“Ədəbiyyat və İncəsənət” portalının media dəstəyi ilə Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun  Bakı Şəhəri Üzrə Təhsil İdarəsi ilə birgə keçirdiyi “Bir direktor, bir şagird” adlı layihəsinin məqsədi nümunəvi məktəblərimizi, istedadlı şagirdlərimizi üzə çıxarmaq, onların ədəbiyyata olan marağına diqqət yönəltməkdir. 

Hazırda təqdimatda 2 nömrəli Texniki Humanitar Liseyidir.

 Layihəni təqdim edir: Ülviyyə Əbülfəzqızı

DİREKTOR :

Turanə Məcidli Aslan qızı 08.09.1990 tarixində Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 2009-2013-cü illərdə Bakı Dövlət Universitetinin kimya fakültəsinin bakalavr, 2013-2015-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin Kimya fakultəsinin magistr pilləsini fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir. 2015-ci ildə MİQ müsabiqəsində uğur qazanaraq Səbail rayonu 329 nömrəli tam orta məktəbdə kimya müəllimi fəaliyyətinə başlamışdır.

2020-ci ildə “Landau School ” beynəlxalq məktəbində bir illik ixtisasartırma təlimində iştirak etmiş, ingilis dilində kimya və təbiət fənlərini tədris etmişdir. 2021-2022-ci tədris ilində “Bakı Modern Beynəlxalq məktəbi”ndə Science (Təbiət) müəllimi kimi ingilis dilində tədris aparmışdır.

2022-ci ildə Elm və Təhsil Nazirliyi və ADPU-in birgə layihəsi olan “Məktəb Liderliyi” proqramında iştirak etmişdir. 2022-ci il 5 oktyabr tarixində Bakı şəhər üzrə Təhsil idarəsinin “direktor müavinlərinin işə qəbulu” müsabiqəsində uğur qazanaraq, 106 nömrəli tam orta məktəbə təlim-tərbiyə işləri üzrə direktor müavini vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən 2023-cü il 27 yanvar tarixində 2 nömrəli Texniki Humanitar liseyə direktor vəzifəsinə təyin olunmuşdur.

2023-cü ildə Təhsildə İnkişaf və İnnovasiyalar üzrə VII qrant müsabiqəsində "Bilgə Qarabağ" layihəsi ilə qalib olmuşdur. 2024-cü ildə Project Management Institute Southern Italy institutu ilə online birgə əməkdaşlıq çərçivəsində Project Management Skills for Life təlimində tutor müəllim kimi sertifikat qazanmışdır.

2024/2025-ci tədris ilindən etibarən Azərbaycan Respublikasının Təhsil İnstitutunun "Təhsilin Təşkili və Planlaşdırılması” ixtisası üzrə doktorantura təhsili alır. Müxtəlif yerli və beynəlxalq təlim və layihələrdə iştirak etmişdir.

ŞAGİRD :

Mən, Tağıyev Toğrul Firavan oğlu 2014-ci ildə Səbail rayonu 162 nömrəli tam orta məktəbin 1- ci sinfinə daxil olmuşam. 2018-ci ildən etibarən təhsilimi Həbib bəy Mahmudbəyov adına 2 nömrəli texniki-humanitar liseydə davam etdirirəm. Hal-hazırda 11-ci sinif şagirdiyəm.

Oxuduğum müddət ərzində məktəbin tədbirlərində, fənn müsabiqələrində və olimpiadalarında iştirak etmiş, bir çox nailiyyətlər əldə etmişəm. Bunlara misal olaraq, 2019-cu ildə “100 Saat Astronomiya” gününə həsr olunmuş yaradıcılıq müsabiqəsində fəal iştirakıma görə sertifikat qazanmışam. 2020-ci ildə Con Fon Neyman adına Beynəlxalq Riyaziyyat Olimpiadasında həvəsləndirici yerə layiq görülmüşəm. 2021-ci ildə keçirilmiş Məktəblilərarası Vl Fənn Müsabiqələrində biologiya fənni üzrə bürünc medal qazanmışam. 2023-cü ildə “İntermediate” ingilis dili səviyyəsini qazanmışam. Elm və Təhsil Nazirliyinin təşkil etdiyi beynəlxalq olimpiadalara hazırlıq dərslərində iştirak edərək Beynəlxalq Biologiya Olimpiadasına (IBO) hazırlaşmışam. Məqsədim Azərbaycan Tibb Universitetində təhsil alıb vətənimə layiqincə xidmət etməkdir. 

Asudə vaxtlarımda futbol və şahmat oynamağı xoşlayıram. Hazırda lll dərəcəli şahmat oyunçusuyam.

ESSE

“Zamanın idarəsi yoxdur, özünü idarə vardır” deyib yazıçı Rory Vaden. Bu ifadə ilə tanış olduqdan sonra “əslində zamanın idarə olunması anlayışı, həqiqətən, yanlışdır” deyə düşündüm, çünki biz saatın əqrəblərini tutub zamanı saxlamaq qüdrətinə malik olmadığımızdan zamanı deyil də, əslində özümüzü idarə etməliyik. Buna görə də “zamanımı necə idarə edə bilərəm?” düşüncəsini “özümü necə idarə edə bilərəm ki, günüm daha səmərəli və məhsuldar keçsin?” fikri ilə əvəz etdim.

İlk növbədə “Zaman su kimi axıb keçir”, “Saatlar elə tez keçir ki, heç fərqində olmuram” , “Heç nəyə vaxtım çatmır” kimi ifadələrlə əslində özümə bəraət qazandırdığımı dərk edib onlardan əl çəkdim. Çünki hər dəfə vaxtım yoxdur deyəndə  mövcud zamanı da əldən verdiyimi anladım. Vaxt, insan həyatının ən dəyərli sərvətlərindən biridir. O, nə geri qaytarıla bilər, nə də artırıla bilər. Hər kəs kimi eyni miqdarda vaxta-24 saata sahib olduğum halda, bu zamanı necə keçirməyim həyatımın keyfiyyətini və uğurlarımı müəyyən edir. Buna görə də vaxtı səmərəli idarə etmək həm şəxsi inkişafım, həm də gələcək hədəflərim üçün vacibdir.  

Vaxtın səmərəli idarə edilməsi üçün ilk addım planlaşdırmadır. Əgər bir insan gündəlik işlərini planlaşdırarsa, həm işlərinin öhdəsindən daha asan gələ bilər, həm də özünə daha çox boş vaxt ayıra bilər. Məsələn, dərslərini vaxtında hazırlayan bir şagird həm yaxşı nəticələr əldə edir, həm də istirahət üçün kifayət qədər vaxt tapır. Ona görə oyanan kimi ilk işim günümü planlamaq olur ki, günüm daha səmərəli keçsin.

Digər tərəfdən, vaxtın boşa xərclənməsi insanı həm fiziki, həm də mənəvi yorğunluğa gətirib çıxara bilər. Müasir dövrün ən böyük vaxt israfçılarından biri sosial mediadır. Saatlarla mənasız videolara baxmaq və ya lazımsız müzakirələrə qoşulmaq həm vaxt itkisi, həm də enerji bitkinliyi yaradır. Buna görə də sosial medialarda keçirdiyim vaxtı minimuma endirib əvəzində daha çox kitab oxumaq, yeni bacarıqlar öyrənmək və ya idmanla məşğul olmaq kimi məhsuldar fəaliyyətlərə vaxt ayırmağa çalışıram.   

Vaxtın düzgün idarə olunması həm də balanslı həyat üçün vacibdir. İnsan yalnız işləmək və ya oxumaqla deyil, ailəsinə, dostlarına və hobbilərinə də vaxt ayırmalıdır. Bu həm ruhən rahatlıq gətirir, həm də insanın daha motivasiyalı olmasına kömək edir. Vaxt bölgüsünə nəzarət etməyə başlayandan sonra həm ailəmə vaxt ayırır, həm də dostlarımla şahmat, futbol kimi sevimli oyunlarımı oynaya bilirəm. 

Araşdırılmalar əsasında müəyyən olunmuşdur ki, vaxt itkisinin ən böyük səbəbi dağınıqlıqdır. Buna görə də, hər zaman evimizi və ya öz otağımızı səliqəli saxlamalıyıq. Hər bir əşyamızın bir yeri olmalıdır ki, onu axtarmaq vaxt itkisinə səbəb olmasın. Bu mənim öz həyatımda yer ayırdığım ən önəmli nüansdır, çünki deyilənə görə otağımız öz beynimizin içini təmsil edir. Əgər otağımız dağınıqdırsa, bu beynimizdəki fikirlərin də qarışıq və işlərimizin plansız olması deməkdir.

Son zamanlara qədər universitet qəbul imtahanına hazırlaşmaq üçün özümdə inkişaf etdirmək istədiyim ən birinci bacarıq, zamanı idarə etmək qabiliyyəti idi. Çünki bir dəfə dərs zamanı müəllimimiz verdiyi tapşırığı yerinə yetirmək üçün bizə saniyəölçənlə vaxt təyin etdi, bir anlıq bütün bildiklərimi unudub, sadəcə zamanın axıb getdiyinə və bu zaman çərçivəsində heç nə edə bilməyəcəyimə dair həyəcana qapıldım. Nəticə mənim üçün heç də ürək açan olmadı, onda müəllimimin dediyi söz mənim üçün unudulmaz oldu: Zamanı idarə edə bilməyənlər həyatlarını idarə edə bilməzlər!

Bu zaman anladım ki, bütün məqsədlərimi və xəyallarımı gerçəkləşdirmək üçün ehtiyacım olan sadəcə çox çalışmaq deyil, həm də zamanı səmərəli istifadə edərək, onu idarə etməyi öyrənməkdir. Bunun izlədiyimiz bir filmdə çox daha yaxşı başa düşdüm.

"Vaxt" adlı bu film 2011-ci ildə çəkilmiş elmi-fantastik janrda olub, insan həyatının "vaxt"la ölçüldüyü distopik bir dünyanı təsvir edirdi. Bu filmdə hər kəsin qolunda bir sayğac var və bu sayğac onların həyatının sonuna nə qədər qaldığını göstərir. Pulun əvəzinə vaxt əsas valyutadır – işləyərək vaxt qazanmaq, yaxud vaxtı sərf etmək mümkündür. Bir növ insanlar vaxtlarını sərf edərək həyatda qalmağa çalışır, yemək və ya pul qazanırdılar. Əlbəttə, filmdə ən varlılar ən çox zamanı olanlar idi. Bu film mənə əslində zamanın nə qədər qiymətli olduğunu, zaman varkən görülə biləcək hər şeyi planlı və ardıcıl etməyim gərəkdiyini bir daha göstərmiş oldu. Çünki zaman bu dünyada geri dönüşü olmayan və əvəzedilə bilməyən yeganə sərvətdir.

Nəticə olaraq bunu demək istəyirəm ki, vaxtı səmərəli idarə etmək həyatımızın hər anını dəyərli etmək deməkdir. Biz vaxtımızı necə istifadə ediriksə, gələcəyimiz də elə formalaşır. Vaxtın qədrini bilən insanlar həm özləri ilə, həm də ətrafdakılarla daha harmonik bir həyat yaşayırlar. Hər birimiz vaxtımızı daha yaxşı dəyərləndirmək üçün addımlar atmalıyıq, çünki zaman həyatımızın ən qiymətli sərvətidir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)

“Füzuli Şərqin yetişdirdiyi

ən səmimi, ən həssas şairidir”

Mister Gibb

Dörd yüz il... Az zaman deyildir. Dörd yüz ildə irmaqlar yataq­larını dəyişdirir, dağlar aşınır, insaniyyət tarixində bir deyil, bir kaç böyük dövrlər gəlir keçir, yüzlərcə hökumətlər, dövlətlər və binlərcə dövlət adamları doğub-ölür. Bununla bərabər, dörd yüz il çox uzun zaman da deyildir. Elmin, fənnin böyük-böyük kəşfləri, icadları sayə­sində dörd yüz, dörd bin, hətta qırx bin sənəlik bir zamandan az-çox məlumatımız vardır.

Füzulidən çox əvvəl gəlmiş-keçmiş türk şairləri, alim və həkim­ləri, filosofları vardır. Füzuliyə gəlincəyə qədər türklər bin ildən ziyadə bir ömrə malik ədəbiyyat və olduqca böyük, şöhrətli, qüd­rətli dövlətlər doğurmuşlar. Bunlardan Orxon, Turfan kitabələrinə, “Kutadqu bilik”, “Divanü-lüğatit-türk”, ümumiyyətlə, uyğur, cığatay namlarilə anılan dövrlərə işarət edərsək, nə demək istədiyimizi anlamış olur.

Bütün bunlara qarşı Füzulinin ayrı bir əhəmiyyəti vardır. Füzuli dörd yüz il əvvəl ədəbiyyatımızın dumanlı-buludlu üfüqlərində doğ­muş, ölməmişdir və bəlkə, daha bir çox əsrlər ölməyəcəkdir. O bizim bu gün də könlümüzdə, xatirəmizdə, məktəb və səhnələrimizdədir. Ona bir müasirimiz, yaşdaşımız dersək, yanılmış olmayız. O, dörd yüz il yaşayan bir insandır. Yuxarıda saydığımız dövrlərin qəhrəman­ları artıq həp tarixi simalar olduğu halda, Füzuli bu günə qədər canlı bir simadır. Digər tərəfdən, azacıq əlinə qələm tutan, bir kaç yazılı nümunə görən türk gəncləri, ixtiyarları arasında bilərək-bilməyə­rək Füzulini oxumayan, eşitməyən, dinləməyən həman yox kibidir.

Füzuli münəvvər təbəqə ilə xalqı ən böyük və ən incəlmiş şairlərimizlə yüzlərcə illərdən bəri, bəlkə də, əlinə heç bir zaman kitab almamış köylülərimizi “Leyli və Məcnun” ilə ağladan, “Şikayətnamə”si ilə güldürən və digər qəzəllərilə coşduran yeganə bir şairi­mizdir.

Məşhur alman müştəşriqi, professor Martin Hartman “Türküs­tanda kitab sənəti” nam əsərində: “Füzuli Daşkənddə, Qazanda, vəlhasil, Asiyanın hər tərəfində təqdirlə oxunur”, – deyir. Demək ki, o – Füzuli bizim türk, hətta Şərq ölkəsinin hər tərəfində qarşımıza çıxır, hər yerində vətəndaşımız, köydaşımızdır.

Füzuli bütün Şərq ədəbiyyatında, bütün Şərq ellərində məlum olduğu, təqdir etdiyi kibi, Avropada da böyük rəğbət və məhəbbətə məzhər olmuşdur.

Avropa müştəşriqləri Füzulini bir çox cəhətlərdən türk və Şərq ədəbiyyatının yeganəsi saymışlardır. “Osmanlı şeirinin tarixi”ni altı cildlik böyük və müəzzəm bir əsərdə izah və təhlil etmiş olan və hökm təqdirində pək ziyadə müşkülpəsənd görünən mister Gibb əsərinin Füzuliyə təxsis etdiyi qismində onun türk və Şərq ədəbiyyatındakı müstəsna mövqeyindən bir kaç kərə yüksək təqdir və səmimi sita­yişlə bəhs ediyor. Məsələn, “Osmanlı şeirinin tarixi” nam əsərinin üçüncü cild ikinci səhifəsində Füzuli haqqında: “Şərqin Şərq olalıdan bəri yetişdirdiyi şairləri içərisində ən səmimisi və ən həssası Füzuli­dir”, – dediyi kibi, eyni əsərin eyni cildinin 86–88-ci səhifələrində Füzulinin “Leyli və Məcnun”u haqqında: “Bu, yəni “Leyli və Məc­nun” şimdiyə qədər yazılan məsnəvilərin ən yüksəyi və ən gözəli­dir”, – sözlərini qeyd etməklə bərabər, yenə Gibb 70-ci səhifədə: “Bütün türk ədəbiyyatında Füzulidən daha böyük bir isim bulmaq mümkün deyildir”, – deyərək təqdirini son dərəcəyə vardırıyor və Füzulini başlanğıcından zamanımıza qədər türk ədəbiyyatında yetişən şairlərin sultanı, yəni sultanüş-şüərası mərtəbəsinə çıxarıyor.

“Türk ədəbiyyatında eşq” namilə yazdığı əsərində Edmon Fazi: “Füzuli Asiya məktəbi-ədəbisinin ən böyüklərinin şairidir. Ondan sonra keçən dörd əsr içində bütün şairlər onu tərənnüm etdilər. Fəqət yenə o həpsinin üstündə məsləyin yeganəsi qaldı”, – sözlərini yazıyor.

“Osmanlı şeir sənəti”nin müəllifi və Avropa türkşünaslarının babası Hammer Bürqştaldan professor Krımskiyə qədər eyni fikir­lərin az-çox dəyişmiş təbirlərlə Avropa şərqiyyatçılarında bulunduğunu görüyoruz.

Avropa üləmasının yuxarıda zikr etdiyimiz fikirlərindən də aşkar olduğu kibi, Füzuli Azərbaycan – Osmanlı türklüyünün və fars-ərəb mədəniyyət dairələrinin on dördüncü, on beşinci, on altıncı əsr­lərin təsadüf və çarpışma nöqtəsi olan Bağdadda böyümüş və çalış­mış olmaqla bərabər, yalnız bir-iki qövmün, hətta yalnız türklüyün şairi saymaq lazım gəlməz. Onun yeri bütün Yaxın Şərqin yetişdir­diyi ölməz böyüklər arasındadır.

İştə bunun üçün professor Krımski “Türk ədəbiyyatı tarixi” nam əsərində: “Füzuli həm fars, həm Azərbaycan və Osmanlı ədəbiyyat­ları tarixinə girər”, – dediyi zaman yanılıyor. Şərqin on yeddinci əsrə qədər ərəbi, farsı, türkü birləşdirən iqtisadi, ruhi, ictimai bir əsası, təməli var idi ki, o təməl də ümumi ruhda yetişən filosoflar, ədiblər, şairlər bütün Şərqin malıdırlar və bunların fəaliyyəti ayrı bir Şərq tarixi, bir Şərq ədəbiyyatı meydana gətirmişdir. Ərəb, fars, türk ruhunu kəndi şəxsiyyətində ən iyi məzc edən bu xəlitələrdən bugünkü cənub türkcələrində (Osmanlı və Azərbaycan) olduğu kibi, sepah, üçayaqlı bir lisan deyil, yekparə bir əsər meydana gətirən Füzuli olmuşdur.

O, ərəb eşqi, fars ruhu və türk qılıcilə qurulan əsrlərin ağır və acıqlı uruşları altında yıxılan Bağdadın ruhunu qavramış, onu bizə duyurmuşdur. Qrek, Bizans, fars, türk, ərəb ruhlarının mənsəbi, bir vaxtlar dünya iqtisadi yollarının kilidi olan Bağdad xarabalarını oxumuş, duymuş və tərcümə etmişdir. Bu cəhətdən o, böyük cahan faciəsini bizə tərənnüm etmişdir.

Bundan başqa, Füzuli kəndi zamanındakı Bağdadı da duymuş­dur. Füzulinin yaşadığı Bağdad o vaxtdakı İran və Türkiyənin qanlı sərhədi idi. Füzuli dövrü şiə-sünni davalarının, islam dünyasında İran və Türkiyə faiqiyyəti, hegemoniyası mücadilələrinin ən ziyadə şiddət qazanmış bir zamanı idi. İqtisadi həyatın gevşəkliyi, siyasi idarələrin keşməkeşi, nəhayət, ruhi həyatın qəvi ümdələrə istinad edəməməsi böylə dövrlərin açıq və ana cizgilərindən sayılır.

İslam tarixində Əli – Müaviyə, abbasi – əməvi, islam – moğol, fars – ərəb, türk – fars və ərəb mücadilələri və doğurduqları böhranlar ayrı dürlü olaraq qeyd olunmalıdır. Bu dövrlərin bütün cahan və insan­lıq tarixi nöqteyi-nəzərindən böyük iqtisadi və ictimai mənası vardır.

Biz burada yalnız şunu qeyd edəcəyiz: böylə dövrlərdə çox dəfə Şərqdə mistik-mütəsəvvif şairlər yetişmişdir. Məşhur ərəb, fars və Əhməd Yasəvi, Yunus İmrə, Aşıq Paşa... kibi türk sufi şairləri böylə dövrlərdə yetişmişdir. Böylə dövrlərin aşağıdan-yuxarıya, bir kənar­dan digərinə qədər bütün Şərqi sardığına bir əlamət də şudur ki, yalnız şairlər deyil, xalq da mistik-sufi ruhunda bulunmuşdur. Əsasən, böyük sufi şairləri xalq ruhunun tərcümanı olmuş və yaxud olmağa çalışmışlardır.

Lakin Füzuli sufi-mistik deyildir. Gerçək sufilər kibi, o da şərab­dan, eşqdən bəhs edər... Gərçi Füzulidə həqiqi sufi parçalar da vardır. Çünki o, İranın, ərə­bin klassik sufi şairlərindən nümunələr görmüş, dərs almış, təsir qap­mış ola bilir.

...Füzuli kəndi hisslərini, həyəcan və ümidlərini, mühitinin və xalqının səfalət zillətlərini o vaxtda mövcud olan ən qüvvətli sözlər, ən səmimi şəkillərlə anlatmışdır. Füzuliyə “mübaliğəçi”, “safdil” deyə biliriz, lakin bu gün də, yarın da “yalançı”, “masalaçı” deyəməyiz. “Ən gözəli – ən yalanı” (“əhsənühü-əkzəbühü”) düsturilə yaşayan Şərq ədəbiyyatında o, ən gözəli, ən doğrusu olan şeirlər, əsərlər meydana gətirmiş birinci şairimizdir.

Füzuliyə “fərdiyyətçi aşiq” demişdik. Bununla bərabər, o, ümumi və ictimai həyata qarşı da laqeyd deyildir. O, zamandakı siyasi, fəlsəfi, ictimai cərəyanları yaxından təqib etmişdir. O həm Şah İsmayıla, həm də onun qanlı düşməni Sultan Süleymana mədhiyyələr yazmasını bilir və hər ikisinin də damarlarını oxşayacaq şeylər bulur. O həm sünni ruhunda nə’tlər, həm də şiə şəklində mərsiyələr yazar.

Biz onun tərcümeyi-halından sünni [və] şiə məzhəbləri arasında bir-iki kərə intiqallar, çevirmələr yapdığını öyrəniyoruz. Vəlhasif, Füzulinin bir sifəti və olduqca mənfi sifəti də iyi bir Şərq məsləhət­çisi, taktiki olmasıdır. O, “bərayi-məsləhət” qələmini gah Təbrizə, gah İstanbula, gah şaha, gah sultana təqdim edərək kəndisinə lazım gələn rahatlıq və salamatı təminə çalışıyor.

O da şeirindən, istedadından hər Şərq şairinin tiranlara vermək məcburiyyətində olduğu vergini ödəmişdir. Lakin Füzuliyə digər saray şairləri kibi dalqavuq və qəsidəçi demək olmaz. Onun həyatını təsvir edən qızıl cizgi hər zaman saraydan və onun ədəbiyyat və cəmiyyət üçün zəhərli ruhundan uzaq qalmasıdır.

O daima kəndisini saray və sultana qarşı müariz və saray şairlərinə qarşı məğrur və müstəhzi tutmuşdur... Şikayətnamə” Füzulinin digər əsərləri kibi, zamanımıza qədər bizi güldürməkdə və ağlatmaqdadır.

...Füzuli şeirlərinin pək çoxunu yalnız təsadüfi olaraq türkcə yaz­mış deyildir. O, farsca daha gözəl yazıldığının və farsca daha ziyadə ədəbi modada bulunduğunun fərqindədir. Lakin o da Aşıq Paşa, Əlişir Nəvai, Yunus İmrə... kibi digər bir çox qüvvətli türk şairləri kibi [...] türkcə kibi işlənməmiş bir dil ilə gözəl şeir yazmaq [mümkün] oldu­ğunu iləri sürmüşdür...

Burada bir məsələ daha qalıyor. Əcəba, Füzuli türkcənin hankı şivəsilə yazmışdır? Füzulidə dilcə rast gəldiyimiz başlıca xarakteristik cəhətlər bəzi sözlər olub, cümlə tərtibində müəyyən şivəyə işarət edəcək xüsusiyyətlər pək azdır. Bu sözlərdən bəziləri şunlardır: mən, dutsaq, tapşırmaq, eyləmən, yaxşı, yaman, özgə, ağ (“aq”), tək (“kibi”), sayru (“xəstə”)... Bu sözlərdən bəziləri bu gün azəri türk şivəsində yerləşməklə bərabər, əski Osmanlı və bugünkü digər şivələrdə də bulunur.

...Burada izahı üzün sürəcək digər bəzi lisani əla­mətlərə dayanaraq, bu sətirləri yazan Füzulini lisanının türkcə qismi etibarilə Azərbaycan şivəsinə daha ziyadə yaxın buluyor. Şivə xüsu­sunda, daha doğrusu, uzun-qısa bir kaç dövr keçirmişə bənzəyir. Yenə eyni surətlə sözü uzatmamaq fikrilə professor Knmskinin Füzulinin kürd olması haqqında iləri sürdüyü iddianı münaqişədən vaz keçiriz. Əsasən, Krımski “Türk ədəbiyyatı tarixi” nam əsərində ibtidadan zamanımıza qədər, Osmanlı sədri-əzəmlərinin üstəsinə nəzirə yapa­raq yetişən türk ədib, həkim və şairlərinin yüzdə doxsanını rum, kürd, arnavud, ərəb çıxarmışdır. Təbii, heç birisində, Füzulidə olduğu kibi, heç bir dəlil və söhbət əlavə etməmək şərtilə, hər halda, Krımskini böylə cürətkar iddialara sövq edən cəhəti bu gün elmdən tış qılmaq lazım gəlir.

Xülasə, Füzuli “Bəngu Badə”si, “Saqinamə”si, “Leyla və Məcnun”u, “Şikayətnamə”si, qəzəlləri və başqa farsca, türkcə şeirləri ilə, yuxarıda da dediyimiz kibi, hər zaman ədəbiyyatımızda tər və təzə qalmış duyğular və şəkillərin mövcidi, təqlid olunamayan ustadı olmuşdur və bir çox əsrlər də böylə qalacaqdır.

...Qərbdə, Avropada da ruhun dediyimiz dərin təbəqələrinə enmək qüdrət və şərəfi, şəksiz, Gete, Şiller... kibi pək az qələm sahib­lərinə müyəssər olmuşdur. İştə bunun üçün Füzuli Avropada bütün türk, ümum Şərq şairləri içərisində bir çox xüsusiyyət və məziyyət­ləri ilə ən çox təqdirlərə məzhər olmuş bir şairdir... İstiqbal Füzuli kibi səmimi şairlərindir.

(Mənbə: Məhəmməd Füzuli. Elmi-tədqiqi məqalələr.

Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1958, səh.364–374)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)

Ötən gün bp müxtəlif nəsilləri təmsil edən Azərbaycan incəsənət nümayəndələrini və onların 1960-cı illərdən bəri son 60 ildə yaratdıqları seçilmiş sənət əsərlərini nəfis şəkildə təqdim edən kitab-albomun və veb-saytın ictimaiyyətə təqdimatını keçirib.

AzərTAC xəbər verir ki, kitabda Azərbaycanın ecazkar sənət aləminin parlaq, rəngarəng və çoxşaxəli özəlliklərini ən yaxşı təmsil edən sənətkarlar və onların yaradıcılığı əhatə olunub. Layihə bp-nin Azərbaycanın zəngin mədəni irsinin təbliğinə verdiyi davamlı dəstəyin bir hissəsidir.

Kitab-albom üç, Azərbaycan, ingilis və rus dillərində hazırlanıb. Nəşrdə təqdim olunan əsərlər Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasında sərgilənən rəngkarlıq, heykəltaraşlıq, qrafika, tətbiqi sənət və teatr dekorasiya sənətini əhatə edən 12 min əsərlik yaradıcılıq kolleksiyasından seçilib. Bu nəşr Azərbaycan milli rəssamlıq məktəbinin dünyaşöhrətli korifeyləri ilə yeni, lakin güclü gənc nəslini bir araya gətirmiş misilsiz sənət toplusudur.

Tədbirdə çıxış edən bp-nin Xəzər regionu üzrə vitse-prezidenti Bəxtiyar Aslanbəyli bildirib ki, ilk dəfə Azərbaycanın möhtəşəm yaradıcılıq sənətinin böyük ustadları - Səttar Bəhlulzadə, Tahir Salahov, Toğrul Nərimanbəyov, Mikayıl Abdullayev, Mircavad Mircavadov, Əşrəf Murad, Rasim Babayev, Böyükağa Mirzəzadə, Ömər Eldarov, Lətif Kərimov, Vəcihə Səmədova, Maral Rəhmanzadə və digər görkəmli sənətkarlarla yüksələn gənc istedadları bir yerə toplamış bu unikal incəsənət kitabını təqdim etməkdən qürur duyuruq. Bu kitab bir daha incəsənət sözünün təcəssüm etdirdiyi yaradıcılıq, təxəyyül və ilhamın simvolik gücünü vurğulayır. bp Azərbaycanın həm dünyaşöhrətli, həm də inkişaf etməkdə olan yaradıcılıq sənətinin təbliğinə töhfə verməkdən qürur duyur.

Qeyd edək ki, bu sənət toplusu müvafiq incəsənət mərkəzlərinə, muzeylərə, qalereyalara və kitabxanalara, eləcə də bütün sənətsevərlərə bp-nin hədiyyəsidir. Yeni təqdim olunmuş veb-sayt (www.az-art.gallery) artıq ictimaiyyətə açıqdır.

Kitab və veb-saytın hazırlanması, nəşri də daxil olmaqla layihənin ümumi dəyəri 85 min 300 manat (50200 dollar) təşkil edib.

Layihə Təşəbbüslər və Layihələr Mərkəzi (TLM) tərəfindən icra olunub.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı tanınmış şair, publisist və siyasi icmalçı Əkbər Qoşalının son siyasi hadisələrə şərhini təqdim edir. 

Son günlər gündəmi Suriya tutub desək yanlış olmaz. Bununla belə, Suriya mövzusunda bir istiqamət hələ gərəyincə diqqətə alınmamaqdadır. Mən Suriya və Ermənistan bağlamında ediləcək vurğuları nəzərdə tuturam.

Suriya ilə Ermənistanı birləşdirən və ayıran cəhətlər nədən ibarətdir?

Suriya da, Ermənistan da sərhədləri xətkeş-pərgarla çəkilən, bir baxıma, qurama dövlətlər olub.

Hər iki ölkə Fransa ilə bu və ya digər bağlara malikdir, yaxud malik olub. XX yüzil tarixindən bildiyimiz kimi, Osmanlıdan ayrılan (qoparılan) Suriya, “Fransız mandat”ına keçmişdi (salınmışdı) və bu “mandat” 28 iyun 1922-ci ildən 01 yanvar 1925-ci ilədək mövcud olsa da, Fransa, sonrakı onillər boyu da Suriya sevdasını ürəyində dəfn edə bilməyib. Ermənistan isə SSRİ dağılar-dağılmazdan Fransanın açıq təzahür edən maraq dairəsindəki yerindən cilvələnməkdədir.

Suriya türkmanlarının, başqa deyilişlə, Suriya azərbaycanlılarının (yaxud Suriya türklərinin) başına gətirilənlər, Ermənistanda azərbaycanlıların başına gətirilənlərlə eyniyyət təşkil edir. BƏƏS Suriyası, özəllikə son illərki Suriya rejimi də, soydaşlarımızı didərgin salıb, haqq-hüquqlarını tanımayıb – necə ki, Ermənistan 300 min azərbaycanlını öz dədə-baba torpaqlarından – İrəvan, Göyçə, Zəngəzur və b. yerlərdən (Qərbi Azərbaycandan) didərgin salmışdır...

Əsəd rejimi kimi, Köçəryan, Sərkisyan rejimi öndə olmaqla Ermənistan hakimiyyəti də, türklərə, Türk dünyasına münasibətdə düşməncə davranıblar. Bu günün Ermənistanı potensial Suriyadır...

Bizim yaxın coğrafiyada xarici güclərin maraq dairəsinin kəsişməsinə, xarici ölkələrin hesablaşma yerinə çevrilən ölkələrin ilk ikisi Suriya və Ermənistandır.

Ona görə də hal-hazırda Suriyada baş verən hadisələr fonunda, Qafqazda hər hansı bir ölkənin adı çəkilməlisə, o ölkə Ermənistan olmalı.

Habelə, Ermənistan yalnız Türkiyəylə münasibətdə deyil, digər qonşularla münasibətdə də sabitqədəm, konstruktiv bir mövqe nümayiş etdirməyib. Ona görə də, Suriyanın başına gələnlər, özəlliklə, Hafiz Əsəd rejiminin başına gələnlər, Ermənistan və Ermənistan hakimiyyəti üçün də bir dərs olmalıdır.

Vətəndaş müharibəsi başlamazdan öncə Suriyada təxminən 100 min erməninin yaşadığı ehtimal edilir. 60 mini Hələbdə, 8 mini Qamışlıda, 6-7 mini Şamda məskunlaşmış ermənilərin Şam, Hələb, Latakiya kimi şəhərlərdə kilsələri, məktəbləri, mədəniyyət mərkəzləri mövcud olub. Təsəvvür edin ki, BƏƏS rejimi ermənilərçün necə münbit ortam yaradıb ki, Suriya erməni icması bütün erməni diasporları içində ən mütəşəkkili hesab olunurmuş...

Vətəndaş müharibəsinin başlaması ilə Suriyadan on minlərlə erməni, başda Ermənistan olmaqla başqa dövlətlərin ərazisinə daşınıb. Onlardan bir bölümü vaxtilə Azərbaycanın işğal altındakı torpaqlarına köçürülərək, qeyri-qanuni məskunlaşdırılmışdı.

Suriyanın bəzi hərbi-siyasi qruplaşmaların nəzarətində olan bölgələrində, onlarla qanunsuz işbirliyi içində olan erməni milislərinin idarə etdiyi məhəllələr vardı.

Təqribən 20 minə yaxın erməninin ən son günlərədək Suriyada qaldığı ehtimal olunur. Sahil Tüməni komandiri, yarbay Tarık Solakın Əsəd rejimi iflas edəndən sonra, Lazkiyanın quzeyindəki ermənilərlə görüşündən videosu yayılmışdı. “Biz Osmanlının torunlarıyıq, Əməvilərin, Abbasinin torunularıyıq. Əmin əllərdəsiniz” deyirdi. Həmişə, hər yerdə əllərinə düşəni öldürən ermənilər, onlara uzadılan əmin əllərdən sui-istifadə etməsə yaxşı olar...

Suriyanın və Ermənistanın beynəlxalq siyasətdəki davranışlarının oxşar cəhətlərinə müəyyən vurğular etdik, gəlin, bu iki ölkəni birləşdirən və ayıran xüsusiyyətləri daha ətraflı müzakirə etməyə çalışaq:

Suriya və Ermənistanı birləşdirən amillər

Hər iki ölkədə terrorçuluğa açıq dəstək vermiş hakimiyyətlər hökm sürüb.

1. Terrorizmlə əlaqə və dəstək:

- Suriyada uzun müddət terror qruplaşmalarına, özəlliklə də PKK və digər ekstremist qruplara dəstək verilib. Bu təşkilatlar Türkiyə əleyhinə fəaliyyətlər üçün Suriyanın ərazisini baza kimi istifadə edib;

- Ermənistanda da bu iş bilavasitə dövlət siyasəti xarakteri daşıyıb; o cümlədən ASALA və digər erməni terror təşkilatları vasitəsilə çoxsaylı terror aktları həyata keçirilib. Ayrıca, Ermənistan real işğal, müharibə cinayətləri ilə, terror qruplarını, separatçı rejimləri dəstəkləməsi ilə ad çıxarıb.  

2. Türkiyəyə qarşı düşmənçilik mövqeyi:

Hər iki dövlətin Türkiyə ilə uzun sınır xətti vardır. Hər ikisi də, Türkiyə ilə münasibətlərində dostluq deyil, düşmənçilik mövqeyi nümayiş etdirib. Hər ikisinin ərazisində qardaş Türkiyənin, Azərbaycanın əleyhinə eyləmlər həyata keçirilib.

Suriyanın da, Ermənistanın da ərazisi PKK üçün əlverişli çalışma alanı olub;

Ermənistan qondarma “erməni soyqırımı” iddiaları üzərindən Türkiyə ilə münasibətlərini daim gərgin saxlayıb.

3. Rusiyanın hərbi və geosiyasi nüfuzu:

Rusiyanın həm Suriya, həm də Ermənistan üzərində uzunmüddətli hərbi-siyasi təsiri, hər ikisinin ərazisində hərbi bazasının olduğu heç kim üçün sirr deyil.

- Suriyada Rusiya hərbi bazaları (özəlliklə Tartus, Hmeymim) və Kremlin Əsəd rejimini qorumağa yönəlmiş hərbi-siyasi müdaxiləsi, Suriyada Rusiya təsirini illər boyu güclü qılıb;

- Rusiya Gümrüdəki 102-ci hərbi bazası ilə Ermənistanda hərbi mövcudluğunu saxlayır və ölkəni Güney Qafqazdakı strateji maraqları üçün bir “dayaq nöqtəsi” kimi görür. Ermənistan Paşinyan dönəmində iki stulda oturmaq, sonra Rusiya stulundan sivişib, tam Qərb stuluna əyləşmək üçün eyləmlərdə bulunsa da, üzərindəki “forpost” yarlığından qurtulmuş sayılmaz.  

4. Xarici maraqların kəsişmə nöqtəsi:

-Həm Suriya, həm də Ermənistan müxtəlif beynəlxalq güclərin maraqlarının toqquşduğu yerlərdir. Suriyada ABŞ, Rusiya, İran və sövq-təbii Türkiyə daxil olmaqla bir çox ölkənin maraqları var. Ermənistanda isə Fransa başda olmaqla Avropa, ABŞ, Rusiya və İranın çal-keçir təsirləri mövcuddur. 

-Bu kəsişmələr hər iki ölkənin daxili sabitliyini, suverenliyini zəiflədir, onları xarici güclərin rəqabət meydanına çevirir.  

Qardaş Türkiyəni çıxmaq şərti ilə, digər xarici güclərin Suriya xalqını düşünmədiyi, səmimi, adil sülh üçün çalışmadığı aydındır; Ermənistana münasibətdə də, ən səmimi, obyektiv, adil münasibət Azərbaycan və Türkiyəyə məxsusdur. – Biz orda da, burda da beynəlxalq hüquq normalarına istinad edirik, bəs digərləri?..

5. İranla bağlar:

-Suriya və Ermənistanın İranla sıx münasibətləri hər kəsə bəlli məsələdir. İran, Suriyada Əsəd rejiminə tam dəstək nümayiş etdirirdi, Ermənistanla “strateji işbirliyi”ni  isə hələ də, guya “bölgəsəl dəngə” ilə “əsaslandırmaq”dadır. Rəsmi Tehranın Zəngəzur dəhlizi mövzusundakı qəbuledilməz tutumu bizə nəyi xatırladır? Bu, işğal illərində İranın Ermənistanla birgə həyata keçirdiyi dağıntı-talan və işğaldan qazanc götürmək siyasətinin günümüzdə, bir başqa forma və məzmunda davamına çalışmaq deyilmi?.. 

Suriya və Ermənistanı fərqləndirən amillər

1. Münaqişənin xarakteri və miqyası:

- Suriyada daxili sabitlik əsasən etnik-dini qarşıdurmalarla dərinləşib. Xarici güclər “daxili səbəblər”ə “əsaslanaraq” birbaşa və dolayısı müdaxilə ediblər;

- Ermənistanın əsas məsələsi “ikinci erməni dövləti” qurmaq idi və Dünya erməniliyi bununçün səfərbər olmuşdu. Əsasən Azərbaycan Respublikası ilə “münaqişə” kimi yorumlansa da, əslində, məsələ münaqişə yox, elan olunmamış müharibə idi; ikincisi, Ermənistan, Dünya erməniliyi və havadarları Azərbaycan ilə Türkiyə başda olmaqla, Türk dünyasını hədəf almışdı...

2. Daxili idarəetmə və siyasi rejim:

-Suriyada Əsəd rejimi avtoritar bir sistem üzərində qurulmuşdu və xalqın böyük bir qismi ilə uzlaşma təmin edə bilməmişdi; 

-Ermənistanda isə dışarıya “demokratik idarəetmə” görüntüsü versələr də, həm daxili sabitlik, iqtisadi inkişaf baxımından, həm də qonşularla beynəlxalq hüquqa dayalı münasibət qurmaq baxımından ciddi problemlər mövcuddur.

3. İqtisadi potensial və resurslar:

- Suriya münaqişədən öncə geniş iqtisadi və insan resurslarına malik idi; amma uzun sürən müharibə bu potensialı böyük ölçüdə sıradan çıxarıb;

- Ermənistan isə azsaylı əhali, yetərsiz resurslarla daha zəif iqtisadi bazaya malikdir. Ancaq bu azsaylılıq, yetərsizlik uzun illər, qonşulara qarşı əsassız iddialarla çıxış etməyə, boyundan hündürə tullanmağa mane olmayıb... – Çox tuhafdır, deyilmi?.. 

4. Beynəlxalq imkanlar:

- Yaxın Doğuda yerləşən Suriya, coğrafi mövqeyinə görə beynəlxalq güclərin diqqət mərkəzindədir.

-Qafqazda qondarılan Ermənistan dövləti isə daha az diqqəti haqq etsə də, Dünya erməniliyi və havadarları sayəsində “yapay diqqət mərkəzi”ndə olmaqçün çabalayır.

Bəs Ermənistan üçün Suriyadan çıxarılacaq dərslər varmı?

1. Xarici asılılıqdan qurtulmaq:

Ermənistan dünən Rusiyaya, İrana, bu gün Fransaya, sabah Amerikaya, birisigün bir başqasına həddən artıq bağlı olduğu müddətdə öz xəlqi maraqlarını müstəqil şəkildə müdafiə edə bilməyəcək. Suriyanın xarici güclər tərəfindən “hesablaşma meydanı”na çevrilməsinin aqibəti Ermənistan üçün xəbərdarlıq olmalıdır.

2. Qonşularla konstruktiv münasibətlər

Ermənistanın Azərbaycanla, Türkiyə ilə düşmənçilik siyasəti, onu daha da təcrid durumuna salır, dalana çevirir. Ədalətli Sülh müqaviləsi imzalamaq və bölgəsəl inteqrasiya Ermənistana hava-su kimi vacibkən, hələ bir də silahlanmaq, əvəzçıxma eşqinə düşmək, Azərbaycanla sınır boylarına əli durbinli Avropa komissarları daşımaq və s. heç də xoş niyyətdən xəbər vermir.

Çanaq öz başında elə partlaya bilər ki, onsuz da baştutmamış dövlət imicinə malik indiki Ermənistan Respublikası, “gözcüy”ə (“qlazok”a) dönər. – Qayğanaq isə yenidən yumurta olmur...

3. Milli birlik və sabitlik:

Suriyada daxili qarşıdurmalar ölkənin sabitliyini sarsıtdı. Ermənistan monoetnik ölkə olduğu üçün, milli-etnik münaqişələr real görünmür, lakin başqa kateqoriyalar üzrə qarşıdurmalar istisna deyil. Ən əsası, dış güclərin kəsişən maraqları bir gün “dəngə”dən çıxa bilər...

Ermənistanda daxili siyasi sabitlik üçün iqtisadi inkişaf, qonşularla sabit, güvənli münasibət olmalıdır, yoxsa, dövlət-xalq birliyi qurmaq mümkün deyil. Çünki, nə dövlət var, nə xalq... Dövlət – qurama, baştutmamışsa, əhali teylənib başqa ölkələrə köçürsə və ən əsası, Qarabağdakı vandallıqlarla xalq yox, tayfaqırığı olduqlarını danılmaz surətdə sübut ediblərsə, başqa sözə nə hacət?..

4. Terror dəstəyindən çəkinmək:

Ermənistanın ehtimal olunan nicat yolundan biri də, Suriyadan fərqli olaraq, PKK, ASALA və s. üzəri siyasətdən, ümumən terrorla bağlılıqdan birmənalı uzaqlaşmaq, beynəlxalq hüquqa boyun əymək, Azərbaycanla, Türkiyə ilə normal münasibətə çalışmaqdır. Əgər sağlam düşünmə imkanları varsa...

Sonuc

Suriya və Ermənistan arasında çoxsaylı oxşarlıqlar olsa da, Ermənistanın hələ də fəlakətli nəticələrdən qaçmaq üçün ehtimal olunan şansı vardır. Bunun üçün:

-Azərbaycan başda olmaqla, bütün qonşuları ilə beynəlxalq hüquqa dayalı, sülhpərvər siyasət yürütməli, əsassız iddialardan, o cümlədən ərazi iddialarından qəti əl çəkməli, bunu Ana Yasasında təsbit etməlidir;

- Xarici güclərin təzyiqini azaltmaq, Hindistandan, Fransadan, ordan-burdan mədəd ummaqdansa, öz üzərinə düşənləri eləmək, Zəngəzur dəhlizini açmaq, Qərbi Azərbaycanlıların dədə-baba yurdlarına ləyaqətli qayıdışına münbit ortam yaratmaq daha uyğun işlərdir.

- Ermənistan hər hansı dövlətlə işbirliyini üçüncü ölkəyə qarşı qullanmaq mərəzindən əl çəkməlidir.

Əks təqdirdə, Ermənistan Suriyanın taleyini bölüşərək, xarici güclərin daha güclü rəqabət meydanına çevrilə bilər. Belə bir durum isə onun olan-qalan dövlətçilik əsaslarını da suya düşürər. Ermənistan Respublikasının dənizlərə çıxışı olmadığı üçün, bu, suya düşmə olayı Göyçə gölündə baş tuta bilər... Özü yıxılan isə gərək ağlamasın...

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təqvimdə bu gün – 11 dekabrda doğulan və vəfat edən çox sayda ünlülərin adları qeyd edilib. Bəzilərinə mütləq nəzər salmağımız gərəkiyir.

 1975-ci ildə İstanbulda çağdaş türk ədəbiyyatının zirvələrindən sayılan, böyük türkçü və turançı Hüseyn Nihal Atsız 70 yaşında dünyasını qeyb edib.

1969-cu ilin 11 dekabrı şahmat üzrə ən güclülərdən biri, dünya çempionu, hindistanlı Vişvanatan Anandın doğum günüdür.

1953-cü ildə “Maşina vremeni” rok-qrupunun solisti Andrey Makareviç dünyaya gəlib, ölkəmizdə onun pərəstişkarları həddən artıq çoxdur.

1945-ci ildə stratosferdə Yer kürəsini zərərli ultrabənövşəyi şüalardan qoruyan ozon qatının olmasını kəşf etmiş fransalı fizik Şarl Fabri dünyadan köçüb.

1933-cü ildə Azərbaycanın görkəmli yazarı, maarifçisi Əbdürrəhman bəy Haqverdiyev dünyadan köçüb.

1918-ci ildə rus dissident yazıçısı Aleksandr Soljenitsin doğulub. Onun “QULAQ arxipelaqı” əsərini yəqin ki, oxuyanlarınız az deyil.

Soljenitsin ilə eyni gündə Azərbaycanın xalq yazıçısı Bayram Bayramov da dünyaya gəlib. Sovetlər dönəmində ulduzu parlayan bu yazıçının müstəqillik dönəmində bəxti gətirməyib. Uzun söhbətdir.

1913-cü ildə bir vaxtların ən kult filmi olan “Fantomas”da baş rol almış məşhur fransız aktyoru Jan Mare dünyaya gəlib.

1882-ci ilin 11 dekabrı Nobel mükafatçısı, kvant mexanikasının banisi, alman fiziki Maks Bornun doğum günüdür.

1864-cü ildə soyğunçu Qaben obrazı ilə tarixə düşmüş fransız yazıçı Moris Leblan anadan olub.

1856-cı ildə marksizm ideoloqu, filosof Georgi Plexanov doğulub.

 1843-cü ildə isə Nobel mükafatçısı, vərəmin müalicəsini tapmış alman mikrobioloqu Robert Kox dünyaya gəlib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

36.

MÜTALİƏ ETMƏYİN FAYDALARININ XÜLASƏSİ

Biz kitab boyu sizlərə mütaliə etməyin faydaları barədə bəhs etdik. Sonda isə bütün sadalananları bir yerə cəmləyib ümumi mənzərə yaratmağa çalışacağıq.

Beləliklə, mütaliənin ən əsas faydaları aşağıdakılardır:

Üfüqlərinizi genişləndirəcəksiniz

Kim biliyin güc olduğunu söyləyirsə, tamamilə haqlıdır. Həyat bizi təklif olunan şərtlərə uyğunlaşmağa məcbur edir və çox vaxt yalnız illərlə qazanılmış bacarıq və biliklər onların öhdəsindən gəlməyə kömək edir. Müasir dünya bizə bir çox alternativ məlumat mənbəyi təklif etsə də, kitablar hələ də ən yaxşısıdır. Onların sayəsində yalnız yeni bir şey öyrənmirsiniz ki, həm də müəyyən bir fenomenin keyfiyyətcə təhlilini öyrənə bilirsiniz.

Yeri gəlmişkən, ingilis alimləri zehni qabiliyyətlərimizin ömür boyu oxunan kitabların həcmindən birbaşa asılı olduğunu aşkar etdilər. Təəccüblüdür ki, həqiqət budur: oxu bacarıqları ilə insanın idrak qabiliyyətləri arasında aydın bir asılılıq var.

Təsəvvürünüzü  inkişaf etdirəcəksiniz

Kino sənəti fantaziyamızı tam gücü ilə işləmək imkanından məhrum edir — rejissorlar və prodüsserlər mətni bizim üçün vizuallaşdırmağa diqqət yetirirlər. Kitablara gəldikdə, mətnlə oxucu təxəyyülü birləşdirilməli və sözün əsl mənasında müəllifin təklif etdiyi şeylər əsasında oxucu öz dünyasını yaratmalıdır. Beləliklə, oxumaq yalnız müxtəlif sahələrdə biliklərimizi genişləndirmir, həm də yaradıcılıq və Yan düşüncənin inkişafına imkan verir və bu bacarıqlar çox faydalı ola bilər.

Söz ehtiyatınızı artıracaqsınız

Yüksək keyfiyyətli ədəbiyyat nitqinizi gündəlik həyatda rast gəlinməyən yeni sözlər və ifadələrlə şaxələndirməyə imkan verəcəkdir. Xüsusən əcnəbi dillərdə oxumaq hədsiz fayda verəcək. Azərbaycanlı oxucu əsasən ana dilindən başqa türk, ingilis və rus dillərində mütaliə edir. Təəccüblü deyil ki, belə bir deyim var, rus dilini öyrənmək üçün, hətta rusun özünə belə bir ömür lazımdır. Və bu zarafat deyil. Rus dili haqlı olaraq dünyanın ən çətin dillərindən biri hesab olunur. Oxumaq ideala yaxınlaşmağa kömək edəcəkdir.

Stressdən qurtulacaqsınız

Böyük şəhərlərin sakinləri daim stres altında olmaq məcburiyyətində qalırlar: işdəki tıxanma, əsəb gərginliyi, daimi yorğunluq. Kitablar bizi başqa dünyalara sürükləmək, aktual problemlərdən yayındırmaq üçün demək olar ki, sehrli qabiliyyətə malikdir. Hiyləgər bir şəkildə bükülmüş bir süjet məkanına dalmaq, ən azı bir müddət öz şəxsi və iş çətinliklərinizi unutmaq üçün hər şans var. Bundan əlavə, keyfiyyətli ədəbiyyat bəzən bu qədər çatışmayan əla ilham mənbəyi ola bilər.

Emosional zəkanızı inkişaf etdirəcəksiniz

Bu və ya digər kitabı nə qədər tez-tez əlimizə alsaq, ətrafımızdakı dünya haqqında bir o qədər çox şey öyrənirik, amma əldə etdiyimiz bilikləri real həyatda tətbiq etməyi öyrənmək yaxşı olardı. İntellektual baza yaxşıdır, lazımi anda istifadə etmək imkanı əvəzsizdir. Mütəmadi oxumaq öz düşüncələrinizi daha yaxşı formalaşdırmağa imkan verir. Kitablar sayəsində ünsiyyət dairəsini genişləndirmək, maraqlı bir həmsöhbət olmaq və dünya ilə qarşılıqlı əlaqədən zövq almağa başlamaq mümkündür. Söz yox, oxuduqlarımız şüurumuza müsbət təsir göstərir, nitqi cilalayır və şeylərə öz baxışımızı formalaşdırır.

Uzun illər beyninizin tam işləməsini təmin edəcəksiniz

Beyin mütəxəssisləri əmindir: oxumaq qocalıqda demansın qarşısını almağın ən asan yollarından biridir. "Yaşsız beyin" kitabının müəllifi Dale Bredesenə görə, yaşlı demans beynin ayrı-ayrı hissələrinin tədricən yavaşlaması ilə əlaqədardır, ancaq həyatınız boyunca mütəmadi olaraq oxuyursanızsa, şüurunuz və zehniniz davamlı inkişafda olacaq və oxumaq vərdişi olmayan bir insanınkından bir neçə dəfə daha yaxşı işləyəcək. Bu fenomen çox sadə bir şəkildə izah olunur: işləməyən şey ölür və beynimiz də istisna deyil.

Düzdür, hər dəfə kitab götürəndə beyin inkişaf etmir. Məlum olur ki, hər iki yarımkürənin işə qoşulması üçün özünüzü bir növ "oxucu transına"qərq etməlisiniz. Yəqin ki, heç olmasa bir dəfə diqqətinizi tamamilə mənimsəyən bir əsər oxumusunuzsa, bu vəziyyət sizə yaxşı tanışdır. Məhz bu anda beyniniz fəaliyyət və inkişaf mərhələsində olur.

Xoşbəxt olacaqsınız

Bu yaxınlarda Liverpool sosioloqları dünyaya qeyri-adi bir araşdırmanın nəticələrini təqdim etdilər: belə çıxır ki, oxuyan insan nəinki xarici stimul və streslə daha uğurlu mübarizə aparır, həm də daxili harmoniyanı daha asan tapır.

Həm də məlum oldu ki, oxuyan insanlar demək olar ki, klinik depressiya riski altındadır, pessimist düşüncələrə meylli deyillər və ümumiyyətlə bütün həyatları boyu kitab oxumayanlardan daha xoşbəxtdirlər. İndi bütün bu sadalananlar yerli ədəbiyyatla və dünya ədəbiyyatı ilə tanış olmağa başlamaq üçün bir səbəb deyilmi?

Növbəti: 37.Yekun

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələrə diqqətinizi cəlb etmək istəyirik:

11 dekabr.

Beynəlxalq dağlar günü

İnternetional Mountain Day – BMT-nin Baş Assambleyasının təklifi ilə 2003-cü ildən qeyd olunur. Planetin dörddə birini tutan dağlarda dünya əhalisinin 10 faizi yaşayır. Dağlar bir çox unikal bitkilərin, heyvanların təbii qoruğu olmaqla bütün iri çayların da mənbəyidir. Dünyanın ən hündür zirvəsi – Himalay dağlarındadır, 8844 metrlik Everest (Comolunqma) zirvəsidir, ən uzun sıra dağları And dağlarıdır. Dəniz səviyyəsi nəzərə alınmazsa ən hündür dağ Mauna-Kea dağı sayılır.

Cənubi Qafqaz adlandırılan bir ərazidə yerləşməsi artıq Azərbaycanın dağlarla bağlı olmasına bir işarədir. Axı burda söhbət Qafqaz sıra dağlarından gedir. Azərbaycanın ən hündür dağ zirvələri Bazardüzü (4466m) və Şahdağdır (4243m). Kiçik Qafqaz, Zəngəzur, Dərələyəz, Murovdağ, Qarabağ, Şahdağ, Talış dağ silsilələrinə qucaq açıb Azərbaycanımız. Qərbdə Gədəbəy, Daşkəsən, Kəlbəcər, Laçın, Şuşa, cənub-qərbdə Qubadlı, şimalda Qax, Balakən, Zaqatala, Qəbələ, İsmayıllı, şimal-şərqdə Qusar, Quba, şərqdə Şabran, Xızı, cənub-şərqdə Yardımlı, Lerik sırf dağ rayonlarıdır.

Ümumdünya bronxial astma xəstəsi günü

Statistikaya görə dünyanın yaşlı əhalisinin 5, uşaqların isə 10 faizi bu xəstəlikdən əziyyət çəkirlər. Ümudünya Səhiyyə Təşkilatı bu günü təqvimə saldırmaqla cəmiyyətin diqqətini bu xəstəliyə yönəltmək istəyir, onun xüsusən uşaqlar arasında sürətli artımının qarşısını almağa yönəli tədbirlər keçirməyi tövsiyyə edir. Allah bütün xəstələrə şəfa versin!

Beynəlxalq tanqo günü

İçinizdə çətin ki, tanqosevər tapılmasın. Tanqo XIX əsrin sonlarında meydana gəlmiş musiqi janrı və onunla assosiasiya olunan rəqsdir. Montevideo və Buenos-Ayresin yoxsul məhəllələrində yaranıb, sonradan bütün dünyaya yayılaraq dünya rəqs incilərinin sırasına qoşulub. Dünyaşöhrətli argentinalı postmodernist Xorxe Luis Borxes tanqonu Uruqvay rəqsi milonqanın oğlu və habaneranın nəvəsi adlandırmışdı, lakin tanqo öz mənşəyini milonqa və habanera ilə yanaşı, həm də polka rəqsindən götürür. Tanqo adının Afrika tamtamlarının çıxardığı tan-qo səslərindən, ya da Latınca toxunmaq mənasını verən tangere sözündən götürüldüyü ehtimal edilir. Bu illərdə yaşanan müharibələr, aclıq və susuzluq əhalini depressiyaya salırdı. Bu zaman əhalinin depressiyadan çıxmasının tək səbəbi tanqo olurdu. İnsanlar tanqo ilə hirslərini, yalnızlıqlarını, sevgilərini və qısacası, həyatlarını anladırdılar.

Sözümü qəribçiliyə salmayın, hazırda ən depressiv hallarında insanlar ortaya düşüb saatlarca rəqs edirlər, bu, onların xilasına çevrilir, odur ki, ən küskün və ən kədərli anlarınızda tanqo da olmasa, tutalım, “Qaytağı” oynaya bilərsiniz.

Biq Ben saatı niyə dayandı?

Amerikalılar dünən milli lager pivəsi gününü qeyd ediblər, bu günsə onlarda iki bayram birdəndir, “Bublikin (simitin) olsun” günü və milli əriştə günü. Ümumiyyətlə, xoşbəxt amerikalılar xoşbəxtliklərini hər gün bir mətbəxə aid bayramla qeyd edirlər, yeyirlər, içirlər. Sabaha da mütləq bir mətbəx bayramları olmamış olmaz. Amma gəlin hadisələri qabaqlamayaq.

1994-cü ilin bu günündə rus ordusu Çeçenistana soxulub. 1993-cü ildə Nyu-York auksionunda tarixin ən bahalı teleqramının satışı baş tutub: SSRİ rəhbəri Xruşovun 12 aprel 1961-ci ildə kosmosa uçmuş kosmonavt Qaqarinə təbrik teleqramı 68500 dollara satılıb. 1988-ci ildə Leninakan yaxınlığında zəlzələdən zərər çəkən ermənilərə İl-76 təyyarəsi ilə köməyə gedən azərbaycanlılar qəzaya uğradılaraq həlak olublar, bu barədə Spitak zəlzələsi barədə qeydlərimdə ətraflı yazmışdım. 69 sərnişindən yalnız biri - Babayev Fəxrəddin təsadüf nəticəsində sağ qalıb, 68 nəfər sərnişin və 9 nəfər ekipaj üzvü bu terrorun qurbanı olub. Hələ də bu terror hər yerdə təyyarə qəzası kimi qeyd olunur, biz bu erməni cinayətinin üstünün açılmasına əsla cəhd etmirik.

1981-ci ildə Londondakı Biq Ben saatı tarixində ilk dəfə dayanıb, 12:27-də baş verən olay şiddətli şaxta səbəbindən olub. 1963-cü ildə oğlu oğurlanan Frenk Sinatra bundan ötrü quldurlara 240000 dollar ödəməli olub. 1960-cı ildə fransızlar prezidentləri Şarl de Qollun müstəmləkələri olan Əlcəzairə səfəri zamanı protest edən əlcəzairliləri gülləbaran ediblər. 1946-cı ildə milyardçı və filantrop Con Rokfeller Nyu-Yorkda 18 akrlıq torpağı BMT-yə iqamətgah tikmək üçün hədiyyə edib. 1946-ci ildə Böyük Britaniyada ilk proqram kompüteri patent alıb. Həmin il YUNİSEF uşaq fondu yaradılıb. 1941-ci ildə Almaniya və İtaliya ABŞ-a müharibə elan edib. 1937-ci ildə Moskvada, Böyük Teatrda Stalin “Deputat- xalqın quludur” frazasını işlədib (kaş ki,”deputat – pulun quludur” frazasını işlədəydi). 1894-cü ildə 9 firmanın iştirakı ilə Parisdə dünyanın ilk avtosalonu açılıb. 1872-ci ildə ABŞ tarixində ilk dəfə qaradərili şəxs qubernator olub – Luizanada Pinki Stüart. 1785-ci ildə Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru 2-ci İosif masson lojalarının leqallaşdırılması barədə qərar qəbul edib. Və ən nəhayət, 630-cu ildə Məhəmməd peyğəmbər 10 min nəfərlik ordunu Məkkəyə yeridib.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(11.12.2024)