Super User

Super User

Cümə axşamı, 26 Yanvar 2023 12:15

“Gənclər günü”nə musiqi payı

Fevralın 3-də Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Akademik Filarmoniyasında “Gənclər günü”nə həsr olunmuş “Gəncliyin səsi” festivalı çərçivəsində gənc bəstəkarların diplom işlərindən ibarət konsert təşkil olunacaq.

Konsertdə dirijor Mustafa Mehmandarovun rəhbərliyi ilə Üzeyir Hacıbəyli adına Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestri çıxış edəcək.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Beynəlxalq Muğam Mərkəzində (BMM) “Muğam axşamları” layihəsinin növbəti konsert proqramı təqdim olunacaq. 

Mərkəzdən bildirilib ki, fevralın 17-nə planlaşdırılan musiqi gecəsində “Bayatı Qacar” və “Şüştər” muğamlarını Sevinc Sarıyeva, Nisbət Sədrayeva, Rəvanə Qurbanova və Məmməd Nəcəfov oxuyacaqlar.

 

Beynəlxalq Muğam Mərkəzi Azərbaycan milli musiqisinin təbliğinə həsr olunmuş bir neçə layihə həyata keçirir ki, onlardan biri də “Muğam axşamları” layihəsidir. Layihənin rəhbəri BMM-in direktoru, Xalq artisti Murad Hüseynovdur. Muğam sənətimizin fəlsəfəsini gələcək nəsillərə çatdırmaq məqsədilə reallaşan layihəyə tamaşaçılar böyük maraq göstərir. “Muğam axşamları” layihəsi 2017-ci ildən həyata keçirilir.

Qeyd edək ki, Beynəlxalq Muğam Mərkəzi “Aşıq musiqisi axşamları”, “Vokal musiqi axşamları”, “Muğamat var olan yerdə”, “Unudulmayanlar” və digər layihələrini də musiqisevərlərə təqdim edir.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Cümə axşamı, 26 Yanvar 2023 11:45

Qışda 22 payız notu - Poeziya saatı

1.

Adını gülə qoydular-

Gülü bəxtəvər etdilər…

 

2.

Sənə bir sirr açım, Allah

Ancaq aramızda qalsın…

 

3.

Payızı kim qorxudub-

Heyva- heyva saralıb?

 

4.

Gül əkmişəm əllərinin ətrinə…

 

5.

Yağış nə biləydi ki,

Çölün çətiri yoxdu…

 

6.

Günəş- göy üzünün çəkdiyi ahdı…

 

7.

Ölümdən qorunmaq üçün

Hamı öz həyatında gizlənib…

 

8.

Korun gözündə də açılır səhər…

 

9.

Qönçələr- güllərin uşaqlığıdı…

 

10.

Şeir olmaq istəyirdim, şair oldum…

 

11.

Üzündə ay doğan qız

O ayın neçəsidi?

 

12.

Elə tən böləsən dəni quşlara-

Quşlar da danışa ədalətindən…

 

13.

Hər gün bir əsgər kimidi-

“ Vurulub” qoşundan çıxır…

 

14.

Hamı qonaqdı dünyada,

Hamı qonaqlıqda deyil…

 

15.

Dünya, eşidirsənmi

o yetimin göz yaşının səsini?!..

 

16.

Uşaq say öyrənmək istəmirdi-

Deyirdi ki- Allah birsə, bir sayılmaz!

 

17.

Allah danışmasa belə,

ən yaxşı həmsöhbətdi.

 

18.

İstəyin bu ola tək-

Sabah günəşi görmək üçün

axşam yuxuya getmək…

 

19.

Qanadlarında 

göy üzü də gətirmişdi o quş…

 

20.

Kədər, gündüz gəl bizə-

Axşam yolu azarsan…

 

21.

Nə olsun ki, karam?-

Milyon səsin içindən də

Sənin səsini tanıyaram…

 

22.

Dünya, nə yaxşı, varsan-

Lap mənim olmasan da…

 

Notlar şair Əlizadə Nurinin şeirlərindən seçilmişdir. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Söhbət bilirsiniz, hansı sənətdən gedir? Çəlləkçilikdən. O qədər də populyar olmayan bu sənətin Göygöl rayonunda yaşayan nümayəndəsi, usta Çingiz Şükürovun bu yaxınlarda AzərTAC-ın müxbirinə söylədiyi: “Bu sənət atama əmimdən atamdan isə mənə yadigar qalıb. Azərbaycanın elə bir yeri, fabriki yoxdur ki, orada mən bu işlə məşğul olmuyam. Təəssüf ki, indiki gəncləri bu sahəyə marağı yoxdur. Əvvəl çəlləklərə tələbat çox olduğundan maraqlananlar olurdu. İndi demək olar yox səviyyəsindədir” sözlər diqqətimizi çox çəkdi. 

Demək ki, bütöv bir sənətin arxaikləşməsi təhlüləsi labüd imiş. 

Göygöl rayonu tarixi ənənələri və xalq sənətkarlarının çoxluğu ilə seçilən rayonlarımzdandır. Burada müxtəlif sənət sahələri üzrə sənətkarlar fəaliyyət göstərir. Maraqlı və sənətkarı getdikcə azalan sənət növlərindən biri də çəlləkçilikdir. 

Göygöl rayonunun adlı-sanlı çəllək ustası Çingiz Şükürovun böyük emalatxanası var, orada onun taxtadan hazırladığı sənət nümunələri sıralanıb. 

Ç. Şükürov 2006-cı ildən bu işlə məşğul olduğunu hazırladığı sənət nümunələri ilə alıcılarını heyran qoya bildiyini deyib

Azərbaycanda vaxtilə bu sənət növü ilə məşğul olan insanların sayı çox olub. Buna təsir edən amil o zamanlar insanların çəlləyə tələbatının olduqca çox olması ilə bağlıdır. Çəllək hazırlamaq fiziki cəhətdən ağır iş olduğundan bununla ancaq kişilər məşğul olub. Taxtadan hazırlanan çəlləklər şərab, konyak, bal, bəkməz və s. kimi ərzaq və içkiləri uzun müddət saxlamaq qabiliyyətinə malikdir. 

“Avqust-sentyabr aylarında daha çox şərab istehsalçıları tərəfindən sifarişlər artır. Şərabı saxlamaq üçün ən yaxşı üsullardan biridir çəllək də saxlama forması. Digər zamanlarda da həm təmir üçün, həm də hədiyyə etmək üçün çəllək sifariş edənlərdə olur. Təxminən bir çəlləyin qiyməti 50 manatdan başlayır. Həcm böyüdükcə qiymətdə artır,” – deyə çəllək ustası bildirib. 

Çəlləyin hazırlanma qaydası isə fərqli və maraqlıdır. Palıd ağacından hazırlanan taxtalar dairəvi formada yığıldıqdan sonra içərisində ocaq qalanıb taxtalar su ilə isladılır. Buxar vasitəsilə taxta yumşalır. Su ilə taxta isladılıb buxarda yumşaldılarkən kəmərlə sıxılır. Nəticədə çəllək sıxılaraq hazır vəziyyətə gətirilir. 

Çəlləklər ancaq palıd ağacından hazırlanır. Buna səbəb isə palıddan fərqli olaraq digər ağaclardan hazırlanan çəlləklərin içərisində bir müddət məhsul saxlandıqdan sonra həmin ağacın dadı və ətrinin məhsulda hiss edilməsidir.

Maraqlıdır, deyilmi?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrının fevral repertuarını təqdim edirik:

 

3 fevral -“Qətibə İnanc”

4 fevral - “Danışan gəlincik” (gündə iki dəfə) 

5 fevral - “Xurşidbanu Natəvan” (gündə iki dəfə) 

9 fevral - “Manqurt”

10 fevral - “Ah, bu uzun sevda yolu” 

11 fevral -“Şah Qacar” 

12 fevral -“Məlikməmməd”, “Ölülər” 

17 fevral - “Filumena Marturano”

18 fevral - “Cəhənnəm sakinləri”

19 fevral -“Məlikməmməd”, “Xanuma” 

23 fevral - “Medeya”

24 fevral - “Ölülər” (Heydər Əliyev Mərkəzində) 

25 fevral - “Danışan gəlincik”, “Ah, bu uzun sevda yolu” 

26 fevral - “Qarabağnamə” 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Professor Əlibala Məhərrəmzadə “Ev tapşırığı: Uğur düsturunu tapacağıq”  layihəsini sizlərə təqdim edir

 

 

Biz biznesdə, peşə fəaliyyətində uğur qazanmağın yolunu göstərən ən çox tələb olunan kitablardan 10-na nəzər yetirdik. İndi də gəlin, ümumiyyətlə adi insanı uğurlu insana çevirən, insanın düşüncə tərzini, adət və xasiyyətini, xarakterik cəhətlərini dəyişən ən populyar kitablardan 10-na nəzər yetirək.

Bu kitablar, əziz oxucularım, insanlara düzgün istiqamət verir, sürətli və keyfiyyətli dəyişikliklərə bir təkan olur.

Beləliklə, seçdiyim növbəti 10-luğu sizlərə təqdim edirəm.

Devid C. Şvarts «Masştablı düşünmək sənəti»

Müəllif öz kitabında masştablı düşünmə prinsiplərini, praktik məsləhətlər və metodikalar təqdim edir ki, bunları mənimsəməklə oxucu istənilən fəaliyyət sferasında uğur qazanmağa müvəffəq olur.

Masştablı düşünmək, ilk öncə, məqsədinizin dəqiq ifadə edilməsi üçündür. «Əgər siz can atdığınız hədəfi dəqiq görməyə başladınızsa, onda bütün enerjinizi həmin hədəfi vurmağa yönəldin», - deyir Devid C.Şvarts.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

 

“Kukuli” interaktiv-musiqili tamaşa aprelin 22-23-də Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası nəzdində Opera Studiyasının konsert zalında və aprelin 24-də Gəncə Dövlət Filarmoniyasında Ankara teatrının təqdimatında nümayiş olunacaq. 

 

Üç gün təqdim olunacaq musiqili-interaktiv tamaşa mahnıları, rəqsləri, qəhrəmanları, həyəcanverici mövzusu ilə uşaqlara və böyüklərə möhtəşəm əyləncə vəd edir. 

Tamaşanın biletlərini şəhərin bütün kassalarından, “Gənclik” və “28 Mall” ticarət mərkəzlərindəki kassalardan, www.iTicket.az saytından onlayn və “ASAN xidmət” mərkəzlərindəki kassalardan əldə etmək olar.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Fəlsəfə üzrə fələsəfə doktoru Cavanşir Feyziyevin Elxan Zal Qaraxanın “Xəzər məkanı” kitabı barədə qeydlərini “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının oxucularına təqdim edirik.

 

 

Cənubi Qafqazdan başlayaraq Xəzər və Qara Dənizləri boyunca, İtil (Volqa) çayı ətrafındakı ərazilərdən başlayaraq Dunay çayına qədər uzanan geniş bir coğrafiyanı bir neçə əsrə yaxın öz hakimiyyəti altında saxlamış türksoylu Xəzər imperiyası özündə türk tarixinin növbəti yüksəliş və inkişaf mərhələlərindən birini təcəssüm etdirir. Böyük Türk kağanlığının Şərq ərazilərində meydana gələn və onun davamı hesab edilən, Göy Türklərin qurucuları Aşina sülaləsindən olan kağanlar tərəfindən yönəldilən Xəzər kağanlığı dünyanın əksər böyük tədqiqatçıları tərəfindən Orta əsrlərin ilk çağlarında mövcud olmuş ən möhtəşəm dövlətlərdən biri hesab edilir.  Dünyanın müxtəlif ölkələrində xəzərlər və onların qurduğu möhtəşəm dövlət barədə yüzlərlə araşdırma əsərlərinin yazılmasına baxmayaraq, bu mövzu  alimlər və yazıçılar arasında hələ də böyük mübahisələr mövzusudur.

Tarixdə türklərin qurduğu çox böyük dövlətlər olub, onların insanlıq tarixinə özünəməxsus təsirləri və xidmətləri olub, amma biz onların heç birinə dünyanın elmi dairələri tərəfindən Xəzər tarixinə göstərilən marağı müşahidə etmirik. Xəzər tarixinin təqdiqatçısı ünlü ABŞ alimi Norman Qoblun məşhur “Xəzər tədqiqatları” əsərində biz yüzlərlə elmi ədəbiyyatın adına  rast gəlirik. Bu mövzuya müraciət edən məşhur alimlər sırasında V. Sen Marten, V.V.Bartold, Z. Validi Togan, P.K.Kokovtsev, Y.V.Qotye, Y. Nemet, A. Krımski, D. Danlop, V. F. Minorski, M. İ. Artamonov, Z. Bünyadov,  P. Qolden, S.A.Pletneva, K.A. Bruk, O.Pritsak, L. Qumilyov kimi insanların adlarını çəkə bilərik. Bu siyahını dəfələrlə artırmaq da olar, lakin dünya miqyasında məşhur olan bu adlar içərisində ikisi ilə bağlı ayrıca fikir bildirmək istəyirəm. Fransız alim Sen Martenin və xüsusən Ukraynalı alim Aqafangel Krımskinin xəzərlərlə bağlı ortaya qoyduğu mülahizələr bu mövzuya tamamilə yeni və fərqli bir istiqamət verdi və məhz onların elmi dövriyyəyə gətirdikləri yeni yanaşmalarla xəzərlər mövzusu Orta əsrlərdən Herodot zamanlarına qədər uzandı.

Qədim dünya salnaməçilərindən tutmuş müasir dövrümüzün tarixçilərinə qədər çoxsaylı tədqiqatçılar xəzərlərin  tarix səhnəsinə haradan gəldiyini və bu səhnədən nə zaman və hara getdiyini aydınlaşdırmağa çalışıblar. Bu gün də xəzərlərin tarixi ilə bağlı elmi cameənin yekdil fikrə gələ bilmədiyi bir çox məsələlər var və onlar hələ də alimlərin diqqət mərkəzində qalmaqda davam edir. Xəzərlərin etnik kökəni, dili, imperiyaya daxil olan digər xalqlarla olan qarşılıqlı münasibətləri, yahudi dinini qəbul etmə səbəbləri barədə mülahizələr bir çox tədqiqatlarda bəzən çox dərin ziddiyyətlər təşkil edir.

Müasir Azərbaycanın da şimal-şərq hissəsini əhatə etməklə Şimali Qafqaz ərazisində mövcud olmuş Xəzərlər İmperiyası və onun qurucuları olan qədim xəzərlər təbii olaraq Azərbaycanlı tədqiqatçıların da maraq çərçivəsindən heç vaxt kənarda qalmayıb. Bu da təbiidir, çünki xəzərlərin və onların dövlətinə daxil olan sabir, barsil, bulqar tayfalarının Azərbaycan türklərinin etnogenezinin formalaşmasındayer alması artıqtədqiqatçılarda heç bir şübhə doğurmur. Sonsuz ehtimallar, fərqli elmimülahizələrvə iddialar mövzusu olan xəzərlər haqqında Azərbaycan yazıçısı Elxan Zal Qaraxanın rus dilində yazdığı “Хазарский простор” (“Xəzər məkanı”) adlı tədqiqat əsəri də bu problemin dərk edilməsinə böyük töhfə verəcək çox dəyərli bir elmi araşdırma işidir.

Elxan Zal xəzərlərlə bağlı tədqqiqatlarına başlayandan bəri biz onunla bu mövzuda dəfələrlə geniş polemikalar aparmışıq, əsərin dili və araşdırma istiqamətləri ilə bağlı fikir mübadiləsi etmişik. Bu təmaslar zamanı Elxan müəllim mənə bildirmişdi ki, o əslində xəzərlərlə bağlı bədii əsər yazmaq istəyirdi, lakin bu mövzuya dair materiallar yığarkən, xüsusən “Etrusklarla” bağlı araşdırmalar apararkən əldə etdiyi sənədlərdən belə qənaətə gəlmişdi ki, xəzərlər Azərbaycan və ümumən türk xalqları tarixində müstəsna rol oynayıblar və onların bu rolu barədə dünya türkologiyasında, eləcə də xəzərşünaslıqda son söz hələ deyilməyib.Elxan müəllimin bu fikri xəzərlərin tarixinə maraq göstərən bir şəxs kimi mənim üçün də olduqca dəyərlidir və mən bu fikri tamamilə dəstəkləyirəm. Xüsusilə Elxan müəllimin əldə etdiyi materiallarla tanış olduqdan sonra mən də belə qənaətə gəldim ki, bu mövzuda bədii əsər yazmaqdansa sanballı bir araşdırma əsərinin ortaya qoyulması istər Azərbaycan tarixində, istərsə də dünya xəzərşünaslığında yeni bir səhifənin, yeni bir cığırın açılmasına səbəb ola bilər. Mən ona bu mövzuda əlimdən gələn hər cür dəstəyi göstərəciyimi bildirdim və çox şadam ki, Elxan müəllim elmi baxımdan çox kiçik bir zaman kəsiyində belə sanballı bir araşdırma əsərini ərsəyə gətirdi.

Elxan Zalın “Xəzər məkanı” əsərini dünya çapında yazılan və nəşr edilən əksər əsərlərdən fərqləndirən əsas cəhəti odur ki, o öz araşdırmalarında V. de Sen Marten, B.Nibur, K.Neman, N.Veselovski, K. Patkanov, A.Krımski kimi ünlü elm adamlarının xəzərlərlə bağlı düşüncələrinə və araşdırmalarına  dayanaraq, xəzərlərin tarix səhnəsinə çıxışını və Azərbaycanla bağlılığını b.e-nın ilk əsrlərində deyil, Herodot zamanlarında və daha öncəki dövrlərdə arayır. Yuxarıda adlarını sadaladığım alimlərin, xüsusən Azərbaycanla bağlı bir çox elmi əsərlərin müəllifi, böyük Ukrayna şərqişünası Aqafangel Krımskininxəzər mövzusuna baxışının əsas özəlliyi odur ki, onlar Herodotun “Tarix” kitabında adları keçən İskit tayfaları katiarları (kaziarları) və barsilləri (basilləri) xəzərlərin və barsillərin əcdadları hesab edirlər. A.Krımski “Xəzərlərin tarixi” monoqrafiyasında Herodotun təsvir etdiyi katiarların və basillərin Xəzər İmperiyasını yaradan xəzər və barsillərin əcdadları olmaqla yanaşı, dövrün elmi trendinin əksinə olaraq, onların iran əsilli deyil, türk əsilli olduqlarını göstərmişdir. Təəssüflər olsun ki, bu böyük alim1941-ci ildə Stalin rejimi tərəfindən qətlə yetirildi və onun xəzərlərlə bağlı əsərinin  uzun zaman elmi ədəbiyyatda (D.Danlop, O.Pritsak) adı çəkilsə də özünü tapmaq mümkün deyildi. Yalnız 2008-ci ildə A.Krımskinin əsəri “Xazarı” dərgisində ukrayna dilində nəşr edildi və beləliklə müasir tədqiqatçılar üçün çox dəyərli bir elmi mənbəyə çevrildi. Zənnimcə, Elxan Zalın “Xəzər məkanı” əsərini A.Krımskinin “Xəzər tarixi”nin bir növ davamı da hesab etmək olar.

Türk tarixinə bir çox fərqli aspektlərdən - tarix, coğrafiya, mədəniyyət, poeziya və linqvistik aspektlərdən özünəməxsus original yanaşmaları ilə tanınan Elxan Zal bu əsərində də bir sıra cəsarətli  elmi mülahizələri və dərin məntiqi  təhlilləri ilə  diqqəti cəlb edir. Elxan Zal xəzərlərlə bağlı öz mülahizələrini bəzi tarixçilər kimi fərziyyələr əsasında təqdim etmir. O Homer, Ktesiy, Herodot, Strabon, Ptolomey, Plutarx, Diodor, Pliniy, Dionisiy  kimi qədim dünya  salnaməçilərinin yazılarında qədim xəzərlərlə bağlılığı ehtimal edilən bütün ilkin mənbələri araşdırır, ayrı-ayrı mənbələrdə göstərilən faktları qarşılaşdırmaqla müqayisələr aparır və özü ilə bərabər oxucunu da məntiqi qənaətə gəlməyə sövq edir. İskit tayfalarına aid olunan Xəzərlərlə bərabər hunların, sakların, sabirlərin-savromat-sarmatların da tarixi dislokasiyaları, Qara Dəniz və Xəzər dənizi hövzəsində, Şərqi Avropa - Mərkəzi Asiya arealında tarixi yerdəyişmələri geniş və hərtərəfli təhlilə cəlb olunur.

Əsərdəki maraqlı epizodlardan biri də Ktesiy və Herodotun Midiya ilə bağlı nəql etdikləri bir-biri ilə uzlaşmayan tarixi hadisələrin müqayisəsidir. Müəllif sadəcə mətnləri müqayisə etmir, mətnlərdə istifadə olunmuş müxtəlif terminlərin, etnonimlərin, toponimlərin, hidronimlərin linqvistik – fonetik müqayisəsini aparır, fiziki-coğrafi koordinatları dəqiqləşdirir,həmin tarixi dövrlər üçün xarakterik olan siyasi təsisatların iyerarxiyasını araşdırır, oxşar və fərqli, bəzən də eynilik təşkil edən elementləri ayırd edir. İskitlərlə göytürklərin və xəzərlərin qarşılaşdırılması nəticəsində digər qövmlərlə bərabər xəzərlərin də Azərbaycan etnogenezinin formalaşmasında mühüm rol oynadığını ortaya qoyur və Azərbaycan toponiminin “Atropatkan”, “Atropatetena” kimi təhrif olunmuş adlardan deyil, qədim Avesta dilindəki “Xazarvayja” (Xəzər məkanı) terminindən yaranması mülahizəsini irəli sürür.

V. Radlov, M.Artamonov, İ. Dyakonov, Belyavskiy, L.Qumilyov və s. kimi görkəmli yeni dövr tədqiqatçılarının qədim xəzərlər haqında gəldikləri nəticələri saf-çürük edən müəllif yanaşmalardakı ziddiyətləri aşkar edir və konkret tarixi hadisələrin şərhi ilə bağlı öz mülahizələrini irəli sürür.

Xəzərlərin tarixinə təkcə Xəzər İmperiyasınının dövrünə istinadən yox, daha dərindən etno-genetik müstəvidə baxan müəllif özündən sonra zəngin irs saxlamış etrusk, iskit, türk, monqol tayfalarının tarixinə müraciət edir. Çünki xəzərlərin bilavasitə bu mədəniyyətlərlə qarşılıqlı əlaqələrdə olması onda heç bir şübhə doğurmur. Köçəri sivilizasiyaların yaşam tərzi, təşkilatlanma prosesləri, ilkin dövlətçilik elementlərini ayırd etmək, idarəçilik iyerarxiyalarının oxşar və fərqli cəhətlərini üzə çıxarmaqla Elxan Zal bir-birinin davamı olan qədim köçəri sivilizasiyaların rəngarəng mozaikasında xəzərlərin yerini və rolunu dəqiqləşdirməyə çalışır.

Qədim köçəri tayfaların 3 pilləli idarəçilik sisteminin daha sonra 4 pilləli dövlət idarəçiliyi sisteminə təkamülünü və bu proseslərdə müxtəlif soylu tayfaların qarşılıqlı təsir mexanizmlərini araşdırır. Müəllif qədim türklərin 12 tayfa ittifaqından ibarət idarəçilik sistemini təhlil edir və  etrusklarda, iskitlərdə, göytürklərdə və xəzərlərdə də cəmiyyətin eyni prinsiplər əsasında strukturlaşmasını və eyni prinsiplər əsasında təşəkkül tapmış tayfa ittifaqlarına malik olduğunu diqqət mərkəzinə gətirir.

Müəllif belə hesab edir ki, bu qarşılıqlı təsir təkcə idarəetmə quruluşlarındakı oxşarlıqla məhdudlaşmır, eyni zamanda tayfaların dini inanclara meyllərində də öz əksini tapir.  Tarixdən bizə məlumdur ki, xəzərlər dini inanclarının müxtəlifliyi ilə seçilirdilər. Xristianlıq, islam, iudaizm, şamançılıq və tanrıçılıq xəzərlərin və onların qurduqları dövlətdə məskunlaşan digər xalqların sitayiş etdikləri müxtəlif dinlər olub. Xəzərlərin uzun müddət Ərəb xilafəti və Vizantiya ilə gərgin münasibətlərdə olması isəbu mövzuda yazan bir çox müəlliflər tərəfindən IX əsrə doğru onların daha çox iudaizmə meyllənməsinin səbəbi kimi göstərilir. Bizim eradan əvvəl Midiyada uzun zaman kəsiyində hakimiyyət qurmuş İskitlərin, yəni Xəzərlərlə Barrsillərin başçılıq etdiyi tayfa birliklərinin,həmin ərazidə yaşayan qədim yəhudilərlə qarşılıqlı əlaqələrini təhlil edən müəllif, türksoylu xəzər tayfasının elitasının “yəhudiləşməsini” qədim türklərin imperiya dini olan tanrıçılıqla qədim yahudi tayfaları və onların həzrəti Musadan gələn dini inanclarının arasında dərin keçmişə dirənən bağların olması ilə izah edir.Bildiyimiz kimi, yahudilər xristianlıqda və İslamda olduğu kimi öz dinlərini başqa xalqlar arasında yaymırlar, iudaizmin ehkamlarına görə yalnız etnik yahudilər bu dinə sitayiş edə bilər. Bu baxımdan tarixdə yalnız bircə presendent var ki, türksoylu xəzərlər yahudi dinini qəbul ediblər və bu prosesdə yahudi din xadimləri-xaxam və ravvinlər də fəal iştirakçı olublar. Bununla bağlı Orta əsrlərdən bəri onlarla, bəlkə də yüzlərlə tədqiqat əsərləri yazılıb, amma hələ də iudaizmin xəzərlər arasında yayılması ilə bağlı yekdil fikir yoxdur. Əlbəttə, Xəzər dövləti tarixinin dünya alimlərində belə böyük maraq doğurmasının  səbəbləri çoxdur. Zənnimcə, əsas səbəblərdən biri də onların şanlı keçmişi ilə yanaşı, həm də bu dövlətin elitasının bir əsrə yaxın müddət ərzində yəhudi dininə etiqad etməsi olub. Müasir İsrail tarixçiləri arasında da bu fikri dəstəkləyənlər var.Özündən əvvəl bir çox ünlü elm adamlarının bu mövzu ilə bağlı düşüncələrindən sitatlar gətirən Elxan Zal, özü də bu istiqamətdə ortaya yeni mülahizələr qoyur və bu mülahizələri tarixi sənədlərlə əsaslandırmağa çalışır.

Əsərdə diqqət çəkən maraqlı məqamlardan biri də ondan ibarətdir ki, çox tədqiqatçılardan fərqli olaraq Elxan Zal öz axtarışlarında tarixin daha dərin qatlarına enə bilir və  qədim xəzərlərin identikliyini müəyyən etməyə çalışarkən hətta Avesta və Bibliya mətnlərinə də müraciət etməkdən çəkinmir. Qədim sivilizasiyalar tarixinin bu günkü elmə məlum olan çoxsaylı mənbələrindən əldə olunmuş məlumatları bir araya gətirməklə müqayisələr aparır və xəzərlərin mənşəyi və sonrakı diferensiasiya və inteqrasiya prosesləri haqqında  özünün yeni elmi mülahizələrini irəli sürür. Beləliklə, müəllif çox ölçülü analitik təhlilin və tarixi dərkin komparativ məntiqi ilə xəzərlərin tarix səhnəsindəki yeri və rolu ilə bağlı tarix elmi üçün yeni hesab oluna biləcək nəticələrə nail olur.

Əsərdə yaşadığımız coğrafiyanın və  etnogenezimizin formalaşması tarixi ilə bağlı maraq doğuran təhlillər çoxdur və bütün bunlar kifayət qədər cəlbedicidir. Burada təqdim edilən Xəzər-Səlcuq, Xəzər-Macar əlaqələri ilə bağlı fəsillər də böyük maraq doğurur. Onların hamısını qısa həcmli bir yazıda şərh etmək mümkün deyil və belə bir məqsədim də yoxdur. Sadəcə oxuculara bildirmək istəyirəm ki, bütün yüksək elmi məziyyətlərinə baxmayaraq kitab təkcə elmi tədqiqatçılar tərəfindən yox, daha geniş oxucu kütləsi tərəfindən rahatlıqla “birnəfəsə” oxuna biləcək bir dildə yazılıb. Əsərin ilkin nəşrinin rusca yazılmasının əsas səbəblərindən biri isə onun digər dillərə tərcüməsi zamanı lazımsız çətinlinliklərlə qarşılaşmamaq zərurətindən irəli gəlib. Əminəm ki, hər bir oxucu bu kitabı mütaliə etməkdən böyük zövq alacaq və müəllifin fədakar əməyini yüksək qiymətləndirəcək. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

 

Cümə axşamı, 26 Yanvar 2023 10:45

Bu gün “Filumena Marturano” nümayiş olunacaq

Bu gün Azərbaycan Akademik Milli Dram Teatrında yeni tamaşalardan sayılan “Filumena Marturano” tamaşası nümayiş olunacaq ki, tamaşa da italyan dramaturqu Eduardo de Filipponun eyniadlı əsəri əsasında hazırlanıb.

 

Səhnə əsərinin bədii rəhbəri Xalq artisti Azər Paşa Nemətov, quruluşçu rejissoru Əməkdar artist Nicat Kazımov, rejissoru Mehman Fətullayevdir. Səhnə əsərinin quruluşçu rəssamı Əməkdar mədəniyyət işçisi İlham Elxanoğlu, işıq üzrə rəssamı Rafael Həsənov, musiqi tərtibatçısı Kamil İsmayılov, rəqslərin quruluşçusu Lalə Hacıyeva, rejissor assistentləri Dilbər İsmayılova və Könül Kərimovadır. Əsəri Azərbaycan dilinə yazıçı Ülviyyə Heydərova tərcümə edib.

Eduardo de Filipponun 1946-cı ildə qələmə aldığı əsər elə həmin il Neapoldakı Politeama teatrında tamaşaya qoyulub. Əsər Filumena Marturano adlı qadının Domeniko Soriano adlı varlı kişi ilə mübarizəsindən bəhs edir. Əsərdəki əsas motiv insanlar arasında sosial ziddiyyətlər, qadın hüquqları və cəmiyyətdəki təbəqələşmənin törətdiyi fəsadlardır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Cümə axşamı, 26 Yanvar 2023 12:00

Xətai Sənət Mərkəzinin “Çiçəklər”i

Fevralın 1-də Xətai Sənət Mərkəzində “Çiçəklər” adlı etüd keçiriləcək. Bu tədbirdə 15-29 yaşarası rəssamlar iştirak edə bilərlər. 

 

Xətai Sənət Mərkəzinin direktoru Zahid Əvəzovun mediaya açıqlamasına görə, bu etüd Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyası və Xətai Sənət Mərkəzinin təşkilatçılığı ilə 2 Fevral – Azərbaycan Gəncləri Gününə həsr olunacaq. 

“İştirak etmək istəyənlər qeydiyyat üçün yanvarın 30-dək Xətai Sənət Mərkəzinin vatsap ünvanına (051 310 74 0) ad, soyad və təvəllüd qeyd etməklə müraciət edə bilərlər. Sonda iştirakçılara sertifikatlar təqdim ediləcək. 

Texnika və ölçü sərbəstdir”, - deyə Z. Əvəzov söyləyib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.01.2023)

Sayt Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərəfdaşı olaraq yenilənmiş, yeni bölmələr əlavə ediımiş, layihənin təbliği üzrə funksional fəaliyyət aparılmışdır.