Super User
Xocalı soyqırımının 30-cu ildönümü ilə əlaqədar Bakıda ümumxalq yürüşü keçirilib
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva yürüşdə iştirak ediblər
XX əsrdə bəşər tarixinə Xocalı soyqırımı kimi daxil olan qanlı faciənin 30-cu ildönümü ilə əlaqədar Bakıda ümumxalq yürüşü keçirilib.
AZƏRTAC xəbər verir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva yürüşdə iştirak ediblər.
Yürüş iştirakçıları Xətai rayonunda ucaldılan Xocalı abidəsinin yerləşdiyi əraziyə gəldilər.
Prezident İlham Əliyev Xocalı soyqırımı abidəsinin önünə əklil qoydu, faciə qurbanlarının xatirəsini ehtiramla yad etdi.
Birinci xanım Mehriban Əliyeva, Baş nazir Əli Əsədov, Milli Məclisin sədri Sahibə Qafarova, Prezident Administrasiyasının rəhbəri Samir Nuriyev abidənin önünə gül dəstələri qoydular.
Yürüşdə dövlət və hökumət nümayəndələri, Milli Məclisin deputatları, nazirlər, komitə, agentlik və şirkət rəhbərləri, dini konfessiyaların başçıları iştirak ediblər.
Ümumxalq yürüşünün iştirakçıları abidənin önünə tər güllər düzdülər.
X X X
Xalqımız hər il olduğu kimi bu il də Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini ehtiramla yad edir. Qeyd edək ki, Xocalı soyqırımının anım günü Azərbaycan xalqının birliyinin, milli təəssübkeşliyinin simvoluna çevrilib.
Artıq ikinci ildir ki, xalqımız Bakıdakı Xocalı soyqırımı abidəsini alnıaçıq, başıuca ziyarət edir, çünki düşməndən bütün şəhidlərimiz kimi, Xocalı soyqırımı qurbanlarının da qisası alınıb. Prezident İlham Əliyevin dediyi kimi: “Biz onların cavabını döyüş meydanında verdik, bütün şəhidlərimizin qisasını aldıq, onların qanları yerdə qalmadı”.
Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə şanlı Azərbaycan Ordusunun 44 günlük Vətən müharibəsindəki parlaq Qələbəsi 2020-ci ili Azərbaycan tarixinə Zəfər ili kimi yazdı. Güclü siyasi iradə, möhkəm iqtisadi potensial, qüdrətli ordu, xalq-lider vəhdəti, cəmiyyətdəki böyük ruh yüksəkliyi, vətənpərvərlik, əzmkarlıq tarixi Qələbəni təmin etdi. Otuz illik həsrət bitdi, torpaqlarımız mənfur düşmənin işğalından azad edildi, ərazi bütövlüyümüz təmin olundu. Hazırda Azərbaycanın üçrəngli Dövlət bayrağı işğaldan azad edilən torpaqlarımızda – Füzulidə, Cəbrayılda, Qubadlıda, Zəngilanda, Ağdamda, Laçında, Kəlbəcərdə, Şuşada dalğalanır.
Azərbaycan xalqı Xocalı soyqırımını heç vaxt unutmur və unutmayacaq. Bir daha 30 il əvvələ qayıdır, o amansız soyqırımını, onun günahsız qurbanlarının xatirəsini yenidən yad edirik. 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə erməni hərbi birləşmələri keçmiş sovet ordusunun Xankəndi şəhərində yerləşən 366-cı motoatıcı alayının iştirakı ilə Xocalıda dəhşətli soyqırımı törətdi.
Ümumiyyətlə, son iki əsrdə erməni millətçiləri tarixi Azərbaycan torpaqları hesabına mifik “Böyük Ermənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək məqsədilə ardıcıl şəkildə xalqımıza qarşı terror, kütləvi qırğın, deportasiya və etnik təmizləmə siyasəti aparıblar. Xocalı soyqırımı erməni millətçiləri və onların havadarlarının Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirdiyi soyqırımı siyasətinin ən qanlı səhifəsidir. Dünyanın gözü qarşısında baş vermiş, qəddarlığı və amansızlığı ilə fərqlənən bu ağır cinayətə görə siyasi-hüquqi məsuliyyət birbaşa Ermənistanın ozamankı rəhbərliyinin üzərinə düşür.
Xocalı erməni silahlı birləşmələrinin ölkəmizə təcavüzünün kuliminasiya nöqtəsi idi. Erməni faşistlər aylarla mühasirədə saxladıqları bu dinc şəhəri öz havadarları ilə birgə bir gecənin içində yerlə-yeksan etdilər. Dinc əhaliyə amansızlıqla divan tutuldu, 613 nəfər qətlə yetirildi, 1275 nəfər girov götürüldü, 150 nəfərin taleyi hələ də məlum deyil. Qətlə yetirilənlərin 63 nəfəri uşaq, 106 nəfəri qadın, 70 nəfəri ahıl insandır. Hərbi təcavüz nəticəsində 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 132 uşaq isə valideynlərindən birini itirib. Soyqırımı zamanı 56 nəfər xüsusi qəddarlıqla öldürülüb, insanlar diri-diri yandırılıb, onlara ağlasığmaz işgəncələr verilib.
Xocalı soyqırımına qədər də ermənilər Qarabağda azərbaycanlılara qarşı kütləvi qırğınlar törətmişdilər. 1992-ci il fevralın 12-də Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndlərində törədilmiş qarət və qırğınlar nəticəsində təkcə Malıbəyli kəndində 50 nəfər öldürülmüş, onlarla insan yaralanmış və əsir götürülmüşdü.
1992-ci il fevralın 17-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin və Xankəndidəki 366-cı motoatıcı alayın Xocavənd rayonunun Qaradağlı kəndində törətdiyi qırğın nəticəsində kəndin hər 10 sakinindən biri şəhid olub, 104 nəfər və müdafiə dəstəsinin 15 üzvü əsir götürülüb, onlardan 80 nəfəri qətlə yetirilib. Öldürülənlərdən 10-u qadın, 8-i uşaqdır. Ümumilikdə Qaradağlı 1988-1992-ci illərdə 305 dəfə düşmən hücumuna məruz qalmışdı. Bu, Xocalıya aparan yolun başlanğıcı idi. Qaradağlı faciəsinə amansızlığın miqyasına görə ikinci Xocalı da deyirlər.
Əhalisi 7 min nəfər olan Xocalı isə Qarabağda ən böyük yaşayış məntəqələrindən biri idi. Xankəndidən 10 kilometr cənub-şərqdə, Qarabağ dağ silsiləsində və Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının üstündə yerləşən Xocalıya 1990-cı ildə şəhər statusu verilmişdi.
Münaqişənin əvvəlindən - 1991-cı ilin oktyabrından Xocalı mühasirəyə alınmışdı. Şəhərə aparan bütün avtomobil yolları bağlanmışdı, yeganə nəqliyyat vasitəsi yalnız vertolyot idi. Xocalıya sonuncu vertolyot isə 1992-ci il yanvarın 28-də enmişdi. Şuşa səmasında mülki vertolyotun vurulması, 40 nəfər azərbaycanlının həlak olması ilə şəhərlə hava əlaqəsi də kəsilmişdi. Yanvarın 2-dən Xocalıya elektrik enerjisinin verilməsi dayandırılmışdı. Şəhər sakinləri ancaq öz fədakarlıqları və qəhrəmanlıqları sayəsində dayanır, müqavimət göstərir və yaşayırdılar. Şəhər çox az sayda avtomat və ov tüfəngləri ilə silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, yerli milis qüvvələri və Milli Ordunun kiçik heyətli döyüşçüləri tərəfindən müdafiə olunurdu.
Fevralın ikinci yarısından başlayaraq Xocalı erməni silahlı dəstələri tərəfindən mühasirəyə alındı və hər gün topların, ağır texnikanın atəşinə, erməni dəstələrinin həmlələrinə məruz qaldı. Şəhərə amansız hücuma hazırlıq fevralın 25-də axşam sovet ordusunun 366-cı alayının hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başladı. Xocalıya hücum tanklardan və zenit toplardan açılan 2 saatlıq atəşdən sonra həyata keçirildi. Şəhərə 5 istiqamətdən hücum edildiyinə görə, əhali Əsgəran istiqamətində qaçmaq məcburiyyətində qalmışdı. Amma tezliklə aydın oldu ki, bu da, məkrli hiylə imiş. Erməni silahlı dəstələri Naxçıvanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısını kəsdi və onları gülləbarana tutdu. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə taqətdən düşən insanların çoxu məhz Əsgəran-Naxçıvanik düzündə xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirildi.
Ermənilərin Xocalıda azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi kütləvi qırğının soyqırımı aktı olmasını beynəlxalq hüququn normaları da təsdiqləyir. Belə ki, soyqırımı cinayətinin hüquqi məzmunu BMT Baş Assambleyasının 1948-ci il 9 dekabr tarixli 260 nömrəli Qətnaməsi ilə qəbul edilmiş "Soyqırımı cinayətinin qarşısının alınması və cəzalandırılması haqqında Konvensiya" ilə müəyyən edilib. Xocalı soyqırımı mahiyyət etibarilə beynəlxalq cinayət kateqoriyasına aiddir. Bu kateqoriyadan olan cinayətlərin əsas tərkibi İkinci Dünya müharibəsindən sonra yaradılmış beynəlxalq hərbi tribunalların nizamnaməsində ifadə olunub, sonradan həmin cinayət tərkibi Yuqoslaviya və Ruanda beynəlxalq cinayət tribunallarının nizamnamələrində, habelə Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Statusunda təkmilləşdirilməklə bir daha təsdiqini tapıb.
Xocalı soyqırımına hüquqi-siyasi qiyməti ilk dəfə ümummilli lider Heydər Əliyev verib. Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə 1994-cü il fevralın 24-də Milli Məclis “Xocalı Soyqırımı Günü haqqında” qərar qəbul edib. Ümummilli Lider 1994-cü il martın 1-də Xocalı soyqırımı ilə bağlı xüsusi Fərman imzalayıb. Sonrakı dövrdə Milli Məclisin qərarı ilə 26 fevral "Xocalı soyqırımı və milli matəm günü" elan olunub. Prezident Heydər Əliyev 1997-ci il fevralın 25-də "Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə sükut dəqiqəsi elan edilməsi haqqında" növbəti Fərman imzalayıb. “Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında” 1998-ci il 26 mart tarixli Fərmanda deyilir ki, 1992-ci ilin fevralında ermənilər Xocalı şəhərinin əhalisinə misli görünməyən divan tutdu. Tariximizə Xocalı soyqırımı kimi həkk olunan bu qanlı faciə minlərlə azərbaycanlının məhv edilməsi, əsir alınması, şəhərin yerlə-yeksan olunması ilə nəticələndi.
Xocalı soyqırımının dünya ictimaiyyətinə çatdırılması hər zaman Prezident İlham Əliyevin fəaliyyətinin mühüm istiqamətləri sırasındadır. Bu dəhşətli soyqırımının dünyada tanıdılmasında Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban Əliyevanın da müstəsna xidmətləri var. Fondun "Xocalıya ədalət!" kampaniyasınin sistemli fəaliyyətinin nəticəsidir ki, dünyanın 17 ölkəsi, ABŞ-ın 24 ştatı və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Xocalıda ermənilər tərəfindən törədilmiş cinayətləri soyqırımı kimi tanıyan qərar və qətnamələr qəbul ediblər. "Xocalıya ədalət!" kampaniyasınin məqsədi beynəlxalq ictimaiyyəti Xocalı soyqırımı haqqında məlumatlandırmaq, qətliama beynəlxalq aləmdə mənəvi-siyasi qiymət verilməsinə və bu qanlı qırğının qurbanlarının xatirəsinin anılmasına nail olmaqdır.
Təəssüf doğuran məqamlardan biri isə Xocalıda hərbi əməliyyatlara rəhbərlik edənlərin hələ də cinayət məsuliyyətinə cəlb olunmamasıdır. Britaniyalı jurnalist Tomas de Valın "Qarabağ – Qara bağ" kitabında əksini tapan bəzi faktlar, o cümlədən azərbaycanlıların qırğınında iştirak edən Ermənistanın eks-prezidenti Serj Sarkisyanın söylədikləri deyilənləri bir daha təsdiq edir. “Xocalı hadisələrinə qədər azərbaycanlılar fikirləşirdilər ki, ermənilər mülki əhaliyə əl qaldıra bilməzlər. Biz bu stereotipi qırmağa nail olduq”, - deyən Sarkisyan “biz bu barədə bərkdən danışmamağı üstün tuturuq” əlavə edib. Bu faktlar bir daha ermənilərin tarix boyu azərbaycanlılara qarşı yürütdüyü mənfur siyasətin, kin-küdurətin davam etdiyini, Xocalıda baş verənlərin əvvəlcədən planlaşdırılmış soyqırımı siyasətinin mühüm tərkib hissəsi olduğunu təsdiqləyir.
Xocalı soyqırımını törətməklə erməni millətçiləri məkrli məqsədlər güdürdü. Xalqı qorxutmaq, vahimə yaratmaq, onun mübarizə əzmini qırmaq, torpaqların işğalı faktı ilə barışmağa məcbur etmək. Amma hiyləgər və amansız düşmənin niyyətləri baş tutmadı. Azərbaycanda torpaqlarımızın müdafiəsi uğrunda hər an şəhid olmağa hazır olan vətənpərvər nəsil yetişdi və 30 illik işğala qəhrəmanlıqla son qoydu. Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev deyib: “Ermənilərin fikri özlərinə getməsin. Onlar, bəlkə də, öz tarixi vətənini unuda bilərlər. Azərbaycan xalqı heç vaxt öz tarixi vətənini unuda bilməz. Bu gün qaçqın şəhərciklərində, Bakıda, başqa yerlərdə Dağlıq Qarabağdan, işğal edilmiş bölgələrdən olan ailələrdə doğulan uşaqlar bir amalla, bir arzu ilə yaşayırlar ki, doğma torpaqlarına qayıtsınlar”. Milli ideyaya, güclü siyasi iradəyə əsaslanan bu fikir 2020-ci ilin sentyabrında real həyatda da öz təsdiqini tapdı. Ali Baş Komandan İlham Əliyevin çağırışı ilə ayağa qalxan igid oğullarımız bədnam düşmənin işğalçılıq siyasətinə, gündən-günə daha da böyüyən iddialarına, yeni işğalçılıq planlarına birdəfəlik son qoydular və xalqımızın tarixinə parlaq Qələbə yazdılar. Haqq-ədalət bərpa olundu.
Bu gün xalqımız XX əsrin ən dəhşətli qırğınlarından biri olan Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsini qalib ölkə, qalib xalq kimi ziyarət edir. Düşməndən bütün şəhidlərimiz kimi, Xocalı soyqırımı qurbanlarının da qisası alınıb. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin!
Sabah həyat öz axarına qayıdacaq
Bu gün Xocalı faciəsinin 30 illiyini qeyd edirik, hamı matəm ovqatındadır, sabah isə həyat yenidən öz axarına qayıdacaq.
Sabah Abdulla Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrında “Qoğal” tamaşası nümayiş ediləcək.
Tamaşanın quruluşçu rejissoru Rusiyadan dəvət edilən məşhur rejissor Eduard Qaydar, quruluşçu rəssamı Tatyana Melnikova, bəstəkarı Əməkdar incəsənət xadimi Cahangir Zülfüqarovdur.
Rus xalq nağılı əsasında səhnələşdirilən “Qoğal” daha əvvəl azərbaycanlı azyaşlılara təqdim edilsə də, dəvətli rejissor bu dəfə məşhur nümunəyə fərqli yozum verəcək, onu tam yeni, musiqi ilə zəngin bir formada, mətn ilə yükləmədən təqdim edəcək.
Bir saatlıq tamaşada uşaqlar kukla oyununun bütün zərifliklərini usta kuklaçı ifalarında izləyə biləcəklər.
Rəsm qalereyası: Zülfiyyə Həsənli, “Xocalı”
Rəsm qalereyası:
Zülfiyyə Həsənli, “Xocalı”
Günün fotosu: Rusiyanı müharibə əleyhinə kütləvi mitinqlər bürüyüb
Günün fotosu:
Rusiyanı müharibə əleyhinə kütləvi mitinqlər bürüyüb
Rusiyanın Ukraynaya silahlı müdaxiləsi əleyhinə ölkəni kütləvi mitinqlər dalğası bürüyüb.
Cəmi 50 şəhərdə belə mitinqlər olub, Sankt-Peterburqda və digər şəhərlərdə 1800, təkcə Moskvada isə 1000 nümayişçi həbs olunub.
Foto: Euronews
Saxa yazarları Ankarada Avrasiya Yazarlar Birliyində qonaq olub
Rusiya Federasiyasına daxil edilmiş Saxa Respublikasında (Yakutita) türkdilli yakut xalqı yaşayır, bütün assimilyasiya basqılarına baxmayaraq by xalq öz dilini, adət-ənənələrinu qoruyub saxlaya bilir. Türk dünyasına inteqrasiyada, türkdilli xalqlarla mədəni əlaqələrin qurulmasında da yakut xalqının marağı böyükdür.
Bu günlərdə yakutların ədəbiyyat xadimləri Türkiyədə qonaq olmuşlar.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Avrasiya Yazarlar Birliyinə istinadən məlumat verir ki, Ankaraya səfər etmiş Saxa yazarları - Agrafena Kuzmina və Aldan Rozhin Avrasiya Yazarlar Birliyində qonaq olmuşlar.
Birliyin sədri Yakub Öməroğlu ilə söhbətdə Avrasya Yazarlar Birliyi ilə Saxa yazarları arasında qurula biləcək ortaq çalışmalardan söz açılıb. Qonaqlara Birliyin “Qardaş qələmlər” aylıq dərgisi, eləcə
də türk yazarların kitabları hədiyyə edilib.
Rusiyada ən populyar xarici yazıçı Remarkdır
Apardığı müharibə ilə heç də uyğun gəlməsə belə, Rusiya ən çox kitab satılan ölkələrdən hesab edilir.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı RİA-Novosti agentliyinə istinadən xəbər verir ki, Rusiya kitab bazarında kitabların satışı təhlil edilib və ən populyar yerli və xarici müəlliflərin reytinqi tərtib olunub.
Rusiyanın yerli müəlliflərindən Boris Akunin, Viktor Pelevin, Maks Qlebov ən populyarlar siyahısında yer alıblar.
Klassik rus yazıçılarından isə ən populyarı Fyodr Dostoyevski seçilib. Lev Tolstoy, Aleksandr Puşkin, Anton Çexov və Sergey Dovlatov isə siyahıda növbəti yerlərdə dayanırlar.
Dünya ədəbiyyatından isə Erix Mariya Remark, Teodor Drayzer, Ayzek Azimov və Ernest Heminquey siyahıda ilk yerləri tutublar.
Bu gün AzTV-də Xocalı soyqırımı ilə bağlı üç film nümayiş olunacaq
Azərbaycan Televiziyası Xocalı soyqırımının 30-cu ildönümü münasibətilə 3 bədii-sənədli film hazırlayıb.
AzTV-nin Sosial media və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsindən bildirilib ki, filmlərdən biri Milli Qəhrəman Allahverdi Bağırova həsr olunub. Digər filmdə dünyaşöhrətli fotomüxbir Rza Diqqətinin Xocalı soyqırımından sonra şahidi olduqlarından bəhs edilir.
Daha bir film isə Xocalı sakininin yaşadığı faciələr əks olunur.
A.Bağırova həsr olunmuş film “Allahverdi” adlanır. Bədii-sənədli filmdə onun Birinci Qarabağ müharibəsi zamanı keçdiyi şücaətli döyüş yolu əks olunur.
Filmin ssenari müəllifi və rejissoru Elvin Mirzəyev, operatoru Elşən Bədəlov, prodüseri Fatimə Əzimova, layihə rəhbəri isə Elçin Musağoludur.
AzTV-nin Rza Diqqətinin şahidi olduqlarından bəhs edən filmi isə “Danışan fotolar” adlanır.
Sənədli filmdə Xocalı faciəsinin ağrı-acısını yaşamış Nazilə Məmişova, Famil Salahov, Valeh Hüseynov və digərlərinin müsahibələri yer alır.
“Danışan fotolar”ın quruluşçu rejissoru Elnur Məmmədov, ssenari müəllifi Afaq Əhmədova, quruluşçu operatoru Cavid Əliyev, montaj rejissoru Zurab Salmanoğludur.
Növbəti film isə “Zirzəmi” adlanır və ermənilərin Xocalıya hücumu zamanı zirzəmidə gizlənmiş bir qadının – Mehriban Bəkirovanın faciə dolu həyat hekayəsini əks etdirir.
Filmin ssenari müəllifi Leyla Qədirzadə, quruluşçu rejissoru Zaur Zeynal, quruluşçu operatoru Aqşin Rzayev, prodüseri Məmmədhüseyn Mehdizadə, layihə rəhbəri isə Həmid Əsədzadədir.
Hər üç film bu gün AzTV-də və “Park bulvar”da yerləşən “Park cinema” kinoteatrında da nümayiş olunacaq.
Rusiyanın Ukraynaya təcavüzünə etiraz olaraq rusiyalı sənətçilər beynəlxalq arenada çıxışa buraxılmadılar
Ukraynaya silahlı təcavüz edən Rusiyaya hər kəs bir cür etiraz bildirir.
Nyu-Yorkun “Karneqi Zalı” məşhur rus dirijoru Valeri Georgiyevi bu həftə “Vyana Filarmoniyası”nda konsert verməkdən məhrum edib, onun yerinə kanadalı Yannik Nezet-Seqinin çıxış edəcəyi bildirilib.
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı TASS agentliyinə istinadən xəbər verir ki, təşkilatçılar rus Georgiyevun kanadalı Yannik Nezet-Seqin ilə əvəzlənməsinin səbəbini izah etməsələr belə hər şey gün kimi aydındır.
Analoji hadisə də var. Rusiyalı pianoçu Denis Matsuyevin ötən gün keçiriləcək konsertdə iştirakının da ləğv edildiyi bildirilir.
Məlumatda vurğulanır ki, Denis Matsuyevin yerinə orkestrlə çıxış edəcək pianoçunun adı daha sonra açıqlanacaq.
Rusiya dövlətinin öz hərbi gücü ilə dünyaya meydan oxumasının sıravi ruslara baha başa gələcəyi şübhə doğurmur.
Azərbaycan marşı Türkiyə teleserialında səslənib
Türkiyənin ATV kanalında yayımlandığı ilk gündən tamaşaçıların rəğbətini qazanan “Yalnız qurd” (Yalnız kurt) serialının 5-ci bölümünün önizləməsi internetə yerləşdirilib. Fraqmentdə “Nuri Killigil / Qafqaz İslam Ordusu” Marşına yer verilib. Sözləri Nəriman Həsənzadəyə, bəstəsi Əli Behbuzadəyə məxsus olan marşı Şəmistan Əlizamanlı səsləndirir. Fraqmentdə Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuri Paşanın fabrikindəki partlayışdan sonra baş verənlər ekrana gətirilir. Sosial şəbəkələrdə “Yalnız qurd” serialının pərəstişkarları “Əfsanəvi bir bölüm gəlir” kimi şərhlər yazırlar.
Türkiyənin yaxın tarixini işıqlandıran serial son illərdə baş verən çevrilişləri, xəyanətləri, qətlləri, anarxiya və terroru əhatə edir. İlk seriyaları ilə diqqəti cəlb edən serialda Cihan Ünal, Hasan Denizyaran, Damla Çolbay, Murat Han və Polat Bilgin kimi aktyorlar çəkiliblər. “Sinagraf” şirkətinin istehsalı olan serialın rejissoru Çağatay Tosun, icraçı prodüseri Yusuf Ömer Yavaş, ssenari müəllifləri Murat Koca və Ali Alper Erze, prodüseri Osman Sınavdır.
“Son ağrı həmləsi, son sancı basqısı gəldi. Sonra xırıltı...” - Varisin “Qırmızı ləçəklər”i
“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Heydər Əliyev Fondunun “Xocalıya ədalət” təbliğat kampaniyasının xətti ilə nəşr edilən və xarici dillərə çevrilərək yayılan Varisin “Qırmızı ləçəklər” romanından bir parçanı oxucularına təqdim edir.
***
Qəribə xisləti var insanın. Ömrü boyu axtarışda, soraqda olur. Xoşbəxtlik, səadət gəzir. Amma heç bilmir də o nədir, nə ölçüdə, nə biçimdədir. Böyükdürmü, kiçikdirmi? Qalındırmı, nazikdirmi? Rəngi nədir, dadı necədir?
Bugünündən, adi qayğılarla yüklənmiş real yaşantılarından qopub fikrən, ruhən gələcəyə, ilğımlara, illüziyalara köklənir.
Və bir gün də həyat yolunun son döngəsini dönəndə əliboş halda, axtardığını tapmadığını duyaraq qəflət yuxusundan ayılır. Başa düşür ki, xoşbəxtlik deyə axtardığı o nəsnə elə o adi bilib, dəyər vermədiyi ağrı-acısız günləri imiş.
Bədbəxt olmayan nə varsa, bax elə onlar imiş xoşbəxtlik.
***
Fevralın 25-i Xocalıya elə bir qar yağmışdı ki, ilk təəssürat torpağın, ağacların, evlərin hasar və damlarının bu ağırlığında yükü çəkə bilməyib bu dəqiqə çökəcəkləri idi.
Səhər saat 9 tamamda Xocalı aeroportunun şəxsi heyətini və hərbçiləri yığaraq Əlif iclas keçirdi. Binanın içi də çölü kimi soyuq idi. Pəncərədən sırsıralar görünürdü, içəridəkilərin ağzından buğ çıxırdı.
– Bu gün, ən yaxşı halda sabah erməni dəstələri 366-cı sovet alayı ilə birgə Xocalıya hücum edəcək, əlimizdə səhih məlumat var. Biz həm aeroportun müdafiəsini təşkil eləməliyik, həm də düşmənin mövqeyini və sayını aşkarlamaq üçün kəşfiyyat qrupu yaratmalıyıq.
Əlif bunları söylədi, gərginliyi aradan götürmək, hamıya ürək-dirək vermək üçün onu da söylədi ki, heç fikir eləməyin, Allah qoysa, müharibə də qurtaracaq, subaylara toy da edəcəyik, ev də tikəcəyik.
Günortaya yaxın ermənilərin haradan və necə hücum edəcəkləri haqda artıq müfəssəl bilgiləri var idi. Əsas baza Həsənabad dərman-gübrə anbarının ərazisində idi. Mehdikənd ferması ərazisində ikinci, Daşbulaq şitilliyi ərazisində isə üçüncü bazaları yerləşirdi, cəmlənmiş hərbi texnika çoxsaylı tank, ZTR və PDM-lərdən, qrad atan qurğulardan ibarət idi. Hətta PDM-lərin sayı 200-ü, tankların, eləcə də artilleriya qurğularının sayı 100-ü keçmişdi. Çox qorxunc rəqəmlər idi.
Növbəti dəfə həm Əlif, həm də yerli özünümüdafiə batalyonunun komandiri Bakıya, Ağdama, Şuşaya müraciət edərək kömək istədilər. Telefonçu Gülşən xanım (Əlifin böyük qardaşı Süleymanın həyat yoldaşı) poçt idarəsində nömrə yığmaqdan, Xocalını Bakı ilə calamaqdan yorulub əldən düşmüşdü.
Mühasirə get-gedə daralır, erməni hərbçiləri tədricən irəliləyirdilər.
Daha bir xəbər gəldi ki, artıq ermənilər və 366-cı alay hücum əmri alıb.
Bir anda hamının damarlarında qanı dondu. Barı bir qədər möhlət verilsəydi, yenə bəlkə nələrsə etmək mümkün olardı...
Saat 17 radələrində Horayuk, Mehdikənd və Həsənabad kəndlərindən "Alazan" və "Kristal" tipli raket qurğuları ilə, iriçaplı pulemyotlarla Xocalı atəşə tutuldu.
Güllə vıyıltıları və mərmi partlayışları qorxu, vahimə gətirəcək intensivliklə bir-birinə qarışaraq ətrafı öz əsarətinə almışdı.
Bu yandan Əlif aeroportu müdafiə edənləri, o yanda Tofiq qəsəbənin müdafiəçilərini "indicə kömək gələcək, biz güclənəcəyik" deyə ürək-dirək verərək ayaqda durmağa səsləyirdi. Camaatı isə qəsəbədən çıxarmaq lazım idi.
Daha bir saat keçmiş mühasirə halqası artıq yarım kilometrə qədər daralmışdı. Səsləri aləmi başlarına götürmüş içkili, sərxoş sovet hərbçiləri və onlara komanda verən saqqallı erməni yaraqlıları açıq-aydın görünməkdəydi.
Güllə yağışı lap şiddətlənmişdi, qəsəbəni çığırtı, ağlaşma səsləri başına götürmüş, bu səs hürüşən itlərin və böyürən mal-qaranın səsinə qarışaraq vahiməli bir küy yaratmışdı.
Müdafiəçilər zirzəmilərdə gizlənən qadınları və uşaqları haraylayırdılar ki, qaçın, canınızı qurtarın, budəfəki gülləbaran əvvəlkilərə bənzəmir, bu nədisə başqa şeydir.
Özünümüdafiə dəstəsinə Xocalının bütün kişiləri, hətta qocalar, yeniyetmələr də qoşulmuşdu, səngər qurub primitiv silahlarla düşmənin hücumunu dəf etməyə hazır dayanmışdılar. Hamısı əzmli, qətiyyətliydi. Amma qüvvələr nisbəti qeyri-bərabər idi. Haraya kimi duruş gətirəcəkdilər, – bəlli deyildi.
Hava qaralanda xof və vahimə də artdı.
Saat 21.30-da aeroport top atəşinə tutuldu, piyadalar hücuma keçdilər.
Nə etsinlər? Vəziyyətdən necə çıxsınlar?
Əlif komanda verdi ki, düşmənin canlı qüvvəsi 80-100 metrlik məsafəyə kimi yaxına buraxılsın, sonra atəş açsınlar.
Belə də oldu. Hücum edənlər itki verib geri oturdular. Növbəti dəfə aeroport zirehli maşınlardan uzun müddət atəşə tutuldu, piyadalar yenidən hücuma keçdilər. Yenə də Əlif və dəstəsi cavab atəşi ilə düşməni geri oturtdu.
Arxada qəsəbə od tutub yanırdı.
Top, güllə səsi, qadın-uşaq imdadı ürək dağlayırdı.
Yaşlı atası orada idi, qardaş-bacıları ailəlikcə orada idilər, görən, qaçıb canlarını qurtara biləcəkdilərmi?
Daha bir qədər keçmiş hücum edənlər artıq qəsəbəyə doluşmuşdu, aeroport da üç tərəfdən mühasirədə idi. Yalnız uçuş zolağı boş idi. Ora açıqlıq olduğundan düşmən inanmırdı ki, müdafiəçilər mühasirəni oradan yara bilərlər.
Əlif qərar verməli idi, sonadək burada qalıb müdafiə olunmaq boşunaydı, arxada köməksiz insanlar ölümlə üz-üzə qalmışdılar, onları çıxarmaq lazım idi.
O, "Aeroportu tərk etməliyik, camaatı xilas eləmək lazımdır", – deyə komanda verdi. Döyüşçülərinə buradan salamat çıxmağın yolunu başa saldı.
Aeroportda həm çox qiymətli sənədlər var idi, həm də olduqca strateji əhəmiyyətli obyektin düşmənin əlinə keçməsinə imkan vermək köklü səhv olardı.
Əlif dispetçer pultunu partlatmaq qərarına gəldi. Ani olaraq kino lenti kimi bura təyinat alması, ilk iş günü, necə nizam-intizam tətbiq etməsi, necə yeni texnikalar gətirtməsi gəlib gözünün önündən keçdi. Bura onun eviydi, yurduydu, gününün böyük əksəriyyətini məhz burada keçirərdi, hər bir daşa, dəmirə, əşyaya üzü-gözü öyrəşmişdi. Nə sərt qanunları varmış müharibənin. Səni öz yuvanı öz əllərinlə dağıtmağa vadar edəcək qədər sərt.
Kövrəldi, gözləri doldu.
"Mixaylo kimi olmaq istəyirdin. Bu da Mixaylo. Onun kimi sən də partladırsan" deyib partlayıcı qurğunu qoşdu, işə saldı.
Özünü uçuş zolağına atıb getməkdə olan döyüşçülərinin ardınca şığıdı.
Bir an keçmədi, dəhşətli partlayış səsi eşidildi.
Partlayış səsindən diksinən düşmən yeni partlayışların olacağı qorxusu ilə bir anın içində uçuş zolağı ilə qəsəbəyə doğru çəkilən müdafiəçilərin mühasirəni yarmasının qarşısını ala bilmədi.
...Əlifgil qəsəbəyə yetişdilər. Evlər yanırdı. Amma küçələr boş idi. İnsanlar çıxmışdı.
Əlif qaçaraq öz evlərinə də yetişdi, ev boş idi, atasının evdən çıxmasına əmin oldu.
Dərələyəz tərəfdə körpünün altında gördülər qəsəbə camaatının bir hissəsini.
Çaş-baş qalmış, panika içində olan, üstəlik də qılınc kimi kəsən şaxta əhdini kəsdiyi əhali Əlifi və onun dəstəsini görüb sevinc içində onlara tərəf cumdu. Biri qucağındakı körpəsini Əlifə uzatdı ki, qurban olum, balamı xilas elə!
Gözləri atasını axtardı, amma tapa bilmədi.
İndi vaxt itirmək olmazdı, hamı onunçün ata idi, ana idi, qardaş-bacı, övlad idi.
– Şelli istiqamətində çıxarmaq lazımdır camaatı. Biz öndə gedib yol açaq, onlar ardımızca gəlsinlər, – deyə Əlif komanda verdi.
Qucağında bir uşaq, qoltuğunda da bir qoca qadın Əlif keçilməz qarlı yolla irəliləyir, hamını ardınca aparırdı...
Səhər saat altı radələrində artıq bir dəstə insanı Ağdama keçirə bildilər.
Əlif qışqırdı:
– Qartallarım! Biz geri qayıdırıq, qalanları da çıxartmalıyıq.
Dizə kimi qar vardı, təbiət də insanların qəsdinə durmuşdu.
İkinci dəfə qayıdıb camaatı Sarıqaya çayından adlamaqla Kətik meşəsi ilə keçirmək məcburiyyətində qaldılar. Gülablıdan Ağdama keçmək idi məqsədləri.
Düşmən Şelli istiqamətini də tutub oradan güllə yağdırırdı.
Əlif ayağından yaralandı. Jqutla sıxıb qanın axmasını dayandırdı, ağrı içində yoluna davam etdi.
Təbiət niyə zalımdır? Gərək elə bu günmü bu dizdən yuxarı qarı yerə ələyəydi? Bu qiyamət nəydi belə?
Əlif atasını tapmışdı. Ona qarda irəliləməyə kömək etmək istəyirdi, amma atası razılıq vermirdi, deyirdi, qadınlara kömək et, məndən narahat olma.
Çay qurşaqdan yuxarı idi. Bu şaxtada suyu paltarla keçmək – donub ölmək riskini göz altına almaq demək idi.
Bununla belə, heç kəs həya edib soyunmadı.
...İkinci insan dəstəsini keçirəndən sonra Əlif üçüncü dəfə geri qayıtmaq əmrini verdi.
Bələdçilik bura kimi idi.
Buradan o yana adamlar özləri getməliydi.
Ata-oğul qucaqlaşdılar.
Ay Allah, bu nə xoş hisslər idi, doğma atanın əlləri sənin kürəyində gəzsin, sonra saçlarını qarışdırsın. Otuz səkkiz ildə niyə bu xoş hissləri təkrar-təkrar yaşamamışdı? İş-güc, daim evdən uzaqda olması heç imkan verməmişdi bu doğma insana vaxt ayırsın, onu bax bu cür qucaqlasın, qoxusunu hiss etsin, yanğılı səsini dinləsin.
Əlif dedi:
– Özündən muğayat ol, ata. Allah amanında.
Lətif kişi qəhərləndi:
– Kaş gözüm yaxşı görəydi. Əlim də əsməzdi! Bir silah götürüb sənə yoldaşlıq edərdim.
Və ayrıldılar.
– Haydı, qartallarım! Geri qayıdırıq!
Əlif səsindəki qəhəri gizlədə bilməyərək döyüşçülərinə səsləndi.
Artıq arxadan düşmənin nəfəsi belə duyulurdu, bu, aşkarcasına ölümə getmək idi. Asif onun qarşısını kəsdi:
– Biz insanları çıxartdıq. Orada bir-iki adam qalıb, ya qalmayıb, bilmirəm. Amma ora dönmək intihara bərabərdir. Sən milissən, mənsə Əfqanıstanın odundan keçmiş hərbçi. Müharibənin öz qanunları var. Sən axıradək döyüşdün. Sən yüzlərlə insanı ölümün pəncəsindən qurtardın. Müharibə hələ bitməyib. Hələ qarşıda sabahlar var, bugünün intiqamını almaq var. Sən yaşamalısan. Qoymayacam geri qayıdasan!
Əlif onu kənara itələyib çığırdı:
– Mən əmr edirəm, geri çəkilirik, əhalinin xilasını davam etdiririk!
Sonra gözləri dolmuş halda dedi ki, Asif, Xocalı əldən gedəndən sonra mən yaşaya bilməyəcəyəm. Elə biləcəyəm ki, namusumu satmışam, kişiliyimi satmışam. Elə burda ölmək mənimçün daha şərəflidir.
Hamısına dedi, əmr dəyişib, siz qayıtmayın, gedin camaatın ardınca, mən tək qayıdacağam.
Bir göz qırpımında meşənin dərinliklərinə doğru yönəldi. Asif də onun dalınca götürüldü, ancaq sıx meşədə onu gözdən itirdi.
Kətik meşəsinin hər cığırına bələd idi Əlif, hansı yol hara aparır, gözəl bilirdi. Qar irəliləməyə mane olurdu, uzunboğaz çəkməsinin içinə dolub ayaqlarını buzlatmışdı, güllə yarası çox pis göynəyirdi, əlcək taxsa belə bəzən qarı xışmalayıb özünə yol açması zərurətindən yaş əlcəklərin içində keyimiş barmaqlarına sanki iynə soxurdular.
Geriyə güllə yağışının altında qayıdırdı. Həm addım-addım Xocalıya yaxınlaşırdı, həm də atəşə atəşlə cavab verməklə müdafiə olunurdu.
Talaya adladı.
Beş-altı nəfər döyükə-döyükə qalmışdı, imdad diləyirdilər.
Onlara "Gəlin ardımca", – söylədi.
Bu dəfə qəsəbədən çıxmağa macal tapmamış adamları Naxçıvanik tərəfdən çıxarmağı planlaşdırmışdı. Avtomatı çevirib dörd səmtə atır, dalınca gələn adamlar üçün yol açırdı.
Patronları qurtardı. Avtomatın darağını çıxarıb patron dolduranda güllə vıyıltılarına tuş gəldi. "Az qaldı, bir az da döz", – deyə öz-özü ilə danışaraq darağı doldurub yerinə taxırdı ki, qolundan sancan ağrı və bir anda içini yarıb irəliləyən həmlə hiss etdi, sonra ağrı kütləşdi, dəhşətli bir yanğı içini yandırdı.
Arxası səmtə səntirlədi, yıxıldı. Yıxılanda hiss etdi ki, koldumu, ağacdımı, nədirsə, kürəyi ona dəydi. Ani olaraq gözünü açıb gördü ki, bu...
Bu...
Səni lənətə gələsən. Bu nə sehr idi, nə inanc idi, nəydi belə.
Qırmızı başınağacı.
Bu meşələrdə, deməzsənmiş, qırmızı başınağacı da bitirmiş. Niyə indiyə kimi bundan xəbəri olmamışdı?!
Bir əli başınağacının budağı boyunca sürüşüb yerə gəldi.
Yarpağını töksə də, ilk dəfə Baranoviçidə görəndə yaddaşına həkk olunmuş kiçik ağacı tünd gövdəsindən, sarmaşıq kimi şaxəli olan budaqlarından dərhal tanımışdı.
– Sevən ona toxunaraq öz sevgi etirafını edirsə, söylədiyi başınağacının yaddaşına yazılır, həmin başınağacı da məsafəsindən asılı olmayaraq bu etirafı digər başınağacıya ötürür. Nəticədə bu gün bir sevənin bir ağaca etdiyi etirafı illər sonra digər ağac digər sevənə çatdıra bilir...
Dodaqlarına təbəssüm qondu. İçindən son pıçıltısı gəldi, dedi, qırmızı başınağacı, mənə Çiçəyimin sevgi etirafını çatdırmaq istəyirsən, bilirəm...
Gözləri alacalandı. Yerə – qarın üstünə qırmızı gül ləçəkləri səpilmişdi?!
Əlini çətinliklə tərpədib onlara toxunduranda al-qırmızı rəng ağ rəngin üzərinə yayıldı, başa düşdü ki, bu, yarasından sızan qanıdır.
Uzaqlarda günəşli bir yay günü var idi, buraxılış gecəsinə gəlmiş məktəblilərin arasından sarı donlu bir qızcığaza əli ilə "bura gəl" işarəsi verən bir milis var idi... Sonra bu milislə o qızın küçələr boyu əl-ələ verərək şən qəhqəhələrlə irəliləməsi, bir-birini qovub tutması, bəxtəvər-bəxtəvər baxışması var idi. Sonra o qızın küsüb avtobusla getməsi, o milisin avtobusu saxlayıb içəridəkilərdən üzr istəyərək qızdan barışmalarını xahiş etməsi, onu gül yağışına tutması var idi, sonra onların idman arenalarında bir-birilərini qucaraq qələbələrə sevinmələri var idi. Sonra da onların ağ gəlinlik libasında gəlinlə qara kostyumlu bəyə çevrilmələri, bir gözəl gündə gəlinin qucağında körpəsi doğum evinin pəncərəsindən sevdiyinin ləçəklərdən yazdığı "Sevirəm" kəlməsinə tamaşa etməsi, yamyaşıl dağların, gömgöy çayların əhatəsindəki cənnətməkan bir guşədə çayda çimməkləri, günəşi qarşılamaları...
Son ağrı həmləsi, son sancı basqısı gəldi...
Sonra xırıltı...
Və nəhayət, əbədi zülmət...
