqarxın Varisi”

- Ukrayna – “Əfsanə hüququ”

Təltifləri

1. Azərbaycan Respublikasının Xalq Yazıçısı fəxri adı;

2. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni;

3. "Şöhrət" ordeni;

4. Xarici İşlər Nazirliyinin medalı (Azərbaycan);

5. Yusif Məmədəliyev adına qızıl medal (Azərbaycan);

6. Belarus Yazıçılar İttifaqının medalı

7. "Şərəf" ordeni

8. "Dostluq" ordeni (Rusiya) 

9. "Nizami Gəncəvinin 880 illiyi (1141-2021)" xatirə nişanı

10. "Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)" yubiley medalı

Fürsətdən istifadə edib “Ədəbiyyat və incəsənət” ailəsi adından sevimli yazıçımızı doğum günü münasibətilə təbrik edir, ona sağlamlıq, uzun ömür, yeni-yeni əsərlər  və Nobel mükafatı arzu edirik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Murad Vəlixanov,  “Ədəbiyyat və İncəsənət” 

Hər nə qədər o dövrdə anadan olmasam və o çətinlikləri yaşamasam belə, qazi soyundan gələn biri olaraq müharibənin, ata-baba yurdundan zorla qovulmağın yaşatdığı çətinliklərin şahidi olmuşam və bu gün ata-baba yurduna qayıdan insanların çöhrəsində yaranan sevinc və qürurun, bir-birinə qarışdığı göz yaşlarının nə demək olduğunu başa düşürəm.

Aprel ayının 3-də  Kəlbəcər rayonunun işğalının 33-cü ildönümü idi. 2020-ci ilin sentyabr ayında ermənilərin boynuna endirdiyimiz ədalət qılıncının sayəsində bu ləkəni alnımızdan təmizlədik. Artıq Kəlbəcərin işğalından 33 il keçməsini deyil, işğaldan azad olmasının 5 illiyini qeyd edirdik.

Qarabağı azad görmək üçün canını, qanını fəda edən şəhidlərimizin ruhu həmin gün şad idi.  Bu gün məhz Kəlbəcər haqqında danışmaq qərarına gəldim.

Kəlbəcər 8 avqust 1930-cu ildə inzibati rayon statusu almışdır. Və təsəvvür edin ki, ərazisinə görə, Azərbaycanın ən böyük inzibati rayonu hesab edilir.

1993-cü il aprelin 3-də Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilmişdir. 10 noyabr 2020-ci ildə üçtərəfli bəyanətə uyğun olaraq 25 noyabrda Ermənistan Silahlı Birləşmələri Kəlbəcər rayonunu boşaldıb Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təhvil vermişdir. Rayonun 1 şəhəri - Kəlbəcər şəhəri, 1 qəsəbəsi -  İstisu qəsəbəsi və 127 kəndi Abdullauşağı, Ağbulaq, Ağcakənd, Ağdaban, Ağdaş, Ağqaya, Ağyataq, Alaqaya, Alçalı, Alıbəyli, Alırzalar, Allıkənd, Almalıq, Alolar, Armudlu, Aşağı Ayrım, Aşağı Qaraçanlı, Aşağı Şurtan, Babaşlar, Bağırlı, Bağırsaq, Bağlıpəyə, Barmaqbinə, Baş Qaraçanlı, Başkənd, Başlıbel, Bəzirxana, Birinci Milli, Boyaqlı, Bozlu, Böyükdüz, Böyürbinə, Cəmilli, Comərd, Çaykənd, Çayqovuşan, Çəpli, Çıraq, Çobangərəhməz, Çopurlu, Çorman, Çovdar, Dalqılınclı, Daşbulaq, Dəmirçidam, Dərəqışlaq, Əsrik, Fətallar, Göydərə, Güneypəyə, Günəşqaya, Günəşli, Hacıdünyamalılar, Hacıkənd, Həsənlər, Hopurlu, Xallanlı, Xoləzəy, İkinci Milli, İlyaslar, İmanbinəsi, İstibulaq, Kaha, Keçiliqaya, Keşdək, Kəndyeri, Kilsə, Kilsəli, Qalaboyun, Qamışlı, Qanlıkənd, Qaragüney, Qaraxançallı, Qasımbinəsi, Qasımlar, Qazıxanlı, Qılınclı, Quzeyçirkin, Laçın, Lev, Məmmədsəfi, Məmməduşağı, Mərcimək, Mişni, Mollabayramlı, Moz, Mozqaraçanlı, Nadirxanlı, Nəbilər, Nəcəfalı, Orta Qaraçanlı, Orta Şurtan, Oruclu, Otaqlı, Otqışlaq, Pirilər, Rəhimli, Sarıdaş, Seyidlər, Soyuqbulaq, Susuzluq, Şahkərəm, Şaplar, Şeyinli, Tağılar, Taxtabaşı, Tatlar, Təkdam, Təkəqaya, Təzəkənd, Tirkeşəvənd, Tövlədərə, Üçüncü Milli, Vəng, Yanşaq, Yanşaqbinə, Yellicə, Yenikənd, Yuxarı Ayrım, Yuxarı Şurtan, Zağalar, Zallar, Zar, Zərqulu, Zəylik, Zivel, Zülfüqarlı Azərbaycana qaytarılıb.

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin 13 oktyabr 1992-ci il tarixli Qərarı ilə Ağdərə rayonu ləğv edilərkən həmin rayonun 24 kəndi Kəlbəcər rayonunun tərkibinə verilmişdir. Həmin kəndlərdən 2-si Kərəmli və Narınclar kəndləri 25 noyabr 2020-ci ildə Azərbaycana qaytarılıb. Yerdə qalan 22 kənd isə Bazarkənd, Çapar, Çərəktar, Çıldıran, Çormanlı, Damğalı, Dəvədaşı, Dovşanlı, Hayad, Heyvalı, Həsənriz, İmarət Qərvənd, Kolatağ, Qızılqaya, Qozlu, Qozlukörpü, Mehmana, Şahmansurlu, Vəngli, Yayıcı, Yuxarı Oratağ, Zardaxaç 19 sentyabr 2023-cü ildə aparılan lokal xarakterli antiterror əməliyyatları nəticəsində Azərbaycanın suverenliyinə keçmişdir.

Hər il noyabrın 25-i Kəlbəcər günü kimi qeyd olunur.

15 noyabr 2020-ci ildə Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi. Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır.

Nəhayət 25 noyabr 2020-ci ildə noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır.

Tarixi

"Kəlbəcər" toponiminin mənşəyi qədim türk dilində (oykonimin ilkin forması Kevliçer kimi qəbul edilib) "çay üstündə qala" deməkdir. Kevli "çayın üstü", çer/car "qala" mənasını verir. Yaşayış məntəqəsinin yerləşdiyi qayada Tərtərçay çayı boyunca cərgə ilə düzülmüş qədim süni mağaralar mövcuddur. Buna görə də mütəxəssislər toponimi kevil/kəvl və qədim türk dillərindəki cər (qaya, yarğan) komponentləri ilə əlaqələndirirlər.

Kəlbəcərdəki oronomik toponimlərin hamısı türk mənşəlidir. Bir sıra qədim türk tayfalarının adı bu gün də bu toponimlərdə yaşayır.

Kəlbəcər ən qədim insan məskənlərindən biridir. Bu ərazidə ibtidai insanın təşəkkül tapması və formalaşması dördüncü geoloji dövrlə bağlıdır. Bu dövr isə 4 milyon ildən artıq bir tarix deməkdir. Kəlbəcərdəki mağara düşərgələrində aparılmış arxeoloji tədqiqatlar sübut edir ki, ibtidai insan icmasının ilk əmək alətləri həm də bu yerlərdə yaradılıb.

Kəlbəcər ərazisində 30 min ildən çox tarixi olan qədim yaşayış məskənləri, 6 min il yaşı olan qaya təsvirləri, çöp şəkilli qədim türk əlifbası nümunələri aşkar edilib. Buradakı daş abidələr Şimali Azərbaycanda erkən dövr atəşpərəstliyin, xristianlığın, VII əsrdən isə İslamın yayıldığı dövrlərdə yaradılıb.

Kəlbəcərdə "Türk qəbiristanlığı" adı ilə tanınan bir neçə qədim məzarlıq var. Bunların ən böyüyü Alıbəyli, Kəlbəcər, Zar və b. kəndlərin ərazisindədir. Qəbirstanlıqlar müxtəlif əsrlərdə yaradılmış, forma və ölçüləri ilə bir–birindən fərqlənən at, qoç, sandıq qəbirüstü fiqurlar, başdaşı və günbəzlərlə zəngindir.

İlk insan məskəni

1936 kvadrat kilometr ərazisi, 60 min əhalisi, 128 kəndi olan Kəlbəcər rayonu böyük tarixi keçmişi, zəngin mədəniyyəti, qədim tarixi abidələri ilə seçilir. Erməni vandalları buranı işğal etdikdən sonra tarixi abidələrin əksəriyyətini məhv ediblər. Dağıdılmış mədəni abidələr — Vəng kəndi ərazisində Alban məbədi, Çərəkdar kəndində Həsən Cəlal kilsəsi, Qanlıkənd ərazisində Lök qalası, Qaraçanlı kəndinə Uluxan qalası, Tərtər çayının Bulanıq çayı ilə qovşağında yerləşən Alban kilsəsi, Qalaboynu kəndində Qalaboynu qalası, Comərd kəndində Comərd qalası, Camışlı kəndində Keşikçi qalası, Kəlbəcər şəhərində məscid, Başlıbel kəndində məscid, Otaqlı kəndində məscid, Soyuqbulaq kəndində Tərtər çayı üzərindəki Tağlıdaş körpüsü, Kəlbəcər Tarix–diyarşünaslıq muzeyi, Aşıq Şəmşir adına mədəniyyət evi, Söyüdlü yaylağında Seyid Əsədullanın ziyarətgahı.

Kəlbəcərdə Zar açıq düşərgəsində aparılan arxeoloji tədqiqatlarda sübut olunub ki, ibtidai insan sürü icmasının ilk əmək alətləri (daşdan) meydana gəlib. Eramızdan əvvəl IV minilliyin sonu–III minillik Tunc dövrü və ya Kür–Araz mədəniyyəti adlanır. Bu mədəniyyətin əsas təşəkkül və yayılma sahəsi Kür–Araz ovalığıdır. Bu dövrdə əhalinin həyatında əkinçiliklə yanaşı maldarlıq da böyük rol oynayıb və dağlıq ərazilərdə də yaşayışa ehtiyac yaranıb. Yeni heyvan növlərinin əhliləşdirilməsi, xüsusilə də təsərrüfatda atdan istifadə olunması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Kür–araz mədəniyyətinin son inkişaf mərhələsində artıq Azərbaycanın bütün dağlıq zonalarında (Xoşbulaq kurqanları və Xoləzək (Kəlbəcər), İstisu yaylaqlarında yaşayış məskənləri) məskunlaşma başa çatıb. Orta tunc dövrü Azərbaycanda qədim incəsənətin çiçəklənmə mərhələsidir. Saxsı qablar üzərində çəkilmiş naxışlar bunu bir daha təsdiqləyir. Qobustan (Böyükdaş, Yazılıtəpə), Gəlinqaya və Kəlbəcərin digər ərazilərində (Qoçdaşda) qayaüstü rəsmlərdə heyvanat aləmi, məişət və ov səhnələri, əyləncə və Magiya (şamanlıq) təsvir olunub. Kəlbəcər də qədim insan məskənlərindən biri olub. Burada ilk məskən salan albanların izləri də, onun qayaüstü təsvirlərində və küp qəbirlərində son illərə kimi, ermənilər bu müqəddəs yerləri tapdaq altına alana qədər, qalmaqda idi. Kəlbəcər antik dövrün abidəsi kimi də maraqlı ərazidir. Rayonun "Qaragöl" və "Zalxa gölləri" sahillərində, "Ayıçınqıllı" və "Pəriçınqıllı" dağlarında qayalarda həkk edilmiş təsvirlər 1968-ci ildən öyrənilməyə başlanılıb. 1976-cı ildə Kəlbəcər qaya təsvirlərinin yerləşdiyi ərazinin yaxınlığında Azərbaycanda ilk dəfə olaraq yaşayış yeri aşkar edilib. Burada diametri təqribən 20 metr olan dairəvi tikili qalığı üzə çıxarılıb. Mürəkkəb quruluşlu bu tikilinin divarları (qalınlığı 2 metrə qədər) qaya parçalarından və çay daşlarından hörüldüyü bir daha bizə əsas verir deyək ki, bura ilk insan məskəni olub. Çünki o cür nəhəng qaya parçalarını sonrakı nəsil çətin ki, yerindən tərpədə bilsin. Həmin yaşayış yerlərində o dövrə aid, yəni b.e.ə. III minilliyə dair gil qab qırıqları, dən daşları, dəvəgözü və çaxmaqdaşından hazırlanmış bıçaqlar, ox ucluqları və s. də tapılıb. Burada aşkar edilmiş qaya təsvirləri ilə bir dövrdə (Tunc dövrü) yaşayış yerli tayfaların iqtisadi, sosial və mədəni həyatı haqqında təsəvvür yaranır.

Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilməsi

Kəlbəcər 1993-cü ilin aprel ayının 3-dən Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. 

1993-cü il mart ayının 23-dən aprel ayının 3-dək 10 gündan çox gedən gərgin döyüşlərdə 701 saylı hərbi hissə, Kəlbəcər könüllüləri və helikopterçilər özlərindən 15 qat üstün olan düşmən qüvvələri ilə mühasirə şəraitində vuruşaraq 450 nəfərdən çox döyüşçü itki vermiş və mühasirədə olan 60 min Kəlbəcərlinin təxliyyəsinə nail olmuşdu. Döyüşdə həlak olmuş qəhrəmanlarımız Kəlbəcər torpağında yatır.

Kəlbəcərin işğalından sonra 3205 saylı iclasda BMT Təhlükəsizlik Şurası 822 saylı Qətnamə qəbul edib. Qətnamədə bütün işğalçı qüvvələrin Kəlbəcər və Azərbaycanın digər işğal olunmuş rayonlarından dərhal çıxarılması tələb olunur, lakin həmin qətnamədən irəli gələn hər hansı öhdəlik yerinə yetirilmədi.

Kəlbəcər rayonunun əhalisi Azərbaycan Respublikasının 56 rayon və şəhərinin 707 yaşayış məntəqəsində qaçqınlıq şəraitində yaşayır. Kəlbəcər rayonu ərazisində qalmış 13.000-dək fərdi mənzil, 37.852 ha meşə sahəsi işğal dövründə talan olunub. BMT-nin və ATƏT-in prinsiplərinə zidd olaraq 1999-cu ildən Kəlbəcər rayonu ərazisində ermənilərin məskunlaşdırılmasına başlanılmışdı.

1993-cü ilin qiymətlərinə görə Kəlbəcərin xalq təsərrüfatına 703 milyard 528 milyon rubl ziyan vurulmuşdur. İşğal nəticəsində Kəlbəcərdən 53.340 nəfər adam qovulmuş, 50 dinc əhali öldürülmüş, 20 nəfər isə əsir götürülmüş və itkin düşmüşdür.

Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən azad edilməsi

Qeyd etdiyimiz kimi, 15 noyabr 2020-ci ildə Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edildi. Bəyanata əsasən 15 noyabr tarixində təhvil verilməsi qərarlaşdırılsa da Ermənistan tərəfinin Rusiya vasitəsilə Azərbaycandan xahişi ilə bu müddət 25 noyabr tarixinə qədər uzadılmışdır. Buna səbəb olaraq isə ərazi relyefinin mürəkkəb olması, ərazinin böyüklüyü və humanizm göstərilmişdir.

Məğlubiyyətlə barışa bilməyən erməni əhalisi bölgədə Azərbaycana qarşı ekoloji terror fəaliyyətləri həyata keçirmişdir. Ərazini tərk edən ermənilər evləri ilə yanaşı meşələri də yandırmışdır.

Nəhayət 25 noyabr 2020-ci ildə noyabr ayının 10-da imzalanmış üçtərəfli Bəyanata əsasən Kəlbəcər rayonu işğaldan azad edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri rayona daxil olmuş və nəzarəti ələ almışdır.

Relyefi

Kəlbəcər Azərbaycanın ən yüksək dağ rayonudur. Ən hündür zirvələri Camışdağ dağındakı zirvə (3724 m) və Dəlidağdır (3616 m). Ərazinin çox hissəsi meşəlikdir. Kəlbəcər qərbdə Ermənistan Respublikası, şimalda Daşkəsən, Göy–Göl, Goranboy, şimali–şərqdə Tərtər, şərqdə Ağdam, Xocalı, cənubda Laçın rayonları ilə həmsərhəddir. Kəlbəcər rayonu faydalı qazıntılarla, o cümlədən qızıl, xrom yataqları ilə zəngindir. Sənaye əhəmiyyəti olan civə ehtiyatları Kəlbəcər rayonundakı Şorbulaq və Ağyataqda yerləşir. Alagöllər, Qaragöl, Zalxa gölü və s. gölləri var. Rayonda əsasən çimli dağ–çəmən və qonur dağ–meşə torpaqları yayılmışdır. Meşələrin ümumi sahəsi 30 min hektara yaxındır.

Coğrafi mövqeyi

Murovdağ (Gamışdağ 3724 m, Böyük Hinaldağ d. 3367m), Şərqi Göyçə, Mıxtökən, Qarabağ silsilələrinin və Qarabağ Vulkanik yaylasının (Dəlidağ d. 3616m) bir hissəsi rayonun ərazisində qərarlaşıb. Qıpçaq aşırımı, Ağababa dağı, Ayıçınqılı, Buzluq dağı, Çilət, Çilgəz, Dikpilləkən, Egeryurd, Gömürdağ, Xocayurd, İlandağ, Keçəldağ, Ketidağ, Kilsəlidağ, Qırxqız dağı, Qoçdağ, Qonqurdağ, Laçın dağı, Məmmədvəli dağı, Oyuqludağ, Rumbahar, Sağsağan, Sarıbulaq, Sarımsaqlı, Siçanlıdağ, Suzluq, Timarri, Yüzbulaq zirvələri də yerləşir. Yura, Təbaşir, Paleogen, Neogen və Antropogenin çökmə, vulkonogen çökmə və vulkan mənşəli süxurlarına Kəlbəcər ərazisində rast gəlinir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)

Qazaxıstanın Aktau şəhərində "Türk Dünyasının Mədəniyyət Paytaxtı - 2025" ilinin rəsmi açılış mərasimi çərçivəsində Azərbaycanın mədəniyyət nazirinin müavini Murad Hüseynovla TÜRKSOY-un baş katibi Sultan Rayev arasında görüş keçirilib.

Mədəniyyət Nazirliyindən AzərTAC-a bildirilib ki, görüşdə TÜRKSOY ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlıq məsələləri müzakirə olunub, həyata keçirilən tədbirlər, gələcək layihə və təşəbbüslər ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb. Eyni zamanda, “Mədəniyyət paytaxtı” ili ərzində təşkilat tərəfindən Aktauda planlaşdırılan fəaliyyətlər haqqında məlumat verilib.

Qeyd edək ki, Aktau şəhəri 2025-ci il üçün "Türk dünyasının mədəniyyət paytaxtı" statusunu 2024-cü ilin noyabrında Türkmənistanın Anev şəhərindən təhvil alıb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(07.04.2025)