ELTƏN TÖRƏÇİDƏN DƏYƏRLİ FİKİRLƏR

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı “Çölçü” hərəkatının yaradıcısı Eltən Törəçinin dəyərli fikirlərini təqdim edir. 

Yaşamımızda düzən dilimizdən gələcək. Toplumu yönləndirən anlayış, qavram və düşüncə biçimlərinin adı özümüzünküləşmədən oğey düşüncələrin basqısından qurtula bilməyəcəyik, ilk addım bu gərçəyi aydınların mənimsəməsidir.

Törəli adamlar bir-birinə gərəkli dəyəri versələr, ortada dibsizlərə, yolaverənlərə yer qalmaz! Birlik olmadığı üçün meydan gədə-güdəyə qalıb...

Öz işindəki bütün xırdalıqları doğma dilində adlandırmadan, üst  biliklərə tam yiyələnə bilməzsən...

Adətən izlədiyimiz, dinlədiyimiz və bəyəndiyimiz paylaşımlar bizim düşüncələrimizi, seçimlərimizi, davranışlarımızı, istəklərimizi dəyişdirir və yönləndirir. 

Özümüzdən kimliyimizdən uzaqlaşaraq dəyişirik. 

Mənliyimizdən uzaqlaşdıqca başqalarını    yamsılamağa alışırıq. Sonunda özəlliyimizi,  öz baxışımızı itiririk, yaradıcı bacarıqlarımız korşalır və başqalarından aslı qalmağa başlayırıq. Başqalarının yeniliklərini izləyərək, onların yaradıcılığından bəslənərək, yaydıqları yaşam biçiminə uyğunlaşaraq yaşayırıq. Yaşamdakı yerimizi  itirir, bəlli bir dönəm sonra gücsüzlüyümüzü anlayaraq, özgüvənsizcəsinə gərəksizliyimizi alqılayır, içsəl sıxıntıların içində boğularaq yox olmağa başlayırıq.

Bunların olmaması üçün Törəmizi öyrənməli, ona uyğun yaşamaqla öz köklərimizə bağlı qalaraq irəliləməliyik.

Seçilmək, öz ad-sanımızla ucaltmaq, yaşam gücümüzü artırmaq üçün özümüzə dönməliyik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2024)

Xədicə Əliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Hər rəng bir məna ifadə edir və daşıyır. 

Palitranızda olan bəyaz və qırmızı rənglərin  bir araya gəlməsindən "çəhrayı", narıncı və mavi rənginin birləşməsindən isə "qara" rəngi əldə etmək mümkündür. 

Bəzi rənglərin qarışığından açıq, bəzilərindənsə tünd tonlar əldə edilir. Bəyaz və qırmızı rənglərin birləşməsindən "qara", narıncı və mavi rənginin qarışımından isə, "çəhrayı" rəngi əldə etmək mənasız və mümkünsüzdür. Biz nə qədər istəsək də, tünd rəngin açıq, açıq rəngin tünd tonlarda olmasını istəyə və gözləyə bilmərik. 

Rənglər palitrada yer aldığı kimi, dünyada da var olan iki tərəf var - sən və qarşı tərəf. Birləşəndə uyğun, bəzən uyğunsuz...

Uyğun olarsa, hər şey yolundadır. Bəs uyğunsuz olanda? 

İki insan bir-biri ilə uyğun deyilsə, mütləqdirmi ki, onların hər hansısa biri günahkar adı daşısın? Bəzən ayrı-ayrılıqda bir rəngi təmsil edən insanlar, bir araya gəlməyə çalışanda, ortaya onların istəmədiyi və gözləmədiyi ton çıxır. Rənglərin birləşməsinin yaratdığı ahəngi dəyişə bilmədiyimiz kimi, bəzən də uyğun düşündüyümüz insanla aldığımız nəticəni dəyişə bilmərik. Palitradaki hər rəngin, hər rənglə uyğun olmadığı şəksizdir və istədiyimiz rəngi əldə etmək üçün iki rəngi nə qədər birləşdirib, bir-birinə qarışdırmağa çalışsaq, yenə istədiyimiz nəticə əldə edə bilməyəcəyik, rəng eyni qalacaq və dəyişməyəcək. 

İstisna olaraq, bəzən rəng tonunu dəyişə bilərik. Lakin həmin tonun daşıdığı "adı" istədiyimiz nəticə ilə əvəzləyə bilmərik. Əksinə bu, palitraya zərər, rənglərə ziyan verməkdən başqa bir şey olmaz. 

Həmçinin iki insanın kimyası uyğun gəlmirsə, ya onu, ya da özünüzü dəyişməyə çalışmaq, sadəcə onun və özünüzün sahib olduğunuz xarakterinizə verdiyiniz ziyan və yarada biləcəyiniz travmalardan ibarət olacaq, başqa qazanacağınız bir şey olmayacaq. Nəticəyə təsir etməyəcəksə, səbəbi və ya səbəbləri dəyişmək, dəyişməyə çalışmaq, bir rəngin əslini qəbul etməmək kimidir. 

Bəzən düşünər və qəzəblənərək özünüzə "mən belə olacağını necə təxmin etmədim?" deyə bilərsiniz. Lakin hekayəyə başlamadan sonunu bilə bilməzsiniz axı, sonunu biləndə isə niyə bunu oxudum deyə özünüzə qəzəblənə bilməzsiniz əlbət ki.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2024)

Tanınmış yazıçı, psixoloq, “Bu şəhərdə kimsə yoxdur” romanı ilə böyük auditoriya qazanmış Rövşən Abdullaoğlunun psixoloji-detektiv janrda qələmə aldığı “Abaddon” romanı Misirdə “Jusur Publishing” nəşriyyatında ərəb dilində nəşr olunub.

Bu barədə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalına ədibin naşiri olan “Qədim Qala” nəşriyyatından məlumat verilib. 

Roman Azərbaycanda ilk dəfə 2018-ci ildə işıq üzü görüb. Bu vaxta kimi Azərbaycan, rus və ingilis dillərində nəşr olunan kitab ABŞ-ın “Readers Favorite” beynəlxalq kitab

müsabiqəsində münsiflərin rəyi əsasında “beş ulduz” fərqlənmə nişanı ilə təltif edilib.

Müxtəlif janrlarda ümumilikdə 28 kitab müəllifi olan Rövşən Abdullaoğlu “PEN America” qurumunun üzvüdür. İngilis dilinə tərcümə olunmuş əsərləri “IndieReader", “Kirkus", “Readers”, “Favorite" və “Self-Publishing Review" kimi nüfuzlu ədəbi tənqid qurumlarından yüksək rəy alıb. 

Əsərin qısa məzmunu:

Hadisələr İrlandiyada cərəyan edir. Məşhur “Titanik” gəmisini ilk və son səfərinə yola salmış sakit liman şəhərində baş verən silsilə qətllər bütün ölkədə əks-səda doğurur. Qatilin ələ keçirilməsi üçün yerli qarda (polis) əməkdaşları ilə yanaşı paytaxt Dublindən Kork şəhərinə ezam edilmiş məşhur müstəntiq və Amerikadan gəlmiş kriminal psixoloq da axtarış işlərinə cəlb edilir. Daha sonra oxucu çoxşaxəli süjet xətti boyunca qatilin cinayət axtarış komandasına açdığı mübarizəni təqib etməyə başlayır.

Əsər daha çox intellektual-psixoloji yönü ilə də diqqət çəkir. İnsanın bitməyən daxili savaşı, tənəzzülə və təkamülə aparan amillər demək olar ki, bütün obrazların üzərindən fərqli aspektlərdə açıqlanır. Burada qorxu və cəsarət, qorxu və sevgi hissləri bir bədəndə qarşılaşdığı zaman ortaya çıxan maraqlı davranış modelləri ilə rastlaşır, uşaqkən ilk qorxu qarşısında yenilmiş bir neçə fərqli insan həyatı görürük. Romanın bəzi hissələrində psixoloji zədələr qarşısında müdafiə mexanizmini işə salmış insan şəxsiyyətinin nələrə qadir olduğundan bəhs edilir.

Vətənə, milli-mənəvi dəyərlərə bağlılıq və bunun fonunda Tanrıya, dini inanclara fərqli münasibət (İrlandiya xalqı dini etiqadlara, müqəddəs şəxsiyyətlərə bağlılığı ilə tanınır) əsər boyunca ana xətti müşayiət edərək müxtəlif rakurslardan işıqlandırılır. Sonda mozaikanın bütün daşlarını bir yerə toplayan müəllif maraqlı bir təsvir yaratmaqla əsər boyu oxucunu düşündürən tapmacanın açarını təqdim edir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2024)

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Azərbaycanlı şairə Təranə Turan Rəhimli  İtaliyada Taggia Kommunasında "Ossi Di Seppia" Beynəlxalq Poeziya Müsabiqəsində B Seksiyası üzrə birinci yerin qalibi olub. 

Avropanın ən böyük və nüfuzlu şeir müsabiqələrindən olan "Ossi di Seppia"  30 ildir ki, İtaliyada keçirilir. Bu ədəbi müsabiqə rəsmi olaraq Liguriyada dünyaya göz açan, 1975-ci ilin Nobel mükafatçısı, görkəmli şair Eugenio Montalenin adı ilə bağlı olub, onun 1925-ci ildə nəşr edilən ilk kitabı, inqilabi məzmunlu fundamental əsər "OSSI DI SEPPIA"-nın (italyancadan tərcümədə "Mürəkkəb balığının skeleti") adını daşıyır. Təranə Turan Rəhimli  Avropanın belə bir mötəbər şeir müsabiqəsində birinci olmağın,  Azərbaycanı bu şəkildə təmsil etməyin qürurunu yaşadığını bildirir. O, müsabiqənin  təşkilat komitəsinə, Mükafat Komissiyasının prezidenti, Taggia Kommunası Mədəniyyət Müşaviri Kyara Cerri xanıma,  Mükafat Komissiyasının katibi cənab  Lamberto Qarsiaya, müxtəlif qitələrdən müsabiqəyə ünvanlanan şeirlər içərisində onun şeirlərini birinci yerə layiq görən münsiflər heyətinə dərin təşəkkürünü ifadə edir. Ənənəvi olaraq qaliblərin şeirlərinin nəşr olunduğu antologiyanın və 1-ci yer diplomunun ona göndərildiyini vurğulayır. Antologiyada  müsabiqənin A və B seksiyaları üzrə müxtəlif nominasiyalar üzrə 8 yerin qalibi olan şairlərin şeirləri nəşr edilmişdir. Həmin şairlər Azərbaycandan Təranə Turan Rəhimli,  Hindistandan Neelam Saxena Çandra, ABŞ-ın Kaliforniya ştatından Neal Vhitman, Çindən Ceyms Tian, Mavrikiy Respublikasından Sveeki Anoauçeka  Gangabissoon, Cənubi Koreyadan Kyunq Ku Moon, Yeni Zellandiyadan Yuhang Liu,  Gürcüstandan Tetri Kalmıs Anonimuridir. 

Avropada ən mötəbər Poeziya Müsabiqələrindən biri sayılan, İtaliyada   2024-cü ildə sayca 30-cusu keçirilən bu mötəbər müsabiqədə bütün qitələrdən beynəlxalq ədəbi mühitdə tanınan şairlər  iştirak etmişdir. Hər bir şair müsabiqəyə üç şeirlə qatılmışdır. Azərbaycanlı şairi müsabiqə qalibi edən şeirləri görkəmli hind şairi və bir çox dillərdə  bədii tərcüməyə hakim olan  Anit Roy ingilis dilinə  tərcümə etmişdir. Həmin şeirlər bunlardır: "Arzular ölə bilmir", "Ad günü bir addım daha ölümə yaxınlaşmaqdır", "Məktub yazmısan". 

Qeyd edək ki, Təranə Turan Rəhimli 2020-ci ildə də bu  müsabiqəyə qatılmış,  "Ossi Di Seppia"nın  A Seksiyası üzrə " Ən yaxşı əcnəbi şair" nominasiyasında  "Xüsusi rəğbət  mükafatı"na  (Premie Menzioni Speciali) layiq görülmüşdür.  Həmin müsabiqə "Ossi Di Seppia"nın sayca  26-cısı idi. 

Təranə Turan Rəhimli  17 fevral 2024-cü ildə Taggia Kommunasında  keçiriləcək təntənəli mükafatlandırma törəninə dəvət alıb.

Ümumiyyətlə, azərbaycanlı şairənin İtaliya ilə ədəbi əlaqələri 2016-cı ildə İtaliyanın Puliya kommunasında qatıldığı beynəlxalq ədəbiyyat festivalından sonra daha da genişlənmiş, bir çox italyan şairlərini - Mariya Miraqlia, Klaudia Piççinno, Lidia Çiarelli, Emmanuella Rozzo və başqalarını Azərbaycanda tanıtmaqla, eləcə də Təranə Turan Rəhimlini əsərlərinin müntəzəm olaraq italyanca dövrü mətbuatda yayımlanması, haqqında italyan tənqidçilərinin məqalələr yazması və  italyanca şeir kitabının nəşri ilə nəticələnmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2024)

Fəridə Ləman, “Ədəbiyyat və incəsənət”in təqdimatında

Qazax mahalının sazlı-sözlü İncədərəsi ustad aşıqlar - Aşıq Avdı, Aşıq Cəlal, Aşıq Şəmistan, Aşıq Sadıx, Aşıq Məhəmməd, Aşıq

Kərəm və başqalarının gözəl dünyamıza göz açdığı bir məkandı.

Saz-söz sənətində onların qoyduqları nəzəri və təcrübi ənənələr gənc aşıqlar - Aşıq İlham, Aşıq Şaiq, Aşıq Həsən, Aşıq Hüsən, Aşıq İnsafə və başqaları tərəfindən ləyaqətlə davam etdirilir. Bunlardan

bəziləri ifaçı aşıq olmaqla yanaşı, həm də yaradıcı aşıqdır. Söz açacağım Aşıq Kərəm məhz ifaçı və yaradıcı idi. 

Adını çox eşitmişdim, özü ilə şəxsən 1993-cü ildən yaxından tanış oldum. Həmin illərdə

həyat yoldaşım Nurəddin Qaybalıyev Xanlıqlarda yerləşən ağır artilleriyada zabit idi, mən isə bölgə müxbiri işləyirdim. Tez-tez əsgərlərlə görüşə gedirdik, belə görüşlərdə Qazax rayon mədəniyyət işçilərinin xidməti danılmazdır. Bir-birindən gözəl musiqi nömrələri əsgərlərdə gərginliyi azaldır, ümidli sabahlara, qələbəyə səsləyirdi.

Aşıq Kərəmlə də görüşümüz əsgərlərimizin yanında oldu. Sazın simlərini göynədən barmaqlar nə biləydi ki, sahibinin ömrü belə

qısa olacaq, bu pərdələr «köçdü Kərəm-deyib» - qəm sızıldayacaq, dərd söyləyəcək. Bir vaxt:

Mən bəxtiyar bir aşığam,

Əlimdədir hələ sazım,

Yerə-göyə sığışmaram,

Sən gələndə dilə, sazım! -

deyən aşığı qara əcəl yaman susdurdu. Amma onun susmayan nəğmələri, misra-misra nəğmələşən, könül pıçıltısına çevrilən şeirləri qaldı. Bu şeirlər əbədiyyət nəğmələridi. Bu nəğmələrin üstündə bir

Kərəm möhürü, Aşıq Kərəm imzası var. İndi ürəyinin istisi, qəlbinin səsi dil açan bu şeirlər toplumu əlimin altındadır.

Onun şeirlərində el-obasına sevgi, dosta sədaqət, inam, etibar, saflıq, duzluluq gördüm.

Mərd oylağına yaxşı sal nəzər,

Qaçaq İsmayılı dillərdə əzbər.

Sorağı İranda, Turanda gəzər,

Bir vətən həsrəti, gəl, İncədədir.

Aşıq Kərəmin mayası saflıqdı, onu həyatda nə var-dövlət, nə mənsəb, vəzifə maraqlandırmır. O, köksündə elə bir ucalığa layla deyir ki, namərdin, müxənnətin hiyləsi əməl sahibinin öz ayağına dolaşa bilər.

İstər çoban olsun, istər hökmdar,

Birdi mənə əgər varsa etibar.

Hər kəsin yazılı öz qisməti var,

Axtarıb getməyə tova demişəm.

Aşıq Kərəm yaz arzulu, yaz diləkli, vətənpərvər bir insan idi. Zalımdan, zalımın zülmündən hər kəsə amanda olmağı arzulayırdı.

Arzulayırdı ki, əmin-amanlıq, bolluq olsun, həsrətlər qovuşsun, vətənin dar günündə  xalq bir olsun.

Vətənin dar günü xalqım bir ola,

Birləşə hər sözü, işi bir ola,

Yol göstərə alim ola, pir ola,

Arxa dura, bir-birinə göz ola.

Bu misralar vətəndaş çağrışıdır, Vətənin dərdlərinə həmdəm bir insanın istəkləridi. Və o, Vətən oğullarını «qeyrət eylə»-deyə tor-

paqlarımızı işğaldan azad etməyə çağırır.

Bu torpağı satmaq olmaz,

Ar-namusu atmaq olmaz.

Bir bu qədər yatmaq olmaz,

Vətən oğlu qeyrət eylə,

qeyrətə gəl!

Müxənnətlərə fürsət verən, adam kimi yaşamağa beşcə gün möhlət verməyən, yapalağa zinət verib başa çəkən, iki üzü də qara dünyada Kərəmin də çox arzuları ürəyində qaldı.

Səndən düzlük umanları,

Nəs ağızı yumanları,

Laçınları, tərlanları,

Doydurursan sara dünya.

Aşıq Kərəm ədəbiyyatımız, qədirbilən oxucularımız üçün bir xəzinə, bir əbədi irs qoyub gedib. Aşıq şeir növünün müxtəlif növlərində özünü ustalıqla sınayan sənətkar bir-birindən gözəl şeir-sənət nümunələri yaradıb.

Gəl güclüdə öz gücünü sına sən,

Əl qaldırma bir gücsüzə sına sən.

Düz demirsə gəl Kərəmi qına sən

Yarışmaqdan yarışmamaq yaxşıdı.

Sənətkarın şeirlərinin çoxunda onun insani xarakteri, humanizmi, vicdani saflığı, ustadına ehtiramı, öyüd və nəsihətləri açıqlanır.

Özgəsinə tələ quran,

Özü düşər, özü düşər,

Hər məclisdə mərd igidin,

Sözü düşər, sözü düşər,

Sevincli, kədərli günlərində yeganə həmdəmi telli sazı olub Aşıq Kərəmin. Dil bilən, hal qanan olub telli saz. Coşub, çılğınlaşıb, kövrəlib, zilə, bəmə qalxıb telli saz. Sahibinin köksündə ona həmdəm,

sirdaş olub. 1990-cı il 20 yanvar günündə rayondan bir dostunun qızının toyuna gələrkən qanlı faciə ilə üz-üzə gəlmiş və sazına üz tutaraq haqsızlığa qarşı üsyan səsini qaldırmışdı:

Qışa döndü bahar, yazım,

Qəfil söndü xoş avazım,

Şəhid oldu oğlum, qızım,

Ağla, telli sazım, ağla.

Bu nağıllaşan dünyaya kimlər gəldi, kimlər getdi?! Əslinin düymələrindən alışıb od tutan bir Kərəm vardı. Bir Aşıq Kərəm də vardı,  Vətən dərdlərindən ürəyi çat-çat olan

Kərəm. Özü bu vəfasız ürəyin onun yarı yolda qoyacağını bilirmiş.

Şair Barat Vüsala yazdığı «Ürək ağrım» şeirində yazır:

Şair Barat, vermir aman,

Ürək ağrım, ürək ağrım.

Hərdən məni edir peşman,

Ürək ağrım, ürək ağrım.

Hər kəs kimi o da baharı, gül nəfəsli yazı çox sevirdi. Güllər fəslinin gəlişilə ürəyi coşur, telli sazı dil-dil ötürdü.

Kainata nəfəs verən,

Novruz gəldi, Novruz gəldi,

Ürəklərə nur çiləyən,

Novruz gəldi, Novruz gəldi.

Gəlişiylə ellər gülür,

Çəmən gülür, çöllər gülür.

Telli sazda tellər gülür,

Novruz gəldi, Novruz gəldi.

Əllinci baharı əbədi susdu, telli saz kədərə büründü, zümrüd ormanlar gözündə qaraldı, kəkliklər qaqqıldaşmadı, bənövşələr sevgi

nağılı pıçıldamadı. Xoş avazı dağlara, daşlara dəyib çilikləndi.

Amma, Kərəmsevərlərin qəlbində əbədi bir sevgi yuvalandı. Sazının simləri üstündə bir kədər ağladı… Telli saz sahibinin yoxlu-

ğuna ağlayırdı…

Ay da keçər, il də Kərəm,

Sözün qalar dildə, Kərəm,

Hörmət qazan eldə, Kərəm

Elin səni ucaldacaq!

Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin Azərbaycan Dövlət İncəsənət muzeyində Aşıq Kərəmin həyat və yaradıcılığına aid keçirdiyi təntənəli mərasim elinin onu ucaltdığından və unutmadığından xəbər verirdi.

P.S: O, 1945-ci il martın 11-də dünyaya gəlmişdi, Qazağın Aslanbəyli kəndində. 1995-ci il martın 11-də Mərdəkanda haqq dünyasına qovuşdu. Bu, 50 yaşının ona «töhfəsi» oldu.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2024)