Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir vaxtlar Ümummilli lider Heydər Əliyevin müəllimi olmuş görkəmli alim, Əməkdar elm xadimi, Əməkdar müəllim, akademik Feyzulla Qasımzadənin anadan olmasının 125 illiyidir və bu münasibətlə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və AMEA-nın təşkilati dəstəyi ilə

“Akademik Mirzə Feyzulla Qasımzadə: iki zirvənin fatehi – Alim və müəllim” mövzusunda yubiley tədbiri keçirib. 

Yazıçılar Birliyinin “Natavan” klubunda təşkil olunan tədbirdə dövlət və hökümət nümayəndələri, elm və mədəniyyət xadimləri, tanınmış ədəbiyyatşünas alimlər, yazıçı və şairlər, eləcə də ədibin ailə üzvləri iştirak ediblər. 

Tədbiri giriş sözü ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun Baş direktoru, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi İdarə Heyətinin üzvü, Avrasiya Millətlər Assambleyası Ədəbiyyat Şurasının həmsədri Varis açaraq görkəmli alimin mənalı ömür yolundan, çoxşaxəli fəaliyyətindən danışıb. 
Akademik Feyzulla Qasımzadənin yaradıcılığını yüksək qiymətləndirən Varis onun şəxsiyyət bütövlüyünə, zəngin daxili mənəviyyata malik alim və pedaqoq olduğunu vurğulayıb. Bildirib ki, A.Bakıxanov, N.B.Vəzirov, M.F.Axundov, M.Ş.Vazeh, Əbülqasım Nəbati və neçə-neçə mütəfəkkirlərimiz müstəqil tədqiqat predmeti kimi Feyzulla Qasımzadə tərəfindən araşdırılmışdır. 

Sonra Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin katibi, Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev çıxış edərək Azərbaycan xalqının zəngin ədəbiyyatı, incəsənəti, mədəniyyəti və tarixi ilə haqlı olaraq hər zaman fəxr etdiyini vurğulayıb. O, görkəmli ədiblərin yaradıcılıq yolunun gənc nəslə tanıdılması və təbliği baxımından bu cür tədbirlərin əhəmiyyətini qeyd edib. 

Elm aləmində xidmətləri ilə seçilən, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığını dünya səviyyəsinə çıxaran akademik Feyzulla Qasımzadənin zəngin elmi irsi barədə məlumat verən Çingiz Abdullayev onun milli elmi kadrların hazırlanması, gənc nəslin yetişdirilməsi sahəsindəki xidmətlərindən bəhs edib. Bildirib ki, görkəmli alimin rəhbərliyi ilə 30 elmlər doktoru, 120-dən çox elmlər namizədi yetişdirilib.
Xalq yazıçısı Çingiz Abdullayev qeyd edib ki, akademik Feyzulla Qasımzadə Azərbaycanda yeni ictimai-siyasi sistemin məhsulu kimi formalaşan bir dövrün - bütöv bir yüzilliyin ədəbiyyatının ümumi inkişaf istiqamətini və mərhələlərini əks etdirən “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” adlı fundamental tədqiqat əsərini 3 dəfə çap etdirib. Həmçinin bu yüzillikdə yaşayıb-yaratmış böyük sənətkarlar, mütəfəkkirlər haqqında monoqrafiyalar yazıb. O, 600-dək elmi məqalənin, 34 kitabın müəllifi olub. 

Tədbirdə Milli Məclisin deputatı, Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı ədəbiyyatşünaslıq elminin yaradıcılarından olan akademik Feyzulla Qasımzadənin elmi-pedaqoji fəaliyyətindən danışıb, onun böyük bir elmi məktəb yaratdığını söyləyib.
Xalq şairi Sabir Rüstəmxanlı bildirib ki, akademik Feyzulla Qasımzadə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin, xüsusilə də XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin araşdırılaraq elmi müstəviyə gətirilməsində və təbliğ olunmasında müstəsna xidmətlər göstərib. O, Mirzə Fətəli Axundzadə və digər ədiblərimizin yaradıcılığı ilə bağlı ciddi tədqiqatlar aparıb.

Akademik Feyzulla Qasımzadənin ədəbiyyatşünas alim olmaqla yanaşı, Azərbaycan ədəbiyyatını sistemləşdirərək ali məktəblər üçün dərslik hazırlayan, bütöv bir ədəbiyyatşünas  və tənqidçilər nəsli yetişdirən böyük bir pedaqoq olduğunu deyən Sabir Rüstəmxanlıonun gərgin elmi axtarışlarının nəticəsi olan "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" dərsliyini həmin dövrün ədəbiyyatının öyrənilməsi baxımından əvəzolunmaz elmi mənbə hesab  edib.

Daha sonra çıxış edən Milli Məclisin deputatı, Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin direktoru, akademik Nizami Cəfərov bildirib  ki, Feyzulla Qasımzadə Azərbaycan ədəbi-elmi fikrində ədəbiyyat tarixçisi kimi tanınan ilk alimlərdən biridir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin zəngin və məhsuldar bir mərhələsi olan XIX əsr dövrünün ilk və əsaslı tədqiqi bilavasitə onun adı və fəaliyyəti ilə bağlıdır. 
“XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixini Mirzə Feyzulla Qasımzadəsiz təsəvvür etmək qeyri–mümkündür. Alimin o dövrdə tədqiqatları olmasa idi, XIX əsrşünaslıq ədəbiyyatı da olmazdı”, - deyən akademik Nizami Cəfərov Feyzulla Qasımzadənin türk ədəbiyyatına, Osmanlı ədəbiyyatına, hətta aşıq ədəbiyyatına dərindən bələd olduğunu diqqətə çatdırıb. Bildirib ki, akademik Feyzulla Qasımzadənin namizədlik dissertasiyası Mirzə Fətəli Axundzadənin həyat və yaradıcılığı barədə olub və o, ədibin yaradıcılığını sistemli şəkildə dərindən araşdırıb. 

Akademik Nizami Cəfərov qeyd edib ki, görkəmli alim əsərlərini sovet dövrü ideologiyasının qəbul edə biləcəyi hüdudda qələmə alıb. O, Azərbaycan ədəbiyyatının həm tarixi, həm də nəzəri məsələləri ilə məşğul olaraq sonrakı ədəbiyyatşünaslar üçün örnək rolu oynayan fundamental əsərlərin müəllifidir. 

AMEA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun direktoru, akademik Teymur Kərimli isə çıxışında Feyzulla Qasımzadənin klassik ədəbiyyatşünas alim kimi ədəbiyyat tariximizdə müstəsna və özünəməxsus yer tutduğunu vurğulayıb. Bildirib ki, XIX əsrə aid əlyazmalar üzərində işləyən görkəmli alim həmin dövr Azərbaycan ədəbiyyatının nümayəndələri ilə ünsiyyətdə olmuş şəxslərdən dinlədiyi məlumatlar əsasında ideologiyadan uzaq sanballı əsərlər ortaya çıxarıb.

“Feyzulla Qasımzadənin əsərlərinin tədqiq olunması, böyük tirajla çapı mühüm əhəmiyyətə malikdir”, - deyə bildirən akademik Teymur Kərimli alimin həmin dövrün İran qəzetlərini əldə edərək oradakı məxrəzlərdən isifadə etməsini, eləcə də Türkiyədən hər hansı təzkirəni tək başına əldə etməsini böyük hadisə kimi dəyərləndirib.

Akademikin elmimizə verdiyi töhfələri sadalayan fil.e.n Şərəf Cəlilli həm də onun Azərbaycan məfkurəsinin formalaşmasına verdiyi töhfələrdən, yetişdirdiyi tələbələrdən, qoyduğu mirasdan danışıb.

Tədbirdə Xalq artisti Oqtay Mirqasımov, professor Himalay Qasımov, fil.e.d. Təyyar Salamoğlu, fil.e.d Yeganə İsmayilova, dos.Sakibə Ələsgərova, dos. Razi Məmmədov və başqaları akademik Feyzulla Qasımzadənin Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin araşdırılmasında və təbliğindəki müstəsna xidmətlərindən danışıblar.

Sonda mərhum alimin qızı,  fil.ü.f.d. Nigar Qasımzadə və nəvəsi biol.e.d Tubuxanım Qasımzadə akademik Feyzulla Qasımzadənin xatirəsinə göstərilən ehtirama görə tədbirin təşkilatçıları və iştirakçılarına minnətdarlıqlarını bildiriblər.

Tarix unudulmayanlarındır, odur ki, bütün dəyərli ziyalılarımız daim yada salınmalı, anılmalıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu kim tanımır ki? Böyükdən kiçiyə az qala hamı. Daşdan, qranitdən möcüzələr yaradan möcüzə adamdır o. Ömər Eldarovdur o. 

Bu gün görkəmli heykəltəraş, Xalq rəssamı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü Ömər Eldarovun 96 yaşı tamam olur.

“İstiqlal”, “Şərəf” və “Heydər Əliyev” ordenli akademik Ömər Eldarov həyatının 60 ildən çoxunu heykəltəraşlıq sənətinə həsr edib. Ötən müddət ərzində bu görkəmli sənətkar bir çox bənzərsiz sənət əsərləri yaradıb. Bu sırada Ulu Öndər Heydər Əliyevin, görkəmli oftalmoloq Zərifə xanım Əliyevanın qəbirüstü abidələri, Cavidin abidəsi, Tokay Məmmədovla birgə ucaltdığı Füzulinin heykəli və daha neçə-necə sənət incisi var. Təsadüfi deyil ki, sənətşünaslar Ömər Eldarovu milli heykəltəraşlığımızın öncülü kimi səciyyələndirirlər.

Gəlin onun tərcümeyi-halına nəzər yetirək. 

Ömər Eldarov 1927-ci ildə Dəmir qapı Dərbənddə dünyaya göz açıb. Azərbaycan Rəssamlıq Məktəbində, sonra isə Rusiyanın Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) şəhərində İ.Repin adına Rəngkarlıq, Heykəltəraşlıq və Memarlıq İnstitutunun heykəltəraşlıq fakültəsində təhsil alıb. O, gənc yaşlarından yerli və beynəlxalq sərgilərdə fəal iştirak edib.

Bütün mənalı ömrü boyu Ömər Eldarov yaradıcılıqla yanaşı, həm də Azərbaycanın ictimai və mədəni həyatının fəal iştirakçısı olub. Təsadüfi deyildir ki, o, 1958-1968-ci illərdə Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının katibliyinə üzv seçilib, 1970-ci ildə isə SSRİ Rəssamlıq Akademiyasının heykəltəraşlıq üzrə Bakıdakı yaradıcılıq emalatxanasının rəhbəri təyin edilib. Eyni zamanda, Bakı Sovetinin deputatı (1969-1973) kimi fəaliyyət göstərib, mədəni-maarif işi üzrə komissiyanın rəhbəri olub. 1995-ci ildə isə müstəqil Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin deputatı seçilən Ömər Eldarov parlamentdəki 5 illik fəaliyyəti dövründə xalqın elçisi vəzifəsinin öhdəsindən layiqincə gəlib.

60 ilə yaxın bir dövrü əhatə edən yaradıcılıq fəaliyyəti ərzində onun xeyir-duası ilə bir neçə nəsil istedadlı heykəltəraş bu çətin, eyni zamanda, şərəfli sənətin yollarında irəliləyib və bu gün də irəliləməkdədir.

Sədrəddin Ayninin (Düşənbə,1978),

Əbu Əli ibn Sinanın (Düşənbə, 1980), Hüseyn Cavidin (Bakı, 1993), rəssam Əzim Əzimzadənin (Bakı, 2001), bəstəkar Müslüm Maqomayevin (Bakı, 1987), İhsan Doğramacının (Ankara, 2001), Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin (Qars, 2001) və dirijor Niyazinin (Bakı, 2017) abidələri ona məxsusdur. 

Ulu Öndərin obrazı heykəltəraşın yaradıcılığında xüsusi yer tutur. O, Heydər Əliyevin Naxçıvanda, Bakıda və digər şəhərlərdə ucaldılmış neçə-neçə abidəsinin müəllifidir. Ömər Eldarov çox yaxından tanıdığı və uzun illər ərzində dostluq etdiyi görkəmli siyasi xadimin şəxsiyyətinə xas olan yaddaqalan keyfiyyətləri müxtəlif materiallarda böyük sənətkarlıqla əbədiləşdirməyə nail olmuşdur. Ulu Öndərin Fəxri xiyabandakı və Ali Məhkəmə binasındakı abidəsi özündə yüksək bədii-estetik məziyyətləri yaşadan sənət nümunələridir. Ö.Eldarovun Ümummilli Liderin vaxtilə yaşadığı binanı bəzəyən xatirə lövhəsi də özünəməxsus forma-biçim və plastika mədəniyyəti ilə seçilir. Elə bu lövhənin qonşuluğundakı məşhur oftalmoloq Zərifə xanım Əliyevanın xatirə lövhəsi də böyük sənətkarlıqla işlənilmiş plastika nümunəsidir. Ö.Eldarov Zərifə xanımın Fəxri xiyabandakı məşhur məzarüstü abidəsinin də müəllifidir.

Görkəmli heykəltəraşın yaradıcılığında xalqımızın fəlsəfi fikri, yaradıcı təfəkkürü ən yüksək səviyyədə ifadə edilib. Onun görkəmli sənətkar Tokay Məmmədov ilə birgə yaratdığı Məhəmməd Füzulinin abidəsində dərd çəkən, düşünən insan və poetik ruhun vəhdəti öz monumental ifadəsini tapıb. Sağ əlini çənəsinə söykəmiş, sol əlində kitab tutan Füzulinin surəti tamaşaçını hər dəfə düşünməyə qərq etmirmi, edir. 

Heykəltəraşın bütün yaradıcılığı boyu müxtəlif materiallarda yaratdığı portretləri obrazı dərindən duymaq, onların səciyyəvi cəhətlərini qabartmaq istedadı xüsusilə yaddaqalandır. Oğlu Müslümün (1972), qızı  Lalənin (1970), Maestro Niyazinin (1984), Sevinc Rzaquliyevanın (1987), Aysel və Aytənin (1988) portretlərində də zərifliyin və yaradıcılıq ehtirasının bədiiləşmiş təsirli görüntüsü ilə qarşılaşırıq.

Görkəmli tişə ustası bütün materialları özünə doğma saysa da, deməliyik ki, onun ağacdan hazırladığı heykəllər ecazkar və heyrətamizdir. Bu mənada onun rəssam S.Bəhlulzadəyə həsr etdiyi iki portretlə yanaşı, dirijor Niyazi ilə bağlı “Elegiya” əsərini, Mahatma Qandi və Rabindranat Toqorun portretlərini, o cümlədən “Zamanın dörd rəngi” kompozisiyasını xüsusi qeyd etmək lazımdır. Son əsərində ağacın özünəməxsus ifadə məziyyətini ustalıqla duyan heykəltəraş bunu insan ömrünün müxtəlif illərini əyaniləşdirən obrazların fərdi və fərqli keyfiyyətlərini aşkarlamağa yönəldə bildiyindən əsərlər kifayət qədər duyğulandırıcıdır.

Ömrünün müdriklik çağını yaşayan ustad sənətkar bu gün də tükənməz enerji ilə yeni-yeni əsərlər yaratmaqdadır. 

Yüzə doğru!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Rubrikamızda Azərbaycan poeziyasının ən çox səs salmış, ən çox oxunan və əzbərlənən şeirlərini təqdim etməkdəyik. Unudulmaz sevgi şairimiz Nüsrət Kəsəmənlinin “Kaş ki” şeirinin növbəsidir. 

Kaş ki, heç birimiz peşimanlayıb “kaş ki” deyərək qayb etdiyimizi geri qaytarmağı arzulamayayadıq. 

Nələr, nələr yada düşdü,

Xatirələr oda düşdü.

O günlərdən qəlbimizə

Qorxulu bir səda düşdü,

Görməyəydim kaş ki səni.

Bahar gəldi qış evinə,

Bu köçəri quş evinə.

O vaxt naşı bənna kimi

Yaddaşımın daş evinə

Hörməyəydim kaş ki səni.

Külə dönmüş od-ocaqsan,

Bəlkə belə qalacaqsan.

Onda uşaq deyildim ki,

Bilirdim ki solacaqsan,

Dərməyəydim kaş ki səni.

Hicran gəldi sinə-sinə,

Günlər ötdü sənə-sənə.

Bir güldanda saxlayaydım,

Öz əlimlə özgəsinə

Verməyəydim kaş ki səni...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində portalımızın Güney təmsilçisi Əli Çağla bu dəfə sizlərə Əbasət Purhəsənin şeirlərini  təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Şair Əbasət Purhəsən, 1982-ci ilin avqust ayının 21-də Qaradağın Əhər şəhərində dünyaya göz açıbdır. İllərdir çarpara şeirləri ilə tanınan Əbasət Əhərin Bariz Ədəbi Dərnəyinin (BƏD) başqanıdır.

BƏZƏKLİ MANKƏN

Bazar qabağında bəzəkli mankən,

Hər gələn əl atır donuna sənin.

Yaşamağın üçün açılmır donu,

Soyuq şəhrimizdə geydiyin donun.

Əllərin əlimdə, əlin əlimi,

Əlinin içində saxlaya bilmir,

Nə çəpik çalırlar qabağımızda?!

Nə üçün görənlər ağlayır, gülmür?

Mən səni sevdiyim qıza oxşatdım,

Ya şəhər ağılsız, ya da mən dəli!

Bir dəyqə özümü sevindirməyə,

Sənin də abrına toxundum, bəli.

Səndən ayrılıram, bilirəm ancaq,

Əynindəki donu götürəcaqlar.

Bilmirəm bəlkə də oğlan paltarın,

Geydirib əyninə, toy tutacaqlar.

Bəlkə də bazardan, bazara köçüb,

Gözdən düşəcəksən, gic qalacaqsan.

Bilmirəm, sabahın heç kimsə bilmir,

Bəlkə də sevdiyim qız olacaqsan!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

Habil Yaşar, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər kəs ondan danışırdı- TV-lərdən, radiolardan tutmuş bütün sosial şəbəkələrə qədər. Yeddi milyard yeddi yüz milyon insanı dilindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq sadəcə bir şey birləşdirirdi. Qorxu. 

Çin, İran, Avropa ölkələri-xüsusən İtaliya və İspaniya, Amerika Birləşmiş Ştatları, Afrika, Avstraliya - bütün dünya tarixdə misli-bərabəri görünməyən bir pandemiyaya qarşı mübarizə aparırdı. Artıq ən güclü dövlətlər belə bu virusa məğlub olduqlarını etiraf edir və əgər tez bir zamanda bu pandemiyanın peyvəndi tapılmazsa insanlığın böyük bir hissəsinin məhv olacağı proqnozlaşdırılırdı (ən nikbin öngörülərə görə milyonlarla insanın öləcəyi ehtimal edilirdi). 

Getdikcə artmaqda olan ölümlərin sayı onminləri keçir, yoluxmaların sayı yüzminlərlə hesablanırdı. Həkimlər yeddi gün, iyirmi dörd saat ayaqda dursa da yoluxanların sayı o qədər sürətlə artırdı ki, hər kəsin həyatını xilas etmək mümkünsüzləşirdi.

Qoca, cavan, körpə - virus heç kəsə məhəl qoymadan hər kəsin canına qıymağa davam edirdi. Sağ qalanlar qorxu içində-növbəti qurbanın özləri ola biləcəklərinin həyəcanında. Hətta dövlət başçıları, krallar belə bu gün yaşaya bilirdilərsə şükür etməli idilər. Virus ayrıseçkilik bilmirdi. Bir zamanlar izdihama şahidlik etmiş şəhərlər indi qorxu filmlərindəki kimi bomboş qalmış, polislər, hərbiçilər əhalinin küçələrə çıxmasını əngəlləmək üçün gecə-gündüz bilmədən nəzarət edirdilər. 

Google-da axtarış versələr bu virusun, yəni daha dəqiq koronavirusun təxminən 6 000 000 000  milyard dəfə axtarıldığının şahidi olurdular. İstər iudaistlər, istər xristianlar, istər  müsəlmanlar, bir sözlə, bütün dinlərin nümayəndələri qardaşlaşaraq çarəni Allaha dua etməkdə görürdülər. 

Ah insan, sadəcə bir gün qabaq öz elmin, öz inkişafın ilə o qədər öyünmüş, o qədər təkəbbürlənmişdin ki... Hətta bəziləri özünə “Mən Allaham” deyəcək qədər cəsarətlənmişdi. 

Kimiləri koronavirusun  dünyaya yayılmasını bir-birinə müxalif olan dövlətlərin bioloji silah kimi istifadə edilməsindən, kimiləri Hz İsanın, Hz Mehdinin yer üzünə qayıtmasının işarəsi olmasından, kimiləri Allahın bütün dünyaya bəla yağdırmasından, kimiləri təbiətin onu pis günə qoyan insanlardan intiqam almasından, kimiləri bütün bu oyunların arxasında illumunatların durmasından və onların “Yeni Dünya Nizamı” yaratmaq  məqsədlərindən, hətta kimilərinə görə isə başqa planetdən gələnlərin yer üzünə istilasının başlamasının əlamətlərindən danışır və bütün bunlar TV-lərdən tutmuş sosial şəbəkələrə kimi hər yerdə müzakirə olunurdu. İş yerləri bağlanmış, turizm məhv olmuş, iqtisadiyyat çökmüş, nəinki ölkələrarası nəqliyyat , eyni zamanda şəhərlərarası gedişlər də aradan qaldırılmışdı. Nəticə etibarı ilə dünya bir xaosa sürüklənirdi, daha doğrusu sürükləndirilirdi və artıq öncəsi kimi olmayacaqdı.. Və ən qorxulu ssenari-bəşəriyyət yox olmağa doğru hər gün bir az daha yaxınlaşırdı. 

Ölümün nəfəsini bir az daha yaxın hiss edərək qan-tər içərisində yuxudan oyandım. Şok vəziyyətindən qismən də olsa çıxmağım dörd-beş dəqiqə çəkdi. Paltarlarımı geyib, əl-üzümü yuyaraq mətbəxə yaxınlaşdım. Səhər yeməyinə oturan zaman telefonumu əlimə alıb feysbuk hesabıma yenicə daxil olmuşdum ki, daha böyük bir şoka düşdüm. “Aman Allahım” deyərkən  əllərim əsməyə başladı. Bir neçə saniyə sonra bu xəbərin doğru olub-olmadığını rəsmi xəbərlərdən də öyrənmək üçün televizoru açdım. “İlahi, bu nə deməkdir” deyə düşünməyə başladım. Eyvana yaxınlaşıb həyətimizi seyr edərkən də insanların telefonda nəyə isə baxdıqlarının (çox güman ki, onlar da bu yuxunu izləyirdilər) şahidi oldum. Az qala gördüklərim, eşitdiklərim qarşısında dilim tutulmağa başlayacaqdı. 

Necə olur ki, yeddi  milyard yeddi yüz milyon insan hər biri eyni yuxunun dəhşətli təsirindən  vahimələnərək oyanır (təbii, minlərlə insan da bu yuxunun qorxusundan ölümlə üzləşir və bəlkə də öldüyünü düşündüyümüz insanlar gerçək həyata qədəm qoyacaqlardır)? 

TV-lərdən, radiolardan tutmuş bütün sosial şəbəkələrə qədər- hər kəs ondan danışırdı. Qorxu- yeddi  milyard yeddi yüz milyon insanı dilindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq birləşdirmişdi. Artıq çoxları, “Bəlkə də, yaşadığımız həyat yuxuların həqiqətindən başqa bir şey deyildir və ya bəlkə də yuxularımız həyatın elə özüdür. Paralel aləmlər varmı və ya bizim aləmimiz də sonsuz sayda paralel aləmlərdən sadəcə biridirmi?” və s deyə düşünməyə başlamışdı. Hər kəs haqlı görünə bilərdi, amma heç kəs həqiqəti bilmirdi və ya biriləri bilirdi də, heç kəsə açıqlamırdı. Bəlkə də nə vaxtsa açıqlanacaqdı. TV-lərdən, sosial şəbəkələrdən “Elə yuxularımız var ki, onları reallaşdırma Allahım, Amin” dualarının ardı-arası kəsilmirdi. Mən də bir dəfə səsli, sonra isə ürəyimdə onlarla dəfə  “Amin” deyərək göz yaşlarımı saxlaya bilmədim. 

Göz yaşlarımı silməyə hazırlaşırdım ki...

Gözlərimi açıb həyəcanlı halda ətrafıma baxmağa başladım... Dərhal feysbuk hesabıma daxil olub hər şeyin həmişəki kimi davam etdiyini görüb olduqca sevindim və Allaha şükür etməyi də unutmadım. Sən demə hər şey (dünyada baş verən koronavirus pandemiyası da, dünyadakı bütün insanların eyni yuxunu görməsi də) sadəcə yuxudan ibarət imiş. Bu zaman  düşüncələrimdə belə bir sual yarandı. Görəsən, əgər biz bir yuxunun içində başqa bir yuxu görürüksə ola bilərmi bizim həyatımızın özü də başqa birisinin yuxusudur? Və ya başqa bir iddia daha... Yuxu gördüyümüz zaman yuxumuzun içində də başqa bir yuxu görürüksə başqa-başqa aləmlərəmi ziyarət edirik?

             Yuxular həyatın özündə həyat,

             Bəzən həyacansız, bəzən narahat.

             Bir günü özünə sevdirir bizi,

             Bir günsə sındırır ürəyimizi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı statusman Hümbət Həsənoğlunun növbəti 10 aforizmini təqdim edir. 

1.Təcrübə verilə bilmir, yalnız əldə oluna bilir.

2.Dilindən minnətdarlıq düşən dara düşməz.

3.Həyatına daxil olanları sevinclə qarşılayıb, gedənləri minnətdarlıqla yola salsan, özün məmnun qalacaqsan.

4.İnsan həyatı ümidlərin təəssüflərə çevrildiyi bir yoldur.

5.Yalnız insandan uzaqlaşanda onu yaxından tanımaq olur.

6.Sevimli məşğuliyyəti olan əyləncə axtarmaz.

7.İnsan öz pis fikirlərindən yalnız yaxşı əməlləri ilə qurtula bilər.

8.İnsanın öz həyatı başqaları üçün yaşayanda başlayır.

9.İnsanın gizlənə bildiyi yeganə yer öz içidir.

10.Qadın öz azadlığını sevdiyi kişiyə asılılığında görür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)

ZİYA BÜNYADOVUN 100 İLLİYİNƏ

Heyran Zöhrabova, "Ədəbiyyat və incəsənət" 

“Mən çox istəyirəm ki, biz öz xalqımızı, dövlətimizi daha artıq, müstəqillik dönəmimizin
Ziya Bünyadov, Çingiz Mustafayev, Mübariz İbrahimov kimi  qəhrəmanları qədər sevə bilək. 

Maddi və mənəvi dəyərlərimizə hörmətlə yanaşaq.”

(Varis)

Bu gün Sovet İttifaqı qəhrəmanı, şərqşunas, tərcüməçi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, tarix elmləri dokturu, professor, Dövlət mükafatı laureatı, əməkdar elm xadimi, alim, akademik - Ziya Bünyadovunun doğum günüdür. 

Ziya Musa oğlu Bünyadov 1923-cü il dekabr ayının 21-də Astara şəhərində hərbi tərcüməçi ailəsində anadan olub. Onun atası Bibi-Heybət alim-şeyxləri nəslindən olmuş Musa Mövsüm oğlu Bünyadov olmuşdur. O, atasının sayəsində hələ uşaqlıqdan ərəb dilini öyrənmiş və  Quranı  oxumağa  başlamışdı. 

Uşaqlıqda ciddi tərbiyə alan Bünyadov ailəsində altı uşaqdan ən böyüyü olmuşdur. Atası xidməti işi ilə əlaqədar olaraq Göyçaya göndərildiyinə görə Bünyadov orta məktəb illərini Göyçayda keçirmişdi. 1939-cu ildə indiki Göyçay şəhər 3 saylı orta məktəbi bitirdikdən sonra, o, təyyarəçilik məktəbinə daxil olmaq məqsədilə Bakıya gedib. Lakin tibb komissiyasından keçə bilmədiyindən yaşına iki il əlavə edib S.Orconikidze adına Bakı Piyadalar Məktəbində təhsilini davam etdirib. 1941-ci ilin mayında hərbi məktəbi leytenant rütbəsində əlaçı diplomu ilə bitirib.

Təhsilini bitirdikdən sonra Ziya Bünyadov xidmət yerinə – Bessarabiyaya göndərilib.

Burada o, Dnestr çayı üzərindəki kiçik liman şəhəri olan Bəndərdə İkinci dünya müharibəsi başladıqdan cəmi bir saat sonra həyatında ilk döyüşünə girib. Müharibə dövründə o, iki dəfə yaralanıb və kantuziya alıb.

Bu zamanlarda xəstəxanalarda keçirdiyi vaxtı  çıxmaqla, Ziya Bünyadov İkinci dünya müharibəsində cəbhədə Berlinədək vuruşaraq şərəfli döyüş yolu keçirmişdir

O, Ukrayna və Moldova uğrunda döyüşlərdə,  Mozdok  və  Tuapse,  Belorusiya və Polşa uğrunda savaşlarda fəal surətdə iştirak edib. Düşdüyü mühasirədən döyüşərək çıxmış və polkun bayrağını xilas etməyi bacarmış, və bununla da polkun əsgəri şərəfini qoruya bilmişdi. Ziya Bünyadov Şimali Qafqazda gedən döyüşlərin iştirakçısı olmuş, Saratovdan olan yarısına qədər volqa matroslarından təşkil olunmuş 120 nəfərlik rotaya başçılıq etmişdi.

Özünün haqlılığını sübut etməyə çalışarkən komandirlə dalaşdığına görə, o, cərimə rotasına göndərilmiş və bir il orada qalmışdı.Gənc leytenant olmasına baxmayaraq orada yaşca və təcrübəcə özündən böyük olan cəzalıların hörmətini qazanmağa nail olmuşdu. Bunu diqqətdən qaçırmayan komandanlıq, artıq atıcı batalyonun komandiri olan Bünyadova cərimə rotasına başçılıq etməyi təklif etmişdidi. O, bu təyinatı heç fikirləşmədən qəbul eləmişdi.

Visla-Oder əməliyyatı zamanı kapitan Bünyadovun komandanlığı altında 123-cü cərimə rotası Pilisa çayı üzərindəki 80 metrlik minalanmış körpünü ələ keçirmiş və əsas qüvvələr gəlib çıxıncaya qədər bir neçə saat ərzində onu düşmənin aramsız hücumlarından qoruyub saxlaya bilmişdi. Bu müddət ərzində 670 nəfər döyüşçüsü olan rotasından cəmi 47 nəfər sağ qalmışdı.

Göstərdiyi rəşadətə görə 1945-il 27 fevralda Ziya Bünyadova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilib. 

Müharibə başa çatdıqdan sonra Ziya Bünyadov 1945-ci ilin mayından 1946-cı ilin mayınadək Berlinin ən nüfuzlu rayonu – Pankovda komendantın köməkçisi vəzifəsində işləmiş və Berlinin təsərrüfat və mədəniyyət həyatının bərpası və normallaşdırılması sahəsində fəal iştirakına görə o, "Artur Bekker" və "Vaffenbruderşaft" qızıl medalları ilə təltif olunmuşdur.

Ordudan tərxis olduqdan sonra o, 1946-cı ildə Moskva Şərqşünaslıq İnstitutuna daxil olmuş, 1950-ci ildə həmin institutun aspiranturasına qəbul edilmişdir. 

Ziya Bünyadov 1954-cü ilin may ayında "İtaliya İmperializmi Afrikada" namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib həmin ilin avqustunda Bakıya qayıtmışdır. Həmin ildə o, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunda elmi axtarışlarını davam etdirmişdir.

1958-ci ildən 1959-cu ilə kimi Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində müəllim vəzifəsində işləmişdir.

1964 ildən Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitunda “Orta əsrlər tarixi” şöbəsinin rəhbəri olmuşdur.

1964-cü ildə o, “Azərbaycan VII–IX əsrlərdə” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək elmi şura tərəfindən tarix elmləri dokturu elmi dərəcəsi almış, 1964-cü ildə SSRİ Ali və Orta təhsil Nazirliyi yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə ona professor dərəcəsi verilmişdi. Və həmin il onun eyniadlı monoqrafiyası çap olunmuşdur.

Ziya Bünyadov bolşevizm terroru və siyasi repressiyaların qurbanları ilə bağlı bir neçə sanballı tədqiqat əsəri ortaya qoyub.O, bolşevizm terroru nəticəsində 1920–1930-cu illərdə Azərbaycanda aparılmış repressiyalar haqqında həqiqətləri aşkara çıxarmış və 1937-ci ilin qurbanlarını xalqa tanıtdırmış, onlara bəraət qazandırmış, adlarını tarixdə bərpa etdirmiş və beləliklə, o dövrü doğru-düzgün işıqlandırmışdır.

1966-cı ildən başlayaraq o, Ankaradakı Türk Tarix Kurumunun konqreslərinin daimi iştirakçısı olmuşdur. O, Türk xalqlarının tarixinin öyrənilməsində böyük xidmətlərinə görə 1966-cı ildə Türk Tarix Kurumunun müxbir üzvü, 1988-ci ildə isə onun Fəxri üzvü  seçilmişdir.

Alim həmçinin 1967-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 21 aprel 1976-cı ildə isə Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir.

1970-ci ildə o, "Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası" jurnalının baş redaktoru vəzifəsinə təyin olunmuşdu.

1970-ci ilədək onun elmi rəhbərliyi altında artıq səkkiz namizədlik və üç doktorluq işi müdafiə olunmuşdu.

O, Xilafət və Azərbaycanın VII–XIII əsrlər tarixinin tədqiqatçılarından biri olmuşdur. Alban tarixçisi M.Qoşun “Alban xronikası” əsərini 1960-cı ildə ingilis dilindən, Ə.Bakuvinin “Abidələrin xülasəsi və qüdrətli hökmdarın möcüzələri” əsərini 1971- ci ildə və Nəşəvinin “Sultan Cəlaləddin Mankburnin həyatının təsviri” əsərini 1973-cü ildə ərəb dilindən rus dilinə tərcümə etmişdir.

SSRİ üzrə səyahətlərində gənclər arasında hərbi-vətənpərvərlik işinə göstərdiyi dəstəyə görə 1976-cı ildə SSRİ ODKYC-nin Fəxri nişanı ilə təltif olunmuşdur. 1980-ci ildə isə o, Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyasının üzvü seçilmişdir. O, ensiklopediya üçün Azərbaycan tarixinə aid çoxlu sayda məqalələr yazmışdır. Mənbələrin tədqiqini davam etdirən akademik Bünyadov yeni kitabı – "Azərbaycan Atabəyləri dövləti. 1136–1225-ci illər" üzərində işləməyə başlayır. 1978-ci ildə monoqrafiya çapdan çıxdıqdan sonra çoxlu müsbət rəylər və yüksək qiymət alır. Onun bu əsəri elmi ictimaiyyətin böyük qiymətini almaqla yanaşı, həm də 1980-ci ildə elm və texnika sahəsində Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür.

1981-ci ilin aprel ayından isə Ziya Bünyadov Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru vəzifəsinə təyin olunub. O, bu vəzifədə 1986-cı ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. 1982-ci ildə ona "Azərbaycan SSR Əməkdar elm xadimi" fəxri adı verilmişdir. O, 1988–1990-cı illər ərzində Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasıının Şərqşünaslıq İnstitutuna rəhbərlik etmişdir.

Alim 1990-cı ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti seçilmişdir. O, 1991-ci ildə professor Vasim Məmmədəliyevlə birlikdə Quranın azərbaycan dilinə tərcüməsini başa çatdırmışdır. Böyük məsuliyyət və zəhmət tələb edən bu işə görə o, Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına mükafata layiq görülmüşdür. 1992-ci ildə o, ümumi səsvermə yolu ilə yenidən Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru seçilmişdir.

1991-ci ildə o, "Gülüstani-İrəm" əsərini ön söz və şərhlərlə çap etdirmiş və 1993-cü ildə bu işinə görə Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafata layiq görülmüşdür.

1990-cı illərdə Ziya Bünyadov Bakının Azadlıq meydanında nitq söyləyən, Ermənistanın Azərbaycana hərəkətlərinə qarşı çıxan və ermənilərin iddialarına etiraz edən, bu sahədə ən çox söz söyləyən insanlardan biri olmuş və öz çıxışlarında dəfələrlə erməni tarixçilərin iddialarına cavab vermişdir.

1995-ci ildə Ziya Bünyadov Milli Məclisin deputatı, eyni zamanda beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr daimi komissiyasının üzvü seçilmişdir.

Böyük alim 1997-il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında cinayətkar qrup tərəfindən suiqəstlə vəhşicəsinə qətlə yetirilmiş Fəxri xiyabanda dəfn edilmişdir. 

1947-ci ildə Ziya Bünyadov Tahirə Bünyadova ilə ailə həyatı qurmuş və ömrünün sonuna qədər onunla birlikdə olmuşdur. Onun Heydər və Cəmil adlı iki oğlu var.

O, başında araxçına bənzər papaq gəzdirməyi və dənizin qoynunda xəyala dalmağı çox sevirmiş.

Bakıda Şərqşünaslıq İnstitutu və prospekt, Astara şəhərində 2 saylı tam orta məktəb, Göyçay şəhərindədə 3 saylı tam orta məktəb və ən böyük küçələrdən biri onun adını daşıyır.

2012-ci ildə Bakı Dövlət Univerisitetində  Ziya Bünyadovun 90 illik yubileyinə həsr olunmuş “Ziya Bünyadov görkəmli Azərbaycan tarixçisi və şərqşünas alimdir” mövzusunda respublika elmi konfransı keçirilib. Həmin il Bakı şəhəri Gənclər və İdman Baş İdarəsi tərəfindən AZDBTİA-nın və “Neftçi” İSM-in atıcılıq tirlərində onun xatirəsinə həsr olunmuş güllə atıcılığı üzrə Bakı şəhər VIII açıq turniri keçirilmişdir.

2015-ci il mayın 14-də Bakıda Ziya Bünyadovun “Xarəzmşahlar-Anuştəginilər dövləti. 1097–1231” kitabının ingilis dilində nəşrinin təqdimat mərasimi keçirilib.

Alim keçmiş SSRİ-nin və müstəqil Azərbaycan respublikasının bir sıra yüksək dövlət orden və medalları, o cümlədən “Lenin” ordeni, “Qırmızı Bayraq” ordeni, “1941–1945-ci illər Böyük Vətən müharibəsində Almaniya üzərində qələbəyə görə” medalı, “İstiqlal” ordeni (ölümündən sonra) və s. təltif olunmuş, Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafata, Berlinin Pankov rayonunun Fəxri vətəndaşı, Ürgənc şəhərinin ilk Fəxri vətəndaşı, Astara və Göyçay şəhərlərinin  Fəxri vətəndaşı adına layiq görülmüşdür.

Ziya Bünyadov həmçinin bir sıra tarixi, elmi, publisistik və tərcümə əsərlərinin eləcə də məqalələrin müəllifidir.

Ruhu şad olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(21.12.2023)