Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

10 oktyabr. Ümumdünya psixiki sağlamlıq günü

1992-ci ildən qeyd edilən bu gün diqqəti psixiki xəstəlikdən əziyyət çəkən insanlara yönəltmək məqsədi güdür. Hazırda dünyada 450 milyon insan bu cür xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Qərb ölkələrində hər yeddinci adam ya paranoiddir, ya şizofrenikdir, ya da depressiya, yaxud alkoqolizmdən müalicə alır. Psixiki xəstəliklərin əsas səbəbkarı isə stress adlı düşməndir, o düşmən ki, günümüzün əsas mənfi qəhrəmanıdır.

10 oktyabr. “Barabançını qucaqla günü”

Bu gün musiqi ansambllarının barabançılarına ehtiram əlaməti olaraq onları qucaqlamaq lazımdır. Barabançı – bizim təbirimizcə nağaraçalanlar. İndi durub həqiqətən gedəsən, “Natiq” ritm qrupunun nağaraçılarından birini, lap elə Natiqin özünü qucaqlayasan ki, qardaş, təqvim belə deyir. Düşünərlər, yəqin bunun ağlı gedib.

10 oktyabr. Ermənilərin bugünkü bayramı

İndi sizə bir şey deyim, ancaq gülməyin. Bu gün Ermənistanda kimyəvi qoşunlar günüdür. Bunlar yəni belə dərinə gediblər ki, hətta ABŞ, Rusiya kimi hərbi derjavalar belə ayrıca qeyd etmədiyi kimyəvi qoşunlar gününü qeyd edirlər? Hanı bunların kimyəvi silahları, poliqonları, hanı xüsusi hazırlıq məktəbləri? Neçə mütəxəssisləri var bu sahədə? Gülünc və absurddur, gözə kül üfürmək buna deməzlərmi?

Sizdən kim lətifə söyləməyi xahiş etsə ona bax bu lakonik lətifəni söyləyin: 10 oktyabr - Ermənistanda kimyəvi qoşunlar günüdür.

10 oktyabr. Digər əlamətdar hadisələr

Bu gün Ümumdünya evsizlər günüdür. Bomj adlandırdığımız belələrinə bu gün mərhəmət göstərməyiniz yetər. Ölüm hökmü ilə ümumdünya mübarizə günüdür. Ümumdünya sıyıq günüdür. (Mannı sıyığını kim sevməyib ki, uşaqlığında?) Finlyandiyada milli ədəbiyyat günüdür. Ukraynada rəssamlar günüdür. Pakistanda, Honkonqda və Almaniyada babalar və nənələr günüdür. Polşada ağacəkmə, Kubada müstəqillik günüdür. Və ən nəhayət, bu gün Amerikada tortun bəzədilməsi günüdür. Üstəlik, mələk-biskvit günüdür həm də. Ay maşallah!

1963-cü ilin bu günündə məşhur türk aktrisası Hülya Avşar dünyaya gəlib. 1943-cü ilin bu günündə ingilis yazışısı Corc Oruel ilk dəfə “soyuq müharibə” terminindən istifadə edib. 1933-cü ilin bu günüdə ABŞ universamlarında ilk dəfə yuyucu vasitə - “poroşok” gözə görünüb. Dreft adlı bu vasitənin üzərinə də belə yazılıbmış: “Möcüzə molekulun sayəsində parçadan çirki sovurub çıxarır”. 1919-cu ildə Antanta RSFSR-ə qarşı iqtisadi sanksiyalar elan edib. 1875-ci ildə rus yazıçısı Aleksey Tolstoy (Lev yox a) dünyasını dəyişib. 1813-cü ildə dünyaşöhrətli italyan bəstəkarı Cüzeppe Verdi dünyaya gəlib. 680-ci ildə Məhəmməd peyğəmbərin nəvəsi - Əli ibn Abu Talibin oğlu, 3-cü şiyə imamı Hüseyn ibn Əli işıqlı dünyadan köçüb.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə layihəsində bu gün orta əsr türk şairlərində “hikmət” anlayışının fəlsəfi aspektləri barədə danışacağıq. Yetərinə maraqlı mövzudur.

Orta əsr türk ədəbiyyatı, yalnız poetik yaradıcılığın deyil, həm də dərin mənəvi və fəlsəfi təfəkkürün ifadə meydanıdır. Bu dövrdə yazan şairlərin əsərlərində “hikmət” anlayışı sadəcə bilik və ya təcrübə mənasında deyil, Tanrı ilə insan arasındakı mənəvi bağın, kainatın mahiyyətinə nüfuz etmə yolunun rəmzi kimi təqdim olunur. Xüsusilə Əhməd Yəsəvi, Yunus Əmrə, Nəsimi və Füzuli kimi böyük şəxsiyyətlərin yaradıcılığında “hikmət” anlayışı ilahi təfəkkürün mərkəzinə çevrilmişdir.

 “Hikmət” anlayışı Qurani-Kərimdə və İslam fəlsəfi düşüncəsində dərin köklərə malikdir. Ərəb dilində “hikmət” kəlməsi müdriklik, düzgünlük və varlığın mahiyyətini dərk etmə mənalarını daşıyır. Orta əsr türk mütəfəkkirləri bu anlayışı yalnız dini kontekstdə deyil, həm də insanın daxili kamilliyə çatma yolunun əsas mərhələsi kimi qəbul etmişlər. Bu baxımdan hikmət, həm bilik, həm əxlaq, həm də ilahi eşq üçlüyünü birləşdirən konseptual anlayış kimi çıxış edir.

 Əhməd Yəsəvinin “Divani-Hikmət” əsəri “hikmət” anlayışının ən klassik nümunəsidir. Yəsəvi üçün hikmət, zahiri elmlərin deyil, batini idrakın məhsuludur. O, insanı mənəvi təmizliyə və Allah sevgisinə aparan yol kimi hikməti təqdim edir. Yəsəvi düşüncəsində hikmət, nəfsin tərbiyəsi, dünyəvi istəklərdən uzaqlaşma və Tanrıya yaxınlaşma prosesidir. Onun “hikmət”ləri həm təlim, həm də ibrət xarakteri daşıyır.

 Yunus Əmrə poeziyasında hikmət anlayışı insan sevgisi ilə birləşir. O, Tanrını insanda, insanı isə Tanrıda görən bir təfəkkür sisteminə əsaslanır. Yunus üçün hikmət insanın öz içindəki ilahi nuru dərk etməsidir. Bu, fəlsəfi baxımdan vahdətül-vücud (varlığın birliyi) ideyasının poetik ifadəsi kimi çıxış edir. Onun misralarında hikmət, sadə xalq dilində, lakin dərin fəlsəfi məzmunla təqdim olunur.

 Nəsimi üçün hikmət, Tanrı ilə birləşmənin ağrılı və eyni zamanda ucaldıcı bir prosesidir. Onun əsərlərində hikmət, həm idrak, həm eşq, həm də müqavimət rəmzidir. Füzuli isə hikməti məhəbbət fəlsəfəsi ilə əlaqələndirir. O, eşqi Tanrının hikmətinin təcəllası kimi görür və beləliklə, ilahi biliyin insan qəlbində təzahür etdiyini vurğulayır.

 Orta əsr türk şairlərinin əsərlərində “hikmət” anlayışı yalnız dini və ya əxlaqi bir dəyər deyil, insanın varlıqla əlaqəsini müəyyən edən fəlsəfi prinsipdir. Yəsəvidə bu anlayış mənəvi təlim, Yunusda insan sevgisi, Nəsimidə ilahi idrak, Füzulidə isə eşq fəlsəfəsi ilə tamamlanır. Beləliklə, “hikmət” türk-islam düşüncəsində insanın həm özünü, həm də Tanrını tanıma yolunun rəmzinə çevrilmişdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2025)

Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun Bakı Expo Mərkəzində düzənlənən XI Bakı Beynəlxalq Kitab Sərgisində fəal iştirakı barədə artıq sizləri bilgiləndirmişik. Bir neçə kitabın təqdimatı, fondun guşəsinə gələn qonaqlarla işguzar görüşlər sərgi boyu davam etdi. Bu günsə təqdimatlardan ən maraqlı saydığım daha biri barədə spz açmaq istəyirəm.

Sərgi çərçivəsində Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun nəşri olan “Bizim Mağcan” kitabının təqdimat mərasiminə ziyalılar, diplomatik korpusların nümayəndələri qatılmışdılar.

Təqdimatın açılışında çıxış edən Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti Aktotı Raimkulova “Bizim Mağcan” nəşrini Türk dünyasının ədəbi və mənəvi birliyini əks etdirən dəyərli mədəni layihə kimi səciyyələndirdi. Xanım A. Raimkulova vurğuladı ki, Fond tərəfindən hazırlanmış bu kitab Mağcanın azadlıq, Vətən sevgisi və milli oyanış ideyalarını müasir oxucuya çatdırmaqla yanaşı, ortaq ədəbi yaddaşın qorunmasına və gələcək nəsillərə ötürülməsinə xidmət edir.

Tədbirdə həmçinin Azərbaycanda Atatürk Mərkəzinin direktoru Nizami Cəfərov, Qazax ədəbiyyatı üzrə mütəxəssis, professor Nizami Tağısoy, Milli Məclisin İctimai Birliklər və Dini Qurumlar Komitəsinin eksperti, şair Əkbər Qoşalı çıxışlar edərək əsərin elmi və ədəbi əhəmiyyətindən bəhs etdilər. Çıxışçılar bildirdilər ki, “Bizim Mağcan” kitabı təkcə Mağcan Cumabayevin poetik irsinin öyrənilməsi baxımından deyil, həm də onun ideyalarının Türk dünyasının müasir düşüncəsinə təsiri yönündən dəyərli mənbədir.

Onlar Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun bu istiqamətdə həyata keçirdiyi nəşr fəaliyyətini Türk xalqları arasında mənəvi bağların möhkəmlənməsinə xidmət edən mühüm addım kimi qiymətləndirdilər.

Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, nəşr 7 dilin toplusu şəklində hazırlanmışdır və Mağcan Cumabayevin həyatı, yaradıcılığı və Türk dünyasının mənəvi birliyindəki rolu barədə məqalə, şeir və tədqiqat materiallarını özündə ehtiva edir.

Layihənin məqsədi Türk xalqlarını ədəbiyyatın və incəsənətin yolu ilə bir-birinə daha da yaxınlaşdırmaqdır.

Sonda tədbir iştirakçılarına “Bizim Mağcan” kitabının nüsxələri hədiyyə olundu, bir nüsxə də mənə çatdı və deyim ki, böyük maraqla bu kitabı oxudum.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2025)

Rəqsanə Babayeva, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Bəzən insan danışmaqdan çox susanda özünü daha yaxşı eşidir. Çünki sözlər çox vaxt bizi kənara aparır, diqqəti başqa üfüqlərə yönəldir, amma sükut bizi içimizə qaytarır, varlığımızın ən gizli qatlarına endirir. İnsan susanda kiminlə üz-üzə qalır? Öz vicdanı ilə. Ən çətin dialoq da məhz odur – insanın öz vicdanı ilə apardığı söhbət. O sükut anlarında kimsənin eşitmədiyi, amma insanın ürəyinin dərinliyində davam edən bir mübahisə, bir sorğu-sual, bir gizli məhkəmə baş verir.

Hər birimiz gündəlik həyatın axınında bir növ “maskalar” taxırıq. Bu maskalar bəzən bizi qoruyur, bəzən isə bizə yük olur. Cəmiyyətin istəklərinə uyğunlaşmaq, başqalarının gözündə “düzgün”, “hörmətli” görünmək üçün maskalar taxırıq. Amma gecənin bir aləmi, otaqda tək qaldıqda o maskalar bir-bir üzümüzdən düşür və insan özünü görür – həqiqi, bəzəksiz, susqun. O an insan anlayır ki, həqiqi üz yalnız kənardakılara deyil, özümüzə də bəzən gizlədilir. Və elə o an yaranır böyük sual: “Mən kiməm? Mənim əsl varlığım harada gizlənib?”

Fəlsəfə əsrlər boyu bu sualın ətrafında dolanır: insan kimdir, insan nə üçün var, insan özünü necə dərk edə bilər? Psixologiya isə bu sualın insan ruhuna, şüuruna, şüuraltına necə təsir etdiyini öyrənməyə çalışır. Amma paradoks ondadır ki, cavabı heç kəs tam tapa bilmir. Hər cavab yeni bir sualı doğurur. Bəlkə də, cavabın özü yox, cavabı axtarmaq, soruşmaq, dayanmaq bilmədən araşdırmaq insanı canlı saxlayır. İnsanı insan edən elə həmin axtarışın özüdür.

İnsanın ən böyük mübarizəsi xarici dünyayla deyil, daxili dünyası ilədir. Xaricdəki düşməni məğlub etmək olar, amma içimizdəki düşmənlər – qorxular, komplekslər, şübhələr, qırılmış ümidlər, yarımçıq qalan arzular – daim bizimlədir. Onlar səssiz müharibə aparır, bəzən gecənin qaranlığında, bəzən gündüzün izdihamında qəfil baş qaldırır. Amma bu müharibədən qaçmaq olmaz. Çünki insan özü ilə hara getsə də birlikdədir. Öz kölgəsindən qaçmaq mümkün olmadığı kimi, içindəki həqiqətlərdən də qaçmaq mümkün deyil. Əsl azadlıq isə, insanın öz içindəki səsə qulaq asması, qorxularına “bəli, varsan” deməsi, amma onlara əsir düşməməsidir.

Bəlkə də xoşbəxtlik dediyimiz şey, sadəcə sakitcə yaşamağı bacarmaqdır. Sadə bir çörəyin qoxusunda, səhərin təmiz havasında, bir uşağın təbəssümündə, payız yarpağının ayaq altında çıxardığı xışıltıda gizlənir. Çünki həyat fəlsəfəsi çox vaxt böyük ideyalarda, möhtəşəm nəzəriyyələrdə deyil, sadə anların içində üzə çıxır. Biz həmin anları görməyəndə həyatın mahiyyətini də itiririk.

Və insan tədricən başa düşür ki, həyat bir imtahan deyil, sərt sualları olan bir sınaq da deyil, o sadəcə bir yolçuluqdur. Yol boyu qaranlıq tunellər də olacaq, işıqlı vadilər də. Yolçuluq insanı həm sınayır, həm yetişdirir. Hər addımda bir təcrübə, hər dayancağında bir dərs var. Və bu yolçuluğun ən böyük dərsi – insanın özünü tanıması, öz varlığını qəbul etməsi, öz gerçək üzünə boylanmasıdır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Onu “Bağ mövsümü”ndən sonra tanıdım. Rollarına əsl həyat verir, can qoyurdu. Şirin nitqi vardı və bu nitqdə Şəki ləhcəsi duyulurdu. Elə rejissorların ona verdiyi rollar həyatdakı özünə bənzəyirdi çox vaxt. Şən, gülərüz, bir az da qayğılı...

Xalq artisti Nuriyyə Əhmədova 1950-ci il 26 dekabrda Bakıda (bəzi mənbələrə görə Şəkidə) anadan olub.M. A. Əliyev adına Azərbaycan Dövlət İncəsənət İnstitutunda aktyorluq fakültəsində təhsil alıb. 

İlk əmək fəaliyyətinə 1968-ci ildə Musiqili Komediya Teatrında başlayıb. Kinoya ilk gəlişi 1982-ci ildə "Mozalan" süjetlərində çəkildikdən sonra olub. 2007-ci ildə Azərbaycan Respublikasının xalq artisti fəxri adına layiq görülüb. 

Filmoqrafiya

1. 20+1 

2. 777 №-li iş 

3. Adi əhvalat 

4. Alman klinikasına şəxsi səfər 

5. Anlamaq istəyirəm 

6. Araqarışdıran

7. Arşınmalçı 

8. Aşkarsızlıq şəraitində... 

9. Bağ mövsümü

Nuriyyə Əhmədova 10 oktyabr 2015-ci ildə kəskin ürək tutmasından Bakıda vəfat edib. Vəsiyyətinə əsasən Şüvəlan qəbiristanlığında oğlunun və qızının məzarlarının yanında dəfn olunub.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2025)

Şərəf Cəlilli,

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Azərbaycanın qüdrətli şərqşünaslıq məktəbləri olub. Şərqşünas-tarixçi akademik Ziya Bünyadovun, akademik Vasim Məmmədəliyevin, professor Rüstəm Əliyevin məktəbləri o zamankı SSR-də  Mirzə Kazım bəyin, Mustafa bəy Topçubaşovun, İosif Braginskinin irsi ilə müqayisə olunan əsrlər yaradan bu alimlərin sırasında filologiya elmləri doktoru, professor Aida xanım İmanquliyevanın öz yeri olub.  Elmin bəşəri dəyərlər xəzinəsinin “Qələmlər birliyi və Mixayıl Nüaymənin onun yaradıcılığında rolu”, “Cübran Xəlil Cübran”, “Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri” kimi ciddi əsərləri ilə zənginləşdirən Aida xanım 1939-cu il oktyabrın 10-da Bakıda “Yeni yol”, “Gənc işçi”, “Kommunist”, “Döyüşən Krım”, “Radio proqramı”, “Vətənin səsi” kimi mətbu orqanlarda imzanın hökmü ilə millətə, məmləkətə xidmətdə bulanan, “Bakı” və “Baku” qəzetlərinin qurucusu kimi tarixdə qalan, professor Nəsir İmanquliyevin ailəsində dünyaya gəldi.

\

Bakının məşhur məktəblərindən birini – 132-saylı orta məktəbi qızıl medalla bitirdikdən sonra indiki Bakı Dövlət Universitetinin (BDU) Şərqşünaslıq fakültəsinə daxil oldu. 1962-ci ildə universiteti qızıl medalla bitirdikdən sonra professorlar Rüstəm Əliyev və İosif Braginskinin rəhbərliyi ilə elmi fəaliyyətə başladı. Ərəb-məhcər ədəbiyyatının ilk qadın tədqiqatçısı kimi tarixə yazılan professor Aida İmanquliyeva “Qələmlər cəmiyyəti və onun yaradıcılığında Mixail Nüaymənin rolu” mövzusundakı namizədlik desertasiyası ilə dünya şərqşünaslığında yeni səhifə açdı. Suriyadan və Livandan Latın Amerikasına mühacirət edən ədiblərin – Mixail Nüaymənin və Cübran Xəlil Cübranın irsinin araşdırılması ilə mühacirət ədəbiyyatı tarixində də mühüm nailiyyətlər əldə edib, ilklərə imza atan professor Aida İmanquliyeva ötən əsrin repressiya və mühacirət adlı burulğanını dünya ictimaiyyətinə təqdim etdi. Mixail Nüaymə və Cübran Xəlil Cübranın poetik irsi ilə Hüseyn Cavid, Almas İldırım, Əhməd Cavad, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, Əlimərdan bəy Topçubaşovun irsinin müqayisəli səciyyəsini verən, onların irsində həm də Tolstoy, Dobrolyubov, Dostoyevski, Anna Axmatova kimi vaxtın-zamanın fövqünə qalxan ədiblərin irsini görən Aida xanım təkcə bir namizədlik dissertasiyası ilə dünyaya sübut etdi ki, əslində insanlara bir-birini anlamağa və dinləməyə heç nə mane olmur. Bəşəriyyətin problemlərini ancaq sivilizasiyaların, mədəniyyətlərin dialoqu ilə çözmək, həll etmək mümkündür. Sivilizasiyaları, dinləri, mədəniyyətləri dialoqa, harmoniyaya səsləyən Aida xanım “Cübran Xəlil Cübran” əsəri ilə fırça ilə qələmin vəhdətində tarix yaradan Cübran Xəlil irsinin ümumbəşəri dəyərlə xəzinəsində yerini müəyyənləşdirir.  Cübran Xəlilin əsərlərini bir rəssam və ədib kimi məşhur rəssamların irsi ilə müqayisə edən alim Ayvazovskinin “Tufana düşən gəmi”sindəki insan taleyini Cübran Xəlilin “Səhrada boğulan quş” əsəri ilə müqayisə edərkən şərqli, yaxud qərbli olmasından asılı olmayaraq, quruluşun-zamanın qurbanı olan insanın təbiətin, cəmiyyətin ağrı və problemlərindən söz açır.

Mühacirət ədəbiyyatının tədqiqi sahəsində yeni səhifə açdı

Şərqin mütəfəkkir alimlərindən biri Mirzə Kazım bəy çar Nikolayın hüzurunda çıxış edərkən tarixi bir cümlə işlətmişdi: “Şərqi xilas və tərəqqi etdirəcək insanlar Şərqin içərisindən çıxmalıdır”. Mirzə Kazım bəyin ikinci tarixi bir cümləsi isə belə idi: “Şeyx Şamil qəhrəmandır, qəhrəmanlar yetirən qəhrəman!” Bu iki qüdrətli kəlamın sahibi türk, müsəlman və azərbaycanlı idi. Dərbənd şeyxülislamının oğlu Mirzə Kazım bəy tək və yeganə alimimiz idi ki, çar Rusiyasında əsərləri senzuradan kənar dərc olunurdu. Çox böyük səmimiyyət və qürurla qeyd edə bilərik ki, keçmiş SSR-ini çevrələyən alimlər içərisində professor Aida İmanquliyeva yeganə alim, özü də türk, müsəlman və azərbaycanlı idi ki, əsərləri dünyada senzuradan kənar dərc olunurdu. Bunun tək və yeganə səbəbi vardı. O, bir mütəfəkkir alim kimi şərqşünaslıqda, eyni zamanda mühacirət ədəbiyyatı tarixində yeni bir səhifə açmış, ərəb-məhcər ədəbiyyatının gələcəkdə tədqiqatı ilə məşğul olacaq alimlər üçün üç istinad mənbəsi qoymuşdu: “Qələmlər cəmiyyəti və Mixail Nüaymə”, “Cübran Xəlil Cübran” və “Yeni ərəb ədəbiyyatı korifeyləri”. Bu səbəbdən də dünyada məşhur olan bu əsərlərə istinad edən alimlərin hər biri tərəddüd etmədən Mirzə Kazım bəyin qeyd etdiyimiz kəlamlarını xatırlayır: “Şərqi xilas və tərəqqi etdirəcək insanlar Şərqin içərisindən çıxmalıdır!”, “Şeyx Şamil qəhrəmandır, qəhrəmanlar yetirən qəhrəman!”

Aida xanım Mirzə Kazım bəy, Mirzə Fətəli Axundzadə, Abbasqulu Ağa Bakıxanov, Həsən bəy Zərdabi, Ziya Bünyadov, İosif Braginski, Vasim Məmmədəliyev, Rüstəm Əliyev, atası və qayınatası professorlar Nəsir İmanquliyev və Mir Cəlal Paşayev kimi öz məktəbini yaratdı. Şərqşünaslığın şərqli şahzadəsi, İpək yolunun mələk donlu elçisi kimi Doğudan Batıya, Odlar Yurdu Azərbaycandan dünyaya səs saldı. Milli-mənəvi dəyərlərin və bəşəri duyğuların himayədarına çevrildi.

Aqambekyanın, Balayanın, Staravoytovanın üstünə yeriyən alim

20 Yanvar dəhşətləri, Xocalı faciəsi zamanı Aqambekyan, Balayanın, Staravoytovanın üstünə yeriyən, Moskvada, Poltavada keçirilən konfranslarda onlara tarixidəki yerlərini göstərən Aida xanım milli azadlıq hərəkatı zamanı Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) üç alim qadınından biri kimi mənsub olduğu millətin haqq səsinə döndü. AMEA-nın Şərqşünaslıq İnstitutunun ilk qadın direktoru, BDU-nun professoru kimi təkcə ərəb filologiyası məsələləri ilə deyil, ümumtürk və ümumşərq problemləri ilə məşğul olan professor Aida İmanquliyeva o dövrdə təşkil olunan əksər konfrans və simpoziumlarda ciddi elmi məqalələrlə çıxış etməklə yanaşı, dünya alimlərinin də bu məsələyə diqqət yönəltməsinə nail olmuşdur.

Ömür yolu örnək olan, mənsub olduğu millətin milli mənlik və milli kimlik uğrunda mücahidi kimi tarix yardan Aida xanım 1992-ci il sentyabrın 19-da dünyaya vida nəğməsi oxumasaydı, varlığı qədər sevdiyi, fəqət nigaran getdiyi Azərbaycanın daha xoş günlərini görəcəkdi. O, o tayla bu tayı, paralanmış Azərbaycanı taleyində birləşdirən bir ailədə doğulmuş, digərinə gəlin getmişdi. Sinəsində Təbrizin, Dərbəndin, Borçalının, İrəvanın ağrısını daşıyan alimin Qarabağ – Şuşa nisgilinin üstündə həm də doğmaların həsrəti vardı. 1985-ci ilin Qorbaçov “perestroykasından” sonra Ulu Öndər Heydər Əliyevə, onun ailə üzvlərinə və doğmalarına münasibət qohumluq bağı olan Paşayevləri, İmanquliyevləri də haqlamışdı. Bütün bunlara baxmayaraq, o bir mütəfəkkir alim, müdrik insan, əyilməz şəxsiyyət kimi zamanın sınaqlarından ləyaqətlə çıxdı.

Əfşarlara, Qacarlara, Sultanzadələrə, Mahmudbəyovlara bağlı bir soydan gəlmək, professor Nəsir İmanquliyevin, Gövhər xanım Sultanzadənin ruhunun və cisminin davamçısı olaraq ömür sürmək, “Yada satmaram” nidası ailə qələm çalan Mir Cəlal ocağının gəlini kimi səadərər qovuşmaq, fizika, texnika və kosmonavtika sahəsində dünyada məşhur bir alimin, akademik Arif Paşayevin könlündə sultan olmaq, sivilizasiyaları, mədəniyyətləri, dinləri dialoqa səsləyən, insanları birliyə, bütövlüyə, elmi-irfana çağıran, xoşməramlı səfir kimi tarix yaradan, ölkənin Birinci vitse-prezidenti xanım Mehriban Əliyevanın və L.M.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin rektoru, AMEA-nın vitse-ptezidenti, akademik Nərgiz Paşayevanın anası, fitri istedadı “Baku” jurnalının, Bakı Media Mərkəzinin, Yarat müasir incəsənət məkanının, “Nargis” dərgisinn təməlini qoyan Leyla Əliyevanın, Arzu Əliyevanın, Ülviyyə Mahmudovanın, Aida Mahmudovanın nənəsi kimi tarixdə qalmaq nə qədər səadətdirsə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün simgəsi, bəlgəsi olan üçrəngli, hilallı-ulduzlu bayrağı Şuşa qalasında, Xudafərin körpüsündə görmək bir o qədər böyük xoşbəxtlikdir.

Aida xanım Qarabağdan, Şuşadan – Azərbaycandan  nigaran getdi. Bu gün hüzura qovuşan, özgürlüyə nail olan vətən – Azərbaycan var! Və onu uğurlarının memarları isə Aida xanımın doğmalarıdır.

Nüaymənin Qızılgülü

Ötən əsrin 70-ci illərində Mixail Nüaymə bəraət alıb Beyruta dönür. Ölkə onun 90 illiyini rəsmi şəkildə təntənə ilə qeyd edir. SSRİ-dən o tədbirə dəvət alan alimlərin sırasında Nüaymə irsinin ilk tədqiqatçısı Aida İmanquliyeva olmur. Onun qələmə aldığı “Qələmlər birliyi və onun yaradıcılığında Mixail Nüaymənin rolu” kitabını Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının vitse-prezidenti Cəmil Quliyev Nüayməyə təqdim edir. Kitabı görüb heyrətlənən, müəllifə təşəkkür etmək istəyən yazıçıya Aida xanımın SSRİ-dən gələn nümayəndə heyətinin tərkibində olmadığını bildirirlər. Akademik Cəmil Quliyevi mülkünün arxasında, öz əliylə saldığı bağa aparan Nüaymə bir al Qızılgülü dərib “Beyrutun səsi” qəzetinə bükür və onu Azərbaycana – Bakıya, Aida xanıma göndərir. Bu bir alim kimi professor Aida İmanquliyevanın həyatda aldığı, qazandığı ən böyük mükafat idi.

Qəribliyin, həsrətin, mühacirətin sərt üzünü Latın Amerikasında yaşayan Mixail Nüaymə illərlə vətənə dönmək, mülkündə Peyğəmbər (s.a.s.) xatir qızılgüllərlə süslənən bir bağ salmaq arzulamışdı. Tanrı onun səsini eşitmişdi. 89 yaşında bəraət alıb vətənə dönən Nüaymənin Peyğəmbər çiçəyindən birini dərib Aida xanıma göndərməsinin özündə də bir mübhəm qəlb çırpıntısı vardı. Aida xanım mühacirlərin ailəsində doğulmuşdu, onların ocağına gəlin getmişdi. Üstəlik ömrü boyu mühacirlərin irsini araşdırmışdı.

Peyğəmbərlə (s.a.s.) bağlı hədislərdə bildirilir ki, o qızılgül ətrini və yağını sevərmiş. Üstündə qızılgül yağı gəzdirərmiş. Aida xanım da gül-çiçək ətrini sevərdi. Məhəbbətin, mərhəmətin, xeyirxahlığın ünvanı kimi xatırlanan alimi tanıyanlar bu gün də onu “Peyğəmbər kimi adam idi” kəlamı ilə yad edirlər.

Aida xanım bütün ruhu, duyğuları, sevgiləri ilə Tanrının niqabını qaldırıb, dörd səma kitabının mələklərin qanadında Yer üzünə endirdiyi, yüz iyirmi dörd min peyğəmbərlə müjdələdiyi Şərqə bağlı idi. Tanrı onun sevdiyi, könül verdiyi, yolunda qələm çaldığı Şərqi hücumlardan, təhdidlərdən, səlib yürüşlərindən xilas etsin. Bu, onun nigaran ruhunu hüzura qovuşduran ən ali məqamlardan biri olar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.25)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəzən düşünürəm: Zaman boşa keçir, yoxsa boşa xərclənir? Nə vaxt zamanın dəyərini anlayırıq? İtirəndəmi? Gec qalanda? Geri qayıtmaq istəyəndəmi? Yoxsa ən xoşbəxt anımızda?

Bu gün təqvimə baxanda anladım ki, boşa keçən zaman yoxdur, boşa xərclənən zaman vardır. Zaman sadəcə keçir, onu saxlaya bilmirik, ancaq dəyərləndirmək bizim əlimizdədir. Yanlış yerlərə xərclənən zaman peşmanlıqla dolu xatirəyə çevrilərkən, doğru xərclənən zaman xoşbəxt gələcəyə doğru işıq saçır.

Ən önəmlisi sənin hansını seçdiyindir. Ya sən onu idarə etməyi öyrənməlisən, ya da axıb getməsinə səssizcə tamaşa edəcəksən.

Bəzən bir gün, bir saat, bir an, bir cümlə belə həyatımızı dəyişə bilər. Zaman bunların hamısının şahididir.

Zamanı peşmanlığa yox, dəyərə çevirmək bizim seçimimizdir.

Unutma, zaman keçmir — biz keçirik. Və arxada sadəcə dəyərləndirdiyimiz anlar qalır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(10.10.2025)

Gülxarə Əhmədova,

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı. “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Qəbələdə Türk Dövlətləri Təşkilatının Dövlət Başçıları Şurasının 12-ci Zirvə görüşü keçirildi. Atrıq Türk Dövlətləri Təşkilatının rəsmi Zirvə görüşləri ilə yanaşı, qeyri-rəsmi Zirvə görüşlərinin keçirilməsi bir ənənəyə çevrilib. Ötən il ilk dəfə Şuşada keçirilmiş qeyri-rəsmi Zirvə Görüşü və bu il Budapeştdə baş tutmuş görüş mühüm qərarlarla yadda qalıb. Sevindirici haldır ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı ciddi geosiyasi mərkəzlərdən biri kimi formalaşır.

Qəbələdəki Zirvə görüşündə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev çıxış edib, Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) uğurla sədrlik etmiş Qırğız Respublikasına təşəkkürünü bildirib, təşkilatın beynəlxalq səviyyədə nüfuzunun artmasının  məmnunluq doğurduğunu bildirib.Ortaq tarixi və etnik köklərimizin, müştərək milli-mənəvi dəyərlərimizin bizi bir ailə kimi birləşdirdiyindən danışıb.

Bu gün sülh və təhlükəsizlik hər bir ölkənin inkişafı üçün əsas amildir -deyən ölkə başçısı Təşkilatın təməl sənədi olan Naxçıvan Sazişində sülhün qorunması və təhlükəsizliyin əsas məqsəd və vəzifələr sırasında yer aldığını nəzərə çatdırıb. Dünyanın üzləşdiyi hazırkı geosiyasi və təhlükəsizlik çağırışları fonunda, ötən il Şuşada qeyri-rəsmi Zirvə Görüşü zamanı qəbul edilmiş Qarabağ Bəyannaməsinə və bugünkü Zirvə Görüşünün “Regional sülh və təhlükəsizlik” mövzusuna uyğun olaraq, türk dövlətlərinin vahid güc mərkəzi kimi çıxış etməsinin olduqca vacibliyinə diqqət çəkən Prezident İlham Əliyev ”Beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin kobud şəkildə pozulduğu dövrdə ölkələrimiz arasında hərbi və hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq çox önəmli amillərdən biridir. Bu çərçivədə müttəfiqimiz olan Türkiyə ilə dərin əməkdaşlıq mövcuddur. Yalnız son bir ildə Türkiyə ilə birgə 25-dən artıq ikitərəfli və çoxmillətli hərbi təlimlər keçirilmişdir”.

Gorüşdə 2026-cı ildə Azərbaycanda Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv ölkələrin birgə hərbi təlimlərinin keçirilməsi təklif olunub və  dünyada hərbi güc hər bir ölkənin müstəqilliyinin və ərazi bütövlüyünün əsas amil olduğu bildirilib.

Görüşdə 2020-ci il 44 günlük Vətən müharibəsində tarixi Zəfərimiz, həmçinin 2023-cü ildə qətiyyətli antiterror tədbirləri nəticəsində Azərbaycan torpaqlarının 30 illik işğalına son qoyulduğu bildirilib. İlham Əliyev “Biz Ermənistan işğalını heç vaxt unutmayacağıq. Şəhidlərimizin əziz xatirəsini həmişə qəlbimizdə saxlayacağıq. Onların qanını biz döyüş meydanında aldıq. İşğalçını əzəli torpaqlarımızdan qovduq, Zəfər çaldıq və eyni zamanda, ədalətli sülhə nail olduq”-fikirlərini diqqətə çatdırıb.

Qeyd edək ki, Azərbaycan Şərq-Qərb və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizlərinin fəal iştirakçısıdır. Ölkəmiz Türkiyə ilə Mərkəzi Asiya arasında coğrafi, iqtisadi, nəqliyyat və digər sahələrdə körpü rolunu oynayır.2022-ci ildən bəri Orta Dəhlizlə yükdaşımalar təqribən 90 faiz artıb. Dəhliz boyu tranzit müddətləri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Xəzərin ən böyük ticarət donanması, yaxın illərdə gücü ildə 25 milyon tona çatacaq Ələt Beynəlxalq Ticarət Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu, 9 beynəlxalq hava limanı, regionun ən böyük yükdaşıma aviaşirkəti və digər amillər Azərbaycanı beynəlxalq nəqliyyat mərkəzlərindən birinə çevirib.

Vaşinqton Zirvəsinin mühüm nəticələrindən biri də Zəngəzur dəhlizinin açılmasıdır. Zəngəzur dəhlizi həm Orta Dəhliz, həm də Şimal-Cənub Dəhlizi çərçivəsində yeni nəqliyyat arteriyası və ikinci marşrut kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Eyni zamanda hazırda biz 14 ölkəyə təbii qaz ixrac edirik. Coğrafi əhatəsinə görə boru kəmərləri ilə təbii qaz ixrac edən ölkələr sırasında Azərbaycan birinci yerdədir;

 Görüş zamanı 2030-cu ilə qədər enerji istehsalımızın təxminən 40 faizinin bərpaolunan mənbələr hesabına təmin ediləcəyi, Orta Asiya, Azərbaycan, Türkiyə, Avropa yaşıl enerji dəhlizi üzərində işləməsi də vurğulanıb. Atılan addımlarsa Türk dünyası daxilində iqtisadi inteqrasiyanın, enerji və nəqliyyat sahəsində dost və qardaş ölkələrimiz arasında əməkdaşlığın dərinləşməsinə və regionumuzun dayanıqlı inkişafına xidmət edir.

  Prezident İlham Əliyev 1926-cı ildə Bakıda təşkil edilmiş birinci Türkoloji Qurultayın tarixi əhəmiyyətinə də diqqət çəkib: “Gələn il birinci Türkoloji Qurultayın keçirilməsinin 100 illik yubileyinin Türk Dövlətləri Təşkilatı çərçivəsində təntənəli şəkildə təşkil olunmasını təklif edirəm.Əminəm ki, Zirvə Görüşümüz qəbul edəcəyimiz qərarlarla Türk Dövlətləri Təşkilatının mövqeyini daha da gücləndirəcək, xalqlarımızın rifahına və təhlükəsizliyinə əlavə töhfə verəcəkdir. Çıxışımın sonunda Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun bərpasına dəstək üçün qardaş ölkələrə bir daha təşəkkürümü bildirirəm. Füzulidə Mirzə Uluqbəy adına məktəb, Kurmanqazı adına Uşaq Yaradıcılıq Mərkəzi, Ağdamda Manas adına məktəb artıq fəaliyyətdədir. Bu, özbək, qazax, qırğız qardaşlarımızın hədiyyəsidir. Macar qardaşlarımızın hədiyyəsi Cəbrayılda tikilən məktəbdir. Türkmən qardaşlarımızın hədiyyəsi – bu gün təməli qoyulan Füzuli məscididir. Qardaş Türkiyənin şirkətləri bir çox tunellər, körpülər, yollar inşa edir. Azərbaycan xalqı bu qardaş dəstəyini heç vaxt unutmayacaq.”

Bəli, atılan hər bir addım Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə imicini daha da formalaşdırır, ölkəmizin uğurlu inkişafına böyük zəmin yaradır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.10.2025)