26 İYUN AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI SİLAHLI QÜVVƏLƏRİ GÜNÜDÜR

 

Cəlil Xəlilov, Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatının sədri, polkovnik, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

 

Bu gün dünyada müşahidə olunan gərgin geosiyasi vəziyyət yeni tip müharibə üsullarının tətbiqi, iqtisadi sanksiyalar, separatizm, etnik və dini qarşıdurmalar, terrorizm və digər destabilizasiya cəhdləri region ölkələrinin hərbi və milli təhlükəsizlikləri üçün ciddi təhdidlər yaradır. Bu proseslər bir daha təsdiq edir ki, mövcud təhlükəsizlik sistemləri bu təhdidlərin qarşısını almaqda yetərincə səmərəli deyil. Azərbaycan isə geosiyasi, geoiqtisadi və geostrateji baxımdan olduqca əlverişli mövqedə yerləşdiyindən həm regional, həm də beynəlxalq güclərin diqqət mərkəzindədir. Ölkənin zəngin təbii sərvətləri, mühüm tranzit imkanları, sabit siyasi idarəçiliyi və artan iqtisadi potensialı onu regional gücə çevirir.

 

 Lakin bütün bu üstünlüklər eyni zamanda ciddi təhlükəsizlik risklərini də artırır. Bu səbəbdən Azərbaycan milli təhlükəsizlik strategiyasını daim yeniləmək və dinamik mühitə uyğunlaşdırmaq zərurəti ilə üz-üzədir. Azərbaycan Respublikasının hərbi və milli təhlükəsizlik siyasəti həm xarici, həm də daxili təhdidlərin çevik şəkildə qiymətləndirilməsinə və bu təhdidlərə qarşı balanslaşdırılmış həm hərbi, həm də qeyri-hərbi vasitələrin tətbiqinə əsaslanır. Bu kontekstdə Silahlı Qüvvələrin müasirləşdirilməsi, peşəkarlığın artırılması və dövlətin hərbi qüdrətinin qorunub saxlanılması prioritet istiqamət olaraq qalır. Göründüyü kimi, Azərbaycanın yaxın gələcəkdəki regional və qlobal mövqeyi onun necə bir xarici siyasət yürüdəcəyindən ciddi şəkildə asılı olacaqdır. Qlobal güclərin Cənubi Qafqazdakı maraqları və bu maraqlar uğrunda gedən mübarizədə Azərbaycanın öz milli maraqlarını maksimum qorumaq və hərbi təhlükəsizliyini möhkəmləndirmək üçün strateji addımlar atmasını zəruri edir. Bu səbəbdən ölkəmizin xarici siyasəti xüsusilə Ermənistanla olan keçmiş münaqişə fonunda hərbi-siyasi kursun ardıcıl və məqsədyönlü şəkildə davam etdirilməsini nəzərdə tutur.

 

 Hazırkı mərhələdə prioritet məsələ yalnız ərazi bütövlüyünün qorunması deyil, eyni zamanda bölgədə davamlı sülhün təmin olunması və ölkənin müstəqil inkişafına təhdid yarada biləcək istənilən riski önləməkdir. Azərbaycan ordusunun və təhlükəsizlik sisteminin bu vəzifələri icra etmək üçün hazır və bacarıqlı olması isə həm xalqımızın güvən mənbəyidir, həm də müstəqil dövlətçiliyimizin möhkəm dayağıdır.Müstəqil dövlətimizin və xalqımızın təhlükəsizliyinin təmin olunmasında Azərbaycan ordusunun rolu əvəzsizdir. Bu gün xalqımız güclü və rəşadətli ordusu, qəhrəman əsgər və zabitləri ilə haqlı olaraq qürur duyur. 26 İyun – Silahlı Qüvvələr Günü hər il böyük sevinc, yüksək vətənpərvərlik ruhu və fərəh hissi ilə qeyd olunur. Bu əlamətdar gün həm də xalqımızın gücünün, həmrəyliyinin və yenilməz iradəsinin rəmzinə çevrilmişdir. Milli Ordumuzun formalaşması isə şanlı və zəngin bir tarixə əsaslanır. Bu tarix xalqımızın azadlıq və müstəqillik uğrunda apardığı mübarizənin canlı salnaməsidir. Azərbaycan Ordusunun bünövrəsi 1918-ci il iyunun 26-da qoyulmuşdur. Bu gün tariximizə ölkəmizdə ilk müntəzəm hərbi birləşmə Əlahiddə Azərbaycan Korpusunun yaradıldığı gün kimi düşmüşdür. Həmin il avqustun 1-də Azərbaycanın Hərb Nazirliyi təsis olundu. İlk hərbi nazir vəzifəsinə Xosrov bəy Sultanov təyin olundu, daha sonra bu vəzifədə general Səməd bəy Mehmandarov və general Əlağa Şıxlinski kimi peşəkar hərbçilər fəaliyyət göstərdi. Həmin dövrün ən mühüm hadisələrindən biri isə 15 sentyabr 1918-ci ildə Qafqaz İslam Ordusu ilə Azərbaycan Milli Ordusunun birlikdə Bakını işğaldan azad etməsi oldu. Bu, müasir dövlətçilik tariximizdə ilk böyük hərbi zəfər kimi yadda qaldı. Lakin 1920-ci ilin aprelində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti süqut etdi, ölkə sovet işğalına məruz qaldı. Milli Ordu ləğv olundu, onlarla general və zabit repressiyaya məruz qaldı, çoxu şəhid edildi. Hərbi nazirlik ləğv olundu və Azərbaycan uzun illər müstəqil hərbi qüvvəyə malik olmadı. Milli Ordunun yenidən dirçəlişi yalnız 1991-ci ildə dövlət müstəqilliyi bərpa olunduqdan sonra baş verdi. Bu dövrdə Azərbaycanın öz milli ordusunu qurmaq imkanı yarandı. Lakin bu proses çətin və keşməkeşli oldu. Müstəqilliyin ilk illərində ordu quruculuğunda ciddi xaos, komandanlıq böhranı və fərarilik kimi hallar hökm sürürdü. Bu zəiflikdən istifadə edən Ermənistan torpaqlarımızı işğal etməyə başladı. 

 

Azərbaycan Ordusunun real və sistemli quruculuğu yalnız 1993-cü ildə xalqın təkidli tələbi ilə Ulu Öndər Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışından sonra mümkün oldu. Ölkədə xaos, siyasi qeyri-sabitlik və ordu daxilində nizamsızlıq hökm sürdüyü bir vaxtda Heydər Əliyev qısa müddətdə ordu sıralarını vahid komandanlıq altında birləşdirdi, nizami ordu formalaşdırıldı və ordu quruculuğuna əsaslı şəkildə start verildi. Füzuli istiqamətində keçirilmiş uğurlu əks-hücum əməliyyatları da məhz Ulu Öndərin birbaşa komandanlığı ilə baş tutdu və bu əməliyyatlar zamanı bir sıra ərazilərimiz düşməndən azad edildi. 1994-cü ildə onun siyasi iradəsi ilə Ermənistanla atəşkəs razılaşması imzalandı. Bu mühüm qərar Azərbaycan ordusunun möhkəmləndirilməsi və genişmiqyaslı, planlı quruculuq işlərinə başlamaq üçün strateji şərait yaratdı. Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ordu quruculuğu sahəsində ardıcıl qanunvericilik və struktur islahatları həyata keçirildi. 1998-ci il 22 may tarixli sərəncamla 26 İyun – Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələr Günü elan olundu. Bu tarixdən etibarən 26 İyun hər il dövlət səviyyəsində qeyd edilir, hərbçilərimizin qəhrəmanlığına dərin ehtiram ifadə olunur. Ulu Öndərin təşəbbüsü ilə 1999-cu ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyası, 2001-ci ildə isə Ali Hərbi Dənizçilik Məktəbi və Ali Hərbi Təyyarəçilər Məktəbi təsis olundu. Bunlar Azərbaycan Ordusunun peşəkar kadr potensialının formalaşdırılması istiqamətində atılmış mühüm addımlar idi. Beynəlxalq hərbi əməkdaşlıq da yeni mərhələyə qədəm qoydu. 

 

2001-ci ildən etibarən Azərbaycan NATO-nun "Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat" planına qoşuldu, hərbçilərimiz sülhməramlı əməliyyatlarda iştirak etdi. Azərbaycan hərbçiləri İraq, Əfqanıstan, Kosovo kimi bölgələrdə beynəlxalq missiyalarda uğurla xidmət etdilər. Ulu Öndər Heydər Əliyev Azərbaycan Ordusunun yalnız texniki və struktur baxımından deyil, mənəvi-psixoloji cəhətdən də güclü olması üçün xüsusi diqqət ayırırdı. Onun bu sahədə tarixi fikirlərindən biri belə idi:"Ordunun qüdrətini, onun döyüş qabiliyyətini, qələbə iradəsini təşkil edən döyüşçülərin vətənpərvərlik hissidir. Hər bir əsgər, zabit, döyüşçü vətənpərvərlik hissini, Vətənə, torpağa, müstəqil dövlətimizə, xalqımıza sədaqət hissini hər şeydən üstün tutmalıdır." Bu fikirlər müasir Azərbaycan əsgərinin mənəvi dayaq nöqtəsinə çevrilmişdir. Ordu sıralarında vətənpərvərlik ruhunun yüksəldilməsi, hərbçilərdə milli qürur və dövlətçilik şüurunun formalaşdırılması Ulu Öndər Heydər Əliyevin siyasətində əsas istiqamətlərdən biri olmuşdur. Bu gün Prezident İlham Əliyev Ulu Öndərin ordu quruculuğu siyasətini uğurla davam etdirir, onu daha da zənginləşdirərək müasir dövrün tələblərinə uyğunlaşdırmaqdadır. Onun diqqət və qayğısı nəticəsində Azərbaycan Ordusunda peşəkarlığın artırılması, şəxsi heyətin döyüş ruhunun və mənəvi-psixoloji hazırlığının yüksəldilməsi, eləcə də Silahlı Qüvvələrin ən müasir texnika və silahlarla təchizatı istiqamətində mühüm addımlar atılmışdır.

 

 Qısa müddət ərzində Azərbaycan Ordusu regionun ən qüdrətli və müasir hərbi qüvvəsinə çevrilmişdir. Prezident İlham Əliyevin uğurlu dövlət idarəçiliyi və güclü iqtisadi inkişaf siyasəti nəticəsində ölkəmizin müdafiə qabiliyyəti daha da möhkəmləndirilmiş, milli təhlükəsizlik sistemimiz yüksək səviyyəyə çatdırılmışdır. Prezident İlham Əliyevin uğurlu dövlət idarəçiliyi və güclü iqtisadi inkişaf strategiyası müasir ordu quruculuğuna mühüm dəstək vermişdir. Müdafiə sahəsinə ayrılan maliyyə vəsaitləri hesabına Silahlı Qüvvələrimiz ən müasir texnika ilə təmin olunmuş, ölkəmizdə güclü müdafiə sənayesi yaradılmışdır. Hazırda Azərbaycanın müdafiə sənayesi müəssisələrində 1000-dən çox hərbi təyinatlı məhsul istehsal olunur və ordu NATO standartlarına yaxınlaşdırılmışdır. Bu gün Azərbaycan Ordusu dünyanın ən güclü 50 ordusu sırasında yer almaqdadır. Müasir ordu modeli çərçivəsində Komando briqadaları, Xüsusi Təyinatlı Qüvvələr, pilotsuz uçuş aparatları ilə təchiz olunmuş bölmələr yaradılmış, döyüş hazırlığı və texnoloji üstünlük təmin edilmişdir. Azərbaycan Ordusunun qüdrəti müxtəlif döyüşlərdə əyani şəkildə nümayiş etdirilmişdir. 2011-ci ildə Bakıda keçirilən hərbi parad, 2016-cı ilin Aprel döyüşləri və 2018-ci ilin Günnüt əməliyyatı bu qüdrətin bariz sübutudur. Aprel döyüşlərində Azərbaycan Ordusu Lələtəpə yüksəkliyi də daxil olmaqla, Füzuli, Cəbrayıl və Ağdərə rayonlarının 2000 hektardan çox ərazisini işğaldan azad etdi. 

 

Günnüt əməliyyatı zamanı isə Naxçıvan Muxtar Respublikasının 11 min hektardan çox ərazisi və Günnüt kəndi düşməndən təmizlənərək strateji mövqelər Azərbaycanın nəzarətinə keçdi. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin 100 illik yubileyi münasibətilə 2018-ci ildə Bakının Azadlıq Meydanında keçirilən təntənəli hərbi paradda Prezident İlham Əliyevin dediyi bu sözlər hər bir azərbaycanlının qəlbində əbədi iz buraxdı: "Biz mütləq torpaqlarımıza qayıdacağıq!". Bu qətiyyətli bəyanat cəmi iki il sonra gerçəyə çevrildi. 2020-ci il sentyabrın 27-də başlayan və 44 gün davam edən Vətən müharibəsi tariximizin ən parlaq səhifələrindən birinə çevrildi. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Ordusu düşmənə sarsıdıcı zərbə vuraraq 5 şəhər, 4 qəsəbə və 300-dən çox kəndi işğaldan azad etdi. Xüsusilə Şuşa əməliyyatı dünya hərb tarixində analoqu olmayan bir qəhrəmanlıq dastanı kimi qiymətləndirilir. Vətən müharibəsində əldə olunan möhtəşəm Qələbə 2020-ci il dekabrın 10-da Bakıda keçirilən Zəfər Paradı ilə qeyd olundu. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu möhtəşəm tədbirdə iştirak etdilər. Paradda düşməndən qənimət kimi götürülmüş texnikalarla yanaşı, işğaldan azad edilmiş torpaqlarda ucaldılmış üçrəngli bayraqlar nümayiş etdirildi. Bu müharibə zamanı 2900-dən çox əsgər və zabitimiz şəhidlik zirvəsinə ucaldı. 

 

Onların müqəddəs qanı ilə yazılan bu Zəfər bizim milli fəxrimizə və əbədi qürur mənbəyimizə çevrildi. Vətən uğrunda canlarından keçən igidlərimizin qəhrəmanlığı dövlət başçısı tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. 2020–2021-ci illərdə imzalanmış sərəncamlarla 159 mindən çox hərbi qulluqçu müxtəlif orden və medallarla təltif olunmuş, onlarla hərbi qulluqçuya ali rütbələr verilmişdir. Vətən müharibəsi sübut etdi ki, Azərbaycan xalqı öz ordusuna inanır, güvənir və bu birlik qarşısında heç bir düşmən dayana bilməz. Məhz bu inamın nəticəsi idi ki, Ali Baş Komandanın daim təkrarladığı “biz öz torpaqlarımıza qayıdacağıq” vədi döyüş meydanında gerçəyə çevrildi. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və tarixi ədalət böyük sərkərdəliklə və xalq-ordu birliyi ilə təmin olundu. Prezident İlham Əliyev 2021-ci il iyunun 26-da Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə Azərbaycan Ordusunun rəhbər və şəxsi heyəti ilə görüşdə bu tarixi Qələbə barədə belə deyirdi: “Bu gün qürur hissi ilə deyə bilərəm ki, biz Silahlı Qüvvələr Gününü müzəffər ordu kimi, qalib xalq kimi qeyd edirik. Bu, tarixi nailiyyətdir. Azərbaycan xalqının çoxəsrlik tarixində buna bənzər parlaq Zəfər olmamışdır.” Post-müharibə dövründə də həm Silahlı Qüvvələr, həm də təhlükəsizlik strukturları təkmilləşdirilir. Komando briqadalarının sayı artırılır, Hərbi Qənimətlər Parkı kimi layihələrlə tarixi zəfər gənc nəslə aşılanır. Bu gün Azərbaycan Ordusu təkcə sərhədləri deyil, xalqın ləyaqətini və dövlətin suverenliyini qoruyur. Azərbaycan təhlükəsizlik xidmətləri isə istər sərhəd boyu təxribatların qarşısının alınmasında, istərsə də kiber-mühitdə informasiya təhlükəsizliyinin təminində, eləcə də əks-kəşfiyyat əməliyyatlarında daim çevik və peşəkardır. Xüsusi qeyd edilməlidir ki, 1999-cu ildə Ulu Öndər Heydər Əliyevin Fərmanı ilə yaradılmış Xüsusi Təyinatlı QüvvələrAzərbaycan Ordusunun ən çevik və döyüş qabiliyyətli bölmələrindəndir. 

 

Bu qüvvələr Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin təcrübəsi əsasında formalaşdırılmış və son 25 ildə Ordumuzun modernləşməsində mühüm rol oynamışdır. Bu tarixi Qələbəni mümkün edən əsas amillərdən biri xalqın öz ordusuna olan sonsuz inamı və etibarı, digəri isə peşəkar və texnoloji cəhətdən müasir silahlarla təchiz olunmuş ordunun yüksək döyüş qabiliyyəti olmuşdur. Vətən müharibəsi bir daha sübut etdi ki, Azərbaycan hərbçisi qarşısına qoyulan hər bir tapşırığı dəqiqliklə və şərəflə yerinə yetirməyə qadirdir. Bu, xalq–ordu birliyinin, milli həmrəyliyin və güclü dövlət quruculuğunun parlaq təntənəsidir. Bu gün Azərbaycan Ordusu işğaldan azad edilmiş ərazilərdə sülhün və sabitliyin keşikçisi olmaqla yanaşı, ölkəmizin suverenliyinin və müstəqilliyinin qəhrəman müdafiəçisidir. Qalib Azərbaycan xalqı və Müzəffər Ordusu bir daha sübut etdi ki, ordu olmadan dövlət olmaz və yalnız güclü orduya sahib olan xalq öz gələcəyini etibarlı şəkildə təmin edə bilər. Dövlət başçısının təşəbbüsü ilə əldə edilən tarixi qələbə münasibətilə Azərbaycan Respublikasının yeni orden və medalları təsis olunmuş, igid əsgər və zabitlərimiz “Zəfər” və “Qarabağ” ordenləri, eləcə də “Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı” fəxri adı da daxil olmaqla 15 yeni orden və medalla təltif olunmuşlar. Azərbaycan Ordusunun Vətən müharibəsində tətbiq etdiyi çevik və effektiv hərbi taktika Qərb və ABŞ-ın aparıcı hərbi mərkəzləri tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, bir çox ekspertlər Azərbaycan Ordusunun qarşısında heç bir dövlətin dayana bilməyəcəyini qeyd etmişlər. Ordunun inkişafı istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri də Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin standartlarına uyğunlaşdırılmasıdır. 

 

Bu məqsədlə 2022-ci ildə hərbi təhsil sahəsində idarəetmənin təkmilləşdirilməsi üçün Milli Müdafiə Universiteti yaradılmışdır. Ordunun türk modeli əsasında yenidən qurulması onun döyüş qabiliyyətini daha da artırmışdır. Azərbaycan və Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin birgə keçirdiyi hərbi təlimlər isə orduya əlavə güc və təcrübə qazandırır. Bundan əlavə, Azərbaycan dövləti İsrail, Rusiya və Pakistan kimi qabaqcıl ölkələrdən ən müasir silah və texnoloji sistemləri əldə edərək Silahlı Qüvvələrin texniki imkanlarını daha da genişləndirmişdir. Bu gün hər bir gənc güclü və qüdrətli Azərbaycan Ordusunda xidmət etməyi böyük şərəf sayır. 26 İyun–Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri Günü münasibətilə Ali Baş Komandan İlham Əliyev başda olmaqla, bütün hərbçilərimizi və ümumilikdə Azərbaycan xalqını səmimi-qəlbdən təbrik edirik.

Yaşasın Müzəffər Ali Baş Komandan!
Yaşasın Azərbaycan əsgəri!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(26.06.2025) 

İmran Verdiyev, 

Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

 

25 iyun 2025-ci il tarixdə Oğuz rayon Mədəniyyət Mərkəzində Oğuz rayon Mərkəzi Kitabxanasının, Şəki–Zaqatala Regional Gənclər və İdman İdarəsinin və Oğuz rayon Mədəniyyət Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə “Narkomaniyaya qarşı mübarizə sağlam həyatın təminatıdır” adlı maarifləndirici tədbir keçirilib. 

Tədbirdə Oğuz rayon İcra Hakimiyyətinin Hüquq şöbəsinin müdiri Sənan Əliyev, rayon İcra Hakimiyyətinin uşaqlarla iş üzrə məsləhətçi-psixoloqu Əhməd Ağababayev, Oğuz rayon Polis Şöbəsinin Yetkinlik Yaşına Çatmayanlarla Profilaktik İşin Təşkili Qrupunun inspektoru Kənan Quliyev, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, oğuzlu şair-tədqiqatçı Yusif Rza, Oğuz şəhərindəki tam orta məktəblərinin müəllim kollektivi, həmin məktəblərin yuxarı sinif şagirdləri, məktəb psixoloqları və fəal oxucular iştirak ediblər. 

Tədbir Azərbaycan torpaqlarının bütövlüyü uğrunda canlarını fəda etmiş şəhidlərin əziz xatirəsinin bir dəqiqəlik sükutla yad edilməsi ilə başlayıb.

Sonra Mərkəzi kitabxananın əməkdaşı tədbiri açaraq, onun məqsəd və əhəmiyyəti haqqında məlumat verib, iştirakçılara qonaqları təqdim edib.

Çıxışlar zamanı narkomaniyanın insan sağlamlığı və cəmiyyət üçün doğurduğu təhlükələr, onunla mübarizə üsulları, psixoaktiv maddələrin fiziki vəpsixoloji təsirləri, narkotik vasitələrdən istifadənin yaratdığı risk amilləri və asılılığın mərhələləri geniş şəkildə izah edilib. Eyni zamanda, antinarkotik təbliğatın cəmiyyətin sağlam inkişafında rolu vurğulanıb.

Tədbirdə narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə qarşı aparılan mübarizə tədbirləri, mövcud normativ-hüquqi baza və bu sahədə həyata keçirilən islahatlar haqqında da ətraflı məlumat verilib.

Maarifləndirici tədbir çərçivəsində narkomaniyanın fəsadlarını əks etdirən videoçarx nümayiş olunub, iştirakçılara maarifləndirici bukletlər təqdim edilib. 

Sonda mövzu ətrafında iştirakçıların sualları cavablandırılıb və fikir mübadiləsi aparılıb.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

 

Sizə o vaxtlardan danışıram e, əsrin əvvəllərindən, onda ki, kino və teatrı qaragüruh yasaq adlandırırdı, adını çəkənlər təqib edilirdi. O vaxt bir fədakar xanım var idi, Sona adında. Səhnənin və ekranın işığına çevrilmişdi...

 

Azərbaycan SSR xalq artisti Sona Hacıyevadan danışıram, o Sona Hacıyevadan ki,  25 iyun 1907-ci ildə Şəkidə Əzizə Məmmədovanın ailəsində dünyaya gəlib.

S. M. Qənizadənin "Axşam səbri xeyir olar" tamaşasındakı Çimnaz surəti 13 yaşlı Sonanın teatr aləmində debütü olub.

 

Gənc qızın səhnə qabiliyyətini, istedadını hiss edən o dövrün görkəmli aktyorlarından Mirzəağa Əliyev və Hacıağa Abbasov Sona Hacıyevanı əvvəlcə Bakı İşçi Teatrına dəvət ediblər. Müxtəlif səpkili rollar oynamaqla bərabər, Sona Hacıyeva Azərbaycan rayonlarına qastrola gedib. Kənd zəhmətkeşləri qarşısında çıxış edib .

1923-cü ildə Sona Hacıyeva Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının səhnəsində ilk rolunu ifa edib. Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Pəri-Cadu" əsərində yaratdığı Səlimə rolu teatrın direktoru Rza Təhmasibin çox xoşuna gəlib. Sonralar Sona Hacıyeva uzun illər bu teatrda çalışaraq müasir və klassik dramaturqların əsərlərinin tamaşalarında diqqət cəlb edən obrazlar yaradıb.

Sona Hacıyevaya qədər operada qadın rollarını ancaq kişilər oynayırdılar. Bu səbəbdən də Üzeyir Hacıbəyov, Müslüm Maqomayev çalışırdılar ki, geniş yaradıcılıq imkanlarına malik Sona Hacıyeva daim opera səhnəsində çıxış etsin, amma o dövrdə elə bir vəziyyət yaranmışdı ki, Azərbaycan teatr tarixinin bütövlükdə inkişafı Sona xanımın həm opera, həm də dram teatrı səhnələrində müntəzəm çıxışını zərurətə çevirib. Sona Hacıyeva əgər bir tərəfdə muğam oxuyurdusa, digər səhnədə dramatik obraz yaradıb və yaxud komik surətə çevrilib.

 

İkinci Dünya müharibəsi zamanı həmkarları ilə birlikdə cəbhədə azərbaycanlı əsgərlərin yanında olan Sona Hacıyeva məlahətli səsi və xoş avazı ilə döyüşçüləri qələbəyə ruhlandırıb. Tamaşadan-tamaşaya Sona Hacıyevanın yeni yaradıcılıq imkanları üzə çıxardı. Mürəkkəb bir zamanda səhnəyə gələn, 200-dən artıq müxtəlif rollar yaradan, həm lirik, həm də komik obrazların mahir ifaçısı Sona Hacıyeva Azərbaycan kino sənətinin də inkişafında öz töhfəsini verib.

 

Filmoqrafiya

- Prima 

- Səhər

- Bəxtiyar

- Bismillah

- Əmək və qızılgül

- Qızmar günəş altında

- Min birinci söz

- O olmasın, bu olsun

- Telefonçu qız

 

Sna xanım 4 dekabr 1979-cu ildə vəfat edib.

2017-ci ildə Şəkidə aktrisanın 110 illik yubileyinə həsr olunan xatirə gecəsi keçirilib.

Ruhu şad olsun!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

Cahangir Namazov, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Özbəkistan təmsilçisi

 

Həmsöhbətimiz çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının parlaq siması,

Azərbaycan xalq şairi, nasir, publisist, Vətəndaş Həmrəyliyi Partiyasının sədri Sabir Rüstəmxanlıdır.

 

— Uşaqlıq illərin  iz yaddaşınızda hansı rənglər, hansı səslərlə qalıb? Bu rənglər və səslərin şair ruhunuza nə dərəcədə qatqısı olub. 

 

— Mənim şeirlərimi araşdıran tənqidçilərdən biri yazıb: “Sabir Rüstəmxanlının şeirlərinin ümumi rəngi ağdır”. Kənardan görünən belədir. Mübahisə etmək də olar. Çünki türklüyün rəmzi olan mavi rəngi də çox sevirəm.  “Ana südü”, “Ay işığı”, “Qarlı dağlar”, “Ağ yuxular”, “Ağ ümidlər”. “Anamızın əli unlu, üzü unlu...”,“Ömrün ilki də ağ, sonu da ağdır” və s. Tənqidçi yəqin ki, şeirlərimdə tez-tez işlədilən belə metaforalara əsaslanmışdı. Mən doğurdan da qarlı dağlar arasında qışı bitmək bilməyən bir kənddə doğulmuşam, qar haqqında şeirlərim də çoxdur. Xarakterimdəki xeyirxahlıq, adamlara yaxşılıq etmək vərdişi də bu ağ rəngi gücləndirir.   Amma bütövlükdə uşaqlıqdan yaddaşıma hopmuş başqa rəngləri-saralmış zəmilərin, bərəkətli xırmanların və saralan payız meşələrinin rəngi də unudulmazdır. Vida və ayrılıqla bağlı olan hər şey məni həmişə içdən duyğulandırır.

Səs məsələsi daha mürəkkəbdir. Daha çox yadımda qalan hansılardır. Evlərimizin üstündən uçub cənuba gedən durna qatarlarının qıy səsləri. Həmişə nədənsə mənə elə gəlirdi ki, bu durnalar bu gün İran adlı bir ölkədə qalmış Cənubi Azərbaycana-Təbrizə uçur. Sübh çağı yenicə yuxudan oyanan quşların civiltisi nə qədər duyğusal idisə az qala göyü parçalayan göy gurultuları, yaz yağışlarının və yeri silkələyən ildırımların səsi də o qədər unudulmazdır. Bəlkə buna görə də “öz səsindən asılmış Torağayılar” və ya “şimşək harayı” leksikonumda çox təkrarlanıb. Bir də ney səsi, ürəyi titrədən ney səsi...

 

— Poeziyada milli ruhu oyatmaqla yanaşı, ümumbəşəri dəyərləri necə və hansı yollarla uzlaşdırmaq olar? 

 

—  Ümumbəşəri dediyimiz ayrı-ayrı milli dəyərlərin toplusudur. 

Milli ruhu oyatmaq xalqı ümumbəşəri dəyərlərdən uzaqlaşdırmır əksinə ona daha da yaxınlaşdırır. 

Bu sənətin bütün sahələrinə aiddir. Məsələn Səmərqənd, Buxara, Xiyvə abidələri millidir.

 Özbək əməyinin və ruhunun məhsuludur. Lakin bunu hansı yolla ümumdünya mədəniyyətindən ayırmaq olar? Milli mədəniyyətlər böyüdükcə ümumbəşəri mədəniyyət də böyüyür. 

Milli olmaq-sevmək deməkdir. 

Öz keçmişini, tarixini, torpağını və yaradıcılıq qüdrətini. Özünü sevməklə sən heç kimə savaş elan etmirsən. Savaş həvəskarları “ümumbəşəri” adı altında xalqların xarakterindən və keçdiyi yoldan irəli gələn özəllikləri silib məhv etməklə, qloballaşma adı altında  dünyanı ümumi bir boz rəngə bürümək istəyənlərdir. Amma məncə ümumbəşəri olmaq istəyirsənsə özünü daha yaxşı dərk et, daha çox milli ol!

Yüzillər boyu Azərbaycan türklərinin milli varlığı, dili, tarix yaddaşı, mübarizə əzmi, bütövləşmə və azadlıq eşqi, gücünə, müstəqil yaşamaq qabiliyyətinə inamı, mənəvi dəyərləri məhz ədəbiyyatın, yazılı və ya şifahi bədii sözün sayəsində qorunmuşdur. Siyasət fars və rus işğalına, ilahiyyat ərəb işğalına yol açanda, xalqı

öz Azərbaycan-türk kökünün üstündə daim canlı saxlayan ədəbiyyat olmuşdur.

Bunu bilən düşmənlər tarix boyu ilk növbədə millətin söz deyənlərini, düşüncə

sahiblərini, ana dilini hədəfə alıb, bizi yabançı dillərin, yabançı ədəbiyyatın, yabançı düşüncənin əsirinə çevirməyə çalışıblar. Gərək ümumbəşərilik ruh işğalına çevrilməsin.

 

— Usta-şagirdlik yalnız bilik ötürmək deyil, qəlbdən-qəlbə keçən bir ruh məktəbidir. Bu məktəbdə aldığımız ən böyük dərsi necə izah edərdiniz? 

 

— Ustad deyiləndə mən ilk öncə öz məktəb müəllimlərimi, sonra da Türk dilində yazılan ədəbiyyatın klassiklərini nəzərdə tuturam. 

Hər iki çeşmədən içdiyim saf sudur. Məktəb müəllimlərim, atamın-anamın yolunu davam etdirərək, mənə düzlük, halallıq, işə sevgi, yurda-ocağa bağlılıq dərsi keçib. Bununla yanaşı, ürəyimi torpağ , millət, Vətən tarixi sevgisi ilə, azadlıq ruhu və cəsarətlə doldurublar. Böyük ədəbiyyat müəllimlərimiz-Dədə Qorquddan, Nizami Gəncəvidən, Nəsimidən, Nəvaidən, Fizulidən isə ana dilinə sevgi, böyük humanist ideyalar, tanrı-insan bağlılığı, mənəvi kamillik, kainatı bütöv görmək dərsi almışam. 

 

— Şairliklə insanlıq arasındakı ən incə bağ sizcə daha çox nədə özünü göstərir? 

 

— Şairliklə insanlıq bir-birindən ayrı şeylər deyil. Şairlik insan halının peyğəmbərə, tanrıya, göylərə ən yaxın olan halıdır. Şair insanların təkcə çölünü yox, həm də içini görür. 

Ən başlıcası isə şair insanları sevir və ömrü boyu bu sevgidən yazır. Məncə ən qısa bağ- sevgidir.

Şeir insan ruhunun elə bir əbədi, dəyişilməz duyğusudur ki, onu keçmiş-gələcək ölçüləri ilə ayırmaq, keçmişlə bu günün, bu günlə

gələcəyin mənəviyyatı, qəlb dünyası arasında sərhəd çəkmək çox çətindir. İnsanın ağlı, məlumatı, təhsili nə qədər artsa, yeniləşsə və bu günün adamı ensiklopedik məlumatı ilə keçmişin ən böyük alimlərini də heyrətə sala biləcək bir səviyyəyə çatsa da, onun hiss və duyğuları öz sələflərindən o qədər də fərqlənmir.

Dəyişilən ifadə formasıdır. Keçmişdə cəngavərlər sevgililəri ilə görüşə at üstündə, arabada və s. gedirdilər, indi maşınla gedirlər, görüşə aparan duyğunun

mahiyyəti isə az dəyişilib. Məncə, bu gün ədəbiyyatımızda müşahidə olunan bir sıra keyfiyyətlər

gələcəyin də əlamətləri sayıla bilər. Gələcəyin şeiri, şübhəsiz, bizə məlum olan

iki meyli qoruyub saxlayacaq. Yəni, şeirin informasiya yükü getdikcə daha da artacaq: başqa sözlə desək, ədəbiyyat daha ağıllı olacaq. 

Bununla yanaşı, xüsusən

şeir üçün daha etibarlı və gələcək üçün də dəyişilməz yol-- hisslərin və sevginin  dili ilə danışıqdır.  

 

— Sizin fikrinizcə şairin ən böyük xoşbəxtliyi nədir? 

Yazdığının insanlara təsiri, tarixin onu yaddaşında saxlaması yoxsa ürəyinin yüngülləşməsi. 

 

— Məncə önəmli olan şairin öz ürəyini boşaltması, öz ruhunun səsini, duyğularını, sevgi və nifrətini dilə gətirmək, qələmə almaqdır. Bu prosesdə o yazdığının insanlara təsiri və sözünün tarixdə qalıb qalmayacağı haqqında düşünmür və ya çox az düşünür. 

 

— “Söz-İlahi qüvvədir” deyirlər. Sizcə bu gün söz nə qədər qiymətlidir. Bu günün şair və yazıçıları cəmiyyətə təsir edə bilirmi? 

 

— Sözə münasibət tarixi şəraitə və xalqların mədəni səviyyəsinə uyğun olaraq dəyişilir. əslində söz doğurdan da ilahi qüvvədir. Belə bir inam da formalaşdırılıb ki kainat ilahinin “Ol” kəlməsindən yaranıb. Şərqdə bu inam daha güclüdür. Klassik şairlərimizin “Vəhdəti vücud” inamı, yəni insanı tanrının zərrəsi saymaq, onu bir başa yaradana bağlamaq həm də sözümüzə və ədəbi təfəkkürümüzə təsir göstərib. Hurufizm cərəyanının Türk dünyasında nə qədər geniş yayıldığını bilirsiniz. İnsan üzünün hər bir cizgisi bir hərfə bənzədilirdi. İnsan sifətinə yazılmış sözlər İlahi kəlamlar kimi oxunurdu. İndi zahirən söz əvvəlki sehrini itirir, amma hər halda onu əvəz edən başqa bir qüvvə də yoxdur. Azərbaycanda şair və yazıçıların sözü həmişə nüfuzlu söz, ağsaqqal sözü sayılıb. Şairlərə inanıblar. 1988-ci ildə başlanan milli azadlıq hərəkatının önündə, aralarında mən də olmaqla, şairlər və yazıçılar dayanırdılar. Xalq bizə inanırdı. Bizim arxamızca gedirdi. Bəlkə buna görə hakimiyyət orqanları həmişə söz sahiblərinə və ədəbiyyata qısqanclıqla, bəlkə də qorxu ilə yanaşıblar. Bu gün dünyanın hər yerində ədəbiyyatı, sənəti gözdən salmaq üçün müxtəlif vasitələr düşünürlər. Söz adamı özünü daimi bir qorxu mühitində hiss edir. Ədəbiyyata dövlət dəstəyi azalır. Tirajın azlığı yeni kitabların populyarlaşmasına imkan vermir. Amma yenə ədəbiyyat öz gücünü və cəmiyyətə təsir etmək bacarığını saxlayır. Ədəbiyyat hakimdir.  Hətta hakimlərin də, dövlətin də hakimidir. 

 

— Bir sənətkar kimi bu gün cəmiyyətdə sizi ən çox narahat edən problem nədir və şair bu problemi necə həll edə bilər?

 

— Dünyada qloballaşma deyilən adamları qərbin əsirinə, robota çevirən, öz kökündən qoparmağa çalışan, ailəni, ənənəvi dəyərləri dağıtmaq istəyən bir proses gedir. Ən çox narahatçılıq doğuran budur. Şübhəsiz bütün bunlar şairin yaradıcılığına təsir göstərir və çox vaxt onu gedən proseslərlə üz-üzə qoyur. Bu terdə şair öz millətinin mənəvi dəyərlərinin, ana dilinin, milli ruhun, ədalətin, demokrayanın qoruyucusuna çevrilməlidir. Söz səngəri əbədidir və şair də daim bu səngərdərir.

 

— Şairin həyatı yalnız şeirdən ibarət olmamalıdır. Sizə görə şairin dünyası daha nələrlə zənginləşə bilər?

 

— Mən Azərbaycanın xalq şairi olsam da heç vaxt bir janra qapanıb qalmamışam. Bütün ömrüm boyu publisist yazılar yazmışam. Həyatımızın elə bir sahəsi yoxdur ki o barədə aydın vətəndaşlıq mövqeyindən fikrimi bildirməyim. Cavan vaxtımdan Azərbaycan ədəbiyyatını müxtəlif Beynəlxalq formlarda təmsil etmişəm. 1988-ci ildə aşılanan Meydan hərəkatını idarə etmişəm. 1989-cu ildə Azərbaycanın ilk müstəqil və demokratik qəzetini nəşr etmişəm. 1990-cı ildə xalqın təkidi ilə Azərbaycan parlamentinə deputat seçilmişəm. Sonra Mətbuat və iİnformasiya naziri olmuşam. Dünya parlamentində və İslam ölkələri təşkilatının Parlament ittifaqında Azərbaycanı təmsil edənlərdən biri olmuşam. Dünya azərbaycanlıları konqresinin həmsədriyəm.. Yəni əslində bir şair ömrü yaşamamışam. Çünki mənim düşüncəmə görə şairlik ilk növbədə öz ölkəsinin nümunəvi vətəndaşı olmaq deməkdir. Bir şeirimdə dediyim kimi:

     

 Şairlər yer üzünə şeir yazmağa gəlmir,

 Gəlirlər bu dünyanın tarazlığı itəndə.

 Gəlirlər ürəklərə dəmir pərdə çəkilib,

 damardan qan yerinə paslı sular gedəndə. 

Təkcə şairlər dözər dünyanı əyən dərdə,

yeri şar kimi sıxan əriməz qəm yükünə,

Milyon qəlbə sığmayan iztirablar, əzablar,

dərdlər . qəmlər sığacaq bir şair ürəyinə.

Sairlər yer üzünə gəlmirlər xumar gözlə

    baxıb gülə-çiçəyə,

        qadınların nazına şeir deyib getsinlər.

Gəlirlər insanların könlünə işıq səpib

           ədalət göyərtsinlər...

 

— Şeirlərinizdən Vətən, Türkçülük,xalq və millət dərdi əsas mövzulardan biridir. Milli-tarixi keçmişi tərənnüm edən şeirdə istedad, ilham və bilikdən başqa daha hansı keyfiyyətlər önəmlidir?

 

— Məncə, bu məsələ, yəni bir şairin ictimai-siyasi mövzuda, vətəndaşlıq problemlərindən yoğrulmuş şeirlər yazdığı halda, başqa bir şairin lirik və ya fəlsəfi şeirlər yazması tale işidir. Heç bir qələm əhli öz-özünə, mexaniki bir şəkildə belə bir seçim edə bilməz. Bu işdə ailə və məktəb tərbiyəsi də ciddi rol oynayır. Mən İranla sərhəddə doğulmuşam və uşaqlıqdan xalqın, Vətənin parçalanmasının nə boyda bir faciə olduğunu dərk etmişəm. Başqa mühitdə bu duyğular yaşana bilməz. Bu işdə  Tarix bilgisi və “Qan yaddaşı “ da mühüm rol oynayır. İnsan özünü , millətini, tarixini və dünyanı dərindən bilib dərk etdikcə öz kökünə, ocağına daha möhkəm bağlanır. Türk dünyasını görmədən- bilmədən, onun tarixini və mədəniyyətini öyrənib sevmədən onun haqqında nə yaza bilərsən? 

    Vətənə, millətə Məcnun sevgisi əsas şərtdir. Sevmək və onun yolunda hər cür fədakarlığa hazır olmaq!

 

— “Şair - cəmiyyətin aynasıdır” deyirlər. Bu günkü türk dünyası şairləri sizcə cəmiyyətin aynası ola bilirlərmi?

 

— Türk dünyası böyükdür və bu dünyada şairlər bir-birindən fərqli, bir-birindən gözəl nəğğmələr qoşurlar.. Onların bir-birini daha yaxşı tanımasına və tanıtdırmasına ehtiyac var. 

    Türk dünyası həmişə böyük istedadlar yetirib, indi də yetirir. Şeir, ədəbiyyat həm də millətin daxili enerjisini, gücünü, şərə qarşı mübarizə qüdrətini göstərən sənət növüdür. Dünyanı poetik gözlə görən və güclü bədii əsərlər yarada bilən xalqın tükənməkdən, bitməkdən, yəni ölümdən qorxusu yoxdur. Başqa bir örnək də göstərə bilərəm: Azərbaycan türklərinin bir parçası olan Kərkük türkmanları  Azərbaycandan və Türkiyədən aralıda İraqın siyasi xəritəsi içində qalıblar. Belə bir tədric olunmuşluq və siyasi basqı altında onlar öz dillərini və ruhlarını unutmaq əvəzinə, tam tərsinə, gücü poetik yaradıcılığa veriblər, Söz onların yaşamaq gücünün aynasına çevrilib. Sayı-hesabı bilinməyən Kərkük xoriat və maniləri ( dörd sətirlik şeirlər-bayatılar) sirli bir dünyadır. Cəmi dörd misrada insan təbiətinə və yer üzündəki yaşama aid olan bütün sirlər, sevinclər və kədərlər, mübarizə əzmi və ölüm öz əksini tapıb. Türk xalqlarının son dərəcə zəngin folkloru və yazılı ədəbiyyatı bu xalqların keçmişindən gəlsə də amma həm də parlaq gələcəyinin təminatçısıdır. 

 Mənə görə poetik söz  olmasa dünya gözəlliyinii itirər.

 

 Sözün qüdrətinə inanıram

Sözdən doğulmuşuq, mayamız təmiz,

Dünyanı söz ilə dəyişməliyik.

Ölüm hamımızın son səngərimiz,

Sonuncu sözədək döyüşməliyik!

 

— Şairlə bəşəriyyət arasında əsas bağı yaradan nədir?

 

— Şair bəşəriyyətin, yəni insanlığın bir zərrəsidir. Bir damla su özündə dünyanı əks etdirdiyi kimi şair də öz həyat  yaradıcılığında insanlığın bütün ruhunu, ideallarını, əsas keyfiyyətlərini əks etdirir. Əsas bağlılıq budur. 

 

— İnsan həyatında “daxili sükunət” deyilən bir hal var. Sizin yaradıcılığınızda bu sükunət hansı prosesdən keçib şeirə çevrilir?

 

— Belə bir sükunət adətən iri bir əsəri yazıb qurtardıqdan sonra yaranır. Sanki uzun bir yol keçib mənzil başına çatmısan, yaxud uzun ayrılıqdan sonra doğma evinə qayıtmısan: elə qapının ağzındaca, sənə doğma olan, öz əlinlə əkdiyin çinar ağacının altındaca oturub yorğunluğunu çıxarırsan. Necə çətin bir yol keçdiyini və qarşıda daha hansı məqsədlərin olduğunu düşünmədən... Bu halda insanın ürəyində qəribə bir boşluq yaranır hətta bitirdiyin əsəri öz əlinlə yazdığına da inana bilmirsən. Yeni bir yol başlayacağına, yeni nə isə yazacağına, ilhamın yenidən gələcəyinə də heç bir ümidin yoxdur. Sanki bütün sözlər deyilib qurtarıb, bütün yollar bağlanıb. Amma sonra qəfildən bulaq yenidən qaynamağa başlayır. Bu təxminən Koroğlu dastanındakı sehrli çeşmə kimidir. Müəyyən müddət ərzində yerdən gur bir axın kimi çıxır, sonra qəfildən torpağın altına çəkilir, elə bilirsən o su bir daha gəlməyəcək. O sükunət və ya boşluq dövrü nə vaxt bitəcək,yeni yazın bu dəfə hansı mövzuda və hansı janrda olacaq bilmirsən. Amma təcrübəli və peşəkar yazıçılar bu sükunət halını bir az qısalda bilər. köhnə əsərlə yeni əsər arasında istirahətə az vaxt ayırar. 

 

— Sizcə çağdaş ədəbiyyat xalqın qəlbinə yol tapa bilirmi? Ədəbiyyat nə zaman xalqla, millətlə birlikdə yaşayır? 

 

—  Ədəbiyyatın xalqın qəlbinə yol tapması üçün ilk növbədə onu xalqa çatdırmaq lazımdır. Yəni kitabların tirajları elə olmalıdır ki, hər bir maraqlanan oxucuya çatsın. Sovet dövründə olan kitab ticarəti şəbəkəsi indi yoxdur. Dövlətin kitaba marağı azalıb, ondan ideoloji silah kimi istifadə etmir. Kitabların tirajı məhduddur, bir çox rayonlara və kəndlərə ümumiyyətlə yeni kitab getmir. Elektron kitab çıxdı, daha əvvəlki kitablara və kitabxanalara ehtiyac yoxdur düşüncəsi getdikcə daha da genişlənir. Bu, tamamilə səhv düşüncədir.

   Yazıçıların kəndlərə, rayonlara səfərləri, oxucularla görüşlər azalıb. Televiziyalar ciddi ədəbiyyatı təqdim etməkdənsə daha çox şou proqramlarına və ucuz ədəbiyyata yer verirlər. Mövcud sosial şəbəkələrdə ciddi bədii əsərlər əvəzinə çox vaxt mənasız söz yığınları paylaşılır. Buna görə də ədəbiyyatın xalqın ürəyinə yol tapmamasından gileylənmək doğru deyil. ədəbiyyatı getdikcə ümumxalq dəyəri olmaqdan çıxıb məhdud bir dairənin malına çevirmək istəyirlər.. 

Bənzətmə nə qədər uyğunsuz görünsə də indi ədəbiyyata ordudan tərxis olunmuş bir əsgər kimi baxırlar. Savaş başlanan kimi hamının gözü sözə və ziyalıya çevrilir. Dar gündə söz də əsgər kimi xalqın önündə düşmənlə üz-üzə səngərdədir. Buna görə də Ermənistanla sonuncu Qarabağ savaşında da Azərbaycan ədəbiyyatı bütün qüdrəti ilə ordumuzun yanında, xalqın arasında idi. 

   Kitabla bağlı dediyim neqativ hallara baxmayaraq ədəbiyyat daim xalqın ürəyində və yanındadır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzeti” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Fərqanə Səfərlinin şeirləri təqdim edilir. 

 

 

Qalanların qibləsi

 

Tərs hiylənin yaddaşına

Düz yol çəkdim körpülərdən.

Həqiqətlər gün saymadı

Təqvimdəki son qəmərdən.

 

Asta-asta yel oynadı,

Dəyirmanı dərd götürdü.

Buğda sözün geri çəkdi,

Acanlar şansın itirdi.

 

Güzar ustalaşıb keçdi

Xəyalların kəm ucundan.

Eşq birtəhər yolun seçdi

Tünd badənin dəm ucundan.

 

Günah quduzlaşıb qaçdı

Xəyanətin kəndirindən.

Yol-yolağa "çiçək tökdü"

Yaltaqlığın ənbərindən.

 

Sonra... kaman zilə çıxdı -

"Do", "re", "mi"nin cərgəsindən.

Ölənlərə hava tutdu

Qalanların qibləsindən...

 

 

Dünyanın düz vaxtı

 

Mən elə bildim böyüyüb

Yetir insan öz baxtına.

Demə, əyri yol gedirmiş

Dünyanın lap düz vaxtına.

 

Yəhər yüklü ağrıları

Dartır köhlən sağrıları,

Qaçır alma oğruları

Həvvanın ta qız vaxtına.

 

Yorğun idi dar ağacı,

Ölüm də baxdı qıyğacı.

Laylaların ən qısqancı

Dönük çıxdı saz vaxtına.

 

Kəpənək doğuşdan bəri

Bir ipəkdi, bir də dəri,

Qışın oğlan həndəvəri

Çəkdi yolun yaz vaxtına.

 

 

Ümid-qarğış çantası

 

Allahın ətəyinə

Boşaltdım çanta-çanta

Şifahi qarğışları... 

Alın yazım olmadı,

Göy üzünə həvalə. 

Əzbərlərini pozmur

Bildiyim alqışların... 

 

Bir Şahməran vurmuşdu

Yerin əncər qatında

Köklü diləklərimi... 

"Yolçu yolunda gərək", 

deyib asdım çiynimə

Yaşlı ümidlərimi...

 

 

Qara düşüb

 

Yumma daha gözlərini,

Eşqin yolu dara düşüb.

Sinən sözdən uzaqlaşıb,

Söz havası tara düşüb.

 

Əllərin boşa çıxanda,

Əzabın qoşa çıxanda,

Təkliyin başa çıxanda

Mərd ürəyin xara düşüb.

 

Tələsib əl saxlamısan,

Sandıqda gül qoxlamısan.

Sən şeytanı haqlamısan? -

Qız üstündə tora düşüb.

 

Tünd qələmin al sevdası,

Qaymaq kimi bal sevdası.

Dillənibdi lal sevdası,

Ağ vərəğə qara düşüb.

 

 

Əsrin aynası

 

Baxdı ki, qalmayıb dar ağacları,

Yer asdı özünü göyün üzündən.

Bezib can payını hürrə çevirdi,

Bax, onda Allahın çıxdı sözündən.

 

Töküldü qəlbinə neçə min alov,

Susdu qərinənin ana laylası.

Kürəsəl yorğunluq, bəşəri qayğı

Sıxdı qucağına əsrin aynasın.

 

Gözünün dərdində batırdı özün,

Yeddi qat insanı gömdü özünə.

Sonra ruh axtardı könül verməyə,

Uçmuşdu ürəklər göyün üzünə.

 

Mavi kəhkəşanın başına döndü,

Fırlanıb toxudu hava qatını.

Torpaq toxum-toxum cücərtdi vəchlə

Ana təbiətin varidatını.

Sentyabr

 

Ala-boz hava var başımda:

Son baharın naz havası.

Sentyabr əl uzadıb

Səbirsizlik dərgahına...

Alabaxta civil-civil

Yaydan kamını qoparıb.

Günəş özün yaman dartır,

Çöldən istini aparıb...

Həsrətlilər yağış güdür

Göyün birinci qatından.

Torpağın nəmliyi qoxur

Yerin gecə saatından...

Sentyabr gülüşlərinin

Qəhqəhəsi sərin,

Gəlişi zümzüməli.

Bir taxta oturacaq,

İlk sarı yarpaq

Və darıxmaq:

Payız hekayəli...

 

 

Yorulmuşuq neçəmiz

 

Görən, hardan baxasan 

Adəmin həyatına? 

Elə hey səmt yozuruq

Yerin yeddi qatına. 

 

Cəhənnəm mələkləri

Bezibdi əlimizdən. 

Torpağın toxum payı 

Kök atıb dərdimizdən. 

 

Bu yer qoşa budaqdı,

Birindən bar almışıq. 

Çoxu ürəyə düşüb, 

Özümüz tək qalmışıq. 

 

Hərdən sınaq tapmışıq

Göylərin cığırında. 

Dəhşət görüb azmışıq

Dünyanın axırında.

 

Şirin yuxu qaçırmaq

Gözlərə tələ deyil. 

Bir kəpənək uçurmaq

"Təkamül" hələ deyil. 

Seyrələn buludlara 

Çətir tutmaq peşəmiz. 

Günah adi günahdı,

Yorulmuşuq neçəmiz. 

 

Yaşamaq asan işdi, 

Ölmək çətinə dönüb. 

Anası bəşər olan 

Övlad yetimə dönüb. 

 

 

Yeddi əkiz

 

Göyün bağrı yarıldı, 

Doğdu göyqurşağını. 

Yeddi əkizi gördü,

Yer dəyişdi çağını. 

 

Şeytan da öz canından

Ağı, bozu atmadı -

İşin elə bərk tutdu, 

Cənnətə qayıtmadı. 

 

Səs-səmiri boğuldu

Mələyin qorxusundan. 

Sevdası əcəl çıxdı

Hicranın yuxusundan. 

 

Cəftəsi boş qapıdan

Haram halallıq aldı. 

Bəyquş Simurqu tapdı, 

Yolun gecədən saldı. 

 

Başıdaşlı günahlar

Özünə gün ağlayıb -

İnsan səcdəyə gəlmir, 

Belin nəyə bağlayıb?! 

 

 

Əvəzlik

 

Cümləmdə şəxs əvəzliyi axtardım

Yerinə qoymağa... 

Nə sən deyə bilirəm,

Nə də mən varam

Biz olmağa.

Ürkək-ürkək ayrılırıq,

Üç nöqtədən biri qalır. 

Dizə kimi yalın qalan

Bu xoşbəxtlik

Fikrə dalır.

Tuturam boz hekayəmin

Soldan beşinci barmağın -

Ötürürəm qaranlığa,

Pozuram

gündən saymağın.

 

 

Yersiz başladıq

 

Ağlımız göydə qaldı

Ordan yersiz başladıq. 

Ay-ulduzun vaxtını

Səbəb yoxkən daşladıq. 

 

Yelləncək göy üzündə

İntihara ip oldu. 

Dar ağacı şər kimi

Adsız, yurdsuz doğuldu. 

 

Günəş də çaşıb qalıb

Dörd fəsilli sakinə. 

Kölgə vaxtın düz bilir, 

İnsan gəlmir təmkinə. 

 

Arzunun həya donu

Batıbdı bataqlığa.

Lillənmiş günahları

Yazmışıq şıltaqlığa. 

 

Ağlın yeri dar qalır, 

Gündüz qorxur gecədən. 

Qucaq dolu xəstəyik

Bircə ovuc sağ ikən.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

 

Türk naşiri və yazıçısı Tahsin Demiray 1903-cü ildə İstanbulda dünyaya gəlib. 1919-cu ildə Kadıköy Sultanisini bitirdikdən sonra milli mücadiləyə qatılıb. 1923-cü ildə İstanbul Müəllim Məktəbini bitirib. İstanbul Universitetinin Fənn fakültəsində təhsilini davam etdirib, eyni zamanda Bolu liseyində müəllimlik edib. Fənn fakültəsini ikinci kursdan tərk edib.

 

Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk və ən önəmli naşirlərindən biridir. Yeni dövlətin quruluşundan sonra 1925-ci ildə fəaliyyətə başlayan ilk nəşriyyatlardan biri olan Türkiyə Yayınevini qurmuş, Əlifba inqilabının ardından yeni əlifbanı yayınlama imtiyazını almışdır. Latın əlifbasıyla basılmış ilk "Əlifba"nı yayınlamışdır.

 

Ölkədə uşaq dərgiçiliyinin gəlişməsinə  ciddi rol oynayıb. "Yeni Yol" və "Resimli Mecmua" adlı ilk uşaq dərgilərinin naşiridir. Daha sonra "Yavrutürk", "Binbir Roman", "Ateş", "Cumhuriyet Çocuğu", "Çocuk Haftası", "Yıldız, Büyük Ateş", "Altın Işık" kimi dərgilərlə Türkiyədə uşaq dərgilərinin inkişafına təkan verib.

 

O, bir naşir kimi Nihal Atsızın, Abdullah Ziya Kozanoğlunun tarixi romanlarını, Kazım Karabekirin xatirələrindən ibarət "İstiklal Harbimiz" adlı kitabını, İsmail Hami Danişmendin "Osmanlı Tarihi Kronolojisi"ni yayınlamışdır. Özü də yaradıcılıqla məşğul olmuş, Türk Qurtuluş Savaşı və sosioloji problemlər haqqında çeşidli kitablar yazmışdır.

 

Filmoqrafiya

 

- İlkokullar için ilk türk alfabesi

- Büyük dünya hava savaşı

- Dokuz Yıldız münasebetiyle

- İlkokullar için temel bilgiler

- Arkada bıraktığım küçük işarət taşları

- Toplum yapımıza tarih içinde bir bakış

- Fiske Taşları

- Hindistan mücahidi Ahmet Âzad ve İngiliz mahkemesi önünde nutku

-  Eğitimimize sol akımların girişi ve öncüleri

- İstiklâl Harbimizin Müdafaası

- Buhranlarımızın temel sebepleri.

Tahsin Demiray 25 iyul 1971-ci il tarixində İstanbulda vəfat edib.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

Nemət Tahir, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qarabağ təmsilçisi

 

Bir dəfə Prussiyanın baş naziri və Almaniya İmperiyasının gələcək “dəmir kansleri” Otto fon Bismark siyasi rəqibi, Prussiya parlamentinin üzvü, siyasətçi və alim Rudolf Virxovu duelə çağırır…

 

Gerisi inanılmazdır, özü də çox. 

Onların arasında alman torpaqlarının birləşdirilməsi metodu ilə bağlı fikir ayrılığı yaranmışdı. Bismark bunu "güc və qanla" etmək istəyirdi. liberal Virxov isə aqressiv xarici siyasətin qəti əleyhdarı idi və büdcədən hərbi ehtiyaclar üçün səmərəsiz istifadə edilməsinə etiraz edirdi.

Təcrübəli duelçi Bismark sekundantlarını Virxovun yanına  göndərir. Sadə vətəndaş olan Virxovun təcrübəli hərbçi və duel həvəskarı olan Bismarka qarşı dueldən sağ çıxmaq şansı yox idi. Lakin tibbi fizioloq və ümumi patologiya professoru olan Rudolf Virxov  özü üçün son dərəcə çətin vəziyyətdən çıxış yolu tapır: o, sekundatlara  silah seçiminin onun olduğunu söyləyir və dueli ...sosiska ilə təklif edir. Alim, zahirən tamamilə eyni olan iki böyük sosiska götürür və deyir: - “Bu sosiskaların birində insan həyatı üçün ölümcül təhlükəli olan trixinella var. Digəri isə təmizdir. Zahirən, onlar heç də fərqlənmirlər. Qoy zati-aliləri  mənə bu şərəfi nəsib edən seçimini etsin: sosiskalardan  birini seçib yesin. Digərini isə mən yeyəcəyəm”. 

Bismarkın şoka düşmüş sekundatları belə qeyri-adi və dəhşətli duel silahından imtina edirlər. Duel baş tutmayır və eyni zamanda heç kim professor Virxovu qorxaqlıqda ittiham edə bilməyir.

Buna oxşar hadisə başqa bir görkəmli alim - fransız kimyaçısı və mikrobioloqu Lui Pasterin də başına gəlmişdir. Pasterin yoluxmuş sosiska ilə dueldən xəbəri olub-olmadığı məlum deyil. Amma məlum olan odur ki, yaranan münaqişə vəziyyətində alim son dərəcə müdrik davranaraq, münaqişənin həlli  yolunu tapır.

Bir gün tanımadığı biri Lui Pasterin yanına gəlir və özünü  bir qrafın sekundatı kimi təqdim edir. Məlum olur ki, qraf  alimin onu təhqir etdiyini güman edərək, alimi  qətiyyətlə duelə çağırırdı. Paster sakitliklə sekundanta qulaq asıb deyir: - “Məni duelə çağırırlarsa, ona görə də silah seçmək hüququ mənə məxsusdur. Burada iki kolba var: birində çiçək xəstəliyinin törədicisi, digərində isə təmiz su var. Əgər sizi göndərən şəxs öz istəyi ilə onlardan birini içməyə razı olarsa, o birini dərhal mən içəcəyəm”.

Bunu eşidə qraf şoka düşür. Beləliklə, duel baş tutmayır.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

1.

NAŞÜKÜRLÜK

Təzəpir məscidində bir nəfəri əllərini göyə açıb Allaha dua edərək 100 manat istədiyini görən Dərdayılın ona ürəyi yanır, adəti üzrə bığlarına sığal çəkib, çıxarıb ona 50 manat verir.

Belədə həmin şəxs pulu götürüb yenidən əlıərini göyə açaraq deyir:

-İlahi, sən mənə pulu bu bığlı tarakanla niyə göndərirsən, əbləh pulun yarısını vermədi. 

 

2.

OLMUŞ HADİSƏ

Məşhur deputat dəniz kənarından qəribə butılka tapır, ağzını açanda içindən cin çıxaraq deyir:

-Ey mənim xilaskarım, mən kreativ cin xidmətindənəm, biz müasir düşüncə tərzi ilə daha innovatik performanslar sərgiləyərək müştərilərə xidmət göstəririk, arzunu de, yerinə yetirim. 

Gözlərinə işıq gəlmiş Deputat cəld içində 19 manat olan bank kartını çıxarıb deyir:

-Cin, elə et ki, mənim bu kartımdan ömür boyu pul əskik olmasın. 

Cin “baş üstə” deyib ayin icra edir və qeyb olur.

Deputatın telefonuna bankdan mesaj gəlir: “Sizin bank kartınız ömrünüzün sonunadək içindəki məbləğlə birlildə bloklandı”.

 

3.

DİALOQ

-Sənan, xətrimə dəydin, necə ola bilər ki, bu qədər yaxınlıqdan sonra sən mənim adımı səhv deyirsən?

-Quzum, Sənan yox, Kənanam mən. 

 

4.

FƏRQ

Keçmişdə heyvanlar barədə cəmi bir dənə veriliş var idi, adı “Heyvanlar aləmində” idi. 

İndi hər kanalda tok-şou adı altında bir-iki aparıcılı, beş-altı ekspertli, on-on beş tamaşaçılı onlarca belə veriliş gedir.

Mən şəxsən keçmişdəkini daha çox bəyənirəm.

 

5.

MƏNTİQ

“Azərlotereya” içində lotereya biletləri satdığı yeraltı keçidin üstünə böyük bir reklam lövhəsi vurub: “Sən bura daxil oldunsa, demək, 500000 manat qazanacaqsan”.

“Qazanmaq şansın var” yox a, “qazanacaqsan”.

Götürəsən verəsən məhkəməyə, deyəsən ki, girmişəm bura, di ver 500000 manatı. 

 

@sərtyel

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

 

Bayağı detektiv oxuyanlar, gedin “Cəbhədən cəbhəyə” romanını oxuyun. Ötən əsrdə Azərbaycanda yaranan 3 şedevr detektivdən biri, Həsən Seyidbəyli və İmraN Qasımovun birgə əsəri. Digər 2-si isə Cəmşid Əmirovun “Qara Volaq” və “Brilyant məsələsi” romanlarıdır. Yoxsa ki, indiki mənasız, məzmunsuz, rabitəsiz boz ədəbiyyatı detektiv deyib oxumayın.

 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü və Azərbaycan SSR xalq artisti Həsən Seyidbəylinin bu gün anım günüdür

Kinodramaturq və kinorejissor Həsən Seyidbəyli 22 dekabr 1920-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. Burada 132 saylı şəhər orta məktəbi bitirib. Leninqrad Kino Mühəndisləri İnstitutunda, Moskvada Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kinorejissorluq fakültəsində təhsil alıb.

 "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında kinorejissor,  Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi və sədri vəzifəsində işləyib. "İmtahan", "Qızıl axtaranlar", "Bağlı qapılar" adlı dram əsərləri Azərbaycanda və xaricdə səhnəyə qoyulub.

"Uzaq sahillərdə" (1954, İ. Qasımovla birgə) romanı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı M. Hüseynzadəyə həsr olunub. Əsərləri bir sıra xarici dillərə tərcümə edilib. Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı İdarə Heyətinin I katibi olub. Filmləri Ümumittifaq Kino festivallarında mükafat və diplomlara layiq görülüb.

Film Fondunda rejissor Həsən Seyidbəylinin şəxsi arxivi yaradılıb.

 

Filmoqrafiya

 

- Bakıdan Göy-gölədək, Böyük yol, Bizim Cəbiş müəllim - rejissor

- Quba bağlarında və Tərtərçay vadisində, Xoşbəxtlik qayğıları - rejissor, ssenari müəllifi

- Doğma xalqıma, Qızmar günəş altında, Uzaq sahillərdə, Şosedə hadisə, Əyri yolla qazanc – ssenari müəllifi

- Telefonçu qız, Möcüzələr adası, Sən niyə susursan?, O qızı tapın - quruluşçu rejissor, ssenari müəllifi

- Kinorejissor Həsən Seyidbəyli – Film Həsən Seyidbəyliyə həsr olunmuşdur.

- Kinonu sevən adam. Həsən Seyidbəyli – Film Həsən Seyidbəyliyə həsr olunmuşdur.

 

Təltifləri

 

1. "Azərbaycan SSR xalq artisti" fəxri adı

2. "Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi" fəxri adı

3. "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni

4. "Şərəf nişanı" ordeni

 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü  Həsən Seyidbəyli çox erkən - 25 iyun 1980-ci ildə 59 yaşında dünyasını dəyişib. Nə qədər gerçəkləşdirə bilmədiyi işləri qalıb.

Allah rəhmət eləsin.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)

 

 

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Səssizlik və sən.

Gecə saat on ikini göstərir.

Hər tərəf qaranlıqdı.

Yay yağışından sonra soyuyan otaqda tənha bir mən var, bir də yanan şam. Otağı isidəcək qədər gur yanmasa da, üzümün bir tərəfini isidib yoluma işıq salır. Qələmimdən çıxan hər kəlimə onun nuruyla aydınlanır.

Şam işığında sirli bir aləm var. Səni düşündürür, yazdırır, oxudur. Bu sadəcə bir işıq deyil, hər yanışıyla bir ömrü danışan hekayədir. İçində çox şey var. Sən varsan. Həyat var. O, sənə həm yol göstərir, həm də isti qucaq açır. Sanki bir doğman kimi yaxındır sənə. Onun həsrətinə dözə bilməyənlər yanıb kül olur, yanında olanlar isə dost.

O, bir yoldaşdır. Ən qaranlıq yollarda sənə yol göstərən, səninlə son nəfəsinə kimi yanan ən sadiq dostdur. Susur, amma danışdırır. Dinləyir, ancaq yorulmur. O yanır, mən isə yazıram. Səssiz baxışlarımız birləşir. Görəsən, nə istəyir? Gah yuxarı uzanır, gah da aşağı enir. Nəfəsim toxunanda isə sanki rəqs eyləyir.

Bu gün ilk görüşümüzdür, bir dost, yoldaş kimi. Bu dəfə fərqli gəlmişəm. Sənə başqa baxıram. İndi mənim üçün təkcə otağı aydınlatan bir şam deyilsən.

Öyrənmək istəyirəm: dərindənmi tanıyırsan, yoxsa dərman olmaq üçünmü yanırsan?

Səni hər gecə yenidən tapmaq ümidi ilə…

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(25.06.2025)