“Şuşa İli” münasibətilə Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən “Şuşa mədəniyyətinin inciləri” layihəsi davam edir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Mədəniyyət Nazirliyinə istinadən xəbər verir ki, layihənin “Şuşanın ədəbi həyatı” bölməsi üzrə ilk təqdimat qala-şəhərimizin poeziya mühitinə həsr olunub.

Azərbaycan ədəbiyyatının çox tanınmış simaları Şuşada doğulub boya-başa çatıb, yaxud da həyat və fəaliyyətlərinin müəyyən dövrü bu şəhərlə bağlı olub. Molla Pənah Vaqif, Qasım bəy Zakir, Xurşidbanu Natəvan, Mir Möhsün Nəvvab, Nəcəf bəy Vəzirov, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Yusif Vəzir Çəmənzəminli, Firidun bəy Köçərli, Əhməd bəy Ağaoğlu və digər görkəmli şəxsiyyətlərin adı Şuşa ilə qoşa çəkilir.

Azərbaycan ədəbiyyatında realist şeirin əsası M.P.Vaqif tərəfindən qoyulub. Xalq şeirinin ustadlarından olan şair milli ədəbiyyatın yеni istiqamətdə inkişafında mühüm rol oynayıb. Sonralar xalq şeiri Qasım bəy Zakir, Abdulla bəy Asi, Baba bəy Şakir, Abdulla Canızadə və başqaları tərəfindən inkişaf etdirilib, tənqidi realizmin üfüqləri genişlənib...

Şuşa ədəbi mühitində klassik ədəbi ənənələr də uğurla davam etdirilib. XIX əsrdə Şuşa ədəbi məclisləri divan ədəbiyyatını yaşatmaqla yanaşı, özünün çoxyönlü funksiyası, ədəbiyyata, mədəniyyətə, maarifə verdiyi töhfələrlə fərqlənib. Qarabağ xanı İbrahim Xəlil xanın nəvəsi olan Cəfərqulu xan Nəva 1829-cu ildən Rusiyadan sürgündən qayıtdıqdan sonra Şuşada 30-40 nəfər yaradıcı şəxsin iştirakı ilə müntəzəm ədəbi məclislər təşkil edib. Sonrakı illərdə Xurşidbanu Natəvanın “Məclisi-üns” (“Dostluq məclisi”, 1864) və Mir Möhsün Nəvvabın “Məclisi-fəramuşan” (“Unudulmuşlar məclisi”, 1872) ədəbi məclislərinin timsalında Şuşa Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində məclis mədəniyyətinin əsas mərkəzlərindən biri kimi məşhur olub.

Dövrünün mühüm ədəbi birlikləri olan bu ədəbi məclislər həm də bir şeir-sənət məktəbi missiyasını yerinə yetirib. Poetik məclislərdə ədəbi müzakirələr aparılır, şeir normaları öyrədilir, nəzirələrlə ənənələr möhkəmləndirilir və gələcək nəsillərə ötürülürdü. Ədəbi məclis təmsilçilərinin xalq şeiri tərzində yazmasına əhəmiyyət verən böyük maarifçi və mətbuat xadimi Həsən bəy Zərdabi onlara bu tip şeirləri aşıqlara verməyi, xalq şənliklərində oxutmağı, xalqı maarifləndirməyi tövsiyə etmişdi. Bu isə xalq ilə ziyalı və şairlərin ünsiyyətini artırır, cəmiyyətdə maariflənmənin təşkilinə yol açırdı. Məclis yığıncaqlarında yazılan şeirlərin müzakirəsi, forma-məzmun xüsusiyyətlərinin dəyərləndirilməsi ədəbi tənqid və ədəbi prosesin inkişafına öz müsbət təsirini göstərirdi.

“Məclisi-üns”də Mirzə Rəhim Fəna, Xurşidbanu Natəvan, Mirzə Sadıq Piran, Hacı Abbas Agah, Mirzə Ələsgər Növrəs, Məmo bəy Məmai, Məhəmmədəli bəy Məxfi, Mehdiqulu xan Vəfa və başqaları iştirak edirdilər.

Mir Möhsün Nəvvabın evində fəaliyyət göstərən "Məclisi-fəramuşan"da isə Abdulla bəy Asi, Fatma xanım Kəminə, Mirzə Əbdül Şahin, Molla Saleh Bülbül, Bəhram bəy Fədai və başqaları təmsil olunurdu.

Qeyd edək ki, həmin dövrdə Azərbaycanın digər bölgələrində fəaliyyət göstərən ədəbi məclislər arasında sıx əlaqə mövcud idi və şairlər bir-biri ilə yazışır, ədəbi prosesdəki yeniliklərdən xəbərdar olurdular.

Ədəbi yığıncaqlar həm də musiqi məclisi idi və burada söz, şeirlər yanaşı muğam sənətinin yaşadılması, təbliği diqqətdə saxlanılırdı. Tarzən və xanəndələr Sadıqcan, Hacı Hüsü, Məşədi İsi, Keştazlı Haşım, Molla Abbasqulu, Molla Vəli, Məmməd Qaryağdı, Məşədi Dadaş və başqaları ədəbi məclislərdə fəal iştirak edirdilər. İncəsənətin fərqli növlərini əlaqəli formada təqdim edən Şuşa ədəbi məclisləri eyni zamanda rəssamlıq, xəttatlıq fəaliyyətini də mərkəzləşdirən mədəniyyət ocaqları idi.

Bütövlükdə Şuşanın necə bir ədəbiyyat və mədəniyyət mərkəzi olmasını, mədəni inkişafa verdiyi töhfələri elə şəhərdəki ədəbi məclislərin fəaliyyəti nümunəsində də görmək mümkündür.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı nüfuzlu Vogue gözəllik dərgisinin təqdimatında sizlərə dünyanın ən möcüzəli muzeylərini nümayiş etdirir. 

Sırada birinci Parisdə yetləşən Luvr muzeyidir. 

Hal — hazırda Luvr dünyanın ən zəngin və ən müxtəlif sənət əşyaları kolleksiyalarına malik, eləcə də ən çox ziyarət edilən, ən böyük muzeyidir. Kral Filip Avqust dövründə yaradılan Luvr XVI əsrin sonunda IV Henrinin rəhbərliyi altında Tuilery Sarayı (Fransa krallarının o zamanki iqamətgahı) ilə birləşdirildi. Əvvəlcə bura monarxlar üçün (XIV Lüdovik dövründə) incəsənət əsərlərinin kolleksiyalaşdırılması yeri kimi xidmət edib və yalnız fransız inqilabından sonra muzeyə çevrilib.

Hazırda burada 500 mindən çox sənət əsəri saxlanılır. Onlardan ən məşhurları Leonardo Da Vinçinin "Cokonda", Lukas Kranaxın "Üç zəriflik", Teodor Jerikonun "Meduza", Jan-Ogüst Dominik Enqrın "Böyük odaliska" tabloları, Miloslu Venera heykəlidir ki, bunları  izləmək məcburidir. Getsəniz, qaçırmayın. 

Sırada ikinci Nyu-Yorkun Metropoliten muzeyi dayanır. 

Nyu-Yorkun qəlbində yerləşən MET dünyanın ən böyük incəsənət muzeylərindən biridir. O, 1872-ci ildə açılıb və indiyədək dünyanın hər yerindən-antik heykəllərdən Fransa rəssamlarının əsərlərinə qədər iki milyondan artıq incəsənət əsərinə malikdir. Əlbəttə ki, onun divarları arasında nisbətən yeni dövrə aid  Amerika incəsənətinin böyük kolleksiyası da təqdim olunur. Muzeyin tematik sərgi və tədbirləri hər dəfə yeni kəşflərlə tanış olmaq üçün tamaşaçı rekordları vurur. Məhz burada ən yeni kostyumların ball— Met Gala keçirilir - muzey illik paltar sərgisinə hətta öz qanadlarından birini də həsr edib. Daimi ekspozisiyada Vincent Van Qoqun "Arlezianka", Andrey Verrokkyonun “Madonna” tablolarına, Tiffany & Co-nun bəzək kolleksiyasına baxmaq məsləhətdir.

Hacı Zeynalabdin Tağıyevin heykəli önündə düşüncələr

Millətinə böyük yaxşılıqlar edən, xeyir işlərlə adını tarixə yazdıran  milyonçu-mesenat Hacı Zeynalabdin Tağıyevin adı zaman keçdikcə daha hörmətlə yad edilir. Yazıçı H.Abbaszadənin dediyi kimi, yaxşı insan qızıl kimidi...

H.Z.Tağıyev 1823-cü ildə, başmaqçı ailəsində doğulub, kiçik yaşlarında anasını itirib. 10 yaşından bənna kimi çalışmağa başlayıb. O, çox işgüzar və mübariz bir insan olub. İllərlə çalışıb və qazandığı pulla iki şəriki ilə torpaq sahəsi alıb. Həmin torpaqdan neft çıxarmağı düşünüb. Ançaq buna asanlıqla nail ola bilməyib. Axırda iki şəriki mübarizədən əlini üzdükdə onların torpaq paylarını da satın alıb. İnadından dönmək istəməyən Hacının qazdırdığı quyu nəhayət bir gün neft fantanı vurub. Beləcə o, tezliklə milyonçuya çevrilib. Ancaq mal, pul onu insanlıqdan çıxarmayıb. Əksinə, o, bir vaxt bənna kimi işlətdiyi baltasını yaraşıqlı evinin görkəmli yerindən asıb ki, keçmişini unutmasın...

H.Z.Tağıyev qazandığı pulların çox hissəsini xalqının güzəranına, onun övladlarının maariflənməsinə sərf edib, savab işlər görüb. Su kəməri,  Toxucuuq fabriki, Teatr binası, müsəlman şərqində ilk qızlar məktəbi və çətinliklə başa gələn bir çox xeyir əməlləri onun adını tarixin yaddaşına həkk edib. Açdığı məktəbdə təhsil alan imkansız uşaqların bütün ehtiyaclarını qarşılayıb. Naxçıvanda, Gəncədə, Şamaxıda, Tiflisdə və başqa yerlərdə olan məktəblərə yardımlar edib. Onun Bakı Dövlət Universitetinin yaradılmasında da xidmətləri böyükdür. O vaxt dövlətin xarici ölkələrdə oxutdurduğu tələbələri də unutmayıb. Tağıyevin Vətəni, milləti yolunda böyük xeyriyyəçilik işlərini, soydaşlarına etdiyi yaxşılıqları saymaqla bitməz. Hələ onun kitab nəşrinə, mətbuata verdiyi töhfələrdən danışmırıq... Elə buna görə də, H.Z.Tağıyev cəmiyyətdə “El atası” kimi hörmət qazanmışdı.

Ancaq o, milyonlar xərcləyərək milləti üçün bir çox xeyir işləri həyata keçirməyə başlayarkən ona çox maneələr törədilib. Yoluna daş atanlar elə öz millətinin qaraguruhçuları olan ədabaz bəylər, savadsız dindarlar və avam adamlar olub. Elə bu adamlar qız məktəbinin açılmasında onu və tərəfdarlarını ölümlə hədələyir, camaat arasında onun xeyirxah işlərinə kölgə salmağa çalışırdılar. Nəhayət bir gün bütün təhdidləri, təhlükəni gözə alan Hacı məscidə gedib ruhanilər qarşısında çıxış etməyə başlayır: “...Təzə məktəblərdə qızlara ehkami-şəriyyət, paltar tikmək, toxuculuq, mətbəx işləri, müsəlman (Azərbaycan) və rus dilində oxuyub-yazmaq, elm-hesab, tifillərə tərbiyə vermək öyrədiləcək. Burda nə pis iş var? Molla Əli Hacı Xəlil oğlu! Qulaq as! Mən qızları ismətsiz etmək istəmirəm, naməhrəmlə üzü açıq olmağa çağırmıram. Sırağa gün gecə iyirmi yaşlı ortancıl qızın sancılanmışdı, az qalmışdı ölsün. Lopabığ Ambarsum həkimi gətizdirdin, qızı yoxladı, dava dərman elədi, qız ölümdən qurtardı. İndi de görüm, Lopabığ Ambarsumun əvəzinə müsəlman arvad həkimi olsaydı, şəriətə hansı düzgün gələrdi? Arvad həkimlərinə, müəllimlərinə ehtiyacımız çoxdur. O məktəbi mən bizə padşahlıqdan vəhşi deyiləndən sonra qərara gəldim, açdırdım. Ətək dolusu pul töküb bu məqsədlə bina tikdirmişəm. Dərs deyənlər zənən xeylağı olacaq"... 

Bax bu parçanı oxuduqdan sonra heç unuda bilmirəm. Gör bu işıqlı insan necə bir qaranlıqları aydınladıb. Görəsən o “qaragüruhçu iri əmmaməli, qara əbalı ruhanilər, yekəqarın, enliqurşaq, saqqalı hənalı hacılara bundan da tutarlı bir cavab olardımı?

Elə buna görə də, bu gün dövlətimiz tərəfindən H.Z.Tağıyevin xatirəsinin əbədiləşdirilərək onun heykəlinin Bakıda “İçərişəhər” metrostansiyasının qarşısında bax beləcə ucaldılması milyonlardan biri kimi məni də çox sevindirdi...

Sonda H.Z.Tağıyevin bir kəlamını da yada salmaq istərdim: “Pul qazan, amma şərəfini itirmə. Pul bir gün gedər, nə vaxtsa gələr. Amma şərəf gedər, gəlməz!” 

Deyirəm, H.Z.Tağıyev kimi milləti düşünən işıqlı insanlara hər zaman ehtiyac var. Necə ki, Peyğəmbərimiz (s) buyurub: “Həmişə xeyir işlərdə yarışın!”

Allah H.Z.Tağıyevə rəhmət eləsin, məzarı nurla dolsun.