“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının təqdim etdiyi 51 türk müəllif inin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

Uzun bir “Yol”da “Karakoç”a rastlamak

İsmail Kılınç

“Yol”dayız. İnişli-çıkışlı, bol çakıllı bir “yol”da yürüyerek imtihan ediliyoruz. Hikâyemizin başladığı ve “belâ” dediğimiz günden beri irili-ufaklı belâların sinesinde bazen başroller üstleniyor, bazen de kıyıdan-kıyıdan ilerliyoruz. İmtihanlara karşı “Bir derdim var bin dermana değişmem” diyen/diyebilen bir “yolcu” olabiliyor, “yolcu”luğun fıtratını kavrayabiliyorsak ne âlâ, ne güzel; ancak isyanlara boğuluyor, isyanlarla boğuluyorsak çekilmez davalara gark oluyoruz demektir. Davaları devâlarına dönüşmeyenler için kutsallar kaybolur. Kutsalları kaybolan insanın yürüyen bir ceset olması kaçınılmazdır.

Bir çok kitabî tanımda “edebiyat”ın hüviyeti değişkendir. Söz gelimi liselerde “Duygu ve düşüncelerin yazılı, ya da sözlü olarak ifadesidir” gibi bir tanımla karşılaşırsınız. Bu tanım bir “ezber materyali”nden öteye gitmez. Nitekim edebiyat, ona sahip çıkanın, onu davalaştıranın gönlünde çok farklı tanımlamalara kavuşur. Merhum İsmail Gaspıralı için bir “gıda-yı mâneviye”dir. Ya da Sartre için başlı-başına bir “amaç”a hizmet etmektir. Dostoyevski için “vicdan”dır. Veysel’in “gören göz”üdür edebiyat. Yunus’ta “gönül”, Köroğlu’da “silah”tır. Edebiyata gönül vermiş, onu benimsemiş ne kadar yazar/şair/düşünür/okur varsa, o kadar çok tanım vardır. Bu da edebiyatın sanat tarafına vurgu yapar. “Sanat tarafı” diyoruz, çünkü edebiyatın bir de bilim tarafı vardır.

Tanımlara çok girdik. Deneme diye çıktığımız yolda “makale”leşmeden devam edelim. Sanat sevgimizi, âlimlerden izinsiz bilim gösterisine dönüştürmeden “kıyıdan-kıyıdan” ilerleyelim. “Yol”umuzu, “yolcu”luğumuzu unutmadan şu soruyu soralım: İnsan niçin yaşar? “Yemek-içmek” gibi basit bir cevabı olsaydı, insanın “eşref-i mahlûkat”lığı kalmazdı. Sadece, yemek ve içmek amacıyla yaşayan insan yok mu? Var. Var denirse! Konumuz bu değil. Soruyu “iyi bir kariyer” diye cevaplandıralım. Soğuk bir cevap vermiş oluruz. Arkasından para, lüks araba ve daireler gelecektir. Allah muhafaza! Yolumuzdan çıkıyoruz. Söze girelim: İnsan, davası için yaşar. Başta da belirttiğimiz insanın davası, aynı zamanda kendine devâlaştığı zaman, yaşamak anlam bulmuş demektir. Bu, bir maksûda ermek ve ya mutlu sona ulaşmak anlamı da taşımaz. “Yol” ve “yolcu” kavramlarıyla doğrudan ilişkilidir. Dava uğruna savaş vermek, “yol”da olmaktır. “Yol”da olmak, tecrübelenmek ve tecrübelerle terbiye edilmektir. “Yolcu”nun imtihanı açısından yaşadığımız coğrafya, badireler coğrafyasıdır. Hem İslâm’ın, hem Türklüğün yaşamaya çalıştığı coğrafya demek, “Ben buradayım ve her kese kafa tutuyorum.” demek/diyebilmektir. Kafa tutmanın farklı yöntemleri vardır. İşte bu yöntemlerden en nahifi sanattır. Sanat ile kafa tutmak, kalıcı zaferler getirebilir. Ancak muzaffer olmanın tek ve en önemli şartı şudur: Samimiyet…

“Yol”a tek başına çıkmanın tehlikeleri vardır. Kılavuz/rehber eşliğinde çıkanlar usul bilirler. Önde gidenlerin adımlarını takip ederler. Adımları takip edilen kişiler sayesinde, etrafı “lanet”lerle çevrili bir coğrafyada dimdik durmaktayız. İşte bu yolbaşçıların gönül muhafızları edebî âlemde ebedî cümleler kuran söz ustalarıdır. Uzun bir “yol”da s/öz ustalarıyla “yolculuk” yapmak, yürüyüşe estetik bir kararlılık katar. Estetik kararlılığı görmezden gelenler için sığ bir hayat vardır. Çünkü sanatın yeşermediği coğrafyalarda ruhlar zindandadır. Biz ise ne bedeni, ne ruhu zindana alışık olanlardanız. Kemale ermiş nice s/özlerle tanış olmuş, nicesini gönül tezgâhımızda misafir etmişiz. Biz, yani bu toprakların türkülerini söyleyenler için öyle yolbaşçıları, öyle kılavuzları vardır ki, bereketine bin dua etsek az kalır. İşte böyle bir ortamda “İslâm’ın ince davası, Türklüğün soylu davası” için ruhunu teslim edenedek kalem oynatan Abdurrahim Karakoç ismiyle karşılaşırız. Bu, “karşılaşırız” sözünün altındaki mana çok gizli değildir. Baştan beri, yol-yolcu, dava-devâ, sanat-edebiyat ilişkilerine vurgu yaparken Karakoç ile karşılaşmasak olmazdı. Teyit mahiyetinde tekrar edelim, baştan beri yazdıklarımız “bu toprakların türküsünü söyleyenler”i ilgilendirir. Gayrısı zaten bizi de ilgilendirmez.

Türklük ve İslamiyet diyoruz. İkisini harmanlayıp Türklük diye devam edelim. “İkisinin harmanlanmasıyla nasıl Türklük çıktı ortaya?” diyenlerden ricamız, yazımızı okumamalarıdır.  Bunu söylerken kuru-kuruya şovenlik yapma derdinde değiliz. Dünyaya hükmettiğimiz zamanlarda ecdat bu şovenliği yapsaydı, dünyanın şah damarı kesilirdi; onu biliyoruz. Bu gün için bu coğrafyada yaşayan ve soluduğu havanın hakkını vermek isteyen her birey, yürüdüğü yolda bir Karakoç mısrasıyla karşılaşmıştır. Ecdat demiştik. Kendine ağır bir sorumluluk yükleyerek ecdattan helallik dileyen şu mısralara kulak veriniz:

“Esir iken Kırım, Kerkük, Türkistan,

Bana zindan olur Maraş, Elbistan.

İbn-i Sîna, Dedem Korkut, Alparslan,

Susarsam hakkını helal etmesin (…)”

Esarete maruz bırakılmış tüm Türk yurtlarının sorumluluğunu yüklenmek, bu yüzyılın derviş ruhlu şairi Karakoç’a yakışırdı. Zaten o, bu yüzden yolculuğumuzun kutsal şairidir. Sadece “ben” demez, içindeki “biz” duygusu kalemini yönlendiren en güçlü duygudur. Bu “biz” duygusu çok farklı konular barındırır. Sosyal bir varlık olarak insanın yaşarken ve sorumluluklar alırken teferruatı gözden kaçırmaması gerekir. Eskilerin “Kemâlat teferruatta gizlidir” demesi bundandır. Yeri gelir, duyarsız bir neslin hayal kırıklığını “Koyup gittikleri nesli görünce/ İftihar ettiğim soya küskünüm” diyerek en derininde hisseder; yeri gelir, bürokrasinin ciddiye almadığı ve hor gördüğü köylüyü şiirine konu eder, “Hakim Bey”i de “Tohtur Beğ”i de hak ettiği değeri görmeyen Anadolu insanının yaralarını dile getirir. Anadolu, çoğu zaman öksüz bırakılmış bir çocuk gibi mağduriyetlerin vatanı olmuştur. Bitmemiştir çilesi bir türlü:

“Yanan hep sen oldun, yakılan sensin,

Ruhuna çiviler çakılan sensin,

Şekilden-şekile sokulan sensin,

Oy güzel vatanım, oy Anadolu (…)”

“Hasan”a yazdığı mektupların hepsi ayrı-ayrı bu çağı anlatır sanki. Zaten bu çağ, onun söylemiyle “çarpık”tır. Ancak ne kadar çarpık olursa-olsun Karakoç’un şiirlerinde “ayağa kalkmak” önemlidir. Zaten şairin kutlu davalara sevdalandıran tarafı da budur. Geleceğe Türk’çe bakarken asla umutsuz olmamak… Akif’in “Yeis yok!” diye defalarca vurguladığını Karakoç da başka bir telden dillendirir. Serden geçmeye hazır canlara şöyle seslenir:

““Burdayım” de, ararlarsa,

Doğru söyle sorarlarsa.

Tabutuna sararlarsa

Bayrak senden incinmesin (…)”

Türklük davasındaysanız ve bu “yol”da yürümeye gayret ediyorsanız Karakoç, işte böyle “inceden” usûl öğretir. O, elinde kalemi, gönlünde imanı ile her şiirinde ayrı-ayrı okunan bir derstir. Yanlışı ele alışı da, yanışı-yakarışı da samimidir. Anadolu irfanı onun şiirlerinde vücut bulmuştur. Bahara, dağlara, çiçeklere, yayla ve ovalara ne kadar düşkünse “Türkçe sevdalanmaya, İslamca yanmaya” da o kadar düşkündür. Her halükârda, o da bir “yolcu”dur ve yolundan ayrılmamak için dua eder:

“Hakikat yolundan şaşırma bizi,

Korkuya-zillete düşürme bizi.

Zalimin zulmüyle pişirme bizi,

Enel-ekber diyenlerden ayrı tut (…)”

Karakoç’un davası aşktır. Okuyan bilir, aşkı da davadır. Popüler kültür onu “lambada titreyen alev”i üşüten şair olarak bilir. Bilsin, ziyanı yok. Efsaneleşmiş bir aşk şiiridir Mihriban. Ama Karakoç’un efsaneleşmiş aşk mısraları bunlarla sınırlı değildir. Saymakla da bitiremeyiz. Öyle bir niyetimiz de yok. Şu mısralara bakıp s/özün mucize olduğunu bir kere daha tasdik edelim:

“Öz suyusun hayat denen şişenin,

Nedenisin keder ile neşenin.

Sevda cephesinde şehit düşenin,

Donuk-donuk bakışında sen varsın (…)”

Yolu okumak ve yazmaktan geçen, postu pek modern çağdan bıkmış münzeviler bilecektir ki, edebiyat kaçış için en kadim limanlardan birisidir. Bu kaçış, içerisinde varoluşun anlamını da barındırır. Felsefe ve sosyolojinin araştırma alanı olarak en güzel örneklerine gebe olan ülkemizde felsefe ve sosyolojiden mahrumiyetimiz, edebiyata kaçışımıza alt zemin oluşturur. Zira bizim şairlerimiz filozoflara, roman ve öykücülerimiz sosyologlara nazire yapar cinstendir. Konu ne olursa-olsun, edebiyat, hep arayışlarımızın güzergâhındadır. Fikrimizi de, duygumuzu da en güzel edebiyatla kemâle erdiririz. İşte bu anlayışlardan hareketle Karakoç’un çok yönlülüğü “kılavuz”luğunu beraberinde getirir. Şimdi, el pençe divan durulan makamları göz önüne getiriniz. O makamlara o insanların nasıl getirildiğini sorgulayıp, o makamdaki “Küçük dağları ben yarattım” tavrını düşününüz. Böyle bir ortamda doğruları da yazsa, bir sosyoloğun sesi kısıktır. Ancak o kendini beğenmişliğin karşısına edebiyat en keskin cümleleriyle çıkabilir ve büyük bir etki yaratabilir. İşte hep bu etkilerin adamıdır Karakoç. “İsyanlı Sükût”un dillendirdiği bürokratik çürümeyi, bu kadar açık ve mertçe hangi sosyolog dillendirmiştir? Dillendirdiyse, ne kadar ciddiye alınmıştır?

“Gitmişti makama arz-ı hâl için,

“Bey!” dedi yutkundu, eğdi başını.

Bir azar yedi ki, oldu o biçim

“Şey!” dedi yutkundu, eğdi başını (…)”

Gel gelelim edebî meselelere… Türk halk şiiri geleneksel çizgisine yenilikler katarak ilerlemektedir. Dörtlüklerle ve belli hece kalıplarıyla yazılmanın ötesinde modern şiire ayak uydurmaktadır. Her ne kadar halkın şiiri gibi görülüyor olsa da, entelektüel alt yapıya, ahenge, imge ve/ve ya metafora yüz çeviren şiirler basit, ya da klişe olarak algılanmaktadır. Bu algının farkında olan samimi halk şairleri için Karakoç yüzyılın son büyük temsilcilerinden birisidir. Yani edebiyat davasıyla dolan yürekler için bir devâ mahiyetindedir. Bir çok edebiyat otoritesinin onun hakkında “son büyük halk şairi” demesi de, zannederiz, halk şiirini farklı bir kulvara taşımasındandır. Karakoç’un yaşadığımız çağa karşı sitemini anlatan “Müzelik Şiir”i, hem ifade gücü, hem ahengi, hem de yapısı bakımından bahsettiğimiz farklılık ve özgünlüğe güzel bir örnektir:

“Yürüyen heykellerle aynı müzedeyim ben,

Konuşan mumyalara kimden söz edeyim ben?

Fikren işkencedeyim, ruhen cezadayım ben,

Korkaklığın sükûtu kol geziyor her yerde,

Sanki tek başımayım, tek kişilik mahşerde.

Putların gölgesinde dans eder akbabalar,

Söz sokakta dolaşır, öz zindanda çabalar.

Atılan ucuz safra selâmlar, merhabalar,

En temiz topraklara gül eksem mantar biter,

Yollar sırat köprüsü, durmak düşmekten beter (…)”

Netice-i kelâm…

“Ben yürüyorum” deyince “yolcu” olunmuyor. Usûl lazım. Samimiyet ustalarının hikmetli s/özlerine bir dergâh hassasiyetiyle yaklaştığımızda yolumuz aydınlanır. Hem fikrî, hem de edebî birikimleriyle ufkumuz genişler. Karakoç’un farkını “samimiyet”le özetleyelim. Yaşamadığı, dert edinmediği, savaşını vermediği hiç bir şeye kalem oynatmamıştır. Bu topraklarda yaşamış olmanın, bu havayı solumuş olmanın zekâtını nice şiirle vermiştir. En güzeli de, engin gönlünün mahareti olarak popülizme hiç kaçmamıştır. Tüm bunları yaparken her kesin ozanı olmayı başarabilmiştir. Davası şiir, davası şuurdur.

Bu gün çok büyük konuştuk. Çok büyük bir ismi de yazımıza konu/k ettik. Destursuz bir bağa girdik, bağışlanmak dileriz!

Davalarınız devâlarınız olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

18 oktyabr. İnsan alveri ilə mübarizədə Avropa günü

Bu günə təsadüf edən əlamətdar tarixi hadisələri diqqətinizə çatdırırıq.

İnsan alveri hazırda aktual mövzudur əlbəttə. Ona görə də bu günün sıradan gün olmaması dəqiqdir. İnsan alveri deyəndə, burada uşaqların qul kimi zorakı əməyə cəlb edilməsi, qadınlarınsa fahişəliyə məcbur edilməsi əsas sırada dayanır. İstəsəniz, sizə bu mövzuda maraqlı roman deyərəm, oxuyarsınız. Elçin Səfərli: “Dönüşü olmayan gediş”. Zorən fahişəliyə cəlb edilib Türkiyəyə aparılan bir rus qadının həyatı təsirli boyalarla əks etdirilib.

18 oktyabr. Beynəlxalq qadın xoşbəxtliyi günü

Karin Rokindin 2017-ci ildəki təşəbbüsü nəticəsində təqvimə salınan bu gün qadınlardakı depressiya epidemiyasına qarşı yönəlib. Qadınları depressiyaya nə salır? Ən çox yaşlaşmaq, üzdə qırışların peyda olması. Sonra kökəlmək, artıq çəkidən bədən fiqurunun pozulması. Sonra isə yaşadıqları stresslər, əsəb gərginlikləri.

Deyirlər ki, xoşbəxtliyin cəmi bir adı var, amma bu belə deyil, hər bir qadınçün xoşbəxtlik anlamı özünəməxsus bir nəsnədir. Bir qadını yaxşı həyat yoldaşı, birini əsl sevgi, birini ağıllı övladlar, birini var-dövlət, birini uğurlu karyera, birini yaxşı rəfiqələri, birini öz bədən quruluşu, birini öz sima gözəlliyi, birini eqosu xoşbəxt edir. Dinclikdən, sakitçilikdən xoşbəxt olan qadınlar yoxdurmu, var. Hobbiləri olan məşğuliyyətdən xoşbəxt olanlar necə? Belələri də var. İnanın ki, hətta ekstrimdən də xoşbəxt olanlar az deyil. Nə isə. Çox uzatmayaq, qadınlara bir ağızdan xoşbəxtlik arzulayaq.

18 oktyabr. Böyük alım Niftalı Qocayevin doğum günü

Niftalı Qocayev ilk azərbaycanlı biofizik alimdir. 400-dən çox məqalənin, 16 monoqrafiya, dərslik və dərs vəsaitinin müəllifi olan N.Qocayev beynəlxalq simpozium və konfranslarda 52 məruzə (onlardan 12-si Plenar məruzələrdir) ilə çıxış etmişdir. N.Qocayev Azərbaycan SSR Ali Təhsil Nazirliyi nəzdində fəaliyyət göstərən Elmi-Metodik Şuranın Fizika və astronomiya seksiyasının sədri (1980-1984), Azərbaycan Qaçqınlar Cəmiyyətinin sədri (1989-1993) vəzifələrində işləmişdir. Onun təşəbbüsü ilə 1997-ci ildə yaradılmış Azərbaycan Biofizika Cəmiyyəti özünün ilk konfransında onu Cəmiyyətin prezidenti seçmişdir. Niftalı Qocayev Türkiyədə-Ərzurum Atatürk və İstanbul Universitetlərində professor vəzifəsində çalışaraq yüksək səviyyədə elmi pedaqoji-fəaliyyət göstərmişdir. Onun elmi rəhbərliyi ilə 30 elmlər doktoru və elmlər namizədi müdafiə etmişdir. Əsasən Amerika və Avropada nəşr olunan mötəbər elmi jurnallarda (İnt.J. Peptide and Protein Res., J.Mol. Struct., Protein and Peptide Letters, v.s.) nəşr olunan və Beynəlxalq Konfranslarda məruzə olunan 376 elmi əsərin, müxtəlif ölkələrdə nəşr olunmuş 15 dərslik, dərs vəsaiti və monoqrafiyanın müəllifidir bu şəxs. “American Biographical institute” tərəfindən 2 dəfə “American Medal of Honor” medalı ilə mükafatlandırılmışdır. N.M.Qocayev keçmiş SSRİ universitetləri üçün fizika üzrə dərslik (Оптика, Москва, Из-во Высшая Школа) yazmış yeganə azərbaycanlıdır. Onun dəfələrlə yenidən nəşr olunmuş çoxcildli “Ümumi fizika kursu”, həmçinin Türkiyədə nəşr olunmuş “Temel Moleküler Fizik”, “Optik”, 2 cilddən ibarət “Molekülün Yapısı ve özellikler” dərslikləri mütəxəssislər tərəfindən yüksək qiymətləndirilir, tələbələr tərəfindən geniş istifadə olunur. Allah böyük alimimizə ömür versin.

18 oktyabr. İlk tranzistorlu radioqəbuledici və ilk komikslər

Alyaska günü. 1867-ci ildə Alyaskanın ruslardan alınıb amerikalılara verilməsi şərəfinə qeyd edilən bir gündür. Saqqalsızlıq günü. Hamıdan təvəqqe olunur ki, bu gün ictimaiyyət qarşısına saqqalsız çıxsınlar. Xorvatiyada qalstuksuzluq günü. Qalstuk taxanı hamılıqla hoydu-hoyduya götürürlər xorvatlar bu gün. Kanadada insanlar günü. Necə deyirlər bir məsəldə? Adam olmaq asandır, insan olmaq çətin. İtsax Rabinin xatirə günü. Yəhudilər öz məşhur dövlət xadimlərini bu gün anacaqlar. Polşalılar Poçtalyon gününü qeyd edəcəklər. (Görəsən onların da Novruzəliləri olubmu?) ABŞ isə şokoladlı keks gününü qeyd edəcək.

1967-ci ildə ilk dəfə SSRİ kosmonavtları Venera planetinə uçuş etmişlər. 1954-cü ildə Amerikada ilk tranzistorlu radioqəbuledici istismara buraxılıb, markası da “Texas İnstruments” olub. 1929-cu ildə Kanada qanunvericiliyi qadınların da insan sayılmasını qəbul edib. Təsəvvür edin ki, o vaxta qədər zavallı qadınlar insan hesab edilmirmişlər. 1896-cı ildə “Nyu-York Jornal”da ilk komikslər peyda olub. 1775-ci ildə Afrika amerikalısı olan şair Filips Uitli həmyerliləri arasında ilk olaraq qul olmaqdan azad edilib, kişiyə şairliyinə görə güzəşt ediblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Fərəc Fərəcovun hekayəsi  təqdim edilir. 

- Vəfa, nə olub sənə? - deyə evə daxil olan Vüqar təlaşla xəbər aldı. - Üz-gözün sel-su içindədir. Lap cavan yasından çıxan qadınlara bənzəyirsən.

- Düz deyirsən, qardaş, onsuz da günümüz ah-vayda, göz yaşı axıtmaqda keçir...

- Qapıda dayanma, keç, keç otağına görüm, nə baş verib? Kim dağıdıb dünyanı yenə?..

- Kim dağıdacaq, anam Nərgiz, anamız! Bezmişəm day bunun əlindən. Bu evdə nə qədər söz-sov, gidə-gid olar?.. Allaha qurban olum, hər şeyimiz var. Ev korluğu yox, yemək-içmək korluğu yox, geyim-keçim korluğu da yox. Bəs deyən gərək, nə istəyir bizdən?! Nə inadından əl götürür, nə də mənasız "mənəm-mənəm"liyindən. Atamın da səbrini qaçırıb, elə bizim də. Ha can atır ki, qaşınmayan yerdən qan çıxarsın... Daha nəyini deyim, Vüqar?

- Dayan görüm, ay mənim qəşəng bacım... Yəqin yenə ata ilə sözə gəlib?

- Hə də... yox... tək ata ilə yox, elə hamımızla. Hörmətdən salıb kişini. Böyük bir orta məktəbə rəhbərlik edən, dağ boyda xətir-hörmət sahibi olan atam da bu gicin əlində çaş-baş qalıb. Ha nəsiyyət edir, ha dil tökür, hara yetər, elə bil daşa deyirsən, anlamır ki, anlamır. Əslində vallah, görürəm o özünü qəsdən gicliyə, dəliliyə qoyur. İstəyir hamı bu başıxarabdan qorxub çəkinsin, "bəli", "baş üstə" desinlər cənab anamıza.

- Bilirəm, ay Vəfa, mən səndən də yaxşı tanıyıram anamı. Atam əslində bizə görə dərinə keçmir. Bir də abrına, nüfuzuna boğulur. Hayıf deyil atamdan, qızıl kimi xasiyyəti var. Hər şeyi qarşılıqlı hörmətdə, mehribançılıqda görmək istəyir atam. O isə  bunu, ya dərk eləmir, ya da dərk eləmək istəmir.

- Qardaşım, mənim dediyim odur da. Bədbəxt anamızın qarşılıqlı hörmət, güzəşt anlayışlarından bir zərrə belə xəbər-ətəri yoxdur. Olsa da, özünü karlığa, korluğa qoyub. Heç bilirsən, onun öz dilindən nələr eşitmişəm? Deyib mən bu evə gəlin gələndə başa salmışlar ki, ay qız, ağlın olsun, nə sevgi, nə filan. Çalış, diribaş ol, istədiyini et. Əlinin üstünə əl qoyanın, sözünün üstünə söz qoyanın olmasın.

- Onu çox yerində vurğuladın, Vəfa. Kənardan barmaq uzadanlar indi də az olmur. Dilverənləri deyim, müəllimləri deyim, başını əməlli-başlı xarab ediblər. Bəlkə də öz yaxın adamlarıdı, nə bilim. Kim nə edirsə, Allah cəzasını versin.

- Vüqar, mən özüm neçə dəfə fürsət tapan kimi anamın qılığına girib başa salmaq istəmişəm. Heç bilirsən, necə açılıb üstümə? Deyib, ay qız, kəs səsini, mənə nəsiyyət verən tapılıb... Sən qanmazsan belə işləri... Hələ sənin özünə də anladacağam ki, getdiyin xarabada necə davranasan, necə hər şeyi ələ alıb hökmranlıq edəsən. Vallah, qardaş, mən də çəkinmədən cavabını qaytardım. Dedim, sən özün bu evdə dava-dalaşdan savayı nə qazanmısan ki, öz yolunu da mənə qandırırsan? Səndə əxz ediləsi heç nə yoxdur. Ancaq atamın hər sözünü, hər nəsiyyətini qulağımda sırğa etmişəm, sonadək də edəcəyəm. Bunu eşidəndə lap dəli oldu arvad.

- Sağ ol, bacım, düz demisən. O, atamızın tayı deyil. Sanki bir-birlərinə əks qütblərdi.

- Vüqar, bilirsən, nə ağlıma gəlir? Düşünürəm, görəsən, atam nə yaxşı anamı boşamır? Hər şitliyinə dözür...

- Ay mənim əziz bacım, birinci, atamız ağıllı, uzaqgörən insandır. Əməkdar müəllimdir. Hər xırda-para dava-dalaşdan ötəri ailə dağıdan deyil. Mənə danışıb hər şeyi. Deyib, hər çətinliyə dözərəm, təki siz ata-anasız qalmayasız. İkinci də, bildiyimə görə, anamızı çox sevib. Anamız qanmasa da, onu itirmək istəmir atam.

- Qardaş, anam onu sevməyib bəyəm?! Sevməyibsə, bəs onda zorla veriblər atama?

- Xeyr, elə olmayıb, o da sevib. Hələ eşitdiyimə görə, lap betər sevib. İntəhası, anamızın sevgisi, görünür, içinin çirkli ab-havasına qarışaraq çürüyüb yoxa çıxıb.

- Onu düz dedin, vallah. Sevgi ancaq saf ürəklərdə, saf niyyətdə yaşaya bilər. Qəlbləri natəmizlər o ülvi dəyərə sahib olmağı bacarmazlar.

- Ay sağ ol, bacım, lap şairlər kimi düzüb-qoşursan, - deyə Vüqar gülümsəyir.

- Sən Allah qardaş, gülməyin yeri deyil. Gəl zarafata salmayaq. Artıq uşaq deyilsən ee, 24-ü aşırmısan. Vüsal da orta məktəblə vidalaşıb, yekə kişidir.

- Heç özünü demirsən, sən də bir ildən sonra müəllimə olacaqsan. Tarixdən dərs deyəcəksən. Özü də qələbəmizin tarixindən, xalqımızın, ordumuzun qəhrəmanlığından danışassan.

- Düz deyirsən, başına dönüm, ay Vüqar, düz deyirsən, çox sevinirəm. Ancaq indi biz də gərək öz qəhrəmanlığımızı burada - evimizdə göstərək.

- Yəni nə edək, bacım?

- Onu edək ki, bu gözəl ailəmizdəki mənasız, boş dava-dalaşa son qoyaq. Bu da olsun, bizim qəhrəmanlığımız. Kənardan kimsə gəlib evimizin problemlərini həll edəsi deyil. Özümüz - sən, Vüsal, bir də mən - iki qardaş, bir bacı, nə olsa, bizlikdir. Özümüzə güvənməliyik.

- Hə, Vəfa, yaxşı yadıma saldın, Vüsal da evdəydi?

- Evdəydi... O yazıq da cana doyub anamızın hərəkətlərindən. Qapını çırpıb evdən çıxdı. Hara getdiyini bilmədim.

- Ay mənim ağıllı bacım, ya bunlar, bunlar deyəndə əslində anamı nəzərdə tuturam. Anam ağıla  gəlib daşı ətəyindən tökməsə, bir qadın kimi öz yerini, həddini anlamasa, ailəmiz dağılmağa məhkumdur. Atamızın da dözümü, hövsələsi dəmirdən, daşdan deyil.

- Allah eləməsin, ayrılıq baş versin, onda özümü öldürərəm. Mən atamsız bircə gün də yaşayammaram.

- Axı bu bədbəxt anamız da başa düşəsi ağılda deyil. Atam onun xarakteristikasını çox gözəl izah edib mənə. Deyir, belə sayaq insanlar qayğıya, hörmətə yox, ancaq qorxuya baş əyərlər. O, qorxunu yaratmaqdan ötrü isə gərək özünü ondan beşqat artıq dəliliyə vurasan. Huş-başı yerində olan, normal insan da süni rola girməyi əsla bacarmaz.

- Vüqar, qəribədir ki, anam bir tərəfdən namaz qılır, ibadət eliyir, o biri tərəfdən də Allahın qoyduğu qanunların ziddinə gedir. Vallah, onu anlamaq çətin məsələdir.

- Ay qız, o özü-özünü yaxşı anlayır. Elə güman edir ki, nə qədər alnını möhürə dayasa, başını qaldırıb göylərə yalvarışlar etsə, Allah da onun əməllərini görməzdən gələcək, bağışlayacaq...

- Qardaş, yaxşı gəldin mətləbə. El içində məsəl var, deyərlər, "İlan ulduz görməsə, can verməz". Qorxu söhbətini deyirəm. Mən götür-qoy edib bir şey fikirləşəcəyəm. Mütləq fikirləşəcəyəm. Onun dərdini qorxu yaratmaqla sağaldacağam, inşəallah.

- Yəni nə edəcəksən, ay Vəfa?.. Sevindirdin məni. Di söylə görüm, nədir elə? Bax, əgər dediyin işi bacarsan, onda evimizin əsl qəhrəmanı da sən olassan.

- Vüqar, gəl səsə salmayaq. Bu bir sürpriz olmalıdır. Bizim üçün də, elə atamız üçün də.

- Demək belə, görəcəyin işləri böyük qardaşından gizli saxlayırsan?

- Can qardaş, səndən kənar nə işim ola bilər?! Hamısını danışacağam sənə, məsləhət alacağam. Bir sən biləssən, bir də mən. Vüsal kiçikdir, bilməsə də olar.

- Nə deyirəm, ağlabatan olsa, mən razı.

*

İki qardaşın deyib-gülən, dilli-dilavər bacısı ailə problemlərinin ağır yükü altında əriyirdi. Və eyni zamanda ortaya bir barışıq gətirəcəyinin də yol-yolağasını düşünməkdən qalmırdı. Atası Mahir müəllimə isti münasibəti sonsuz idi Vəfanın. Heç anasını da az istəmirdi. Di gəl ki, anası Nərgiz gündəlik vərdişə döndərdiyi gidə-gidiynən, dava-dalaşıynan qızının gözündən düşmüşdü. Elədiklərinin əsla fərqində deyildi bədbaxt qadın. Onun ucbatından ailə uçuruma sürüklənirdi. Atasının da olub-keçənlərə sonadək göz yumacağı inandırıcı görünmürdü.

Vəfa heç cürə çəkə bilmirdi anasının haqdan, ədalətdən uzaq hərəkətlərini. Onun nə zamansa, anlayıb əsl adam olacağı günün intizarındaydı yazıq Vəfa. Zarafat deyil, bu gün-sabah qardaşı Vüqar ailə quracaqdı. Vüsal da subay qalası deyil ki. Hələ özü... Neçə yerdən qapılarını döymüşlər, ürəyində tutduğuna "hə" deməyə də ehtiyat edirdi. Ola bilərmi heç el arasında hörmət-izzət yiyəsi olan ailə pərdə arxasında belə əsassız söz-sovun qurbanına çevrilsin?! Birdən ayrılıq oldu. Onda necə?! Bu ayrılığa tab etmək olardımı? Vəfa qəlbində hey üzüb-düzürdü. -Yox, yox, qətiyyən ayrılıq ola bilməz. Canı çıxsın anam, ağıla-huşa gəlsin, yerini-həddini bilsin. Uşaqlarını fikirləşsin. Elə ən çoxu da özünü. Vallah, ürəyim ağrıyır o bədbəxtə. Allaha qurban olum, ona hərtərəfli xoşbəxtlik nəsib edib. Fəxr edəsi əri, oğlanları var. Ay səfeh, nəyin çatmır, qarnını deşən nədir? Niyə anlamırsan həyatını? Görünür, Allah verdiklərini əlindən çıxarsa, onda nə vaxtsa xoşbəxt olduğunu duymaq zorunda qalacaqsan axı.

*

- Allah, bu nə yuxuydu gördüm mən?.. Bu nə bəladır bizi tapdı? - deyə göz yaşlarını sel tək axıdan Vəfanın səsinə anası yan otaqdan özünü yetirdi:

- A qızım, nə olub? Niyə ağlayırsan? Yoxsa, yuxunda diksinib-eləmisən?

- Hə, hə, yuxu görmüşəm, ana... Özü də çox qorxulu yuxu. Otur, otur, yanımda.  Mən qalxa bilmirəm. Şil olmuşam elə bil. Əyləş ee, canım ana, əyləş səni son dəfə qucaqlayım. Gül nəfəsini, iyini, qoxunu ürəyimə, ciyərlərimə çəkim, ay gözəl anam, yazıq anam, bədbəxt anam.

- Bıy, Allah məni öldürsün, Vəfa, dəli olmusan, ağlın qaçıb? Bir toxda görüm, bu vay-şivən nədi belə? "Son dəfə səni qucaqlayım" bəs nəmənədir? Maşallah, sənin nəyindi ki?!

- Ana, kim var evimizdə?.. Qorxuram danışmağa. Barı, eşidən-bilən olmasın sözümüzü.

- Ay qız, indi kim olacaq evdə, gün günortadır, ee. Hərə bir tərəfə çəkilib. Yuxuya qalan elə sən özünsən.

- Məni qınama, ana, gördüklərim yuxu deyildi, sanki əsl həqiqət idi. Özü də dəhşətli bir həqiqət.

- Anan qurban, lap öldürdün məni. Ürək-göbəyimi yedim. Bir qandırsana görək, nə olub, nə görmüsən, nə eşitmisən?

- Dilim açılmır danışmağa. Ürəyim elə bil tel üstədir. Qoy hələ özümə gəlim.

- Yəqin yuxunda öldürüblər səni, hə, elə olub?

- Ana, mən ölməmişəm, başa düş, sən.. sə... - sözünün ardını sona çatdıra bilmədi və ucadan qışqırtı ilə ağladı. Nərgizi var qüvvəsi ilə özünə dartıb:

- Ana, yazıq anam, bicarə anam, səni görmüşəm yuxumda. Sən olmüsən e, sən. Xeyr... yox, əslində ölməmisən, başımı itirdim lap. Yəni sən öləcəksən. Özü də bu gün, düzünü desəm, axşam azanınadək.

- Can bala, sən əsl cadu-pitilik olmusan, Allah məni öldürsün. Gedim Fizzə arvada baxdırım.

- Nə Fizzə arvad, nə baxdırmaq? Mənim huş-başım yerindədir. Ağlım evimizin saatı kimi dəqiq işləyir. Sən bir mənə qulaq ver, yerli-yataqlı nağıl eyləyim.

- Danış görək di, içimi yedim lap.

- Ana, eyni yuxunu əslində iki gün əvvəl də, dünən də gördüm. Amma demədim, açıb-ağartmadım. "Yuxudur da, keçib-gedər" düşündüm. Sən demə, bu yuxuma yol tapmış həqiqətiymiş. Əməlli-başlı həqiqət. Başımın üstünü almış əli qılınclı insan, əslində insan deyəndə, yəni ölüm mələyiymiş - Əzrayılmış. Son dəfə mənə çox hədə-qorxu gəldi. Uca və ötkəm səslə bunları söylədi:

- Dediklərimi nöqtəbənöqtə anana çatdır. Başa sal ki, o qadın hansı üzlə, hansı haqla təmiz, günahlardan xali olan bir ocağı cəhənnəmə çevirib? Cəhənnəm birdir. O da bizim haqq dünyamızda. Ananın barəsində dalbadal eşitdiyimiz xoş olmayan məlumatlar bizi əməlli-başlı təbdən çıxarıb. O, nə ərli qadın kimi yerini qanır, nə üç uşaq anası kimi. Səbrimiz kükrəyib daşıb artıq. Ona görə o zalım qadına ölüm hökmü kəsilib. Elə bu gün. Günün sonunadək dünyasını dəyişməlidir! Burada bizim əsl cəhənnəmimizdə onunçün mizan-tərəzi qurulub. Elədiklərinin bədəlini ödəməlidir. Hökm dəyişilə və yüngülləşə bilməz!

Lakin bir şərtlə: o, ölümdən xilas olub bağışlana bilər, əgər silkinib bütün pis əməllərini atarsa, saf niyyətli insan olarsa.

Yuxuma girən bəni-insanın son xəbərdarlığı isə belə oldu, əziz anam: Boğazımı tutub bərk-bərk sıxdı və amiranə səslə dedi: "Qızcığaz, üçüncü, həm də sonuncu dəfə söylədiklərimi olduğu kimi anana çatdırmasan, yatağından qalxa bilməyəcəksən. Ömürlük şil kimi uzalı qalacaqsan".

- Ana, ana, bir bax, möcüzə baş verdi, möcüzə... Həqiqətən də, onun sözlərini sənə çatdırıb qurtaran anda elə bil qurumuş bədənim açıldı. Canıma xoş bir yüngüllük gəldi. Qoy bir tez qalxıb səni doyunca öpüm, qucaqlayım. Bax beləcə...

- Yavaş görüm, ay şeytan. Mən lap şokdayam, anlaya bilmirəm səni. İndi mən nə etməliyəm axı?

- Əziz anam, sənə qurban olum, yəni aydın olmadı dediklərim?

- Sənin dediklərindən belə başa düşdüm ki, Əzrayıl bu gün gəlib mənim canımı alacaq, hə?!  Axı nəyə görə, niyə? Az ibadət etmişəm Rəbbimə?

- Ay ana, nə ibadət, nə zad... Söhbət namazdan, orucdan getmir. Söhbət evimizdə törətdiyin dava-dalaşlardan, yerli-yersiz özünü haqlı çıxarmağından, zakslı, kəbinli ərini heçə saymağından, bir sözlə, Allahımızın buyurduqlarının əksinə getməyindən, daha nə bilim, hansı günahlarından gedir. Mənasız inadın, özünə bab gəlməyən iddiaların öz  içini də çürüdür, elə bizi də əridib yoxa çıxarır... Bilirəm, yazıq anam, birdən-ikiyə sən "mənəm-mənəm"liyindən əl götürən deyilsən.  Onun üçün də çox qorxuram sənə görə. Artıq real ölümlə üz-üzə, göz-gözəsən. Ya daşı ətəyindən töküb, ailəmizin sevimli bir üzvünə çevrilməlisən, ya da... uf... dilim də gəlmir söyləməyə... özü də nə etsən, elə bu gün etməlisən. Tövbə qapısı qaş qaralanadək açıqdır üzünə. Bilmirəm, bunu bacaracaqsanmı, yoxsa, yox... Qırma bizi, ana, səni itirsək, biz neyləyərik?! Yazığın gəlsin bizə. Elə özünə də. Axı nə yaşın var.

Vəfa gözlərindən yaş axıda-axıda sözlərini tamamlayıb yenidən anasının boynuna sarıldı.

İçində ağır bir təlatüm yaşayan ana çaş-baş vəziyyətdə qızına:

- Vəfa, düzünü söylə, həqiqətən də, mənim canımı alacaqları haqda söhbət gedib? Bəlkə ayrı cür olub? Bir yaxşı-yaxşı fikirləş.

- Ana, nə tez unutdun şil olmuş qızının birdən-birə yataqdan qalxmasını? Mən səhv söyləsəydim, elə şil-şikəst kimi də yatağımda saxlayacaqdılar məni.

- Onu da düz deyirsən e... Keçmə qurban olduğumun möcüzələrindən. Qızım, gəl otur yerində, heç yana çıxma, bu saat gəlirəm.

- Yaxşı, yaxşı, ay ana, sən də uzağa getmə. Qoy bir doyunca üzünü görüm, mənim nisgilli anam, qəşəng anam.

Aradan bir qədər keçmiş ölüm qorxusunu canında yaşadan, dil-dodağı titrəyən ana rəng-rufu ağ kağıza dönmüş halda geri qayıtdı. Qızı ilə qabaq-qarşı əyləşdi. Əllərini əllərinə alıb titrəyişlə danışmağa başladı:

- Mə... mənim əziz qızım, inanıram yuxu görməyinə. Qətiyyən şübhə etmirəm. Bu kimi hadisələr azmı olur? Amma sənə suallarım var. De görüm, yuxunda doğrudan da, mənim adım hallanıb? Yəni elə bu bircə günün içində canımı alacaqlarını bildiriblər?

- Ana, vallah, billah, elədir, yalanı-filanı əsla yoxdur.

- Axı, başına dönüm, ay qızım, mən xəstə-zad deyiləm ha, sağlamam. Bu günə kimi də nə həkim, nə dava-dərman tanımamışam. Birdən-ikiyə sağlam insan necə ölə bilər axı?

- Ay yazıq anam, ay avam anam, o boyda Allahın əlində bir ölüm nəmənədir, hə? Qurban olduğum istədiyi anda insanın canını ağır xəstəliyə düçar edər, ya gözlənilməz qəzaya salar, ya da .. ya da  təbii fəlakət gətirər. Olmazmı məgər?

- Qızım, başa düşdüm səni. Amma son bir ricam olacaq səndən. İncimə ha, əgər dediklərin doğrudursa, evimizdə muqəddəs Qurani-Kərim kitabı var. Onu tapıb gətirmişəm... O kitaba əlini bas. Qoy sözlərinin düzgünlüyü Allah dərgahında da təsdiq olunsun. Bunu bacarsan, daha sənə şəkk-şübhəm qalmaz.

- İnanmırsan mənə? İndiyədək sənə heç bir dəfə də olsa, yalan danışmışam?

- Xeyr, danışmamısan, gözümün işığı, danışmamısan. Ancaq yenə şübhəli qalmayım. Əgər yuxun söylədiyin kimidirsə, niyə qorxmalısan ki?! Əlini rahatca basıb and içə bilərsən. Amma əvvəlcə get yaxşı-yaxşı yuyun, təmizlən, sonra gəl.

Anasının tapşırığını cəldliklə icra edən Vəfa çox çəkmədi evə döndü, yerini rahatladı: Ya Allah, kömək ol, - deyə astadan səslənib sağ əlini müqəddəs kitabın üzərinə toxundurdu və dualar etdi:

- Söylədiklərim doğrudur, heç bir yalanım yoxdur, - deyə Vəfa ayinini bitirdi: - Daha sözün, ay ana? İnandınmı indi? - deyərək qorxu təri axıda-axıda ayağa qalxdı, yenidən ona dördgözlə diqqət kəsilən  anasını özünə tərəf çəkib hönkürdü. Xeyli vaxt bir-birinə sarılı qaldılar. Ana birdən qızından ayrıldı. İri addımlarla özünü daima ibadət etdiyi odasına saldı. Üzünü Qiblə səmtinə çevirib, başını dikəltdi, əllərini göyə tuşladı:

- Allahım, keç günahlarımdan. Öldürmə məni. Mən artıq əvvəlki Nərgiz deyiləm. Dəyişmişəm, paklaşmışam. İçimi didib-tökən, içimə ağırlıq gətirən iblisanə düşüncələrdən uzağam. İnsanlığın əksi olan nə varsa, artıq tərk edib məni. Özü də elə indi, bu saatda edib. Mən tamam başqalaşmışam.

Nə yaxşı yuxu əhvalatı ortaya çıxdı. Şükürlər olsun, özümə qayıtdım. Elə bil təzədən doğulmuşam. Allah mərdimazarlara, ev yıxanlara lənət eləsin. Baş-beynimi yemişlər... Elədiyim iyrənc oyunların fərqində deyildim. Tilsimdəydim, sanki.

Allahım, qıyma mənə, qapımızı Əzrailə tanıtma. Günü bu gün baş tacım olan ərimdən də, ciyər paralarım olan uşaqlarımdan da üzr istəyəcəyəm. Özü də dönə-dönə. Təki Tanrım məni bağışlasın, keçsin günahlarımdan. Mən ölmək istəmirəm!

Gün sona yetməkdəydi. Axşam azanına sayılı dəqiqələr qalmışdı. Suçlu qadın həyəcan, qorxu məngənəsində çeşidli şam süfrəsi açmağı da unutmamışdı. Gözləri yol çəkirdi. Vəfa anasının hərəkətlərini anbaan sezdikcə sevinir, qürurlanır və özünü dünyanın xoşbəxti sanırdı.  Bir azdan həyət qapısı açıldı. Gələn Mahir müəllim idi. Nərgiz işini kənara atıb qapıya yüyürdü. Əri gözlərinə inanmadı. Amma yuxu deyildi. Bu, o idi. Bəli, o idi, ömür-gün yoldaşıydı. Lap qənşərində dayanmışdı. Baxışlar bir-birinə dirəndi. Mahir müəllim onu başdan-sonadək süzdü. Eynən birinci dəfə rastlaşdığı Nərgiziydi. Gülərüz, mehriban... Cavanlıq təravəti də üstündəydi. Şükürlər olsun.

Vəfa həsrətində olduğu bu mənzərəni seyr edərkən qardaşları Vüqar və Vüsal da içəri daxil oldu. Gəlib bacılarının yanında dayandılar.

*

O günün üstündən aylar, illər adlamışdı. Nərgiz Tanrının qəzəbindən yaxa qurtarmış, Vəfa da düzüb-qoşduğu oyunlara rəğmən cəzalandırılmamışdı. Görünür, Vəfanın xeyirxah niyyətlə uydurduğu yalanlar uca Allaha xoş getmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.10.2024)

Sadıq Qarayev, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

5 il bundan əvvəl, təxminən bu vaxtlar, bu çağlar idi. Bir payız günü, axşamçağı. 

İşdən yorğun gəlmişdim, yenicə çay içib, televizora baxa-baxa dincəlirdim. Mobil telefonuma zəng gəldi, baxdım, şəhər nömrəsi idi. Sevindim, bəlkə...

O vaxtlar çox həvəsli idim ki, mənə də bəlkə yaxşı bir yerdən iş, yüksək maaşlı vəzifə zad  verərlər. Həm də nəsə buna inanırdım.

Bu vaxt, şəhər nömrəsindən gələn zəng bəlkə...

Amma tez də sevinci qayğı əvəz etdi, bəlkə bankdı, gecikmiş ödənişi xatırladacaq... Nə vaxt ödəyəcəyim haqqında dilimdən söz tutmağa çalışacaqdı... 

Bu fikirlər, hisslər sürətlə beynimdən keçdi, telefonu açdım.

-- Sadıq Qarayevdir?

-- Bəli, buyurun.

-- AMEA reyasət heyətindədir, xarici pasportunuzun şəkilini təcili atın.

Sonra vatsap nömrəsi dedi.

-- Xeyirdir, neynlirsiz pasportu?

-- Dubna şəhərinə gedəcəksiniz.

Öz- özümə düşündüm ki, mənim Dubnada nə işim ola bilər. 

-- Ora nəyə gedirəm? 

-- Orada " Fizika- lirika" Beynəlxalq konfransı keçirələcək. İsa müəllim sizi də nümayəndə heyətinə yazıb.

Bir az düşünüb sual verdim:

-- Neçə nəfər, kimlər gedəcək?

Bu dəfə sualıma zəng edən şəxs duruxdu və soyuq, mənasız suala cavab verirmiş kimi ironiya ilə dedi:

-- Sizə bir aydiyyatı, ya fərqi var neçə nəfər, kimlər gedəcək?

O həm haqlı idi, həm də yox. Adi halda haqlı idi, bu nə sual idi vermişdim..

Amma mənim də bu sualı verməkdə məqsədim, səbəblərim var idi...

Akademik İsa Həbibbəylinin ideya və təşkilatçılığı ilə "Fizika və Lirika" konfransları artıq ənənə halını almışdır. Şamaxıda Astrofizika Elmi Tədqiqat Mərkəzində, Dendrologiya İnstitunda və Botanika İnstitutunda keçirilmişdir.

Alimləri, yazıçıları, elmlə ədəbiyyatı birləşdirən bu konfranslar çox möhtəşəm, maraqlı keçirdi.

Botanika İnstitunda keçirilən konfrnsda İsa müəllim dedi ki, gələn il bu konfransı Dubna şəhərində, Beynəlxalq Nüvə Tədqiqatları İnstitunda keçirəcəyik. 

Mən buna inanmadım. O cür nüfuzlu və xüsusi qorumada olan mərkəzdə icazə verərlər?

Yaxşı, bəs versələr kimlər gedəcək? Elə yaxşı olardı ki, mən də gedəm. Çoxdan görmək istəyirdim bu institutu. Axı mənim bütün əsərlərimdə məkan, zaman, kütlənin, kainatın yaranması haqqında söhbətlər, obrazların dili ilə verilmiş müzakirələr vardır. "Orbitlər və universal mövcudluq nəzəriyyələri" oradakı alimlərə maraqlı olardı, rəylərini soruşardım..

Amma mən o heyətə düşə bilərdim?

Çönüb zala baxdım. Akademiklər, professorlar, institut direktorları, bunları qoyub, məni aparmazdılar ki... mənə növbə çatmazdı.

-- Ora 6 nəfər gedəcək. Hələ bilmirəm kimlər olacaq, amma Hamlet İsaxanlı mütləq olacaq.

Düşündüm yaxşı, 6 nəfərin biri Hamlet müəllim, biri də İsa müəllim özü. Qaldı 4 nəfər. Mənim getmə ehtimalım O - nüvə institutunda alimlərin arxasınca düşdükləri protonlar boydadır...

İndi mən bunları nəzərə alıb pasportun surətini istəyən adama- kimlər, neçə nəfər gedəcək- sualı vermişdim.

16 oktyabrda akedimik İsa Həbibbəylinin ad günüydü, 75 illik yubileyiydi. Ürəyimdən gələnləri, təbii yazmaq istəyirəm. Ona görə də bu hadisəni xatırladım.

Və belə qərara gəldim ki, İsa müəllimin bir insan, bəndə kimi, mahiyyətində həqiqəti, haqqı yuxarıda tutmaq var. Axı reallıqda əsərlərundə elmi idrakla bədii təfəkkürün vəhdəti olan yazıçılardan biri də mən idim. O bu haqqı qiymətləndirmişdir. 

Deməli həqiqət adamıdır.

Bu yazını yazanda başlıq düşündüm. Adətən mən romanları da əvvəlcə başlıq qoyub, sonra yazıram.

"Arpaçayından Volqaya", "Azərbaycançılıq idealları yolunda əriyən ömür" başlıqları da düşündüm. Amma haradansa ağlıma "Əlincə boyda işıq" gəldi. Xoşum gəldi bu bənzətmədən. 

Yazıçılara kömək edən ən önəmli amillərdən biri də qəfil ağıllarına gələn, özünün də mənasını sonralar fikirləşib tapdığı, ya heç zaman tapmadığı fikirlər, ideyalardır. Demək ki, yazıçı fikir, təxəyyül baxımından özündən də yuxarıda olmalıdır, dərkedilməsi çətin olmalıdır, yoxsa bəsitləşib oxucunu diqqət əsarətinə ala bilməz.

Alimlərdə isə sürətli düşünmək, ümumiləşdirmək qabiliyyəti daha çoxdur. Və bunun üçü hansı sahə olursa olsun, riyazi təfəkkür olması zəruridir.

İsa müəllimin çıxışlarında sürətli ümumiləşdirmək, süjet xəttini, mahiyyəti dəqiq təsvir və ifadə etmək həmişə diqqətimi cəlb etmişdi.  Bunun təkcə ədəbiyyatla bağlı olmadığı qənaətinə gəlmişdim. Və yanılmamışdım soruşdum bu barədə . Məlum oldu ki, orta məktəbdə riyaziyyatı o qədər mükəmməl oxuyurmuş ki, onun filologiya fakültəsinə qəbul  olduğunu eşidən riyaziyyat müəllimi əlindəki çay dolu istəkanı yerə çırpmışdır.

İsa müəllimin Akademiyada işlədiyi müddətdə riyazi təfəkkürü, xarizması, xarakterik keyfiyyətləri, əsas da sözübütövlüyü və həqiqətin, haqqın yanında olması onu həmişə öz ranqında olan,  eyni pillədə durduğu insanlardan fərqləndirmişdir.

İnsanlarla ünsiyyət şəxsiyyətin əsas mənəvi göstəricisidir. Özündən yuxarının önündə məstan, aşağının ( təbii ki, vəzifə və ya maddi imkan baxımından) yanında aslan olmaq dünyada geniş vüsət almış, ən mənfi insani göstəricilərdəndir. Müşahidə etdiklərim və şahidi olduğum hadisələrdən belə qənaətə gəldim ki, İsa müəllimə hörmət və nüfuz qazandıran əsas amillərdən biri də onun heç bir təsirə düşməməsi təbiilyini saxlaya bilməsi, mənəvi aləminin həyacanlanıb öz orbitindın aşağı və ya yuxarı stasionar hala sıçramamasıdır.

İnsan dəyişəndə ölür, yerinə başqa varlıq peyda olur.

75 il dəyişmədən, işığı azalmadan yaşamaq, hörmət itirmədən müxtəlif vəzifələrdə çalışıb qürurunu, insanlığını, bəndəliyini, vətəninə, dövlətinə sədaqətini qorumaq böyük hünərdir, bəxtəvərlikdir. Bəlkə də adi haldır, təbiiliyin real halıdır, çox sadə, asan bir şeydir. 

Qorumaq... Qalalar qorunmaq, müdafiə, alınmazlıq məkanıdır. Əlincə bu mənada Azərbaycanın, Şərqin rəmzidir. 

İsa  Həbibbəyli 75 ildə bəndəliyini, insanlığını, alimliyini, vətəndaşlığını qorumuşdur.

Bir insan üçün bundan böyük nailiyyət ola bilməz. 

İyun ayının 25-də AMEA - da  mənə 50 illik yubiley keçirildi. Elmi ictimaiyyət, ədəbi cəmaeə tərəfindən, ictimai- siyasi mühitdə çox böyük rəğbətlə qarşılandı bu hadisə. Tədbirin adını düşünəndə müxtəlif variantlar dedim, İsa müəllim bizə- dayanın bir dəqiqə düşünüm- deyib, belə bir ad söylədi:

"Azərbaycançılıq məfkurəsinə sədaqət nümunəsi". Yenə sürətlə düşünə bilmişdir.

Bu yubiley Sadıq Qarayevin şəxsinə keçirilmirdi. Azərbaycançılıq ideallarından, Vətən müharibəsindən, Qərbi Azərbaycandan bəhs edən,  böyük zəhmətin elmlə- ədəbiyyatın vəhdətindən yaranmış əsərlərə, həm də relikt bitkilər barədə apardığım tədqiqatlara keçirilirdi. 

Harada Azərbaycançılıq idealları, Heydər Əliyev yolu, milli dövlətçilik şüurunu təbliğ edən, bu istiqamətə xidmət edən elmi, ədəbi  fəaliyyət varsa İsa Həbibbəyli onu alqışlayar, müdafiə edər, inkişaf etdirməyə çalışar, bunun üçün yorulmaz, usanmaz. İşığın dalğa, zərrəcik xüsusiyyəti var, amma yorulmazdır.

İsa Həbibbəyli ömrü azərbaycançılıq məfkurəsinə, dövlətçilik ideallarının kerçəkləşməsinə sərf olunan, tüstüsüz yanan, əriyən, amma işığı həmişə elm, təhsil sahəsində qalacaq bir ömürdür.

İsa Həbibbəyli şəxsiyyəti bəndəliyin, vətəndaşlığın, ziyayılığın, alimliyin və dövlətçiliyə, azərbaycançılıq ideallarına sədaqətin vəhdətindən yaranmış Əlincə möhkəmliyində, işıq mahiyyətindədir.

75 illik yubleyiniz mübarək Əlincə boyda işıq.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.24)

AzərAllahverdiyev adlı oxucumuz Redaksiyamıza “Axı, bu payızda təzə nə var ki” adlı essesini göndərib. Onu diqqətinizə çatdırırıq.

Bu payız illərin payızıdır. Bu xəzanlar köhnə xəzan, köhnə yarpaqlardır, qoca çinarın əyilmiş budağının yarpaqlarıdır. Bu yarpaqlar ötən ilki budaqlardan tökülüb, elə ötənilki yarpaqlardır.

Aylar keçəcək, bu yarpaqlar yenə torpağa qarışacaq, itəcək, heç payızı xatırladan bir nişanəsi də qalmayacaq.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Ötən payızda saçlarını tumarlayardım, bu gün yoxsan, payızın xəzanını, sarı yarpaqlarını, ağacların üstündəki mamırları tumarlayıram. Mamırlar da ağacların saçlarıdır. Hansı gözəlin saçlarından əskikdir ağacların saçları?

Ötənilki payızdır, köhnə meşə, qoca ağaclar, yenə saralmış yarpaqlar…

Yenə sakit-sakit axır bulaqlar, yenə sakit-sakit düşür axşamlar, yenə cəh-cəh vurur quşların səsi, yenə hiss edilir payızın nəfəsi.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Zirvədəki dümağ qardır, dərədəki ətir çiçəkdir, qayadakı qartallardır, səmalarda qatar-qatar uçan durnalardır. Köç eyləyir yurdlarına.

Ötənlərə nəzər salaq, meşələri ağac-ağac, ağacları budaq-budaq, budaqları yarpaq-yarpaq, şəhərləri küçə-küçə, küçələri bina-bina dolaşdığımız payızdır.

Xatirələri təzələyək varaq-varaq, kitab-kitab, hissə-hissə, dolaşdığımız küçələri yenə gəzək qarış-qarış, addım-addım, cığır-cığır, təkcə qalan izimizdir.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Yerə tökülüb sarı yarpaqlar, saralıb küçələr, saralıb bağlar, yenə sızıldayır ürəyim.

Bir payız axşamı, “payız adamı” ac qalmış ruhumu elə döyür ki, hönkür-hönkür ağlamaq istəyirəm. Meşədəki bozqurd sevdası, yuxularımı ərşə çəkir bozqurdların ulaşması, sırğa kimi qulağımda asılıbdır. Gözümün önündən bozqurdların orduları keçir. Yenə köhnə meşə, qoca çinarlar, bomboz ağaclar, saralmış yarpaqlardır.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Yazılanlar yazılacaq, pozulanlar pozulacaq, ağlayanlar güləcək, gülənlər ağlayacaq, sarı yarpaqlar yer üzünə işıq saçacaq. O yarpaqlar zaman ötdükcə torpağa qarışacaq, yenə payız gələcək, tər-təzə sevgilər iz salacaq. Ağbirçək nənələr, ağsaqqal babalar, yenə əsasına söykənəcək, didərginlər çadırlara, quşlar yuvasına sığınacaq.

Bu, illərin payızdır.

Biz sevginin şərbətinə acı qatıb, bir kimsənin kədərinə gülməmişik. Dönə-dönə danmasaydıq sevgimizi, saralmazdı bu yarpaqlar, qocalmazdı bu çinarlar, ağarmazdı saçlarımız, əvəzində təzə-təzə şəhər salıb ev tikərdik, bulaqlardan su gətirib gül əkərdik, saçlarına yarpaqlardan çələng toxuyardım.

Bu, illərin payızıdır, köhnə payız, köhnə meşə, qoca çınarlardır.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

İzin qalan küçələrə yolun düşsə denən mənə, yolu- izi təmizləyim, sarı yarpaqlar düzüm.

Sən meşə, mən meşədəki tənha palıd, mən yağış, sən bulud, mən ağac, sən yarpaq ol.

Oturaq yarpaqların üstündə, quzu kimi, sakit axan çayların büllur sularında üzən yarpaqlara baxaq, cəh-cəh vuran turacların, kəkliklərin nəğməsinə qulaq asaq, ötənləri xatırlayaq.

Axı, bu payızda təzə nə var ki?

Xəzanlar harayıma çatır, intihar edən yarpaqlar yenə səpələnib yer üzünə,yenə ötən payız, yenə ötən yarpaqlar. Bir payız küləyi dolanır indi. Yenə xəyallara dalıb köksümü ötürüb saralmış yarpaqlara baxıram.

Payız yarpaqları alnımın qırışıdır, ağaclardan düşüb yerdə belə ölür, biz dünyada sevənlərə iz qoyuruq, iki qoca uşaq kimi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(17.10.2024)