Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hə tarixə qızıl hərflərlə adını yazdıran şanlı Azərbaycan..

Bir parça quru torpağı bizə vətən edən Fətəli xanlar, Nəriman, Yusif, Əhməd,Mikayıl və adını saymadığım neçə-neçə bəylər, Rəsulzadələr, Elçibəylər.

Mahnıda deyilir ki,əsgər vətən əmanəti, yurd əmanəti.Heç vaxt başa düşmədim bunu mən..

Əsgər vətənin bizə əmanəti idi, yoxsa bizləri vətən əsgərlərə tapşırmışdı..?

Vətən məncə bizi onlara, onları da bizə əmanət etmişdi, hər iki tərəf isə Allaha əmanət.

Qoruyun bizi, qoymayın düşmən tapdasın torpağımızı.

Qaytarın qız-gəlinlərin namusunu.

Qeyrətli oğullar əcdadlarının harayına yetib taxsınlar igidlik papaqlarını.

Qoy göy üzü mələklərə doysun.

Qoy bizim şəhidlərimiz olsun.

Bir gecədə əlli, qırx dörd gündə iki min yeddi yüz səksən dörd, min illər boyu milyon şəhid..

Neçə ailəyə od düşdü?

Neçə gənc tarixdən kəsilib cəbhəyə yollandı..?

Necə gənc cəbhədə tarix yazdı..?

Generala can fəda deyib neçə könüllü cəbhəyə atdı özünü.

Ana-nənələrimiz namazlarında dua etdi övladlar üçün.

Adını bilmədiyimiz Əhmədlər, Rəşadlar, Nurlanlar və neçə milyon yaralı ürəklər.

Onlar qorudular bizi, onlar bayrağa, əmanətə sahib çıxdılar.

Ancaq biz.

Biz bacarmırıq yaralarımıza sahiblənməyi, köz bağlamamış unuduruq, unutdururlar..

Müharibənin ortasında şəhidin şəklini paylaşanlar torpaqlar geri alınanda nə şəhid anasının yaralı ürəyindən, nə şəhid övladının körpə gözlərindən utanmadan bayram edir, Qarabağ qana boyananda bayrağa bürünüb yatanlar bir yana olur, bayrağı çiynində gəzdirib pafoslu çıxış edənlər bir yana..

Hələ yeni ildə, Novruz bayramında da unutmuruq ki,şəhid ailələrini. Biraz sovqat yığıb paylaşırıq, “şəhid ailəsinə dövlət sahib çıxır” deyərək.

Həmişəki kimi, məhəllədə nərd atan dayılar arasında qızğın müharibə gedir Putini Paşinyana, Paşinyanı Trampa qatıb söyür, sağçıları, solçuları, federalları, demokratları, liberalları tənqid edib çıxış yolu axtarırlar.

Kimisi deyir, kor siyasətə yem edilən avam xalqın zəif damarını tutub əllərində oynadırlar. Kimisi Ukraynadan, Türkiyədən mədət umur. Bəziləri deyir, imkan olan kimi qaçım bu xarabadan.

Bəziləri də pafoslu çıxışlarında yaltaqlıq edib deyirlər, strategiya zəif olsaydı, biz 50 yox, 5000 şəhid verərdik, yəni rəqəmlərə baxın, halınıza şükr edin..

Bir şeyi bilirəm ki, bizlər Vətənpərvər deyilik..

Bizlər borcluyuq Vətənə.

Hamı hər şeyi danışacaq.

Elə mən də hamı kimi çox söz deyəcəm, araya zaman girəcək, yaralar köz bağlayan kimi yenə xatırlatma olacaq..

Mitinqlər, qarşıdurmalar, axmaq siyasi söhbətlər, partiyalararası münaqişlər..

Hələ çox söz danışılacaq..

Amma On milyon dəfə deyilən “Vətən sağ olsun” kəlmələri “kaş atam sağ olardı” deyən körpənin qarşısında aciz qalacaq..

Qeyd: Yazı 12-13 sentyabr şəhidlərinə həsr olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(13.09.2024)

"YAŞAT" Fondu tərəfindən bu il də ilk dəfə tələbə adını qazanan şəhid ailə üzvləri olan şəxslərə 2000 AZN pul mükafatı veriləcək. Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “YAŞAT Fondu”na istinadən məlumat verir. 

Bununla əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin sədri Ülvi Mehdiyev 2024-2025-ci tədris ili üzrə rəsmi akkreditasiya olunmuş ali təhsil müəssisələrinə qəbul olunan şəhid ailə üzvləri ilə görüşüb.

Ülvi Mehdiyev onları bu əlamətdar hadisə münasibətilə təbrik edib, təhsil həyatlarında və gələcək fəaliyyətlərində uğurlar arzu edib.

Görüş iştirakçılarına Fond tərəfindən təsis olunmuş 2000 AZN birdəfəlik pul mükafatının sertifikatları təqdim olunub.  

İlk dəfə tələbə adını qazanan şəhid ailəsi üzvləri və müharibə əlilləri mükafatla bağlı ətraflı məlumatı 8110 Çağrı Mərkəzi ilə əlaqə saxlayaraq əldə edə bilərlər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ustad aktyorumuzun ən böyük arzusu yenidən qurulan Ağdam şəhərində doğma Ağdam Dövlət Dram Teatrında vətənin bütövlüyü uğrunda canını fəda etmiş Vətən oğullarınının həyatından bəhs edən əsərə quruluş vermək və orada bir qəhrəmanın obrazını canlandırmaqdır.

Həsənov Kərim (Xançoban) Abbas oğlu 1967-ci noyabrın 19-da Bərdə şəhərində anadan olubdur. Bərdə şəhər 4 saylı tam orta məktəbi  1986-cı ildə bitirib, 1986-1988-ci illərdə hərbi xidmətdə olubdur. 1988-1990-ci illər Bərdə şəhər xalq teatrında aktyor kimi fəaliyyətə başlayıbdır. 1990-ci ildən Ə.Haqverdiyev adına Ağdam Dövlət Dram Teatrında aktyor truppasına daxil olubdur. 1991-1995-ci illərdə Azərbaycan İncəsənət və Mədəniyyət Universitetinin dram, teatr və kino aktyorluğu fakültəsində  Həsənağa Turabovdan, Mikayıl Mirzədən, Kamal Xudaverdiyevdən və digər görkəmli sənətkarlarımızdan sənətin sirlərini öyrənibdir. 1991-ci ildə Moskvada qastrol səfərində ilk tamaşa ilə çıxış edərək Anarın “Beşmərtəbəli evin altıncı mərtəbəsi” tamaşasında Zaur rolunu oynayıbdır. 1991-ci ildən 1994-cü ilə kimi cəbhənin müxtəlif istiqamətlərində orduya mənəvi və psixoloji dəstək üçün truppa ilə birlikdə hərbi hissələrdə tamaşalar nümayiş etdiribdir. Məlum səbəblərdən Ağdam Dövlət Dram teatrı ilə birlikdə Kərim Həsənov da 1993-cü ildən 2007-ci ilə kimi Bərdə Mədəniyyət evində fəaliyyət göstərmişdir. Azərbaycanın həssas bir dövrünə olan bu dövrdə əlamətdar günlərdə teatr truppası ilə birlikdə müxtəlif bölgələrdə yerləşən hərbi hissələrdə və qaçqın şəhərçiklərində tamaşalarda iştirak etmiş, insanlara mənəvi dayaq olmağa çalışmışdır. 

2003-cü ildə Ümumrespublika Mono teatr müsabiqəsində M.F.Axundzadənin “Hacı Qara” tamaşasının rejissoru və Hacı Qara obrazının ifaçısı kimi mükafata layiq görülübdür. Bundan sonra həmin il Moskvada yerləşən Nəsibə Zeynalov adına Teatra dəvət olunub, həmin dövrdə orada M.F.Axundzadənin “Hekayəti-İbrahimxəlil kimyagər…” əsərinin əsasında səhnəyə qoyulan tamaşada İbrahimxəlil kimyagər obrazını canlandırıbdır. 

Ağdam Dövlət Dram teatrının çətin dövlərində müxtəlif teatrlardan təklif alsa da, bu sənət məbədini, doğma məkanı qoyub getməyibdir. 

Kərim Həsənov həm də 2004-cü ildən 2016-cı ilə kmi ANS kanalında yayımlanan “Qulp” verilişində Kərim Xançoban adı ilə oynadığı satirik rollarla tamaşaçıların sevgisini qazanıbdır. 2007-ci ildən teatr Ağdam rayon Quzanlı qəsəbəsinə köçürüldükdən sonra Kərim Həsənov aktyorluq fəaliyyəti ilə  yanaşı, rejissor kmi də fəaliyyət göstərmişdir, 2020-ci ildən isə teatrın baş rejissoru kimi əsərləri tamaşaya hazırlayır. 2017-2018-ci illərdə Mingəçevir Dövlət Dram teatrında Sahib İbrahimlinin “Sadığın toyu” və “Cənnət və Cəhənnəm” tamaşalarının quruluşçu rejissoru olmuşdur. 2021-ci ildə Nadir Qədimlinin “Günahsızlar” əsəri əsasında hazırlanmış tamaşası Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının mükafatına layiq görülübdür. Vətən müharibəsindən sonra da qələbəyə öz töhfəsini verən Kərim Həsənovun Nadir Qədimlinin “Şuşadan gələn səs” və Sahib İbrahimlinin “Azad Şuşa” əsərləri əsasında hazırladığı tamaşalar da böyük rəğbətlə qarşılanıbdır. 

2022-ci ildə Avrasiya Teatrlar İttifaqının təşkil etdyi Böyük Ankara Teatr Festivalında Kərim Həsənovun quruluş verdiyi Əziz Nesinin “Tənha qadınlar” əsəri əsasında hazırlanmış tamaşa mükafatına layiq görülübdür. Bunu da qeyd edək ki, 100 illlik tarixində Ağdam  Dövlət Dram Teatrı ilk dəfə bu əsərlə Avropa səhnəsinə çıxıbdır. 

2022-ci ildə növbəti uğur Mədəniyyət Nazirliyinin  və Azərbaycan Teatrlar İttifaqının birgə layihəsi olan “Milli klassika” teatr festivalında gəlib, quruluş verdiyi N.Vəzirovun “Ağa Kərim xan Ərdəbilli” komediyası əsasında hazırlan tamaşada yaratdığı Ağa Kərim xan obrazına görə milli klassikanın ən yaxşı aktyoru mükafatına layiq görülübdür.  

Kərim Həsənov milli teatr inkişafındakı xidmətlərinə görə, səhnə fəaliyyətinin 35 illiyi münasibəti ilə Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının Fəxri Fərmanına layiq görülübdür. 

Bu illər ərzində Kərim Həsənovun Azərbaycan mədəniyyətinə verdiyi töhfələr Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən yüksək qiymətlədirilərək, xüsus Fəxri Fərmanla qiymətləndilib. Bununla yanaşı, aktoyrun özünün də dediyi kimi, onun sənətinə verilən ən yüksək mükafat Prezident İlham Əliyevin  “İncəsənət xadimlərinə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin mükafatlarının verilməsi haqqında” sərəncamının ona da şamil edilməsi olubdur. 

Baş rejissor kimi 4 illik fəalliyyəti dövründə  Kərim Həsənov, əsasən, rayonun teatra və sənhəyə marağı olan istedadlı gənclərinin teatra cəlb olunmasına çalışıb və nəticədə yetişən gənc akyorların oynadıqları obrazlar rayon ictimaiyyəti və tamaşaçılar tərəfindən yüksək qiymətləndirilibdir. 35 illik Fəaliyyəti dövründə Kərim Həsənov səhnədə yaratdığ Hacı Qara, Ağakərim xan Ərdəbilli, Dərviş Məstəli şah, Qurbanəli bəy, Lənkəran xanı və digər yüzdən artıq obrazla tamaşaçıların sevigisini və rəğbətini qazanmışdır. Həmçinin rejissor kimi səhnəyə qoyduğu “Milyonçunun dilənçi oğlu”, “Durna”, Ağa Kərimxan Ərdəbilli”, “Tənha qadınlar”  və başqa tamaşalar Ağdam Dövlət Dram Teatrını repertuarını zənginləşdirmişdir.

Qayıdaq yenə də onun ən böyük arzusuna. Lap əvvəldə dedik axı, ustad aktyorumuzun ən böyük arzusu yenidən qurulan Ağdam şəhərindəki doğma Ağdam Dövlət Dram Teatrında vətənin bütövlüyü uğrunda canını fəda etmiş Vətən oğullarınının həyatından bəhs edən əsərə quruluş vermək və orada bir qəhrəmanın obrazını canlandırmaqdır. Arzusuna lap tezliklə çatacağı əsla şübhə doğurmur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

Aygün Bayramlı, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Beyləqan təmsilçisi

Dünyada ən bəxtiyar insan öz tarixini yaşadandır. Adət-ənənəsini olduğu kimi dünəndən bu günə xələl gətirmədən gələcək nəsillərə ötürənlər, həm də ən vəfalı, ən etibarlı insandır. Qədim beyləqanlıların illərdir bu günə qədər davam edən Tərəkəmə həyatı var. Əvvəlcə bu sözün etimologiyasına bir nəzər salaq. Bu etnonim haqqında müxtəlif fikirlər mövcuddur. Belə ki, bir çox mənbələrdə Tərəkəmə sözünün ərəbcədən türkmənlər olduğu bildirilir. Bu ad həm də onların köçəriliklə məşğul olduqları üçün “tərki məkan” olaraq adlandırılmalarıdır. Belə başa düşülür ki, yurd-yuvasını tərk edərək müvəqqəti məskunlaşan insanlardır. Bu adla bağlı digər məlumatlara biz musiqişünas Lalə Hüseynovanın “Türk xalqlarının musiqisi” adlı dərs vəsaitində də rast gəlirik. Türkmən musiqisindən danışılarkən sözün eyni kökdən gəldiyini görmüş oluruq: “Azərbaycanda bu söz “tərəkəmə” şəklində qalıb. “Tərakimə” ərəb sözüdür, “türkmənlər”deməkdir. Ərəb mənbələrində türkmənlərin Türkmənistan, Əfqanıstan və İranda yaşamış türkmən tayfası olduğu qeyd olunur”.

 Bir çox qaynaqlar göstərir ki, orta əsrlərdə (təxminən XIII–XIV əsrlər) Xəzərin şərq hissəsindəki Azərbaycan ərazisinə türkmənlər adı ilə çoxsaylı tayfalar gəlmişdirlər. Bu etnonim haqqında daha bir etimoloji açıqlama vermək olar. Təraküm sözü ərəbcə toplanma, yığışma mənasını da kəsb etdiyi deyilir. Tərəkəmə həyatı haqqında tədqiqatlarımızı apararkən Beyləqanın Tatalılar kənd sakini, eyni zamanda Beyləqanda yaşayıb-yaratmış, Ağsaqqallar şurasının üzvü, rayon ziyalısı Etibar İmanovun “Tərəkəmə dünyası” adlı Tərəkəmə həyatına dair, tərəkəməçiliyin, milli-mənəvi dəyərlərimiz üçün töhfə olan kitabdan ətraflı məlumatlar əldə etmişik. Sözügedən kitabda heç bir yerdə olmayan tərəkəmə tarixinə, həyatına dair bütün məlumatlar geniş şəkildə öz əksini tapmışdır. Zənnimizcə, bu mövzuya dair ən müfəssəl bilgilər məhz bir tərəkəmənin öz dilindən yazılanlardır. Burada qeyd olunan bütün fikirlər, hadisələr faktlarla əsaslandırılır. Maraqlı məqamlardan biri də tərəkəmə sözünün etimologiyasından bəhs edərkən müəllif öz yanaşmasını ortaya qoyaraq həm də bu sözə fərqli prizmadan baxır. Belə ki, tərəkəmə sözünü “tərə gedən”, yəni qoyunlar üçün tər ot axtaranlar kimi qələmə alır və açıqlayır ki, “Çünki qoyun tər ota meyilli olur”. Elə buradan da həmin ifadə yaranır. Ümumi olaraq bütün bu təhlilləri nəzərə alaraq demək olar ki, elat, tərəkəmə, köçəri sinonim sözlər olduğu üçün sonda yenə eyni mənanı daşımış olur. Bundan başqa tərəkəmə sözünün sinonimi olan “elat” sözü də “oğuz eli” ifadəsindəki el sözündən yaranmışdır. Əgər nəzərə alsaq ki, at şəkilçisi ərəbcədən cəm, birgəlik mənasını daşıyır. O zaman deyilənlər həqiqətə uyğundur. 

Hazırda Mil düzündə yaşayan əhalinin çox böyük əksəriyyəti xalq arasında tərəkəmə adlandırılır. Məlumdur ki, ta qədimdən tərəkəmə camaatı çox zəhmətkeş, əməksevər insanlar olmuşlar. Əsasən maldarlıq, qoyunçuluqla məşğul olan tərəkəmələr qoyun-quzunu, mal-qaranı sağ salamat yaza çıxartmaq üçün əllərindən gələni edir, qışın çovğununa, soyuğuna qarşı onları bəsləyərlər. Hətta yaza sağ salamat çıxanlar bir-birini təbrik edər, gözaydınlığı verərlər. Zaman keçər, fəsillər dönər-dolanar, havalar soyuduqca camaat arana köç edər. Məskunlaşdığı yerlərlə müvəqqqəti vidalaşıb hələ bir musiqili bayatı da söyləyərlər.

Köçün də öz qayda-qanunu vardır. O, kortəbii şəkildə baş vermir. Həyatda olan bütün nəsnələr kimi köçərilik də tərəkəmə qanunlarına əsasən həyata keçirilir. Tərəkəmələr təbiətin qoynunda yaşadıqlarından sağlam və uzunömürlü olmuşlar. Bu onların sağlam qidalanması və piyada uzun yol qət etmələri ilə də əlaqədardır. Təbii ki, həyat tərzinin insan ömrü üçün çox böyük əhəmiyyəti olduğunu bilirik. Bundan başqa inam və inancları barədə də kifayət qədər danışmaq olar. Mövzuya dair geniş bilgiləri yenə “Tərəkəmə dünyasından” almaq mümkündür. Həmin məqamları təqdim edək: “İnam və inanclardan söhbət düşərkən cümə axşamları ehsan qazanlarının asılması, yerə isti su tökərkən “bismillah” kəlməsinin dilə gətirilməsi, ay yenicə görünərkən salavat çevrilməsi, gün tutularkən mis qabları bir-birinə vurub həyəcan təbilinin çalınması, Novruzun və çərşənbələrin müqəddəsliklə qarşılanması, köç yolunda pir deyilən bir ağaca rəngbərəng çit kəsiklərinin bağlanması, köç günlərində adamların Fatma ananın sacı deyilən daşa əl sürtüb yollarına davam etməsi və bütün bunlar islama inam və etiqadın formalaşmasında mühüm rol oynamışdır”. Bundan başqa “Tərəkəmə dünyası”nda köç zamanı oxunan mahnılardan, muğamlardan, aşıq havalarından da bəhs olunur. Bizə tarixdən bəllidir ki, musiqi insanları əməklə məşğul olduqları zaman həvəsləndirən, ruhlandıran, yorğunluqlarını çıxardan və görəcəyi işə inamını daha da artıran vasitə olub. Elə buna görə də istər köç yolu boyu, istərsə də mənzil başına çatarkən olduqları məkanda çalıb-oxumaq tərəkəmələrə bir az da ruh, qüvvət vermişdir. Eyni zamanda musiqinin onların ruhunda olduğu açıq-aydın şəkildə görülür. Buna misal olaraq yanıqlı səslə oxunan “Segah”ın adını çəkmək olar. “Segah” xalqın ruhuna daha yaxın olan muğam olduğu üçün hətta muğam təhsili almayan insanlar da, bu məqamda ən azı, zümzümə edə bilir. Tərəkəmələrin toy adətləri də özlərinəməxsus şəkildə keçirilmişdir. Bu barədə mütaliə edərkən maraqlı məqamlarla qarşılaşırıq. Ömürlərinin yarısını yaylaqda keçirən tərəkəmə camaatının toyları elə təbiət qoynunda, dağlar ətrafında, buz bulaqların yanında təşkil olunur. Toyları bəzəyən isə “Baş sarıtel”, “Yanıq Kərəm”, “Yurd yeri”, “Kərəm gözəlləməsi”, “Dilqəmi” və s. kimi adlanan aşıq havalarının yanıqlı sədaları olmuşdur. Şeirə, sənətə, musiqiyə bağlı olan tərəkəmələr bundan başqa vaxtaşırı saz-söz məclisləri quraraq sənətin təsirindən zövq almış, bu ruhla ömür yollarına davam etmişlər. Hansısa vaxtı müəyyən etmək üçün elat camaatı arasında zərb-məsəllər də meydana gəlmişdir. Məsələn, toy-nişana başlamaq üçün deyərlər: “Tatalılar köçü gələnə yaxın”, “Elə Tatalılar köçü gəlib buradan keçəndə” və s. Qeyd edək ki, Tatalılar burada kənd adıdır.  

Azərbaycan ədəbiyyatında da Tərəkəmə mövzusu əsas yer tutur. Bu elatın tarixi haqqında geniş məlumat vermək olar. Şifahi xalq ədəbiyyatının janrlarından olan sayaçı sözləri bildiyimiz kimi qoyunçuluqla əlaqədardır. Folklorşünaslar belə qənaətə gəlmişlər ki, saya bolluq, bərəkət, nemət rəmzi olaraq deyilir. Bu, bir növ, xeyir-dua, alqış mənasında səslənir. Sayaçı sözləri qoyunların ünvanına səslənən nəğmələrdir. Sayaçı isə vaxtilə çobana deyildiyi üçün bu sözlər, nəğmələr də buna görə “sayaçı sözləri” adlandırılmışdır. Görkəmli ədib Firudin bəy Köçərli (1863–1920) bu qədim janrdan bəhs edərkən sayaçı sözlərinin tərəkəmələrə mənsub olduğunu qeyd edir. Bundan başqa ədəbiyyatda çox tez-tez bu mövzuya rast gəlirik. İsmayıl Şıxlının “Dəli Kür” romanında, Cəlil Məmmədquluzadənin (1869-1932) “Anamın kitabı” əsərində, Mirzə Fətəli Axundzadənin (1812–1878) “Hekayəti-müsyo Jordan və Dərviş Məstəli Şah” və s. kimi ədəbiyyat nümunələrində milli ruha, adət-ənənəyə olan bağlılığa, tərəkəmə-elat mövzusuna toxunulmuşdur. 

Məlum olduğu kimi “Tərəkəmə” etnoniminin eyniadlı oyun havası da mövcuddur. Çox qədim olan bu rəqs əsasən köçəri maldarların toylarında, el şənliklərində, bayramlarında ifa etdikləri rəqslərdən bir olmuşdur. Bu günə kimi məşhur olan rəqs Azərbaycanın demək olar ki, bütün bölgələrində yaşayan istər peşəkar, istərsə də həvəskar rəqs ansambllarının repertuarında yer alır. Bu rəqsi tərəkəmələrin özləri yaratdığı məlumdur. Rəqs tərəkəmə camaatına xas olan igidliyi, mərdliyi, döyüşkənliyi ehtiva etdirmir. Tam əksi – çox incə, zərif olan bu oyun havası öz xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycan qadınının obrazını yaradır. Necə deyərlər, əsil xanım-xatın rəqsidir. Elə rəqs ilk dəfə 1936-cı ildə qurulub səhnəyə gətirilərkən solo qadın rəqsi kimi təqdim olunub. İlk ifaçısı isə Xalq artisti Əminə Dilbazi (1919–2010) olmuşdur. İki tempdə ifa olunan oyun havası iti tempdə olarkən əsasən kişilər tərəfindən rəqs edilir. Rəqsin məlahətindən, lirikasından segah məqamında olduğu asan hiss edilir. Biz tərəkəmələri daha çox çevik, qıvraq kimi tanısaq da, səhnə quruluşu lirik şəkildə verilib. Rəqs öz bədii əhəmiyyətini həmişə qoruyub saxlayır. Rəqs haqqında ətraflı danışmaq olar. Məsələn, burada müxtəlif əl, qol, çiyin hərəkətləri diqqətə çarpır. Gözlərin vurğulanması, gülü dərib qoxlamaq, utanmaq, çiyin sındırmaları onun təsir gücünü daha da artırır. Daha diqqətçəkən məqamlardan biri də geniş açılmış qollar və onun plastikasıdır. Bu sanki azad insan ruhunun təcəssümüdür. 

Tərəkəmə rəqsi haqqında daha geniş məlumatı elmi rəhbərim Abbasqulu Nəcəfzadənin “Azərbaycan rəqsləri” adlı əlyazmasından alırıq. Burada rəqsin əsas xarakteristikası, ritmi, tempi, ölçüləri, məqamı, notlaşdırılması və rəqsin bəstəkarların yaradıcılığında yer alması barədə geniş bilgilər verilmişdir. Belə ki, “Tərəkəmə” rəqsininin ilk dəfə 1909-cu ildə virtuoz tar ifaçısı Qurban Pirimovun (1880–1965) qrammofon valına yazdığı qeyd olunub. Bu məlumatın isə Azərbaycan Musiqi Mədəniyyəti Dövlət Muzeyinin arxivində saxlanıldığı vurğulanır. Bundan başqa Müslüm Maqomayev (1885–1937) 1927-ci ildə “Tərəkəmə”ni simfonik orkestr üçün işləyərək rəqsin taleyində daha bir uğura nail olmuşdur. Zənnimizcə, oyun havasının simfonik orkestr üçün işlənilməsi böyük mədəni hadisə hesab olunmalıdır. Rəqsin uğurları bunla kifayətlənmir. Əsər 1936-cı ildə Səid Rüstəmov (1907–1983) tərəfindən notlaşdırılaraq “Azərbaycan xalq musiqisinin antalogiyası”na da daxil olunmuşdur. 

Rəqsə bəstəkarların yaradıcılığında da rast gəlinir. Bunlardan Azərbaycan klassik musiqisinin yaradıcısı dahi Üzeyir bəy Hacıbəyli (1885–1948) “Arşın mal alan“ musiqili komediyasında, Əfrasiyab Bədəlbəyli (1907–1976) “Qız qalası” baletində, hətta dünya bəstəkarlarından Bela Bartok (1881–1945) 3-cü kvartetində, Reynold Qliyer (1874–1956) Simfonik orkestr üçün yazdığı “Təntənəli uvertürası”nda “Tərəkəmə” rəqsinin melodiyasından məharətlə istifadə etmişlər. 

Bununla da tərəkəmə etnonimi haqqında, tərəkəmə camaatının yaşayış tərzi, eyni zamanda tərəkəmə mövzusunun istər ədəbiyyatda, istərsə də musiqidə olan bağlılığı haqqında məqamları diqqətə çatdırırıq. Xüsusi olaraq vurğulamaq istəyirik ki, araşdırmalarımız əsasən adət-ənənələr əsasında aparılmışdır. Tərəkəməçilik beyləqanlıların həyat tərzi kimi, bu gün də mövcuddur və davam etdirilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Keşməkeşli bir həyat yaşayıb. Dəfələrlə ölüm mələyi ilə üz-üzə dayanıb, onun bənzərsiz qoxusunu ciyərlərinə çəkib. Dörd yaşı olanda ağır xəstəliyə düçar olub. Bunu görən valideynləri uşaq sağ qalsın deyə, əhd edib adını dəyişiblər. Ölməyib, yaşayıb və bir gün 43 yaşında olarkən özünü dənizə atıb...

Deyir ki,- “Biilirsinizmi insan intihara nə vaxt qərar verir? Yaşamaq ölümdən daha qorxulu olanda. Deyə bilmərəm, bu necə baş verir, amma onu yaxşı bilirəm ki, uğursuz intiharların hamısı sonradan insanın həyatında dəyişikliklərə səbəb olur.  Mən anları yaşayan adamam. Nə istəsəm, eləmişəm. Şair üçün həyatında ekstrimal anları yaşamaqdan daha gözəl heç nə ola bilməz. Nəsiminin dediyi kimi:- Dəm bu dəmdir, dəm bu dəmdir, dəm bu dəm...”

Məcara dolu belə anlar onun həyatında çox olub, amma heç vaxt sonradan onlar haqda düşünməyib. Bəlkə də “dostluq” etdiyi şəkər xəstəliyilə əlaqədardır, bilmirəm, axı bu azar adamda yaddaş problemi də yaradır...

“Mən bütün həyatımı nigarançılıq içində yaşamışam, elə indi də belədir. Anları yaşamaq cəhdim də, bu nigarançılıqdan qurtulmaq üçündür. Nigarançılıq da dünyadakı ən ağır duyğudur. Bütün türk dünyası məni tanıyır, amma bu məşhurluq da məni xoşbəxt edə bilmədi. Hərənin həyatda bir missiyası var. Mənim missiyam yazmaq, türkçülüklə, milliyətçiliklə bağlıdır və bu missiyada xoşbəxt olmaq yoxdur. Belə də ki, xoşbəxtlik nisbi anlayışdır, hər kəs bir cür qələmə verir.”- söyləyir...

Haqqında söhbət açdığım Rüstəm Behrudi 1957-ci ildə Ordubad rayonunun Behrud kəndində dünyaya gəlib. 1964-cü ildə səkkizillik məktəbi bitirdikdən sonra, orta təhsilini Cəfər Cabbarlı adına Biləv kənd məktəbində başa vurub. Bir il Behruddakı kolxozda işləyib. Daha sonra Naxçıvan Dövlət Pedaqoji institutunun Tarix-ədəbiyyat fakültəsində ali təhsilə yiyələnib və oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Bir müddət Ordubad rayonundakı Unus kənd orta məktəbində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı fənnindən dərs deyib, rayon muzeyində elmi şuranın üzvü kimi çalışıb. 1984-cü ildən Bakıda yaşayır. 1986-1990-cı illərdə "Yazıçı" nəşriyyatında fəhlə, korrektor, kiçik redaktor, poeziya redaksiyasının redaktoru vəzifələrində işləyib. Həmçinin bir müddət də Sabir Rüstəmxanlının rəhbərliyi altında nəşr edilən "Azərbaycan" qəzetində redaksiya müdiri kimi fəaliyyət göstərib. Sovet dönəmində fikir və düşüncələrinə görə təqib olunub və həbsxanada yatıb...

Deyir ki,- “Həbsxanada yatmağı heç vecimə də almadım. Düzgün yolda olduğumu yaxşı bilirdim. Mən ölümün gözünə dik baxmağı bacarıram. Doğrudur, hər adamın bir əbədiləşmək istəyi var. Şairlərin də xüsusilə. İstəyirlər bütün zamanlarda onlardan yazsınlar, onlar haqqında düşünsünlər. Ona görə, bəzi şair və yazıçılar yalandan danışırlar ki, mən ölümdən qorxmuram- filan. Ancaq mən bir neçə dəfə ölümü yaxından gördüyüm üçün həqiqətən də buna öyrəşmişəm...”

Verdiyi qərarlar çox ciddi olur. Gördüyü işlər ağıl və məntiqə söykənir. Nizam-intizamı və dürüstlüyü sevir. Otuz ilə yaxındır ki, “sehirli qutuda” verilişlərə getməkdən imtina edib. AzTv-də ümumiyyətlə heç vaxt görünməyib... 

“Məni müxalifətçi bilirdilər deyə, dəvət etmirdilər. İndi də, elə bilirlər. Keçən dəfə “Mədəniyyət” kanalından çağırmışdılar, orada təqdimatımı yazanda dedim, sadəcə adımı yazın, heç bir mükafat- filan qeyd etməyin, xalq məni tanıyacaqsa, elə adımla tanısın. Mənim üçün adlar, mükafatlar dəyərli deyil. Məsələn, bu gün “xalq şairi” adının mənim aləmimdə heç bir dəyəri yoxdur. Hər gün efirə çıxan xalq şairləri məndən daha məşhurdurlar, ya məndən daha çox sevilirlər? Mənim kitabım daha çox satılır, ya onların? Xeyr, istəmirəm. Versələr də qəbul etmərəm. Mənim öz ölçülərim var. Arxasında yaradıcılıq olmayan ad, mükafat kimə lazımdır? Bir də ki, Azərbaycan ədəbiyyatında nümunələr var da. Məsələn, Əkrəm Əylisli nümunəsi. Deməli, verilən bir şeyi səndən geri də ala bilərlər. Ona görə də belə şeylərə can atmaq axmaqlıqdan başqa bir şey deyil.”- söyləyir...

Cavanlığından Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü olub, sonradan bu qurumu mənasız saydığından, dörd-beş ildir ki, oradan uzaqlaşıb.

Bunu Anara, ya da orada çalışan digərlərinə görə etməyib, heç bir qərəzi də yoxdur. Sadəcə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyi heç vaxt Azərbaycanın tale yüklü məsələlərində öz sözünü demədiyini əsas gətirir və orada olub, onların günahlarına şərik olmaq istəmir...

Deyir ki,- “Ümumiyyətlə, bu təşkilatın mahiyyətini anlamıram. Dünyanın heç bir yerində Yazıçılar Birliyi yoxdur. Daha çox keçmiş sovet ölkələrində ideologiyanın təbliği üçün lazım olan bir qurumdur. Avropa ölkələrindəki birliklər tamam fərqlidir. Onlar yazıçıların özlərinin müstəqil şəkildə yaratdıqları birliklərdir...”

Bəli, bütün ömrünü ədəbiyyata həsr etmiş Rüstəm Behrudi ədəbi fəaliyyətə ötən əsrin yetmişinci illərində başlayıb. Əlli ildən çoxdur ki, bu yoldadır. İlk şeirini orta məktəbdə yazıb. Sonradan şeirləri "Azərbaycan", "Araz" almanaxlarında mütəmadi olaraq çap olunub. Dövri mətbuatda şeir və publisistik yazıları ilə fəal çıxış edib. O, öz yaradıcılığında həmişə türkçülük və dərviş fəlsəfəsinə üstünlük verib. "Yaddaşlara yazın", "Salam, dar ağacı", "Şaman duası", "Yer üzü görüş yeridi", "İblis mələkdən gözəldi", "Tənhalıqda ölüm qorxusu yoxdu", "Din sevdim din üstünə", "Bir dəli ayrılıq kimi", “Qızıl alma", "Məzarlıqda bitən yovşan" şeir kitablarının və "Göz yaşlarından baxan Allah" adlı fəlsəfi-publisistik kitabın müəllifidir. "Şaman duası" kitabı türkdilli dövlətlərdə dillər əzbəridir, kitabdan seçmələr Beliçkada, Türkiyədə, İranda, Avstriyada, Almaniyada və s. ölkələrdə nəşr olunub. 1989-cu ildə yazdığı "Salam, dar ağacı" şeiri isə müstəqillik ərəfəsində, Azərbaycanda vətəndaşlıq poeziyasının proloqu kimi qiymətləndirilir...

Sentyabrın 12-də xalqın sevimli şairi Rüstəm Behrudinin 67 yaşı tamam olur.

Düşündüm ki, bu münasibətlə onu duyduğum, anladığım qədər vəsf edim, ömür yoluna işıq tutum. Nə qədər bacardımsa bilmirəm…

Söhbətimi şairin “Mən qəm yolçusuyam” adlı şeirindən bir parçayla bitirrmək istəyirəm və ona möhkəm cansağlığı, firəvan həyat arzulayıram:

“Məni anlayan yox, məni duyan yox,

Başını itirmiş bu yer üzündə.

Bu cür təkliyimdə, tənhalığımda,

Mənəm bu dünyanın sonu, əvvəli.

Nə axır bilinir, nə də ki əzəl,

Oturub bir qərib çölün düzündə.

Elə bu təkliyə, bu tənhalığa

Ürəkdən qurd kimi ulamaq gözəl...”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Poetik qiraətdə bu dəfə sizlərlə qazi şair Emin Pirini görüşdürürük. Sevgi şeiridir. 

Xoş mütaliələr.

Boyatlamış dərdlərin var,

boyat, köhnə dərdlərin.

Adam da sadiq olar-

dərdlərinə, dərdlərinə?!

Əl atıb qoparsam

ürəyindən kədərini.

Görərsənmi-

əllərimi, əllərimi?!

Dəcəl barmaqların  var,

dəcəl barmaqların.

Pianinonun dillərində

yandıracaq yalnızlığın işığını.

Söndürsəm “min illik” alovunu-

elə pianinonun dilləri üstdə

elə pianinonun qucağında,

qucağında.

Sevərsənmi-

günahımı, günahımı?!

Bir qızımız olar

gözləri  qəhvəyi gülən-

elə sənin kimi.

Qoşulub ona gülə-gülə

saçlarımı yolarsanmı,

Yolarsanmı?!

Sənsiz-

Oyuncağı əlindən alınmış uşaq kimiyəm.

Çağırsam ki, gəl-

sevindir bu saqqallı uşağı-

Gələrsənmi,

Gələrsənmi?!

Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

1.

Qardaşım, zarafat ünvanına çatmırsa, burda Aəzrpoçtun nə günahı var? 

2.

Dərdayıl Tarqovıda qəşəng bir xanım görüb deyir:

-Qəşəng qız, olarmı sizi restoranda şam yeməyinə dəvət edim?

Xanım deyir:

-Mənim ərim var. 

Dərdayıl cəld dillənir:

-Masa ikinəfərlikdir, çox təəssüf ki, onu dəvət edə bilməyəcəm. 

3.

Diogen yeməyə başlayır. Həmişəki kimi kasıb süfrəsində mərci və çörək olur. 

Çarın sevimlisi olan varlı Aristipp ona deyir:

-Çara ehtiram etməyi öyrən, mərci yeməkdən qurtul.

Diogen cavabında söyləyir:

-Sən də mərci yeməyi öyrən, çara yaltaqlanmaqdan qurtul.

4.

İnsanlar çox sərsəmdirlər. 

Onlar onlara ehtiyac duyan insanları lənara itələyib ehtiyac duyduqları adamların dalınca qaçırlar. Nəticədə də əliboş qalırlar.

5.

-Mənim oğlum hər dəfə məndən soruşur ki, uşaqlar hardan peyda olur.

-Bu ki normaldır. Neçə yaşı var ki oğlunuzun?

-İyirmi yeddi. Üç ildir ki evlidir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)