Ötən ilin bu günündə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının şərhçisi Kənan Məmmədli 2022-ci il Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Anni Ernonu trofeyə doğru aparan yollardan danışmışdı.

İsveçin paytaxtı Stokholmda 2022-ci il Nobel həftəsi çərçivəsində ədəbiyyat üzrə mükafatın laureatı açıqlananda çoxları təəccübləndilər. Niyə? Əlbəttə ki, mükafata əsas namizəd fransalı yazıçı və şair –dünyaşöhrətli Mişel Uelbek idi. Laureat kimi də hamı məhz onu görürdü. Bu yandan başqa fransız - Anni Ernonun sanki göydən düşərək trofeyi aparması gözlənilməz oldu.

ANNİ ERNO KİMDİR?

82 yaşı var, ən məşhur əsərləri “Hadisələr”, "Boş şkaflar" və "Xarici həyat"dır. Xatırladaq ki, Nobel Akademiyasının təqdimatında deyilirdı: “ Anni Erno bu  mükafatı “xatirələrinin mənşəyini, yadlaşma və kollektiv məhdudiyyətlərini aşkara çıxarmaqda göstərdiyi cəsarət və klinik dəqiqliyə görə” alıb. 1940-cı il təvəllüdlü Erno “Qadın”, “Hadisələr”, “İllər”, “Qızın yaddaşı” və s. əsərlərin müəllifi və bir çox ədəbi mükafatın laureatıdır”.

Beləliklə 10 milyon kron (təqribən 1 milyon dollar) Anni Ernoya qismət oldu.

Əvvəla ondan başlayaq, Anni Erno Azərbaycanda çox məhdud sayda oxuculara tanış olduğu kimi, elə dünyada da az tanınır. Yağlı tikə niyə çox tanınana deyil, az tanınana qismət olsun ki?

FEMİNİZM

Ən sadə məsələ  - "Qadın", "İllər", "Adi ehtiras" kimi avtofiksional romanların müəllifinin laureatlığını yüksək bədii dəyərlərdə axtarmaq düzgün olmazdı, onun yaradıcılığının qızıl xətti ən yaxşı halda feminizm sayıla bilər, qadın mövzusuna  vicdanlı yanaşma sayıla bilər. Nəzərə alaq ki, Anni Ernonun ən məşhur romanı – rejissor Odri Divan tərəfindən ekranlaşdırılmış “Hadisələr” romanı abortlar barədədir. Amma məsələ, əlbəttə ki, heç bunda da deyil.

ABORT QADAĞASI

Anni Erno ekzistensial, sərt, yaralayan və tamamilə qeyri-müəyyən nəsr yazır. Onun əsas qəhrəmanı - ənənəvi oriyentasiya və baxışları olan, gözəl Avropa qadınıdır, amma bu qadın sosial seçimin girovuna bənzəyir.  Onun seçimi dəyişmək hüququ da yoxdur.

Məsələn, "Hadisələr" in əsas personajı Anna tələbədir, hamilədir və tam dalana dirənib: 1963-cü ildir, abortlar qadağan edilib, uşağın dünyaya gəlməsi onu təhsilini tərk etməyə məcbur edəcək, sonra isə çətin ki, təhsilə qayıtmaq mümkün olsun. Uşaqdan imtina üçün kifayət qədər gec müddətdə qız imalə və kanyulinin köməyi ilə gizli abortlar edən həkimin ünvanını ala bilir. Venesiyada sərəyan edən növbəti hadisələr Odri Divanın çəkdiyi filmdə xüsusən qabardılıb:  qışqırmaq qadağandır, anesteziya yoxdur, hətta ağızda bir parça əski də yoxdur, sifət ağrdan deformasiyaya uğrayıb, ətrafda çoxlu qan var...

"Ginekoloji triller" janrında ənənəvi qadın romanlarından fərqli olaraq Erno soyuq intonasiyaya tərəfdardır. Anna yaxşı iş əldə etməyə və layiqli sosial statusa iddia etməyə imkan verən təhsil almaq, yaxud sadə qayğıların dövrəsinə məhkum edilmiş yoxsul fərd olmaq arasında seçim etməlidir. Əlbəttə ki, uşaq dünyaya gətirmək onu ikincilər sırasına yuvarladacaq. Seçim qəddardır, amma qız buna məhkumdur.

UELBEK HARA, ERNO HARA

"Qadın" romanının qəhrəmanı olan yazıçı qadınsa müti, səliqəli, zəhmətkeş və dərindən bədbəxtlik duyan evdar qadındır. Oxucu onu Paris ətrafındakı xəstəxananın geriatrik şöbəsində ölüm ayağında tapır. Amma "Hadisələr"ə qayıdaq. Gizli abort Annanı analıq şansından məhrum edəcək, amma təhsil almağın bədəli belə ağır olmalıdır.

Əslində, qismən də Uelbekin mesajlarını xatırladan Ernonun bədii mesajı məhz bundan ibarətdir. Bəli, söhbət Nobelə əsas iddiaçı olan Uelbekdən gedir. Mükafatsa ona deyil, ona oxşamaq istəyən Ernoya verildi. Təəssüf.

Müasir sosiallıq insanı tənhalığa, kökdən ayrılmaya, öz təbiəti və mənəviyyatı ilə qlobal münaqişəyə sürükləyən ağır patriarxal dünya düzəninin arxa tərəfidir. Feminizm - titanlı qabıqdır, ən azı səni yeməsinlər deyə lazımdır.

KÖHNƏ-YENİ TENDENSİYA

Ernonun mükafat alması, çox yəqin ki, Nobel komitəsinin diqqətini cəlb edən  tendensiyadan xəbər verir. Dünya nə qədər sərsəm olsa da, ənənəvi burjua Avropası insan faciələrinin əsas səhnəsidir. Fransızlar müvəffəqiyyətli Anqlo-Sakson sxemini yenidən kodlaşdırırlar - onu qladiator arenasında, süngüyə keçirilən talelər və bədənlər şəklində göstərirlər. Mövzunun davamı 2021-ci ildə Kannda "Qızıl palma budağı" ilə taclanmış Cülya Dyukurnonun "Titan" əsəri sayıla bilər, orada cismanilik asta təsir edən bombadır, onu zərərsizləşdirmək də mümkünsüzdür.

SİYAHININ SUÇU

Ernonun qələbəsini proqnozlaşdırmaq çətin idi, təkrarlayırıq. Adı çəkili kateqoriyadan danışsaq, Erno daha çox mediada rəqiblərinin kölgəsində qalırdı. Yenə də Mişel Uelbekə qayıdaq. Qonkur mükafatı laureatı, ümumi vətənləri Fransada bir kult yaradan ədib. Hətta İslam dünyasının qatı düşməni Salman Ruşdi öz baxışlarına görə ciddi zərər çəkmişdisədə belə, Ernodan daha şanslı idi. Həmçinin siyahılarda dəhşət kralı Stiven Kinq və postmodernist-virtuoz Vladimir Sorokin də yer alırdı. Favoritlər arasında kanadalılar Enn Karson və Marqaret Etvudla Mariz Konde də var idilər. Sırada ən sonda 82 yaşlı Anni Erno dayanmışdı.

Deyəsən, münsiflər siyahını tərsinə tutub oxudular.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

26 Fevral, 1992

Düşün. Tam da orada başlayacaq hər şey. Bir səhər açacaqsan gözlərini və səndən geriyə heç nə qalmayacaq. Səni sən edən hər şeyi itirmiş olacaqsan. Əslində, bəlkə də elə o gündən sonra başlayacaq sənin mübarizən. Bəlkə də elə o gündən sonra qalib olmaq nədir, öyrənəcəksən. Bütün həyatın sadəcə bir neçə dəqiqə, bir neçə saatdan asılı olacaq...

Günlərdir küçədən gələn güllə, qışqırıq, acı səsləri, qan qoxusu kəsilmirdi. Nə müharibədən, nə də atadan xəbər yox idi. Tozanaqdan göz gözü görmürdü. Onsuz küçəyə çıxmanın da mənası yox idi, hər kəsi əcəlin qucağına atırdı bu acımasızlar. Ev də çox güvənli deyildi, amma nə isə... 

Əslində bu xalq öyrəşib müharibəyə, savaşmağa. Amma nə qədər zaman keçir keçsin, dövr nə olur olsun, ölüm ağırdır...

Nəhayət bugün sükut vardı küçədə. Səhərdən səs-soraq yox idi. 

Aylin gözü qapıda Adəmi görmək istəyirdi. Ancaq nə gələn vardı, nə də Aylinin ümidi. Yan otaqda 3 yaşlı Muradın ağlama səsi xaric heç bir səs yox idi küçədə. Sanki bütün dünya dağılmış, bəxtəbəxt bir onlar sağ qalmışdı. 

Qapı döyüldü. Gəldi... Adəm gəldi!

"Aylin, cəld hazırlaş, gedirik."

"Hara? Nə oldu, nə baş verir? Adəm, yaxşısan?"

"Yox. Ermənilər hər yeri tutur. Canımızı qurtarmaq üçün qaçmaqdan başqa çarəmiz  yoxdur. Muradı götür, tez ol."

Getdilər. Doğma yurdlarını buraxıb getdilər. 

"Qapını bərk bağla. Bəlkə..."

İl 2023. Sentyabr

"Murad, hardasan? Hamı bizi gözləyir. Getmirik?

"Gəldim, gedək. Evin açarını axtarırdım."

"Hə, gedirik... Nurlan sənin evini görəcək, sənin doğulduğun evi görmək üçün elə mən də səbrsizlənirəm."

"Oğlum, gəl. Gedirik yurduma."

İllər öncə ermənilərin hücumlarından qaçarkən bir ayağını itirən 3 yaşlı Murad indi ailəsi ilə Xocalıya qayıdır. "Bəlkə"ni əkiblər və bu səfər bitib. Onlar yurdlarına qayıdır.

Xocalı. Küçələrdə 31 il öncədən qalan töküntüləri gördükcə insanın qanı donur. Muradın gözünə dağıntılar arasında bir oyuncaq ilişir. 6 yaşlı bacısı Sevincin gəlinciyi...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

35-Cİ DƏRC

Ekspertlərdən mətnin davamı gəldi:

- Azərbaycan 1920-ci il aprelin 28-də XI Qızıl Ordu tərəfindən işğal edildikdən sonra Sovet hökuməti Sultanov qardaşlarına qarşı qərəzli mövqe tutub, Sultan bəyin qardaşı Xosrov bəy həbs edilib, Sultan bəyin silahlı dəstəsinin ləğv edilməsi üçün qərar çıxarılıb. Bundan istifadə edən ermənilər Zəngəzurda daha da fəallaşıblar. Həmin dönəmdə Sultan bəyin qəti mövqeyi nəticəsində və Azərbaycan İnqilab Komitəsinin Qarabağ və Zəngəzurda fövqəladə komissarı A.Şirvaninin, onun müavini S.Mahmudbəyovun təklifi ilə həmçinin N.Nərimanovun köməyi ilə Xosrov bəy həbsdən azad olunub. Həbsdən azad olunduqdan sonra Xosrov bəy Türkiyəyə mühacirət etsə də, Sultan bəy Laçında qalaraq ermənilərə qarşı mübarizəsini yenidən davam etdirib. 31 may 1920-ci ildə XI Qızıl ordu hissələri Zəngəzura yeni hücuma başlayıb. 23 iyul 1921-ci ildə Sultan bəyin hərbi dəstələri tərksilah edilib, özü isə İrana qaça bilib.

Baş Hakim səbirsizcəsinə “Onda o Sultan bəy olmazdı ki, bolşeviklərlə vuruşmasın” deyə fikir bildirdi, ekspert rəyi də məhz həmin mövzuya adladı:

-25 iyul 1921-ci ildə Sultan bəyin evi həmyerlisi, bolşevik Ə.Qarayev və Şuşa Qəza İcraiyyə Komitəsinin sədri S.Mahmudbəyov tərəfindən müsadirə edilib. Sultan bəy Türkiyəyə mühacirət etməyə məcbur olsa da, Azərbaycanda Sovet hakimiyyətini devirmək və doğma torpaqları azad etmək arzusundan əl çəkməyib. O, Xosrov bəylə İrana qaçmış milli hökumətin, millətçi müsavat partiyasının üzvlərinə maddi yardımlar göstərib. Sovet hökuməti, onun ən yüksək eşalonlarında yer almış erməni nümayəndələri Sultanov qardaşlarının hər addımını izləyib. Sultan bəy dəfələrlə İran sərhəddini keçərək doğma Laçına gəlirmiş, etibarlı dostları ilə görüşürmüş. Azərbaycan Təhlükəsizlik Nazirliyinə daxil olan məlumata görə, Cənubi Azərbaycanın Larıcan kəndində Sultan bəyin 250 nəfərlik silahlı dəstəsi sərhəddi keçməyə hazır imiş. Sovet hökuməti Sultan bəyin həbs olunması və ya İrandan çıxarılması üçün İran hökumətinə nota verib. Sultan bəy ordusu tərksilah edilərək təklənib, sonra İrandan çıxarılıb. O da məcburən Türkiyəyə - qardaşı Xosrov bəyin yanına gedib. Orada isə təkbaşına heç nə edə bilməyəcəyini anlayıb. Mübarizədən əlini üzməli olan Sultan bəy Türkiyədə də vəfat edib.

Hava tam qaralmışdı artıq. Baş Hakim mikrofonunu işə saldı, sözə başladı:

-Əziz Divan üzvləri, əziz tamaşaçılar, bu gün hamılıqda çox böyük bir müddət sərf etdik, çox gərgin işlədik, tarixin çox mürəkkəb bir dönəminə aydınlıq gətirdik. Bəşər tarixində ən böyük cinayətlərə imza atmış bir şəxsi – Andronik Ozanyanı mühakimə etdik. Hakimlər olaraq ona Divanın kəsdiyi cəzanı elan etmək istəyirəm!

Yaşlı hakim yerindən qalxdı:

-Möhtərəm Baş Hakim, sizdən acizanə sürətdə xahiş edirəm, son olaraq bir qaranlıq məqama da aydınlıq gətirək. Baxın, müttəhim bir qulağı sarıqlı gəzir. Axirət dünyasında hamı onu haçan görübsə məhz belə görüb – bir qulağı sarıqlı. Bunun sirri bilirsinizmi nədədir? Biz Divana başlayanda ilk gündə bu kürsüdən səsləndirdik ki, erməniləri ən çox qorxudan və narahat edən 10 məsələ var. Yox, bu məsələ 11-dir. 11-ci məsələ Andronikin tənzif altındakı qulağı barədə həqiqətdir.

Erməni sırası təlatümə gəldi, Andronik özü yerindən dik atıldı. Amma yaşlı hakim nitqini kəsmədi ki, kəsmədi:

-Andronik Ozanyan 1890-ci illərdə Osmanlı imperiyasına xəyanət etdiyi üçün cəza kimi onun bir qulağı dibindən kəsilib. Onun ən məşhur ayaması Tayqulaq Andronik olub.  Onun şəkillərində, abidələrində indiki ermənilər bunu gizləyir, onu ikiqulaqlı göstərirlər, keçmiş videolarda isə kəsilən qulaq görünəndə fokusu itirərək obyekti dumanlandırırlar. Əlbəttə ki, ermənilər üçün onların ən böyük qəhrəmanlarının tayqulaq olması utanc gətirir.

Baş Meydanı uğultu başına götürdü, Baş Hakim böyük çətinliklə tamaşaçıların səssizliyinə nail ola bildi. Sonra yaşlı hakimin söylədiklərinə reaksiya bildirib yekun nitqini qaldığı yerdən davam etdi.

-Niyyətin hara, mənzilin ora. Qara niyyət mütləq insanı sonda qaranlığa qərq edər. Beləliklə, mən Andronik Ozanyan barədə hökmü elan edirəm, təbii ki, cəzanın nə olduğunu heç elan etməsəm belə hamınız gözəl bilirsiniz. Andronik Ozanyan qeybolunma cəzasına məhkum olunur. Belə ki, onun Axirət dünyasında yaşaması belə yolverilməz və təhlükəlidir.

Hamı ayaq üstə duraraq bu qərarı alqışladı. Baş Hakim xeyli gözləyəsi oldu ki, alqış sədaları bitsin və o, məhkuma söz versin.

Məhkum söz aldığını eşitcək ağır-ağır ayağa durdu, səsini çıxaran kimi tamaşaçılar necə uğuldadılarsa onun səsi eşidilməz oldu. Belədə Baş Hakim insanlardan xahiş etdi ki, qaydalara riayət etsinlər, humanizm göstərib ən antihumanist insana son sözünü deməyə izin versinlər.

Bu dəfə səssizlik yarandı. Andronik xırıltıyla söylədi:

-Əsas dünyadan köçərkən mənim 62 yaşım var idi, 1927-ci il avqustun 31-i idi, ABŞ-ın Kaliforniya ştatının  Riçardson-Sprinqz şəhərində indiki kimi tutqun bir gün idi, öləcəyimi bilib general kitelimi geyinmiş, Rusiyanın, Bolqarıstanın və Ermənistanın təltif etdiyi orden və medalları yaxama taxmışdım. Mən onda qısa vaxt surəsində iki kəz son söz deyəsi oldum. Öncə bu sözləri söylədim: “Mən öz şəxsi həyatımda heç vaxt şəxsi rahatçılığımın, xoşbəxtliyimin ardınca qaçmamıçam. Mən daim yalnız bir şeyə cəhd etmişəm və bir şey naminə mücadilə aparmışam: öz xalqımın azadlığı və rifahı naminə. Mən öz fəaliyyətimin qiymətləndirilməsini belə arzulamıram, yalnız onu arzulayıram ki, xalqım xoşbəxt olsun.” Yaxınlarım mənimlə vidalaşdıqdan sonra isə ölümün nəfəsini hiss etcək daha bir kəlmə söylədim, söylədim ki,  mən öz işimi yekunlaşdıra bilmədim. Bəli, türklərə sonadək qənim kəsilib, türk qanına susayıb bu dünyadan köçdüm. Burada zaman yoxdur, amma Əsas dünyadan gələn müttəhimlər, şahidlər var ki, danışıqlarından belə anlayıram ki, indiki bu real zamanla mənim dünyadan köçdüyüm zaman arasında çox böyük bir məsafə var, yüz ilə yaxınlaşmış ay, il, qərinə məsafəsi var. Mən xəbər tutmuşam ki, indi Ermənistan müstəqil dövlətdir, yenə də türklərlə müharibə aparır, Qarabağı işğal edib, yenə Rusiyanın köməkliyi ilə yaşayır, daxili və xarici siyasət qurur. Amma ondan da xəbər tutmuşam ki, bizim uğrunda vuruşduğumuz amala – Qarabağa sahib olsalar belə, müstəqil dövlət qursalar belə həmmillətlilərim xoşbəxt deyillər. Bax bu məni çox incidir. İnsanlar kasıbdırlar, dolanışıq yoxdur, gənclər gedib müharibədə ölürlər, qalanları da xaricə mühacirətə gedib.

Andronik azacıq susub fikrini tamaladı:

-Bu o anlam daşıyır ki, demək, bizim tutduğumuz yol düz yol olmayıb. Buna sadəcə təəssüflənirəm. Başqa heç nə demək istəmirəm. Heç kəsdən də üzr istəməyəcəyəm.

Yenə tamaşaçılar uğultu qopardılar, Baş Hakim hökmün icrasını tələb etdi, üzü qara örtüklü iki şəxs gəlib Andronik  Ozanyanı səhnənin arxasına apardı.

Və həmin an yenidən möcüzə baş verdi. Leysan yağışı yağmağa, qarğa dəstəsi də qaqqıldaşa-qaqqıldaşa səhnənin üzərində dövrə vurmağa başladı.

Boşalmış kürsülərin arası ilə isə şiş papaqlı bir şəxs əllərini səmaya açaraq şeir deyə-deyə irəliləyirdi.

Bu dəni dünyayə havər eyləmə, bel bağlama,

Uyma xabi-qəflətə, yol üstə getdi karvan.

Ənbiyavü övliyavü üvsiyalar getdilər,

Padşahlar cümləsi xak içrə oldular nihan.

Bu, əllərini səmaya açaraq yağışda islanaraq şeir deyə-deyə irəliləyən şəxs Mir Mövsüm Nəvvab idi.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

Redaksiyamızın poçtuna Sumqayıtda yaşayıb yaradan Şəlalə Adilqızının şeirləri daxil olub. Onların bir qismini bu gün sizlərin ixtiyarına veririk.

Gedişin də möhtəşəmdi ürəyimdə; 

Gedən sənsən...

Tufan qopur gözlərimdə;

Gedən sənsən... 

İstəmirəm, söyləmə də

Gedişinin səbəbini...

Sus! 

Səmtini də demə mənə 

Gedəcəyin uzaq yerin... 

Baxmaram

Heç nəyə, heç kimə;

Mən də gedərəm səninlə.

Gedərəm...

“Sənsiz yaşamaram!” sözümə 

Sahib çıxaram! 

Dolayaram dikdabanıma dünyanı, 

Çiynim üstdən arxaya ataram...

Və...

Və harda olsan,

Gəlib səni taparam!

***

Gözlərimə mil çəkərəm;

Əksin görən olmasın...

Dilimdə tikan əkərəm;

Adını bilən olmasın...

...Külli-aləm nakam qalsın

Sevgimiz boyda sirdən... 

Sus! 

Sən də pıçıldama eşqimizi dənizə... 

Büküb-bürmələyib əmanət etmişəm

Eşqimizi ömür düyünçəmizə... 

Sus! 

Adını dilimdən, 

əksini gözlərimdən,

səni ürəyimdən oğurlayan

pisniyyət fələk oyanar birdən...

***

Adına şəhadət gətirdim,

Rəsminə tapındım sənin...

Bir ağac əkdim adına,

Bir arzu kəsdim qurbanlığına... 

Belə sevdim səni, əzizim; 

Belə aldandım sənə...

Üzgünəm...

Günahkaram, 

Bidətçiyəm, bilirəm... 

Səni gözəl sevdiyim üçün

Allah babadan üzr istəyirəm...

***

Cənab yeməkpaylayan,

Menyunuzda eşq varmı? 

Ədviyyatı səadətdən,

Sousu azadlıq olsun... 

Əlimi silməyə kağız gətirmə,

Göz yaşı bəsimdi; sevincdən olsun! 

Eşq bulağının suyundan dəmlə çayı,

Süz ovcuma; 

Ömrə gəlib-gedənlərə 

Yetməz fncan sayı... 

Şokolad kağızından qəhqəhə çıxsın,

Dişləyim, ruhuma cüt qanad taxsın... 

Uçum-uçum göylərə,

Ömür də Tanrı payı...

...Cənab yeməkpaylayan, 

Hesabı yaz... Oldumu?  

...Bir ömür xərcləmişəm,

Hesabın düz oldumu?

***

Sonunda sevdalıların 

Muradına yetdiyi nağılları söylə mənə...

Arzulardan çay dəmləyim...

Xəyalları film kimi izləyək... 

Deyək-gülək...

Ümidlərin dibçəyinə sevinc göz yaşı tökək... 

Sonra... 

Sonra da çıxaq vüsal şəhərinin 

Ən yüksək nöqtəsinə...

Ordan seyr edək həqiqəti; 

Ayrılığın ulduz –ulduz parladığı zülməti...

***

Ana

Anı yaşamağa qoymayanda

Uşaqlığı itiririk... 

Bircə anda böyüyürük... 

Ata

Ömrü çərçivəyə salanda

Özümüz qırırıq qanadımızı...

Arzularımızın önünə

“qırmızı xətt” çəkirik...

Qardaş

Önümüzdə “qara daş”dısa,

"Zəncirlənmiş Prometey" 

xəyali dostumuz olur...

Bacı

Olmayanda “səbir daşı”mız,

Həmdərdimiz “Kerri bacı”,

Dərdimiz qorxusuz olur...

 ***

Gözünün yaşı söndürər

Yaşam eşqini; ağlama!

Gülüşün gülə döndərər

Ovcundakı dərdini: ağlama! 

Bil ki, 

Ömrə gələn gedəsidir; gülümsə... 

Sev ki,

Sevgi dünyalararası 

Savaşın atəşkəsidir; gülümsə...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə Biri ikisində layihəsində bu gün sizlərə Əlizadə Nurinin “Ver sözə ehya ki...” adlı essesini təqdim edəcəyik.

Ədəbiyyat və Əbədiyyət sözləri arasında təkcə söz oxşarlığı, forma yaxınlığı yox, həm də ciddi bir mahiyyət, məna oxşarlığı, linqvistik qohumluq axtarmaqdan özümü saxlaya bilmirəm. Əbədi olmayan hissin, duyğunun, obrazlı təfəkkürü ifadə edən sözün Ədəbiyyatın içində nə işi? Əbədi olmayan Ədəbiyyat da deyil, – olsa, bu, nonsensdir!

Ədəbiyyat bəzən illüzor, utopik xoşbəxtliklər vəd etsə də, hər halda, cəzbedicidir. Çörçilsayağı yanaşsaq, axı ondan yaxşısı da yox hələ!

"Heç bir insanın ömrü Bodlerin bir misrasına dəyməz" deyib Akutaqava. Öz təlatümlü fiziki ömrünü poeziyayla harmoniyada keçirən Bodlerin bir misrası neçə-neçə "obıvatel"in, ömrünü "zövqü-səfa"da keçirən meşşan xislətlərin ömründən üstün deyilmi?

Ərəblərin bir sözü var: "Məna arı bətin hinar", yəni hər bir şairin, sözün içinə hopmayan, pünhan saxlanılası sirri də olmalıdır. Bir gün mən də özümə və yaxın çevrəmə söz verdim ki, daha şeirin daşını atacam. Bəzi sirlərimi özüm üçün saxlayacam. Ancaq şeirin "daşı" çox ağır imiş – onu atmağa gücüm çatmadı...

Bir sevgi şeirimdə deyildiyi kimi:

Nə yaxşı, unuda bilmədim səni –

Nə yaxşı, durmadım sözümün üstə...

İfrat dərəcədə özümdən razı adam olmasam da, heç təvazökar da deyiləm (ona görə yox ki, indi təvazökarlıq dəbdə deyil). Məncə, sənət adamı daxilən saf, mükəmməl olmalıdırsa, bu, onun zahiri görünüşünə də nüfuz etməli, zahiri xoşluq, daxili məmnunluq yaratmalıdır. Sənət adamı kasıb olmalıdır moizəsi, Markes demişkən, əclafların fikridir (necə ki, nasionalizm əclafların son sığınacaq yeridir).

Həyat kimi, ölüm də poeziyanın ədəbi mövzularındandır. Qədim Zen-buddist fəlsəfəsində belə bir fikir var: "Həyatımız uzun ölümümüzdə qısa fasilədir". Yaradıcılıq bir az da öz gücünü ölümdən alır. Həyat insanın nazını çəkdiyi kimi, insan da ölümün nazını çəksin gərək!

Qəribə səslənməsin: Fikrimcə, insan elə bir həyat yaşamalı ki, ölümə layiq olsun! Insan bəzən bu dünyada axtardığı sakitliyi, rahatlığı gedib ölümün ağuşunda tapır... Həm də axı Puşkin demiş: "Dünyada xoşbəxtlik yoxdur, azadlıq və rahatlıq var". Bir də hələ 740 il əvvəl böyük Mövlanə deyirdi: "Onun adına ölüm deyib bizi qorxutmayın, onun ki adı qovuşmaqdır; haqqa, Tanrıya qovuşmaq!"

Nə badə bu fani dünyada "tamah"a tamah salasınız:

Dərdi dünya olanın

Dünya boyda dərdi var.

"Dahi şairlərin olması üçün dahi oxucular lazımdır" – unutmuşam bu kimin fikridir, amma hər halda, müəlliflə mübahisə edərdim. Dahi oxucuların olması dahi əsərlərin yaranmasından sonrakı mərhələyə aiddir. Əslində, ədəbiyyatın "Xam torpaq"larına elə bədii toxum əkmək lazımdır ki, yetişən məhsulun alıcısı (oxucusu) çox olsun. Həm də ədəbiyyat elə müqəddəs "qab"dır ki, ağzınacan dolu olsa belə, (gözəl əsərlərlə) o qaba qiymətli nəsə qoymaq istəsən, qabda mütləq yer tapılacaq!

Bayaq ölümdən danışdıq, təxminən "ölüm bir qadın kimi dünyaya sığal çəkir" – dedik, ədəbiyyat da insan ruhuna, hiss və duyğulrına, əxlaqına sığal çəkən fövqəl və xarüqəladə bir hadisədir, ilahi bir ştampdır...

Bu illər ərzində nəyi dərk etdim? Dərk etdim ki, Tanrının yanından gələn Sözün ayağına durmaq lazımdır! Mövlanə demişkən:

Aqil odur, yazıb qoya bir əsər,

Bir əsər qoymayanın yerində yellər əsər...

Puşkin "poeziya əxlaqdan ucadı" deyirdi. Amma bu o demək deyildi ki, poeziya əxlaqsızdı. Əksinə, poeziya bütün əxlaqi göstəricilərin, mənəvi dəyərlərin barometridir. Əxlaqdan kənar yerdə ədəbiyyat yoxdur! Yoxdur!..

Eşq uğrunda ölmək özü eşqdi!.. Yox, mən sizi eşq uğrunda ölmək yox, yaşamaq üçün ədəbiyyatın kölgəsinə çağırıram...

P.S. Azərbaycan şairi Əlizadə Nurinin həyat və yaradıcılığı haqqında Türkiyənin paytaxtı Ankarada kitab çap olunmuşdur. İlkin Qulusoyun və Həbibə Ayın həmmüəllifi olduğu kitab "Çağdaş Azərbaycan şairi Əlizadə Nurinin şiir dünyasına yolculuq" adlanır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

10 oktyabrda dünyaya gələn və dünyadan köçən məşhurlar kimlərdir? Bəs bu günə hansı əlamətdar hadisələr təsadüf edir? Bu gün hansı bayramlar qeyd edilir?  Beynəlxalq təqvimə görə bu günün ən əlamətdar hadisəsi Cüzeppe Verdinin doğum günü, biz azərbaycanlıların məntiqinə görə isə bu günün ən kuryoz təntənəsi  ermənilərin qeyd etdikləri bayramdır. Təfsilatlar yazının içində.

10 oktyabr. Ümumdünya psixiki sağlamlıq günü

1992-ci ildən qeyd edilən bu gün diqqəti psixiki xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlara yönəltmək məqsədi güdür. Hazırda dünyada 450 milyon insan bu cür xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Qərb ölkələrində hər yeddinci adam ya paranoiddir, ya şizofrenikdir, ya da depressiya, yaxud alkoqolizmdən müalicə alır. Psixiki xəstəliklərin əsas səbəbkarı isə stress adlı düşməndir, o düşmən ki, günümüzün əsas mənfi qəhrəmanıdır.

10 oktyabr. Ümumdünya Ölüm hökmüylə mübarizə günü

“Ölüm hökmü” vəhşi və qeyri-insani praktikadır. Ona 21-ci əsrdə yer yoxdur”. BMT-nin 8-ci Baş Katibi Pan Qi Munun çağırışındandır bu cümlələr. Qeyd edək ki, Ölüm hökmü əleyhinə Ümumdünya Koalisiyası 2002-ci ildə Romada yaranıb, bura 150 təşkilat daxildir.

Bu gün dünyada cəmi 65 ölkədə ölüm cəzası qalır. Onlardan birinin də demokratiya ixracatçısı hesab edilən ABŞ-ın olması təbii ki, təəccüb doğurur. Bəli, ABŞ-ın 32 ştatında hələ də insanlar edam edilir. Ən çox icra edilən ölüm hökmünə bilirsiniz hansı ölkələrdə rast gəlinir? İran, İrak, Səüdiyyə Ərəbistanı və Misirdə - ; müsəlman ölkəsində. Növbəti ölkə isə Çindir.

10 oktyabr. Beynəlxalq Sıyıq günü

World Porridge Day - Beynəlxalq Sıyıq günü oktyabr ayına xüsusi gözəllik verir. Bu günü əksər dünya ölkələri qeyd edir. Ən populyar sıyıq isə bilirsiniz hansıdır? Təbii ki mannı sıyığı. Amma bizim öz milli sıyıqlarımız da var, birinə südlüaş, digərinə xəşil deyirik. Ən dadlı da elə öz milli sıyıqlarımızdır.

10 oktyabr. Ermənilərin bugünkü bayramı

İndi sizə bir şey deyim, ancaq gülməyin. Bu gün Ermənistanda kimyəvi qoşunlar günüdür. Bunlar yəni belə dərinə gediblər ki, hətta ABŞ, Rusiya kimi hərbi derjavalar belə ayrıca qeyd etmədiyi kimyəvi qoşunlar gününü qeyd edirlər? Hanı bunların kimyəvi silahları, poliqonları, hanı xüsusi hazırlıq məktəbləri? Neçə mütəxəssisləri var bu sahədə? Gülünc və absurddur, gözə kül üfürmək buna deməzlərmi?

Sizdən kim lətifə söyləməyi xahiş etsə ona bax bu lakonik lətifəni söyləyin: 10 oktyabr - Ermənistanda kimyəvi qoşunlar günüdür.

Və digər

1963-cü ilin bu günündə məşhur türk aktrisası Hülya Avşar dünyaya gəlib.

1943-cü ilin bu günündə ingilis yazışısı Corc Oruel ilk dəfə “soyuq müharibə” terminindən istifadə edib.

1933-cü ilin bu günüdə ABŞ universamlarında ilk dəfə yuyucu vasitə - “poroşok” gözə görünüb.

Dreft adlı bu vasitənin üzərinə də belə yazılıbmış: “Möcüzə molekulun sayəsində parçadan çirki sovurub çıxarır”.

1919-cu ildə Antanta RSFSR-ə qarşı iqtisadi sanksiyalar elan edib. 1875-ci ildə rus yazıçısı Aleksey Tolstoy (Lev yox a) dünyasını dəyişib.

1813-cü ildə dünyaşöhrətli italyan bəstəkarı Cüzeppe Verdi dünyaya gəlib.

680-ci ildə Məhəmməd peyğəmbərin nəvəsi  - Əli ibn Abu Talibin oğlu, 3-cü şiyə imamı Hüseyn ibn Əli işıqlı dünyadan köçüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

 Uraqan Abdullayev, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu məqalənı yazıçı və blogger olan Diamond Tema-nın “Sosial Darvinizm nədir? – Sadə xalqa düşmən olanlar” adlı sənədli bəlgəsəlini tərcümə edərək onun əsasında hazırlamışam.

Yevgenika prosesi - Soyqırımla eynimənalı bir qavramdır. İnsanlığın yaxşılığı bəhanəsiylə bir irqi və ya soyu ya tamamən yox etmək, ya da kölələşdirmək, alt insane etmək deməkdir. Bu qavram Antik Yunanıstan dövründə ortaya atılmış və davamında da Fransis Qalton (İngiltərənin Kraliça Viktoriya çağında yaşamış çoxşaxəli bir İngilis alimidir) kimi insanlar buna məşhurluq qazandırmışdır.

Misal üçün:

Əgər bir uşaq əlil doğulduysa o uşaq böyüdülməməli, çünki əlil böyüyən bir uşaq nə savaşa bilər, nə də dünyaya bir şey qata bilər. Həmçinin toplumun imici və ya gücü baxımından şikəst fərdlər uzaqlaşdırılmalı, yalnız ən yaxşı və ya ən güclü olanlar həyatda qalmalıdır.

Bu məntiq Spartak xalqında da keçərli idi və 300 Spartalı filmində də göstərildiyi kimi “yetərsiz” sayılan körpələr uçurumdan aşağı atılırdı. Çünki Spartak qüvvətli fərdlərdən təşkil olunmalı idi. Yəni zəiflərə yer yox idi. Baxıldığında heyvanlar aləmində də buna bənzər bir balans ilə qarşılaşırıq. Zəif olanlar sürüdən uzaqlaşdırılırlar, ya da ən arxada buraxılırlar. Beləcə, hansısa ovçu olan vəhşi heyvan gəldiyində ilk onları yemiş olur, qüvvətli olanların isə sağ qalma ehtimalı daha da çoxalırdı, zira qüvvətli olanların həyatda qalması daha önəmlidir. Zəiflər və şikəstlər isə xərclənə bilən varlıqlardır.

Eyni zamanda heyvanlar cüt axtararanda da buna bənzər bir məntiqlə irəliləyirlər.

Misal üçün, aslanlar və ya digər heyvan növlərində dişilər qüvvətli və ya iri erkəklərlə cütləşmək istərlər. Çünki onlardan olacaq balalar da qüvvətli və ya iri olacaqlar. Beləcə, ən güclü və ya qüvvətli olan fərd ailəni qoruya biləcəkdir. Zatən təkamül müddətində də özünü qoruya bilən və ya çevrəyə uyğunlaşa bilənlər həyatda qalmışlar. Buna “survival of the fittest”, yəni ən uyğun olanın həyatda qalması deyilir.

Zəif olan və çevrəylə ayaqlaşa bilməyənlər isə ələnmişlərdir. Hansı ki, “bəzi nəsillər ortadan qalxdı və ya heyvanların soyu tükəndi” deyərlər, bax bu söy tükənməsi çevrəyə adaptasiya ola bilməməkdən qaydaqlanır.

Bəlkə də, heyvanlar instinktiv olaraq zəif və ya şikəst övladlarını bilərəkdən bəsləmirlər. Təbii ki, bu vəziyyət bütün heyvan növləri üçün keçərli deyil, amma əsasən heyvanlar ən uğurlu övladlarını bəsləməklə məşğul olurlar. Amma bizlər heyvan deyilik, ən azından belə olmadığımızı iddia edirik. Hətta çeşidli mifologiyaların da dəstəyi ilə “insanlıq gəlmiş keçmiş ən qiymətli əşrəfi məxluq dediyimiz üstün varlıqdır. Buna görə də insanlar heyvanlarla bərabər deyildir” deyə düşünülür.

Lakin təməldə insanlar da ekosistemin bir parçasıdır və Aristotelin də deyimi ilə “İnsan siyasətçi bir heyvandır”, ya da “düşünüb danışan bir heyvandır.” Yəni nə qədər özəllik əlavə ediriksə edək, insan da bir heyvandır. Bu səbəblə bəzi insanlar “görəsən, bizim də təbiətimiz bəzi heyvanlarda olduğu kimi güclülüyü qəbul etmək və zəifi rədd etmək olar bilərmi?” deyə sual verirlər və buna dair bəzi nümunələr göstərirlər.

Misal üçün, həmişə əsgərlikdə və ya iş həyatında xilasedici bir adama ehtiyac duyarıq və qüvvətli olanın arxasınca gedərik. Qadınlar isə təkamül prosesində hər zaman qüvvətli kişilərlə yatmaq istəmişlər və hal-hazırda qüvvət dediyimiz şey pul, şöhrət və ya ağıl kimi nəsnələrdir. Buna görə də populyar kişilərin, pullu kişilərin və ya zəngin kişilərin ətrafında bir çox qadının olması, yaxud bir çox qadının bunları arzulaması olduqca normaldır. Çünki qadınlar çoxalma mərkəzli baxarlar və “əgər mənim bir uşağım olacaqsa bu adamdan olsun” deyərlər. Yəni ən qüvvətli olanla cütləşmək istərlər. Kişilər isə sadəcə çoxalma məqsədi ilə baxmadıqları üçün daha gözəl, daha cazibədar qadınlarla bir arada olmaq istərlər. Qısacası, ümumilikdə insanlar üst təbəqədə olanlara (Misal üçün, müdir, lord, kral və ya millət vəkili) ya da daha zəngin və ya daha nüfuzlu insanlara sayğı duyarlar. Bu cür insanlar hər zaman toplum tərəfindən qiymət görərlər. Bu baxımdan insan həm qüvvətli olmaq istəyən, həm də qüvvətli olana həris olub onun arxasınca gedən bir varlıqdır. O halda tək bir insandan ziyadə bütün insanlığı xilas etmək və ya daha yüksəyə çıxartmaq məqsədi üçün niyə mübarizə aparmayaq? Və bu mübarizədə yeri gəldiyində nə üçün bəzi fədakarlıqlar etməyək?

Həm baxıldığında zatən bütün həyatımız bir mücadilə verməkdən və ya bizdən daha zəif olanları yox etməkdən ibarət deyilmi? Bir düşünün, 20-25 yaşlarında orta hallı bir gəncin sağlam bir şəkildə həyatda qala bilməsi üçün, görəsən, neçə ton pendir, neçə ton süd və neçə ton ət yox edildi? Görəsən, bizlər neçə min dənə toyuğu yemişik və bizim həyatda qala bilməyimiz neçə min heyvana başa gəldi?

Qısacası, sizin bu günlərə gələ bilməyiniz üçün neçə saysız heyvan həyatını itirdi. Həmçinin heyvani qidaları buraxmağınız belə heç bir nəticə vermir. Çünki yediyiniz bitkilər də, bir növü canlılardır. Bununla yanaşı isinmək üçün yandırdığımız odunlar, evimizdə, mebel və yataqlarımızda istifadə etdiyimiz yorğan döşəklər, bundan əlavə yazdığımız bütün dəftərlər, oxuduğunuz bütün kitablar, bir sözlə həyatımız boyunca xərclədiyimiz hər şey təbiətə aiddir. Həmçinin geyindiyimiz qiyafətlər, ayaqqabılar, çantalar, kürklər, yəni istifadə etdiyimiz nə var nə yox, hamısı təbiəti sui istimal etmək və öz xeyirimizə istifadə etmək məqsədi ilə bizə gəlib çata bilir.

Zatən insan dediyimiz ali varlıq, digər canlıları yox edən, ya da onları istismar edən bir varlıqdır. Başqa cür həyatda qala bilmir, belə ki, öz içində belə döyüşməyə başlayır.

Din, dil, irq, toplum, milliyyəti göstərərək çeşidli bəhanələrlə və ya öz qrupunun rifahı məqsədi ilə başqa bir toplumu, başqa bir insan qrupunu yox edir.

Bu gün bizim qəhrəman, yaxud fateh adlandırdığımız adamlar minlərcə adamı qətlə yetirməklə o mərtəbəyə çata bildi. Bizim bu gün öyünə-öyünə anlatdığımız imperatorluqlar əsasən bir qan gölü üzrində qurulub. Ümumilikdə götürəndə hər padşahın dövründə 5-10 ildə bir hansısa döyüş, yaxud onlara qarşı olunmuş hücumlar və ya işğallar baş verib. Qısacası, insanlıq tarixi qətliamlar üzərinə qurulmuşdur.

Heyvanlar aləmində canlılar dişlə, pəncə ilə bir-birini yox edir və qarınları doyduğunda da dayanırlar. Amma bizdə heç elə bir vəziyyət yoxdur. Bizlər nə qədər özümüzə heyvan deyil, üstün bir varlığıq desək də, əsasən heyvanlardan daha vəhşi və daha aşağı olduğumuz dönəmlərimiz də olur. Və bizlər dişlə, pəncə ilə deyil, siyasətlə, politika və yalanlarla bir-birimizi məğlub edirik. Sənədli bir filmə baxdığımızda yırtıcı heyvanlar hansısa otyeyən qrupa hücum etdikdə bir-iki dənəsini öldürüb öz aralarında bölüşməyə başlayırlar. Yəni bütün sürünü qətlə yetirmək, ya da əsir almaq kimi bir qayələri olmur. Amma insanlara nəzər yetirdikdə uzunmüddətli planlar və uzun vadəli işgəncələrlə birlikdə bir növü caniliklərlə qarşılaşırıq. Bu da yetmir, heyvanlar həyatda qalmaq üçün hücum edib ovçuluqla məşğul olduğu halda biz insanlar öz ideallarımız uğrunda hücumlar etməyə başlayırıq və qəribə bəhanələr gətirərək üzərini ört-basdır etməyə çalışırıq. Yəni bir imperator hansısa bir ölkəyə hücum edərkən xalqının yaxşılığı üçün etdiyini söyləməyə başlayır və yaxud “onlar bizə hücum etməsin deyə öncədən tədbir aldıq” deyərək əslində pis bir günahı “xalqının rifahı” adlandıraraq danışmağa başlayır.

Ümumilikdə, bütün imperatorluqlar makiavelistdir, yəni dövlətin uğruna gedən yolda hər şey mübahdır prinsipi ilə yaşayırlar. Normal şərtlərdə hansısa yaxınını öldürmək günahdır, lakin məqsədin dövlətin marağı naminədirsə, yaxud ölkədə ikibaşlılığı yox etməkdirsə, yəni daha böyük bir yaxşılıq uğruna fədakarlıq etməkdirsə bu normal sayılır. Beləcə, dövlətin stabilliyini ayaqda saxlamaq üçün nə qədər kəllə aldığının heç bir önəmi yoxdur, çünki ən sonunda qalibsənsənsə bunun hesabını heç kim səndən almayacaq. Zatən tarix dediyimiz şey də kimin haqlı, yaxud kimin doğru yolda olduğunu göstərən bir elm deyildir. Məktəblərdə öyrədilən tarix belə kimin qazandığını, kimin uğurlu olduğunu göstərən bir təmələ sahibdir. Buna görə də qüvvətli olan tərəf hər zaman haqlı olaraq anladılacaqdır. Digər bir ifadə ilə güc qanundur.

Başqa bir misal ilə davam edək. Mən daha çox meyvəm olsun deyə qonşunun bağına hücum edib oradan oğurluq etdikdə bu cinayətdir, hesabı sorulacaq, lakin biz bir ölkə olaraq başqa bir ölkəyə hücum etdiyimizdə daha çox torpaq, daha çox qızıl və ya daha çox qənimət yağmaladığımızda bunu bütün toplum halında etdiyimizə görə kimsə hesabını sormayacaqdır və bu cinayət sayılmayacaqdır. Hətta ürəyi istəyənlər bunu yaxşılıq etmək kimi göstərə biləcəkdir. “Yəni biz getdik, bəlkə, 1000 nəfər insane öldürdük, milyonlarla insana zərər yetirdik, şikəst buraxdıq, amma məqsədimiz mədəniyyət götürmək idi, biz onlara yardımcı olmaq istəmişdik” - Dünya tarixi bunlarla qaynayır, hətta soruşanda Amerika belə İraqa mədəniyyət götürdüyünü, insanlıq götürdüyünü iddia edir.

Eyni zamanda elm adamlarını canlı-canlı yandıran inkvizisiya məhkəmələri də bu insanların şeytanla anlaşdıqlarını, xalqın yaxşılığına görə bu adamların öldürülməsi gərəkdiyini müdafiə edir. Bu kimi nümunələri saydıqca bitməz. Qısacası, insanlar minlərcə ildir “survival of the fittest” məntiqini tətbiq etmiş və hər daim qüvvətli olan ayaqda qalmış, ən zəif olan isə yox olub getmişdir.

Ardı var...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən ani səslənən musiqi səni  ötüb keçən zamana səfər etdirər. Gözlərində reallıqda olanlar yox, görmək istədiklərin canlanır. Həmin an zamansızlıq qatarının sərnişini olursan. Bundan xəbərin varmı? 

Keçmiş zamanı xəyalən indiki zamana yükləyirsən. Həmin anda nə hiss etdiyini yalnız özün bilirsən... Bir xatirə bitir, biri başlayır. Bir vaxt ayılırsan ki, musiqi bitib, sən isə elə bil yuxudan elə indicə ayılmısan. Ürəyinin ritmləri sürətlənib və sıxıntı, qəhər səni öz dəmir əlləri ilə var gücü ilə boğur. Musiqi bitməsəydi, bəlkə də, "bu dəmir əllər" "axrına çıxacaqdı".

Qəribədir deyilmi? Özümüz öz arzumuzla əcəli çağırırıq. Maraqlısı budur ki, bu əcəli həyatımız boyu dəfələrlə çağırırıq. Fiziki ağrı duymasaq da, ruhumuz ağrıdan səssiz fəryad qoparır. Ən böyük ağrılar da hələ bu səssiz ağrılardır.

Ağrı və sən... Sanki dünyanın ən ağır çəkili döyüşçüsü ilə döyüşə atılırsan. Dilin: "mən məğlubam, ümidinsə, sən qalibsən söyləyir". Nə yaxşı ki, ümid sonda ölür. Ümidsiz biz canlı ölü olardıq və məqsədsiz, ruhsuz, əzab adlı kəfənə bürünüb yaşayardıq.

Aleksandr Düma: "Uğurun iki səbəbi var: səbir və ümid"- söyləmişdir. Aristotel demiş- səbir acı olsa da, meyvəsi şirindir. Bəli, səbrin arxasında enlikürəkli dağ kimi gözləyən ümid varsa, uğura yaxınıq, deməli. Ümidlərinin başını qəssab bıçağı ilə kəsənlər öz şah damarlarını kəsənlərdir. Ümidlərini dəfn edənlər çoxdan gözlərini qara boya ilə boyayanlardır. Onların qəlb gözləri də kordur, çünki onlara istiqamətlənən nuru görmürlər. Gecənin can verərək gündüz adlı ağ kəfənlə bürünməsini belə görmək istəmirlər. 

Ümidləri öldürməyək, arzuları söndürməyək. Arzular  sönməz Günəş kimi taleyimizə nur saçsın. Ümidsiz qalıb acı göz yaşlarımızı selə döndərməyək, buludun sevgidən doğan göz yaşında göy qurşağını görəcək qədər gözlərimiz açıq olsun. Qəlbimizi buzdan qəlibə çevirməyək. Ürək bizi yaşadır, ona da yaşama haqqı verək.

Yaşayaq, yaradaq və yaşayıb-yaradanlara ilham verəcək qədər güclü olaq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2023)