Növbəti dəfə Beynəlxalq Uşaq Kitabı günü qeyd edildi. Həmin gün bütün dünyada balaca oxucular, onlara yönəli kitablar aktual oldu, kitab təqdimatları, uşaq yazarları ilə görüşlər, müsabiqə və festivallar geniş vüsət aldı. O cümlədən, ölkəmizdə də 2-ci Uşaq Kitabları Festivalı keçirilməsi gündəmdədir. Beynəlxalq Uşaq Kitabı günündə diqqət çəkən bir cəhət də müxtəlif səviyyədə uşaq kitabları reytinqlərinin təqdim edilməsidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının diqqətini Postsovet məkanının ən böyük kitab satışı platforması olan LitRes-də hazırlanmış və Postsovet məkanının ən böyük informasiya agentliyi olan TASS tərəfindən yayılmış “10 ən populyar uşaq kitabı” reytinqi cəlb edib.

Bəli, sirr deyil ki, indi işğalçı müharibəyə imza atan Rusiyanın beynəlxalq imici xeyli sarsılıb, ayrı-ayrı məqamlarda ruslar onsuz da dünyaya çıxış imkanlarının məhdudiyyəti şəraitində saman çöpündən yapışıbmış kimi hansısa kart-blanş saydıqları xırdalıqlara əl atırlar. Məhz elə bu sarıdan düşündük ki, bu reytinqdə ruslar ədalətli, sülhsevər əsərlərə üstünlük verərək, guya öz şər rollarını danmış olacaqlar, yaxud da, ümumiyyətlə, əsl obyektiv mövqe tutacaq, oxucularını düşünüb həqiqətən də dünya uşaq ədəbiyyatı şedevrlərinin adlarını sadalayacaqlar.

Beləliklə böyük nağılçı Hans Xristian Andersonun doğum günü münasibəti ilə elan edilmiş Beynəlxalq Uşaq Kitabı günündən bir gün sonra LitRes kompaniyalar qrupunun şef-redaktoru Yekaterina Pisaryevanın başçılığı altında hazırlanmış Top-10-a nəzər salaq.

1.

Məşhur İsveç uşaq yazarı, “Balaca və damda yaşayan Karlsson” kimi kult əsərin müəllifi Astrid Lindqrenin “Mio, mənim Miom!” əsərinin reytinqə başçılıq etməsi təbiidir, dedikcə müdrikcəsinə yazılan və xeyir qüvvələrin tərənnümünə həsr edilmiş populyar əsərin liderliyi şübhə doğurmaya bilər. Ögey valideyinləri ilə bomboz Stokholmda yaşayan balaca Bosse bir gün içərisində Cin olan butılka tapır, Cin onu uzaq Arzular ölkəsinə aparır. Orada Bosse doğma atası ilə - Kralla tanış olur. Məlum olur ki, Bossenin əsl adı Miodur, o, sehirli krallığın şahzadəsidir. Məhz Mio əhalini qorxu işində saxlayan, uşaqları oğurlayan qaniçən, əzazil Kato adlı cəngavərdən qisas almalıdır...

Bu nağılı Lindqren 1954-cü ildə yazıb, tədqiqatçıların fikrincə, cəngavər Kato obrazı Adolf Hitlerin prototipidir.

Yeri gəlmişkən, indiki dövrümüzdə Coan Roulinq məhz bu əsərin təsiri ilə “Harri Potter” əsərini yazıb. Harri Potter Mionun yeni şəkildəyişməsidir.

2.

Nikolay Kunun “Qədim Yunanıstanın mifləri və əfsanələri” kitabı sırada ikinci dayanır. 1914-cü ildə yazılan və məktəblərdə tədris olunan bu əsər məşhur antik qəhrəmanlar barədəki bütün əfsanələri və mifləri bir yerə topladığı üçün çox oxunaqlıdır, uşaqların oxumasına dəyər. Üstəlik, kitabda “Odisseya” və “İlliada”dan fraqmentlər, arqonavtların macəraları da yer alıb.

3.

Çarlz Dikkens, “Oliver Tvistin macəraları”. Söz ola bilməz, uşaqlığımızda ən çox oxuduğumuz əsərlərdən biri, bəlkə də birincisi. Doğuş zamanı anasını itirən, yetimçiliklə böyüyən, yeniyetmə ikən kimsəsiz uşaqların quldur dəstəsinə düşən Oliver özü də istəmədən quldurluqla məşğul olur. Zaman keçir və məlum olur ki, o, kimsəsiz və səfil uşaq deyil, böyük bir sərvətin varisidir. Düzlük və təmizlik imtahanlarından çıxan, əksər halda nümunəvi davranış sərgiləyən Oliveri sonda həyatın təltif etməsi əlbəttə ki, Xeyirin Şər üzərində qələbəsini ehtiva edir.

4.

Qriqoriy Osterin “Ziyanverici məsləhətlər”i. Özünü necə aparmaq barədə möcüzəli kitab. Məşhur yazıçı nadinc, sözə baxmayan uşaqların ümumiləşdirilmiş obrazını yaradır, onların əsas xüsusiyyəti hər şeyi əksinə eləməkdir. Ona görə də əsərdə poetik nümumələr yumor janrında elə gözəl verilir ki, uşaqlar oxuyub bəhrələnirlər, nadinclər isə utanıb düzəlməyə çalışırlar.

5.

Ulf Stark, “Sevgi barədə kişik povest”. Fred adlı bir oğlan Elza adlı qıza – sinif yoldaşına vurulur. Amma cəsarəti çatmır qıza yaxınlaşmağa. Belədə, Fred atasının obrazı ilə danışmağa, ondan məsləhət istəməyə başlayır. Bu o dövrdür ki, İkinci dünya müharibəsi dünyanı öz ağuşuna alıb. Təzada bir baxın: Fredin atası cəbhədə qorxu bilmədən döyüşür, qəhrəmanlıq göstərir, Fred özü isə bir qıza ürəyini açmağa qorxur. Atasının obrazı ilə söhbətləşməsi Fredi dəyişir, onda özünəgüvən yaradır. Həqiqətən də, uşaqlar müəyyən müddətə kimi mütləq valideyinlərinin dəstəyi ilə yaşamalıdırlar.

6.

Mariya Parr, “Vaflidən ürək”. Müasir Norveç yazıçısı bu əsərini çox gənc ikən, cəmi 24 yaşında yazıb. Kitab onlarca xarici dilə çevrilib, onu hər yerdə oxuyur və bəyənirlər. Bu əsər 9 yaşlı Trillenin və rəfiqəsi Lennin hər dəfə çətin vəziyyətlərə düşmələrindən və bu vəziyyətlərdən bacarıqla çıxmalarından bəhs edir.

9.

Biz bütün onluğu təftiş etməyəcəyik. 9-cu pilləyə keçirik. Təbii ki, bir rus nəşrinin təşkil etdiyi reytinqə rus yazıçısının salınması da təəccüblü deyil, bunu qüsur da saymaq olmaz. Aleksandr Volkovun “Zümrüd şəhərin sehirkarı” nağılı həqiqətən də zamanında çox sevilib və oxunub. Elli Smit, onun dostu, Totoşka adlı danışan it, Qorxaq Şir, Dəmir Drovosek və Straşila – obrazlar çox canlı və maraqlıdırlar, uşaqlar 1939-cu ildə yazılan, 1959 və 1973-cü illərdə təkrar çap edilən bu nağıldan faydalı çox şey götürə bilirlər.

Bəs davamız nə ilədir?

10.

Onluğun onuncu pilləsini Narine Abqaryanın “Mnayunya” kitabı zəbt edib. Təsəvvür edin ki, LitRes keçən il də uşaq kitablarının reytinqinə bu üzdəniraq müəllifi və onun əsərini salmışdı. Bir dəfə təsadüf ola bilər, ancaq ikinci dəfəki artıq zərurətdir.

Ən qatı ədədbiyyatçılardan sual etsək ki, belə müəllif eşitmisinizmi, bir ağızdan “yox” deyəcəklər əlbəttə. Bəs onda bu erməni qadın yazar hardan zühur edib ki, belə bir nüfuzlu reytinqdə yer tutub?

Siz LitResin təqdimatına bir baxın: “Narine Abqaryan onun ürəyinə əziz olan Ermənistan barədə, insan xeyirxahlığı barədə, hər şeyin daha yaxşı olacağına inam barədə yazır. Onun qəhrəmanı Manyunya və Nra dünyanı tanımaq istəyən iki rəfiqədirlər. Onlar həyatı daha maraqlı edən nadinclikləri də bilirlər, həyatı daha mükəmməl edən aqillikləri də...”

Bu isə Yekaterina Pisarevanın yazının əvvəlindəki təqdimat yazısından fraqment: “Məşhur klassik kitablarla, dünyaşöhrətli yazarların adları ilə yanaşı onluqda müasirlərimiz, hazırkı bestsellerlərin müəllifləri də yer alıb. Onlardan birini mütləq qeyd edək, Narine Abqaryanın olduqca maraqlı və cəlbedici  “Mnayunya” kitabını...”

Həqiqətən də söz tapa bilmirik.

Onu da deyək ki, Abqaryanın onluqda açıq-aşkar yamaq olması sezildiyi kimi, onun kimin yerini zəbt etməsi də açıq-aşkar sezilir. Bu reytinqin səkkiz təmsilçisi azacıq fərqlərlə başqa – digər nəşrlərin reytinqlərində də yer alıb. Aleksandr Volkovun “Zümrüd şəhərin sehirkarı” və Narine Abqaryanın “Mnayunya”sı olsun ki, Mark Tvenin dünyaca məşhur “Tom Soyyerin macəraları” əsərinin, eləcə də digər dünya şedevrinin – Antuan de Sent Ekzüperinin “Balaca şahzadə”sinin yerini zəbt ediblər. Görkəmli Amerika yazıçısını reytinqə salmayan ruslar hazırda onlara qarşı koalisiyanın başında dayanan bir ölkədən acıq çıxırmışlar kimi öz acizliklərini göstərirlər. Dahi fransız yazarını da ruslar saya almırlar, faktdır. Amma dahilərin yerinə rus yazarı salmaqları anlaşılandır, erməninin salınması isə tam absurddur.

LitRes kifayət qədər ciddi nəşr olduğundan, inanmırıq ki, Pisareva Abqaryanı, tutalım, öz rəfiqəsi olduğu üçün taxt-taca qaldırsın. Bu saytda həmişə ümumədəbiyyat mövqeyi şəxsi mövqedən üstün olub. Demək, orta səviyyədən də aşağı olan bir erməni “axçı”sindən dünyaşöhrətli bestseller qəhrəmanı düzəltmək çabası hazırkı rus art-siyasəti üçün prioritet imiş. Tarix boyu öz şovinist maraqlarını erməni kimi dırnaqarası müttəfiqləri hesabına reallaşdıran ruslar, görünür, hələ də öz şakərlərindən əl çəkməyiblər, köhnə vərdişlərini yadırğamayıblar. Amma bir şeyin fərqində deyillər ki, bu həna o hənadan deyil. Ruslar hazırda elə dalana dirəniblər ki, o dalandan onları gənc Narine Abqaryan o yana, heç xortdayıb gəlmiş erməni klassiki Xaçatur Abovyan da dartıb çıxarmaq gücündə deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər rubrikasında Güney Azərbaycan təmsilçimiz Əli Çağla sizləri Yalçın Türkayın şeirləri ilə tanış edir.

Yalçın Türkay1981-ci ildə Təbriz şəhərində doğulmuşdur. 2002-ci ildən ədəbiyyata marağını göstərib şeirlər yazmağa başlamışdır. “Sancı” dərgisinin yazıçılar heyyətində çalışmışdır. Onun “Qızı mücahidlər” və “Popcorn yeyən ənqa quşları” adında şeirlər kitabı çap olunmuşdur.

Onun şeirləri antologiya kitablarında və müxtəlif dərgilərdə çapa buraxılmışdır. O, Əli Səmid Kür, MirƏli Seyidov, Nəbi Xəzri, Əli Kərim, Paşa Qəlbinur, F. M. Dostoyevski, Cabir Novruz, Xəlil Rza Ulutürkün kitablarını Güney Azərbaycanda çapa yetirmişdir.

ÖLÜMƏ DAYİR BİLDİRİŞ

Hadisədən neçə mənzil uzaqda

Əlləri ciblərində,

Yüyürürdü usu pərişan!!

Bir təkcə getdiyi yolu duyurdu -

Bir də yalnızlığını...

Gərgin idi – didərgin idi

Yol uzunu birbaşa durmadan yüyürürdü -

Yüyürürdü - dururdu;

Dururdu və göy üzünə baxıb gülürdü!!

Hadisə baş vermədən,

Baş alıb yola çıxdı...

O yola çıxdığında ölüm evinə girdi!

O yola çıxdığında ölüm evini yıxdı!

Hadisədən neçə mənzil uzaqda

Əlləri ciblərində

Yüyürürdü usu pərişan...

Yüyürürdü özündən,

Yüyürürdü ölümdən,

               Ölümdən yüyürürdü

                              Ölümə doğru...

ANATOMİK DÜNYA GÖRÜŞÜ

Biraz göylərdən danış!

Biraz da,

Məhəbbətin muzikal dünyasından!

Başqa şeydən danışma -

Qulağının içində yeriyirik göylərin...

Azacıq göy üzündə

               Uçan quşları düşün...

Bir də ki, ağacların fəlsəfi düşünməsin!

Ayaqların üstündə gəzən adamlara bax!

Nifrətdən –

Dərddən iraq,

Gözlərinin içində yeriyirik göylərin...

DÜŞÜNMƏK AĞRIMIZ BİZİM...

Sezmək zorunda

          Olmamağımız üzrə,

Düşünməyin -

“Baş ağrı”-sına dəyməz-”dir(liyini)”

Başa düşüb - düşərkən

Gündəm həyatın

Ənənəvi gedişatına qoşulduq!

İşsiz ikən düşünmək

“Elə bətər bir iş deyil”-diri

Iliyimizlə mənimsədiyimiz üzdən

Proses keçirə biləcəyimiz açıdan

Fəlsəfəni fantastik”-dir” düşünüb,

Səhər-səhər yola düşdük.

Uğur qazanacağımızı inanaraq

Alışaraq, yanaraq...

Bir də -

             Yandığımız ucbatından

Yanmağımızı anaraq

Səhər- səhər yola düşdük...

Səhər-səhər yürüşdük...

...İşsiz ikən düşünmək

“Elə bətər bir işdə deyil”-diri

Düşünərək yürüşdük!

Başımızın ağrımasını

Tənimizin ağrımamasına

Tərcih bilərəkdən

            Bilərəkdən

                      Əkdən

                           Dən...

GÜNƏŞ BATARKƏN – YALNIZLAŞAN YAŞAM

Axşam bürküsündə yalnız qaldıqda

Sonsuz macəralar həndəvərində

Keçir yüz illiyin xatirələri

Ayağın altından addım ataraq.

Duymazsan qədrini, gecikər ömür,

“Yalnızlıq” ansızın anlam taparaq.

Günəş up-uzaqda bir daha batar,

Şübhə ilə,

Kölgəndən uzaqlaşarsan!

Buludsuz göylərin (indiki “anı”)

Dibindən ahəstə-ahəstə keçər!

Günəş up-uzaqda bir daha batar,

Sən isə bir daha yalnızlaşarsan!

Sən isə bir daha yalnız yaşarsan!!...

AĞAC YUXUSUNUN KƏPƏNƏK YOZUMU

Kəpənəklər həyatı düşünməsəydilərsə,

-Qaranlıqda itənlər-

Gündüzü güdməz idi!

Çünki günəş göylərdə

Kəpənəkdir -

Düşünür, yanır,

Ağacların yuxu görməsində!..

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2024)

Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kini Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

“DƏCCAL” kinonovellasının növbəti bölümü təqdim olunur.

Sarışın gələndən sonra baş verən hadisələr onun iradəsindən kənar baş verirdi? Elə bil gözə görünməyən bir əl həyatını təzədən yazırdı. O da bu yazıya istədi-istəmədi, cınqırını belə çıxar­ma­dan mütiliklə tabe olurdu. Sən demə, yaşayarkən atdığın ən kiçik addımın belə izi qalırmış. Həyatda nə etmisənsə, gec-tez cavabını verirsən. Gülər atası evindən qayıtmasa, canından çox sevdiyi qızları necə olacaqdı, görəsən? Ayişə ilə Sənubər də Gülərlə birgə babalarının topdağıtmaz evinə getsə, Molla Qafar havalanardı. O, bu illərini ancaq qızları üçün yaşamışdı. Nə etmişdisə, onlar üçün etmişdi. Ayişə təmkinli, Sənubər şıltaqdı. İkisi bir yerdə olanda tamamlanırdılar. Onları bircə gün görməsə, rahat yata bilmirdi. Güləri dədəsi evinə buraxmaq ol­mazdı. Gülər getsə, qızlar da gedəcəkdilər.

Molla Qafar axşam evə dönəndə gözlərinə inanmadı. Gülər qayıtmışdı. Sarışınla şüşəli eyvanda oturub nə haq­dasa şirin-şirin söhbət edirdilər. Onu görən təki ayağa qalxıb yataq otağına keçdi. Molla Qafar da sarışının verdiyi salamı dilucu alıb arvadının arxasınca açıq qapıdan içəri adladı. Gülər taxta döşəmənin üstündə bardaş qurub oturmuşdu. Gözləri alov-alov yanırdı. Molla Qafarın içəri girdiyini görüb əli ilə ona “Aşağı otur” işarəsini verdi. Molla Qafar arvadına qulaq asıb itaətlə döşə­məyə çökdü.

Gülər:

– Danış. Ürəyin boşalsın. Səni eşi­di­rəm, – dedi.

Molla Qafar:

– Nəyi danışım? – soruşdu.

Gülər:

– Sarışın mənə bəzi xatirələr danışdı. Sənin bu işdə günahın yox imiş. Ona görə qayıtdım. Gerisini özün de ki, başqasından eşitməyim, – dedi.

Və Molla Qafar hər şeyi olduğu kimi açıb Gülərə söylədi. Gülər onu səbirlə dinləyib döşəmədə dizi üstə dikəldi. Bir neçə dəqiqə Molla Qafarın gözünün içinə baxandan sonra ondan:

– İndi sən özünü kişi sayırsan? – soruşdu. Molla Qafar dinmədi. Gülər: – Sənin o atası bəlli olmayan oğlun mənə də, qızlarına da başqa gözlə baxır e, xəbərin var? – soruşdu.

Molla Qafar:

– Mən onu evdən necə qovum, axı o, Allah qonağıdır, – dedi.

Gülər daha heç nə danışmayıb yataq otağını yığışdırmağa başladı. Və Molla Qafar başa düşdü ki, Gülər atası evinə getməyəcək. Şükür edib Gülərə “Çox sağ ol” dedi. Gülər əlindəki üçkünc balıncı çarpayının üstünə tolamaz­layıb:

– Sən mənimçün bir kişi kimi artıq ölmüsən. Bundan sonra ancaq qızlarıma baxacam, – qışqırdı.

 Molla Qafar bir söz deməyib otaqdan çölə çıxdı. Sarışın şüşəli eyvanda çoban Alının quduz olmuş itini qucaqlayıb “selfi” edirdi. Molla Qafar gözlərinə inanmadı. Bütün kəndin canavar qədər qorxduğu vəhşi it sarışına qısılıb əl iti kimi ağzından su axıda-axıda ləhləyirdi. Gözlərində sevgi əmələ gəlmişdi. Yazıq-yazıq zingildəyirdi. Molla Qafar itdən qorxa-qorxa salavat çevirib sarışını yanına çağırdı. Sarışın iti küçəyə ötürdü. Eşikdən içəri qaça-qaça gəlib Molla Qafarın boynuna sarıldı. Sarışın hər dəfə adamın gözünə bir cür dəyirdi. Bu gün arıq və zərifdi.

– Oğlum olmağına oğlumsan. Buna inandım. Amma de görüm, planların nədir? Bundan sonra nə etmək fikrindəsən? Sovet dövləti artıq dağılıb, bilirsən. Sən başqa bir ölkənin vətəndaşısan. Burda qalmaqdan ötrü gərək vətəndaşlığı qəbul edəsən. Bu da sənə asan gəlməsin. Bunun əsgərliyi var. Qeydiyyatı var. Səni gərək Gülər də qəbul edə. Məni başa düşürsən? Belə işlər asan həll olunmur.

Sarışın sevinə-sevinə:

– Mən orda qeydiyyatdan çıxmışam. Burda sənlikdir. Bələdiyyə deyilsən? Məni üstünə yazdıra­caq­san, vəssəlam. Qanunları bilirəm, ürəyini sıxma, – dedi.

Molla Qafar sarışının köynəyinin boynundan tutub yaxına çəkdi ki, dediyi sözləri Gülər eşitməsin:

– Anan məndən nə danışırdı?

Sarışın da pıçıltıyla:

– O, ancaq səni sevib. Səndən sonra bircə kişiyə belə gözünün ucuyla baxmayıb, – dedi.

Molla Qafarın üzündə qəribə bir istehza əmələ gəldi. Bu istehzanı hara istəsən, yoza bilərdin. Sarışın onu necəsə sevgiyə yozdu. Və Molla Qafarın tüklü üzündən öpüb ucadan: 

– Ata, bilirsən ən böyük arzum nədir? Mən də sənin kimi molla olum. Sənin yolunu davam edim. Ənənə ilə yaşayım, – dedi.

Molla Qafarın qəfil qulaqları tutuldu. Sarışının gur səsinə qızlar da dəhlizə yüyürdülər. Sənubər gülə-gülə sarışından:

– Sən rəngdə molla olar? – soruşdu.

 Sarışın:

– Rəngim xoşunuza gəlməz, rənglərsiniz. Əsas imandır, – söylədi.

Molla Qafar sarışının sözünü ağzında qoyub yenidən yataq otağına qayıtdı. Buxara papağını başına qoyub məscidə getmək üçün küçəyə çıxdı. Götür-qoy edib fikirləşməliydi. Məsələ qəlizləşirdi. Sarışın həyatına ömürlük gəlibmiş. O buna hazır idimi?

Bu vaxt məsciddə adam olmurdu. Özüylə baş-başa qala biləcəkdi, təkliyi uşaqlıqdan sevirdi. Özüylə danışmaqdan həzz alırdı. Sakitləşirdi. Məscid, doğrudan da, boşdu.

 “Nə qədər xətrin istəyir, öz-özünlə danış, Molla Qafar. Görüm bu müşkü­lün həllini tapa biləcəksənmi?”

 Son düşüncələrini boşluqdu deyə ucadan dedi. Minbərin yanında çöməlib kürəyini divara söykədi. Elə ağzını açıb ölənlərin ruhuna bir siftə “Fatihə”si vermək istəyirdi ki, Sarı Həmidin gülər gözləri məscid qapıla­rından içəri zilləndi.

– Gəlmək olar? – Sarı Həmidin səsi kinayəliydi.

– Məscidə girməkdən ötrü icazə almırlar, – bunu sükutu pozulduğundan sinirlənən Molla Qafar dedi.

Sarı Həmid məscidə girib ədəblə “Salam” verdi.

Ayağını çəkə-çəkə yaxınlaşıb Molla Qafarın yanında yerə çöməldi.

Üzünü Molla Qafara tutub:

– Sənə bir sual verəcəm, – dedi.

– Yenə yuxu görmüsən?

Sarı Həmid:

– Yox. Yuxu deyil, – dedi.

Molla Qafar:

– Buyur, ver sualını, – pıçıldadı.

– Molla Qafar, düz deyirlər ki, Məryəm ana İsa peyğəmbəri bakirə ikən doğub? – deyən Sarı Həmidin gözlərində şeytan­cıqlar oynaşdı.

Molla Qafar:

– Uzaqdangəlmişlik eləmə. Sözünün musta­fasını de, – dedi.

– Bu sarışın ancaq bir yolla sənin oğlun ola bilər. Sən bunun anasına nəsə eləsən. Eləmisənsə, heç. Eləmə­misənsə, deməli, sən Məryəm ana kimi müqəddəssən?..

Molla Qafarı gülmək tutdu:

– Eləmişəm. Sakit ol, – dedi.

Sarı Həmid elə bil yüngülləşdi: 

– Deyirəm axı... Adam lap təmiz adamdan qorxur. Yaxşı ki, o qədər təmiz deyilsən. Bizlərdənsən, doğmasan. Yoxsa sən hara, Məryəm ana hara?

Molla Qafar:

– Cavanlıq səhvidi də, Həmid. Cahil ol­mu­­şam. Bilməmişəm. And olsun Allaha, o sarışının anasından başqa daha heç bir günahım olmayıb, – pıçıldadı.

– İnanıram. Arvad mənə deyir ki, Molla Qafar heç vədə günah iş tutmaz. O, pak adamdır. Uşaq onun deyil. Həkimlər çaşıb... Amma sənə oxşayır e, Qafar.

Molla Qafar köksünü ötürüb:

– Oxşamağı başına dəysin. İndi də molla olmaq fikrinə düşüb, – dedi. Və əliylə döşəməyə dayaq verib ayağa qalxdı. İşin qəribə­liyindən Sarı Həmid də yerindən hövlnak dikəlib:

–  Sarılardan molla ola bilər bəyəm? – soruşdu.

Molla Qafar Sarı Həmidə cavab verməyib məsciddən çölə çıxdı.

***

Sarışın kəndə də, kəndlilərə də çox tez alışdı. Elə bil burda doğulmuşdu. Buranın havasına təndi. Elə bil Armavir dediyin yer elə buraydı. Bir ayın içində təmiz kənd ləhcəsiylə danışmağa başladı. Kəndin adamı kimi itini də, atını da özünə öyrəşdirdi. Onsuz nə yas oldu, nə toy. Bir gün onu görməyəndə kənd adamları darıxdılar. Gülərin dədəsi belə hər dəfə görü­şəndə sarışının alnından öpüb ona: “Belə oğulu Allah saxlasın”, – dedi. Sarı Həmidin sarışınla bağlı dediyi “son nəticə” isə kəndə teleqram kimi gəldi. “Molla Qafar Armavirdə Burati­nonun dədəsi kimi sarışını taxtadan qayırıb. Onun anası-zadı yoxdur. Molla Qafar müqəddəs adamdır. Sarışın da əllamədir”. Burnunu deyə bilmərəm. Adamın Allahı var, sarışının burnu Buratino kimi bir o qədər də uzun alınmamışdı. Amma onun da, deyəsən, uzun yerləri vardı. Kəndin qadını, qızı sarışını görən kimi nədənsə ağıllarını itirirdi. Nə danışdığını, nə dedi­yi­ni unudurdu. Onun şəhvani haləsi altında məst olub huşa gedirdi. Bütün kənd ona qız soraqlayırdı. Molla Qafarı görən qadınların elliyi birağızdan: “Qafar qardaş, bu sarışını evləndir getsin. Gözü-başı qaynayır. Bir iş çıxaracaq”, – deyir­di. Axır­da evlənmək məsələsini sarışının özü həll etdi. Dul qalmış Səkinə arvadın xırda qızı Nazlı ilə harda danışdı, nə danışdı, heç kəs görmədi. Əvəzində bir gün hamı onu gördü ki, Nazlı sarışından hamilədi. Və məsələ Nazlının qarnı kimi şişib. Molla Qafar bu şişkinlikdən sonra məcbur olub məktəbin qarşısındakı yaşıllıqda sarışına tələsik toy elədi. Və elə bil ki, o toydan sonra sarışın bir az da qaralıb kəndlilərə qarışdı. Oğlanın sarışınlığı elə bil bir az avazıdı. Daha onu kəndlilərdən ayırmaq olmurdu. Deyirdin, onu anası Valentina yox, Gülər doğub. İçində paslı mıx kimi ilişib qalmış keçmişinə nifrət edə-edə Gülərin qədimi üzüyünü sarışın üçün Nazlının qalın barmağına taxan Molla Qafardan savayı hamı sarışını sevirdi. Elə bil onun üzündə şeytan tükü vardı. Görən gədəyə vurulurdu...

Davamı var

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2024)

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Adətən sevgi növlərini insanın hormonal balansının xüsusiyyətləri ilə izah edirlər. Professor R.Sternberqə görə sevgidə romantik hisslər, yaxınlıq ehtirası, habelə ikitərəfli münasibət yaratmaq, sonradan da onu qoruyub saxlamaq qərarvericiliyi – ümumilikdə üç hissə olur.

Professorun fikrincə, sevgi aşiq olmaq mərhələsindən başlayaraq üç mərhələ keçir (Yeri gəlmişkən, bu cür təsnifatı ilə R.Sternberq Y.Ryurikovdan tam fərqlənir): Bu mərhələlər ideallaşdırma, dəyərsizləşdirmə və inteqrasiyadan ibarətdir.

İdeallaşdırmada sevdiyini tam olaraq ideallaşdırır, onu simaca və bədəncə gözəllərin gözəli hesab edir, xasiyyətcə, xaraktercə yaxşıların yaxşısı sanırsan. Biz azərbaycanlıların məşhur bir deyimi də var, könül sevən göyçək olar. İdeallaşdırma mərhələsində sevən sevdiyinin pozitiv cəhətlərini daha da şişirdirsə də, əksinə, neqativ cəhətlərini görməməyə çalışır.

Dəyərsizləşdirmə mərhələsi ideallaşdırmanın tam əksidir. Bu dəfə, artıq sevdiyinin müsbət yox, mənfi cəhətləri sənin diqqət mərkəzində olur. Mənfilikləri şişirdir, necə deyərlər, qarışqanı böyüdüb fil eldirsən. Bu mərhələdə sevgi adlı möcüzə anidən səni tərk etdiyindən sevdiyini yüksəltdtyin ucalıqdan yerə endirirsən.

İnteqrasiya mərhələsi isə sevgi münasibətlərinin tam yetkinlik dövrüdür, buna yetişkənlik dövrü də demək olar. İlk iki mərhələdən fərqli olaraq burada sevən düzü düz, əyrini əyri görür. Yəni, sevdiyini real insan prizmasından baxaraq bütün müsbət və mənfi cəhətləri ilə birgə qəbul edir. Çox təəssüf ki, sevgi münasibətlərində biz əksər halda bu mərhələyə çata bilmir, öncə ideallaşdırıb sonra dəyərsizləşdiririk.

Motivasiya etdiyim elə sevən gənclər var ki, bir-birlərini durmadan ittiham etməkdə, «öz aralarında yaxşı və pisi müəyyənləşdirmək» mübarizəsinə rəvac verməkdədirlər. Necə ki, uğursuz sevgi cavabsız sevgidən yaranır, eləcə də qarşılıqlı sevginin növbəti dəyərsizləşdirmə mərhələsi də uğursuz sevgi istehsal etməkdədir. Hətta bir-birini şiddətlə sevib, ailə qurub, sonradan ayrılan gənclərimiz məgər azdır? Demək, uğursuz sevgi anlayışının birtərəfli, cavabsız sevgi kimi, adi, bəsit forması ilə yanaşı bax bu, sonradan «bizimki tutmur», «xasiyyətimiz uyğun gəlmir» xarakteristikası ilə ayrılmağa rəvac verən mürəkkəb forması da sonucda eyni anlama gətirib çıxarır – cəmiyyətdə narazı və bədbin insanların sayı artır.

Biz sevgini həyatdan almaq istədiyimiz ən böyük hədiyyədən, mükafatdan biri hesab edirik. Bu mükafatdan ötrü əksərən istənilən şücaətə, qəhrəmanlığa hazırıq, istənilən məhrumiyyətlərə, çətinliklərə sinə gərməkdəyik.

(Davamı olacaq)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün tanınmış ədəbiyyatşünas Məti Osmanoğlu gənc yazarlar üçün nəzəriyyə dərsi keçəcək. Mövzu Rolan Bartın təlimidir. Əsər, yoxsa mətn?

ƏSƏRMİ, MƏTNMİ?

Ədəbiyyatşünslığımızda, eləcə də ədəbi mətbuatda son onillikdə “əsər” sözü əksər hallarda “mətn” sözü ilə müşayiət olunur və əksər hallarda bunun gəlişigözəl sinonim kimi işlədildiyini görürük. Əslində, linqvistika elmində “dil” və “nitq” anlayışları bir-birindən fərqləndirildiyi kimi, müasir filologiyada “əsər” və “mətn” də fərqli mənalar kəsb edir. Bu, sadəcə, termin dəqiqləşdirməsi olmayıb, yazıçı-əsər-oxucu münasibətlərinin fərqli fəzalarda başa düşülməsini şərtləndirir. Əsərlə mətnin fərqləndirilməsi (bəlkə də, qarşı-qarşıya qoyulması daha dəqiq səslənə bilər!) yazıçı-əsər-oxucu münasibətlərinə yanaşmanın kökündən dəyişməsinə rəvac verir.

Mətni əsərdən fərqləndirmək təşəbbüsünün  önündə fransız alimi Rolan Bart (1915-1980) gəlir. 1967-ci ildə “Müəllifin ölümü” essesi ilə filoloji fikirdə çevriliş edərək əsəri müəllifə, mətni oxucuya aid edən Rolan Bart 1971-ci ildə nəşr etdirdiyi “Əsərdən Mətnə” adlı məqaləsində “əsər” və “mətn” anlayışlarına  fərqli mənalar aid etməyə çalışmışdı. O, əsərlə mətn arasında əsas fərqləri belə ümumiləşdirirdi:

1. Əsər evdə, mağazada, kitabxanada, kitab rəfində konkret yer tutan maddi obyektlər kateqoriyasına aiddir. Başqa sözlə, əsər əllə tutula, gözlə görünə bilən maddi varlıqdır; mətn isə sözün ölçüsü və tutumu ilə fərqlənir, sonsuz sayda metodoloji tədqiqatlara ayaq verir. Əsərin əldə tutulmağı mümkün olduğu halda, mətn dildə və beyində yer tutur.

2. Əsərdən geniş olan mətn bir əsərə sığmır. Bir yazıçı çoxlu romanlar, hekayələr, şeirlər yaradır, lakin onun konkret yaradıcılığı bir müəllif mətnindən ibarətdir, hər müəllifin bir mətni, amma yetərli sayda əsəri olur.

3. Mətn özünün işarəyə (sözə) münasibəti ilə tanınır və müəyyənləşir; əsər də müəllif işarəsi kimi fəaliyyət göstərir. Mətn öz estetik tükənməzliyini gələcəyə ötürür: yeni nəsil oxucular və filoloqlar mətnin yeni-yeni sirlərini açmaqla məşğul olurlar. Əsərin isə əvvəlki maddi forması və həcmi daim dəyişməz qalır.

4. Mətn oxu və təhlil prosesində dərin dəyişikliklərə yol açır. Struktur təhlili mətnin əsl mahiyyətinə deyil, onun çoxluğuna yönəlir. Mətndəki mənalar çox olduqlarına görə bir-biri ilə yola gedə bilmir, bir-birindən fərqlənir, əsər isə təkdir.

5. Müəllifin (yazıçının) əsərdəki və mətndəki yeri də fərqlidir. Müəllif əsərin sahibi və yaradıcısıdır, ona görə də ədəbiyyatşünas müəllifə hörmətlə yanaşmağı öyrədir. Yazıçı öz əsərinə qanuni olaraq "müəlliflik hüququ"na əsasən bağlıdır. Mətnə gəldikdə isə burada sözü yazanın hökmü qüvvədən düşür. Yazıçı mətndə kənar şəxs kimi çıxış edir, öz mətnini özünün düşündüyündən fərqli şərh edən tədqiqatçının sərbəstliyindən qorumağa ixtiyarı və səlahiyyəti çatmır.

6. Əsər praktik fəaliyyətlə bağlıdır, onu almaq, evdə və ya nəqliyyatda oxumaq mümkündür. Mətn isə oxucudan və ya tədqiqatçıdan istehlakçı münasibəti deyil, fəal əməkdaşlıq münasibəti tələb edir.

7. Həzz baxımından yanaşdıqda da mətn əsərdən fərqlənir. Mətn oxucunun estetik zövq mənbəyidir. Yazıçı da yaradıcılıq prosesində həzz alır, məsələn, yaratdığı parlaq bir epizodun, təsvirin sevincini yaşayır. Əsas fərq isə bunda görülür ki, oxucuya estetik həzzi mətn, yazıçıya isə əsər verir...

Növbəti gün sizə Rolan Bartın “Əsərdən mətnə” essesini təqdim edəcəyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı bu gün sizlərə ƏDƏBİYYAT ÜZRƏ NOBEL MÜKAFATI LAUREATI Tomas Eliotun aforizmlərindən seçmələri təqdim edir. Tərtibçi İlham Abbasovdur.

– Yanız çox uzağa getməyi bacaran adamlar nəyə qadir olduqlarını bilirlər.

          – Həmişə qara gözlük taxan adamlar dünyanın nə vaxtsa işıqlı olacağını gözləyə bilməzlər.

          – Çox yerlər gəzəndən sonra öz evinə qayıdanda sanki onu ilk dəfə görürsən.

          – Öz əlyazması üzərində işləyən müəllif yazıçıdan çox tənqidçiyə bənzəyir, çünki onun gördüyü işlərin hamısı tənqidçi işidir.

          – Bilmirəm, tamam ziyansız kitablar varmı, amma bilirəm, o qədər təsirsiz kitablar var ki, heç bir ziyan vura bilməzlər.

          – Çox zaman ümidsizlik saydığımız vəziyyət həyata keçməyən arzular üçün məyusluq hissidir.

          – Ədəbi yaradıcılığı dayanan xalqın düşüncəsi də dayanır.

          – Xalqı məhv etmədən dili məhv etmək olmaz.

          – Ehtiyacı olanda dost tapan adam xoşbəxt adamdır.

          – Yaxşı şairin pis şairdən fərqi odur ki, onun şeirlərində şəxsiyyətinin möhürü var.

          –Gənc şairlər kimisə təqlid etməklə, yetkinlər isə plagiatla məşğul olurlar.

          – Böyük poeziya eyni zamanda həm sənət, həm də əyləncədir.

           – Əsl poeziya anlamaq üçün deyil, duymaq üçündür.

          – Şairin vəzifəsi yeni duyğular yaratmaq deyil, köhnələrə yeni məna verməkdir.

          – Yazıçılar iki cür olur – uğurlular oxucu ilə danışır, uğursuzlar özləri ilə.

          – Bir-birimizin həyatını asanlaşdırmırıqsa, niyə yaşayırıq?

          – Demokratiya şəraitində şəxsiyyət olmaq daha çətindir.

          – Poeziyanın məqsədi şairin öz qəlbindəki duyğuları oxucunun qəlbində oyatması deyilsə, bəs nədir?!

          – Poeziya sairin damarlarında axan qanın mürəkkəbə çevrilməsidir.

          – Ənənələri irsən almaq olmaz, onları qazanmaq lazımdır.

          – Danışmaq düşünməyə kömək edir.

          – Kişilər unutduqlarının, qadınlar xatırladıqlarının hesabına yaşayırlar.

          – Bilik qazanmaq xatirinə müdrikliyimizi, məlumat qazanmaq xatirinə biliyimizi itiririk.

          – Naşirlərin çoxu uğursuz yazıçılardır, elə yazıçıların da çoxu elədir.

          – Müasir sivilizasiyada şair olmaq əvvəlkilərdən çətindir.

          – Əsl ədəbi əsərin yaranması müəlliflə qəhrəmanın şəxsiyyətinin qovuşması hesabına mümkündür.

          – Radio elə bir əyləncə vasitəsidir ki, milyonlarla insanı birləşdirərək onların tənha qalmalarına imkan yaradır.

          – Poeziya dilin yalnız dəyişməsinə deyil, həm də dəyişməməsinə xidmət etməlidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(05.04.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1960-ci il idi. Kinorejissor Hüseyn Seyidzadə “Koroğlu” filmini çəkməyə hazırlaşırdı. Qəhrəmanlıq eposu, özü də milli. Sovetlər dönəmində kommunist ideologiyasının “milli ayrıseçkilik olmaz” şüarı tüğyan edirdi. Belə bir zamanda “Koroğlu”nu çəkməyə izin almaq əsl şücaət idi. Hüseyn Seyidzadə Koroğlunun dəlilərini oynayacaq aktyorları seçmək üçün institutları gəzirdi. Yolu Neft-Kimya institutuna düşəndə orda hündürboy, enlikürək, əsl qəhrəman obrazına uyğun bir tələbə görür. Həmin tələbə Muxtar Maniyev idi. Özü də o, kinoda özünü sınamışdı da, "Onu bağışlamaq olarmı?" filmində yer almışdı. Hüseyn Seyidzadənin Muxtarı elə ilk baxışdan gözü tutur və onu dəmirçi oğlu Polad rolunda çəkir. O vaxt Muxtar Maniyev hələ birinci kursda oxuyurdu. Bu möhtəşəm qəhrəmanlıq dastanında ona həvalə edilən Polad obrazını məharətlə oynayır, haqqında o vaxt tənqidçilər də müsbət fikir söyləyirlər. Deyirlər, kinoya yeni nəfəs, yeni ampluada aktyor gəlib.

Bu gün Azərbaycan kino sənətinin tanınmış simalarından biri olan Xalq artisti Muxtar Maniyevin anadan olmasının 89-cu ildönümü tamam olur.

Muxtar Maniyev 1935-ci il aprelin 4-də Bakıda doğulub. İlk təhsilini də şəhərin 199 nömrəli məktəbində alıb. Deyəsən, uşaqlıq illərində heç aktyor olmaq həvəsi də yox imiş. Neft-Kimya İnstitutunda mühəndis ixtisası alıb. Ancaq sonradan aktyorluq sənəti onu sanki ovsunlayır. Mühəndis diplomu aldıqdan sonra o, çox fikirləşmədən sənədlərini Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutuna təqdim edərək, ikinci təhsilin ardınca gedib.

Adlarını çəkdiyim filmlərdən sonra Muxtar Maniyev bir-birinin ardınca "İnsan məskən salır", "O qızı tapın", "Bizim Cəbiş müəllim" filmlərində çox uğurlu əsas qəhrəmanlar obrazlarını yaradıb.

"İnsan məskən salır" filmində Muxtarın qəhrəmanı ekranda az görünsə də, filmin konflikti məhz onun üzərində qurulub. 

Muxtar Maniyev "Bəyin oğurlanması" filmindəki qonaq rolu da çox sevilir. Bu rolda biz onu komik qəhrəman kimi görürük və aydın hiss olunur ki, o həm də bu tip rolların gözəl ifaçısıdır. "Bakıda küləklər əsir", "Sizi dünyalar qədər sevirdim" və digər filmlərdə Muxtar Maniyev müharibə dövrünün müxtəlif xarakterli insanlarının çox maraqlı obrazlarını yarada bilib. Ona görə də sevilib. 

Xalq artisti 22 dekabr 2016-cı ildə vəfat edib. Ruhu şad olsun! 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(04.04.2024)