Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Biz İranı əsasən siyasi motivlərlə tanıyırıq. Azərbaycanın Güneyinə yiyələnməsi, soydaşlarımızın hüquqlarını pozması, Qarabağ müharibəsində erməniləri dəstəkləməsi, ABŞ kimi dünya nəhəngi ilə kəllə-kəlləyə gəlməsi, nüvə daşıyıcısı olaraq insanlığa təhlükə törətməsi, insan azadlıqlarını boğması və s. və i. 

Təəccüblüdür ki, İran dünyanın ən bahalı ərzağının əsas ixracatçısıdır. Söhbətimiz bu barədə olacaq. 

Euronews kanalından nümayiş etdirilən bir süjet hədsiz marağıma səbəb oldu. Sonradan bu xəbərin dünya saytlarında ən çox tirajlandığının da şahidi oldum. 

Sizcə, ən bahalı qida hesab edilən qara kürü haqqında danışırıq və ixracatçı İranın Rusiya ilə müqayisə edərək üstünlüyü barədə mübahisə etməyə hazırlaşırıq? Sizi məyus etməyə hazıram. Bəli, qara kürü zəngin insanlar üçün bir ərzaq məhsuldur. Ancaq lap zəngin insanlar qara kürü deyil, ağ kürü yeyirlər. 

Ağ kürü qaradan daha bahalıdır və daha dadlıdır. Qaradan daha eksklüzivdir. Və hətta bütün varlı insanlar onun qiymətini  ödəyə bilməzlər, çünki bir kiloqramın dəyəri 25 min dollardan başlayır.

Bəli, İran dünyanın aparıcı ağ kürü istehsalçısıdır. Pilotsuz təyyarələrdən sonra İranın ən qiymətli ixracatı məhz ağ kürüdür. 

Yəqin ağ kürü barədə çox az adam məlumatlıdır. Nədir o? 

Məşhur Beluqa - nərə balığının bir növü qara kürü verir, bunu hamınız bilirsiniz. Ağ kürü, əslində, qara Beluqa kürüsünün bir dəyişikliyidir. Ancaq fərq ondadır ki, onu adi Beluqadan deyil, qeyri-adi ağ rəngdə olan albinos Beluqadan alırlar.

Və kürü də tünd boz deyil, ağ rəngdədir.

Birincisi, albinos Beluqa olduqca nadir balıqdır.

İkincisi, nisbətən gec (digər nərə balığı ilə müqayisədə) kürü verməyə başlayır.

İranın bəxti onda gətirib ki, albinos Beluqalara Xəzərin nə Azərbaycan, nə Rusiya, nə də Qazaxıstan sularında rast gəlməzsən. Yalnız İran ərazisi sayılan Xəzər sularında yaşayan bu nadir balıq İran dövlətinin rəsmən sərvətidir. 

İran ixrac üçün satılan bu nadir kürünün miqdarını ciddi şəkildə kvotalayır, çünki ölkə daxilində qəşəng həyatın zəngin pərəstişkarları var. Hakim molla rejiminin yüksək eşalonu bəh-bəhlə ağ kürü yeyir, eləcə də dünyanın Forbes milyonçuları siyahısında qərarlaşan zəngin əcnənilər bu ləziz təama üstünlük verir. 

Bütün bunlar dünya bazarında inanılmaz dərəcədə az miqdarda ağ kürünün çıxması  ilə nəticələnir (mütəxəssislərin fikrincə, İrandan ildə yalnız 10 kiloqram ağ kürü ixrac olunur). Və buna görə, bu nadir ləzzət üçün yüz qaramlıq bankaya 2500 dollar ödəmək lazım gəlir.

Əgər Bakı zənginlərindən ağ kürü dadanlar varsa, lütfən onin dadını yazıb bizimlə bölüşsünlər. Adlarını açıqlamarıq, narahat olmasınlar. 

Halva-halva deməklə ağız şirin olmaz deyirlər. Amma ağ kürü, ağ kürü deməklə ən azı təsəvvürümüzdə özümüzü ağ adamlar sırasında görə bilərik.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güneydən gələn səslər layihəsində portalımızın Güney Azərbaycan təmsilçisi Əli Çağla bu gün sizləri Məryəm Gözəlinin şeirləri ilə tanış edəcək. 

Məryəm xanım Gözəli 1984-cü ildə Təbriz şəhərində doğulmuşdur. Onun şeirləri güneydə müxtəlif qəzetlərdə, jurnallarda, ədəbi saytlarda dərc edilmişdir.

SEVGİ NƏDİR?

Sevgi nədir, bilirsənmi?!

Quş qanadı, yaz səsidir.

İki ruhun bir ürəkdə,

Çırpınması, əsməsidir.

Sevgi nədir, bilirsənmi?!

Könüllərin coşmasıdır.

Bülbüllərin tər çiçəyə,

Həzin nəğmə qoşmasıdır.

Sevgi nədir, bilirsənmi?!

Odlu yoldur haqqa bağlı.

Sevilənin qəlbi daşdan,

Sevənlərin könlü dağlı.

Sevgi nədir, bilirsənmi?!

Qutsal inam, təməli düz.

Ağlar gözün damcısına,

Sinəsini sərəcək üz.

Sevgi nədir, bilirsənmi?!

Gizli-gizli yada düşmək.

Ya dəlicə bir insanı –

Sevib, yanar oda düşmək.

SƏNSİZ YAŞAMAĞI BACARMAQ

Nədən xatırlasın, nəyi ağlasın?!

Arzusu heç olan bəlalı könlüm.

Əlini üzəndən, ayağa düşdü,

Çılğınca vurğunun olalı könlüm.

Ürəyimdə sənsiz illər ötüşəm,

Yaradır, həsrətdir, bəlkə də nifrət.

Məndən uzaq, səndən yaxın bir dünya,

Titrədir qəlbimi, qopur qiyamət.

Bitsin bu həsrətin kabusu, yetər

Sənsiz yaşamağı bacaram gərək.

Artıq öz qaydıma qalmalıyam mən,

Mənsiz ürəyində qalsa da ürək.

Bu sevgim yadına düşər, ağlarsan,

Məzarda gözümə torpaq atanda.

Əlin əllərimi istər, yetişməz

Soyuq torpaqların altda yatanda.

QADIN

Ürəyi içinə uçan ay qadın,

Nə üçün həsrətə könlünü verdin?

Həyat öz qəmini daşısa bəsdir,

Köçəcək özünlə məzara dərdin.

Dərdini kim qanıb başa düşəcək?

Bütün hesabını həyatdan ayır.

Xalların gözünlə əkiz doğulub,

Hörüyünə qəmli gecə oxşayır.

Yanan ürəyini söndürmək üçün,

Yalnız gözlərindən pay ummalısan.

Haqsızlar qarşında halal haqqına,

Çarasız-çarasız göz yummalısan.

Yanıb-yaxılıbsan yanar odlara,

Gülməz dodaqların, açılmaz eynin.

Ümidsiz yaşayıb düşdün ayaqdan,

Dolubdur qaranlıq sabahla beynin.

HEÇ İŞİN GƏLMƏDİ XOŞUMA DÜNYA

Xəyalında sitəm, ürəyində kin,

Unutdun şərəfi, arını yedin,

Həyatın ağ günün, qəlbin sevincin,

Ömrümdən, günümdən daşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

Göz etdin gözünə yaman gözlünü,

Xalqa hakim etdin acı sözlünü,

Üzünə, üz tutdun hər min üzlünü,

Üzümdən arımı qaşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

Haq söz boyaxlanıb satıldı əldə,

Qananlar boğuldu gözündə seldə,

Elin ağır yükü yer saldı beldə,

Yığdın nə dərd varsa başıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

Üzün min üz görüb, hər işin oyun,

Nə zatın bəllidir, nə də ki, soyun

Yasa qərq eyledin çox igid toyun,

Ağını caladın aşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

Dilim həsrət qaldı dadlı dadlara,

Varlığım alışdı, yandı odlara,

Vətən oğulların əydin yadlara,

Baxmadın gözümdə yaşıma dünya;

Heç işin gəlmədi xoşuma dünya.

QİSAS

Ürəyim dağ, gözüm bulud,

Güləm, şaxta kəsir məni.

Duy məni sən təbiətdən,

Dinlə, lalə əsir məni.

Hər insanın həyatının,

Bənzəri var təbiətə.

Sanki mənəm sarı yarpaq,

Pay olmuşam bu dəhşətə.

Dondurduqca buzu şaxta,

Daş ürəklər gözdən keçir.

Arı güldən şəhd əmən tək,

Qanımı bu yaşam içir.

Gülüşlərim yaz çiçəyi,

Göz yaşlarım gül üstə nəm.

Həyat gündür, ömrümsə qar,

Gün dəydikcə yanır sinəm.

Şimşəklərdir hönkürməyim,

Ağlayarkən için çalar.

Xəzan mənim yaşamımdır,

Qisasını yazdan alar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.09.2023)

Bu dəfə " Cümə günü Əbülfətqızının 10 sualı ilə" rubrikasının qonağı  gənclər tərəfindən  çox sevilən yaradıcımız Habil Yaşardır.

Xoş gördük, Habil bəy. Əminəm ki, suallarımıza verdiyiniz cavablar maraqlı və mənalı kitab kimi xoş təəssürat yaradacaq. Beləliklə, birinci sualımız özünü çatdırdı.

1)Habil bəyin fikrincə, insan təbiətinin ən  faciəvi məqamı nədir?

Nadanlıq...

2)Habil Yaşarın  Xəzərə üz tutub: 

"  Bəlkə, mən özüm anlaşılmazam" - dediyi məqamlar çoxmu olur?

 Şübhəsiz... Hər kəs kimi, mən də öz daxilimi daha yaxşı bildiyimdən ziddiyyətlərlə dolu olduğumu düşünürəm. Bir sıra ziddiyətli fikirlərim yaradıcılığımda da öz əksini tapmışdır. Məsələn:

              Hər kəsin özünün öz düşüncəsi,

              Heç kəsin qəlbini oxumaq olmur.

              Mənim ürəyimdə hər kəsə yer var,

              Bəlkə də, içində yaşamaq olmur.

 Hətta həyatda nikbin insan olsam belə adımın mənası “kədər, qəm” mənasını ifadə edir. Amma bu uyğunsuzluqlar məndə heç bir mənfi aura yaratmır. Əksinə, daha çox öyrənməyə, daha dərindən araşdırmağa sövq edir. Burada da bir hikmət olduğu qənaətindəyəm. Unutmayaq ki, kainatın sirrini anlamağa çalışan insan hələ özünün kim olduğunu, nə üçün yaradıldığını dərk eləmək iqtidarında deyil. Ali məqsədlərdən danışırıq, ancaq bəşəriyyətin arzuolunan məqama çatmasına hələ çox var və bəlkə də, bu arzular hər zaman arzu olaraq da qalacaqdır... 

3)Franklin söyləyib ki: " Ağıllı kimdir?

- Başqalarından öyrənə bilən.

- Güclü kimdir?

- Öz istəklərini idarə edən.

- Varlı kimdir?

-Malik olduqları ilə kifayətlənən.

- Bütün bu xüsusiyyətləri özündə cəmləşdirən kimdir?

-Heç kim."

Bəs Habil bəy bu fikrə nə deyər?  Bu üç xarakteri daşıyan insan yoxdur?

Tarixdə xeyli sayda görkəmli şəxsiyyətlər olub və olacaq. Amma bütün bunlara baxmayaraq bəşəriyyət hələ də bir xilaskar axtarışındadır. Bir Çin atalar sözünü xatırlatmaq yerinə düşər, Ülviyyə xanım: “Dünyada iki qüsursuz insan var: Biri ölüb, biri doğulmayıb”.

4) " Yeddinci ayın yeddisi”nin Nihatı zamanı rənglərdə tutub saxlaya bildimi?

Zənnimcə, o bunu bacarmışdır…

5) Bütün insanlar yalançı olmasa da, bütün yalanlar insanlara aiddir. ( Habil Yaşar)

Habil bəy, qarşınızdakı insanın yalançı olub-olmadığını müəyyənləşdirməyə ehtiyac olsa, gözlərinə baxarsınız, yoxsa, sözlərinə?

 Bəzən elə məqamlar olur ki, hətta deyərdim çox zaman, qarşımdakı şəxsin nə demək istədiyini sözlərə ehtiyac duymadan gözlərindən oxumağı bacarıram. İntuisiyamın çox güclü olduğunu söyləyə bilərəm.

6)" Uçub  gedən hər bir şey geri dönər, amma tam da onlarsız yaşamağı öyrəndiyiniz zaman." ( Jose Saramago)

Habil bəy, vaxtsız qəlb evini tərk edənləri məyus halda geri dönərkən gördükdə  diliniz nə söyləyir?

"Demişdim  qayıdacaqsan, amma  gözlərim artıq sənə bağlı" yoxsa,  " Sən heç getmədin ki"?

Öncə qeyd edim ki, Jose Saramaqo ən çox sevdiyim, ruhuma ən yaxın yazıçılardan biridir. O ki, qaldı, cavaba, hər nə qədər çətin olsa da, bütün iradəmi toplayaraq "Demişdim  qayıdacaqsan, amma  gözlərim artıq sənə bağlı" söyləməyi üstün tutaram. Ürəyimdə yeri olmayan birini gözlərim görsə, nəyə yarar…

7)F. Dostoyevski " Karamazov Qardaşları" əsərində: " Bəzən insanların " vəhşi kimi" qəddar olduğundan danışılıt, ancaq bu, çox ədalətsizdir və heyvanları təhqir etməkdir."- söyləmişdir.

Habil bəy,  bəzi insanların mərhəmətdən uzaq düşmələrinin səbəbi, sizcə, nədən qaynaqlanır?

 İnsanların mərhəmətdən uzaq düşmələrinin bir çox səbəbləri vardır. Uşaqlıqdan bu hiss onlara gözəl tərbiyə, təhsil və ya elmlə mütləq aşılanmalıdır. Eyni zamanda ətraf mühitin də çox böyük təsiri olduğunu qeyd etməliyəm. Vaxtında müəyyən tədbirlər görülməsə, mərhəmət hissindən yoxsul insanların sayının xeyli artacağını düşünürəm və çox təəssüf ki, bu say getdikcə artmaqdadır. 

8).Habil Yaşarın hansı şeirindən bir parça söyləyə bilərsiniz?

Səni itirirəm nur, işıq kimi,

Yerinə qaranlıq doğur içimdə.

Yuxular o qədər qarışıq düşüb,

Hər kəs bir-birini boğur içimdə.

9) Danışan çox ağız, amma düşünən çox az baş var.( Viktor Hüqo)

Siz çoxdanışan boşbaşlara məktub yazsaydınız, ən təsirli cümləniz nə olardı?

Beyinsizlikdən usanmadınızmı?

10) Şeirləriniz nəsrinizlə yola gedirmi, hansı daha çox, "mənəm-mənəm" deyir?

Hər biri mənim üçün əzizdir, doğmadır. Gözləriniz arasında ayrı-seçkilik edə bilməzsiniz. Amma bir şeyi etiraf etməliyəm ki, son zamanlar nəsrə daha çox mübtəla olmuşam. Bunun da bir çox səbəbləri vardır. O səbəblərdən ən mühümü tədqiqat işlərimlə bağlıdır. Tədqiqatların oxucuya nəsr diliylə çatdırılması daha məqsədəuyğundur. Şeirlərimsə daha çox ruhumun təzahürləridir…

Dəyərli Habil bəy, hansı sualımızı daha çox bəyəndiniz?

Hər bir sualınız odluqca dəyərli və düşündürücüdür, Ülviyyə xanım. Seçim etmək çox çətin olsa da, ikinci sualınızı daha çox bəyəndim deyə bilərəm. 

Rubrikamızda iştirak etdiyiniz üçün Sizə minnətdarıq, yaradıcılığınızda bol-bol uğurlar diləyirik.

Mən də sizə, həmçinin bütün yaradıcı heyətə öz dərin təşəkkürümü bildirir, uğurlar arzulayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(29.09.2023)

Millət vəkili Qənirə Paşayeva bu gün müalicə olunduğu Mərkəzi Klinik Xəstəxananın reanimasiya şöbəsində vəfat edib.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı xəbər verir ki, naməlum mənşəli hipotonik vəziyyət diaqnozu qoyulan Qənirə Paşayevanın səhhətindəki kritik durumla əlaqədar Mərkəzi Klinik Xəstəxananın həkim personalı və Türkiyədən cəlb edilmiş həkim mütəxəssislər tərəfindən görülmüş bütün zəruri tədbirlərə baxmayaraq millət vəkilinin həyatını xilas etmək mümkün olmayıb.

Millət vəkili səhhətində yaranmış ciddi problemlərlə əlaqədar sentyabrın 23-dən Mərkəzi Klinik Xəstəxananın reanimasiya şöbəsinə yerləşdirilmişdi.

Allah rəhmət eləsin!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.09.2023)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Qiraət saatında Adəm İsmayıl Bakuvinin “Məhşər divanı, yaxud yalanın 17 anı” sənədli romanının dərci davam edir. Roman erməni millətindən olan bəşəriyyət canilərinin utopik məhkəməsindən bəhs edir. Onu nəinki oxumaq, hətta ən maraqlı faktları yaymaq, təbliğ etmək lazımdır.

29-CU DƏRC

Gənc hakim çıxışına davam etdi:

-Məsələnin ciddiliyi Azərbaycanın qanunverici orqanı olan Milli Məclisinin nümayəndə heyətinin səyləri nəticəsində Avropa Şurası Parlament Assambleyasının sessiyasına «Azərbaycan mədəni irsinin qəsbi və dağıdılması» sənədi şəklində təqdim də edilib, Milli Məclisin «Azərbaycan mədəni sərvətlərinin dağıdılması və mənimsənilməsi ilə əlaqədar» adlı Bəyanatında da öz əksini tapıb. Qeyd olunub ki, «Böyük Ermənistan» xülyası ilə yaşayanlar tərəfindən oğurlanmış Azərbaycan xalqına məxsus təzahürlər də «böyük erməni mədəniyyətinin» dəlilləri kimi göstərilir. Konkret olaraq, Azərbaycanın Əqli Mülkiyyət üzrə Dövlət Agentliyi xalqın folklor nümunələrinin bir neçə mənimsənilmə və oğurluq mərhələsini sistemləşdirmişdir ki, mən diktorlardan xahiş edərdim, həmin sənədi Divan üzvləri və auditoriya üçün oxusunlar.

Bir xanım diktor tribunaya keçib sənədi oxumağa başladı:

-Salam, dəyərli Divan heyəti, salam, dəyərli tamaşaçılar. Sizə paylanan materiallarda çoxlu təkzibedilməz faktlar var ki, qədim dövrlərdən gələn Azərbaycanın Daş-balıq, Daş-qoç, Daş-at abidələrini özününküləşdirən, qədim Alban torpaqlarını və abidələrini «Şərqi Ermənistan» ərazisinə çevirmək istəyən erməni saxtakarları Azərbaycan tarixinin xristianlıq dövrünün kilsələrini, stella və xaçdaşlarını, nişan-daşları və başdaşlarını və bunlarda həkk olunmuş milli dekoru, habelə digər maddi abıdələri də mənimsəmişlər. Bunlarla yanaşı, qədim dövr tarixçiləri Musa Kalanqatlının «Alban tarixi»ni, Karakos Gəncəlinin «Tarix»ini, Muxtar Kosanın «Alban xronikası»nı və «Adət hüququ»na aid Qaydalarını da erməniləşdirmişlər. Hətta qədim türk kökündən gələn, Gəmiqaya yazıları ilə səsləşən alban əlifbası və yazısını belə alban dilini bilməyən erməni Mesrop Maştosun adına bağlamışlar.

İş ondadır ki, Azərbaycan xalqından mənimsəmə və oğurluqlar zaman – zaman ermənilərin öz dili ilə də etiraf olunub. Məsələn, məşhur erməni yazıçısı Xaçatur Abovyan “Ermənistan yaraları” adlı əsərində yazıb: «Türkü lənətə gəlsin, amma onun dili Tanrı xeyir-duası görmüşdür», «Bizim dilimiz ən azı 50 faiz türk və fars sözlərindən ibarətdir», «Hər hansı bir təntənəli toplantı və ya toy olarsa, biz türkcə oxuyuruq», «Bızım dilə Azərbaycan dili o qədər daxil olub ki, nəğmələr, şerlər, atalar sözləri türk dilində səslənirdi».

Ermənilərin türkdən mədəniyyət işğal etməsi faktını hətta xarici şəxsiyyətlər də etiraf etmişlər. Rus Bestujev-Marlinski və alman Haksthauzen yazıblar: «Ermənilər erməni dilində yox, tatar (türk) dilində mahnı qoşurlar», «Ən məhşur erməni şairləri öz əsərlərini yaymaq üçün həmişə türk dilində yazırlar”, «Bu dil ilə bütün Asiyanı başdan-başa dolaşmaq olar” və s.

 Haqverdiyanlar, Ağayanlar və digər erməni mədəniyyət xadimləri 19-cu əsrin ikinci yarısında «Əsli və Kərəm», «Şah İsmayıl», «Aşıq Qərib», «Koroğlu» kimi olduqca məşhur Azərbaycan dastanlarını da erməniləşdirməyə çalışmış, onların mənəvi rəhbərliyi və yalan təqdimatları nəticəsində Fridrix fon Bodenştedt kimi əcnəbi tədqiqatçılar Azərbaycan folklorunun atalar sözlərini, nağıllarını Avropaya erməni nümunələri kimi tanıtmışlar. Həmin Abovyan və Aqayan kimi erməni ədibləri “ermənilərin mahnılarla qarışıq dastanları yoxdur, bunlar ancaq türkcədir», deyə-deyə, Azərbaycanın aşıq musiqisini erməni «aşıqların - «hüsanların» (türkün “ozan” sözündən gəlir) ifasında özlərinin musiqi nümunələrinə çevirmişlər. Halbuki, bəllidir ki, ermənilərin baş aşığı sayılan Sayat Nova başda olmaqla 400-dən artıq erməni aşığı şerlərini Azərbaycan dilində yaradaraq, Azərbaycan dastanlarını Azərbaycan musiqisinin müşahidəsi ilə Ermənistan ərazisində yayırdılar.

Gənc hakim diktor mətninə ara verdirib özü düşündüyü bir improvizasiyanı elan etdi. Erməni aşığı Sayat Novanın qiyafəsində bir aktyor səhnəyə çıxıb əlindəki kamançanı sınəsinə sıxıb ifa elədi, sonra azərbaycanca söylədi:

-Məclisimizdə nəinki türkçə yazıb-yaradan, həm də islam dininə sitayiş edən erməni aşıqlarımız çıxış edəcəklər. Ələvi-bektaşilik cərəyanının mahir söz ustalarından biri olan erməni aşığı Yeksani Türkiyə irfani ədəbiyyatının bir sıra gözəl nümunələrinin müəllifidir. Buyurub bir neçə kəlmə səsləndirsin.

Əlində saz, başında şiş papaq bir aktyor aşıq Yeksani obrazında çıxıb saz çala-çala bu bəndi söylədi:

İstəməm aləmdə qeyri-meyvəni

Dadına doyulmaz balımdır Əli.

İstəməm dünyayı versələr dahi

Qoxlasam sünbülü gülümdür Əli.

Yeksaniyəm, necə düşdüm dərdinə

Qərq oldu vücudum çilə bəndinə

Solmaz oldu könül kəndi-kəndinə

Söylər dəhanımda dilimdir Əli.

        Ardınca Sayat Nova obrazı səhnəyə başqa bir erməni aşığı obrazını dəvət etdi:

       -Əsl adı «Movses» olan, ələvilik dini cərəyanına qoşulduqdan sonra isə «Haqqı» təxəllüsünü götürən digər erməni saz və söz ustası da irfani şeirləri ilə təriqət içərisində böyük populyarlıq qazanmış, türk-islam düşüncəsinə uyğun sufi həyat tərzi sürmüşdür. İndi də onu dinləyək.

      Digər aşıq obrazı da saz çala-çala şeir söyləməyə başladı:

Haqqa çağırır yaradan Qəni,

Dərdlərin, dərdlilərin dərmanı,

Bundan sonra çox sürərik dövranı

Yetiş Allah, ya Məhəmməd, ya Əli!

Tamaşaçılar səhnəni çox bəyəndilər, alqışladılar, diktor mətni davam etdirildi:

-Uzun illər Azərbaycan xalqının iradəsindən asılı olmayaraq bu oğurluq faktlarının üstündən sükutla keçilmiş, istər Çar Rusiyası zamanında, istərsə də sovet dövründə folklor nümunələrinin və müəllif əsərlərinin oxşarlığını, hətta eyniyyət təşkil etməsini yaxın coğrafi məkanda yaşamaqla, iqtisadi, sosial-siyası münasibətlərlə izah etmişlər. XX əsrin 80-cı illərində erməni tədqiqatçıları Təhməzyan, Sigsiyan və başqalarının «çalışmaları» nəticəsində saxtakarlıqla dolu «böyük erməni» mədəniyyəti röyası yaradılmışdır. Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin «Xosrov və Şirin» poemasında Şirinin milliyətcə erməni şəhzadəsi olması, Xosrov Pərvizin saray musiqiçilərinin rəhbəri Sərkeşin Sarkis olması barədə, hətta dünyaşöhrətli tədqiqatçı olan Bertelsi təhrif etməklə «araşdırmalar» aparılmışdır və ümumiyyətlə Ermənistanı mədəniyyət beşiyinə çevirmək üçün erməni mədəniyyətinin bütün Şərq xalqlarına təsiri barədə nağıllar belə uydurulmuşdur. Qəribədir ki, kəskin etirazlarına baxmayaraq, ermənilərin öz musiqilərində istifadə etdikləri musiqi alətlərinın belə adları türkcədir: saz, səntur, kaman, bağlama və s. Onlar utanıb çəkinmədən bu musiqi alətlərini də öz adlarına yazırlar. Erməni tədqiqatçısı Brutyanın «Erməni muğam ifaçıları Bakı və Şuşadan çıxmışlar» etirafına baxmayaraq, hazırkı dövrün bir sıra erməni musiqişünasları, o cümlədən Brutyan özü “ermənilərin orta əsrlərdə muğamın inkişafındakı rolun”dan danışır, avantüraya əl ataraq muğamın kökünü erməni monodiya musiqisınə bağlamağa cəhd göstərirlər.

Xanım diktoru əvəz edən digər xanım diktor oxunuşu davam etdirdi:

-Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun məşhur «Arşın mal alan» operasını oğurlayan ermənilər əsl müəllif dünya ictimaiyyətinə sübut olunandan sonra, 80-ci illərdə radio və TV vasitəsilə SSRİ hüdudlarında tanınmış  erməni bəstəkarı A.Babacanyanın vasitəsi ilə yenidən Üzeyir Hacıbəyova basqı etmiş, bu dəfə onun iki komediyasını Qarabağın hansısa erməni kəndinin melodiyaları kimi təqdim etmişdilər.

Tarixlərini iki min il yarımdan çox hesab edən ermənilər, ən qədim mədəniyyətə, o cümlədən folklorun mühüm bir hissəsi olan atalar sözlərinə malik olmaları ilə qürurlanırlar. Onlar 1967-ci ildə SSRİ EA-sının «Elm» nəşriyyatı vasitəsilə oğurlanmış Azərbaycan atalar sözlərini «Armyanskiy folklor» adı altında təqdim etmişlər. Halbuki, dərhal nəzərə çarpırdı ki, bu məsəllərin erməni dili ilə bağlılığı yoxdur. Çünki məsəl yarandığı xalqın dilində poetik forması, anonim və antonim sözlərin dərin məna çalarlığının müqayisəsi ilə seçilir, tərcümə olunduğu dildə isə informasiya yüklü adi cümlə formasında olur. Fikir verin, kitabda verilmiş rusca «Senu zolota znaet tolko yuvelir» məsəli erməni dilində də adi tərcümə xarakteri daşıyır, amma azərbaycanca «Zər qədrini zərgər bilər» şəklində - zər və zərgər sözlərinin poetik rədifliyi ilə zövq oxşayır.

Bu izah publikanın çox xoşuna gəldi, onlar bunu alqışlarla büruzə verdilər. Diktor alqışların bitməsini gözləyib mətn oxunuşunu davam etdirdi:

-Azərbaycan tərəfi ermənilərin məntiqə sığışmayan aşağıdakı uydurmalarından da Divana şikayətçı düşüb ki, bunlar da erməni oğurluğunun və plagiatının ana xəttini təşkil edir: Azıx, Qobustan, Gəmiqaya - bu adlar Azərbaycanın müxtəlif regionlarına: Qarabağ, Şirvan və Naxçıvana aid qədim mədəniyyətin parlaq nümunələridir. Məsələn, Gəmiqayadakı daş təsvirləri qədim Naxçıvanda e.ə. IV-I minilliklərdə yaşayan azərbaycanlıların, onların türk köklü ulu babalarının həyat tərzini, məşğuliyyətini, məişətini, dini və kosmoloji görüşlərini, totemlərini, mənəvi mədəniyyətini əks edən təsvirlərdir. Bunlar Qobustan təsvirlərinə (15-10 minilliklər e.ə.), habelə hazırda erməni işğalı altında olan Kəlbəcər qaya rəsmlərinə uyğundur. Bütün bunlar Azərbaycanın maddi və qeyri-maddi mədəni irsinin inciləridir. Lakin, erməni Ayvazyan Rusiya mətbu orqanlarında bunların ermənilərə məxsus olmasını çox canfəşanlıqla isbat eləməyə çalışıb. Yeganə «sübutu» isə ondan ibarət olub ki, erməni xalqı qədim xalqdır və yalnız hayklar bu gözəllikləri yaratmağa qadirdirlər. “Gəmiqaya Nuh gəmisinin təsviri kimi yalnız ermənilərin ola bilər” deyən ermənilərin “Noyev kovçaq” sərsəmləməsini kim eşitməyib ki?

Xanım diktorlar yenidən yerdəyişmə etdilər:

-Azərbaycanın ermənilər tərəfindən işğal olunmuş ərazisində yerləşən Azıx mağarasında ibtidai insan - «azıxantrop»un kəşf edilməsi, qədim mədəniyyətin bəşəriyyətə çatdırılması erməniləri sakit qoymur. Mkrtıçyan soyadlı başqa bir erməni tədqiqatçı bütün bunları erməni mədəniyyətinin kökləri elan edir, onun «sübutu» isə bundan ibarətdir ki, erməni dilində «turş üzüm» «azox» kimi səslənir və bu səbəbdən də mağaranın və ibtidai insanın adları Azox və azoxantropdan təhrif edilərək Azıx və azıxantrop olmuşlar..

Başqa bir mənimsəmə faktı: «Kitabı Dədə Qorqud» abidəsi Azərbaycanın, ümumən türkçülüyün nadir eposudur. Yunanlar Homer poemalarını yunan eposunun inciləri kimi, almanlar «Nibelunqlar haqqında mahnı»nı, fransızlar «Roland haqqında mahnı»nı, ruslar «Bılinaları»nı qoruduğu kimi, türklər də «Dədə Qorqud»u türk xalqının qəhrəmanlıq abidəsi kimi əsrlərdən – əsrlərə keçirib bugünki nəsillərə çatdırıblar. Lakin ermənilər heç bir sübut və dəlil gətirmədən bu eposun erməni təəssüratı altında yazılması kimi fitnəkar mülahizələrini dərc etdirirlər və eposun bir hissəsinə öz müəlliflik möhürlərini vurmaq istəyirlər.

Növbəti mənimsəməyə cəhd faktı: ermənilər Azərbaycanın Eldəniz hökmdarlarının sifarişi ilə məşhur memar Əcəmi Naxçıvaninin yaratdığı «Möminə Xatun» abidəsini də erməniləşdirməyə cəhdlər göstəriblər. Xaçaturyan soyadlı erməni memar bu xatirə kompleksində «erməni memarlıq üslubu» hiss olunduğunu bəyan edib. Ümumən, ermənilər tarixən Azərbaycan mədəniyyətinin saxtalaşdı- rılması, kontafaksiyası və mənimsəməsı niyyətləri güdərək erməniləşdirmə xəttini götürüblər.

(Davamı var)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.09.2023)

Leyla Səfərova, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Çar rusiyası və Sovetlər Birliyi dövründə ikiyə ayrılan Qaraçay-Malkar türkləri hal-hazırda Rusiya Federasiyasına bağlı Qaraçay-Çərkəz Muxtar Cümhuriyyəti, Kabarda-Balkar Muxtar Cümhuriyyətində məskundular. Elbrus dağının şərq və qərb hissəsindəki yüksək dağlıq vadilərində yaşayırlar. Əhali sayları son dövrün sayımına görə 223 min qədərdir. Bunların 202 min nəfəri Rusiya Federasiyasında yaşayır. Türkiyənin Konya, Əskişəhir, İstanbul, Kaysəri, Afyon şəhərlərində üç mindən artıq Qaraçay türkü məskundur. Qaraçay-Malkar türkləri tarix boyu buralarda hakimiyyət qurmuş Kimmer, Saka, Hun, Bolqar, Alan, Bolqar və Qıpçaq türklərinin minlərlə il çəkən etnik yöndən qaynayıb qarışmasından törəyib. 1960-1962-ci illərdə Qaraçayın qədim Xumara şəhərində arxeoloji qazıntıları aparıldıqda runik əlifbaya oxşar yazılı daşlar tapılıb. 1877-1878-ci illərində gedən Osmanlı-Rus hərbinin başlamasından qısa bir müddət sonra Qafqazyada ruslara qarşı üsyan başlayıb, ancaq Osmanlının məğlubiyyəti ilə ruslar bu üsyanı qanla yatırdıb. 

1905-ci ildə yaranan Rus-Yapon müharibəsində Rusiyanın məğlubiyyəti ilə boyunduruq altındakı xalqlar öz müstəqilliklərini düşünməyə başlayıb. Lenin və Stalin 2 Noyabr 1917-ci il tarixində yaydıqları bəyaniyyədə Çar Rusiyasına tabe xalqların öz müstəqil dövlətlərini azadca yarada biləcəyini qəbul edib. 3 May 1917-ci il tarixində Qafqaz xalqları Tərək-Kala (Vladiqafqaz) şəhərində bir qurultay keçirərək “Birləşik Qüzey Qafqazya və Dağıstan Dağlıları Birliyi Mərkəzi Komitəsi”ni yaradıb. Həmin ilin Sentyabr ayının 18-i günü yerli xalqlar Andi qəsəbəsində ikinci bir qurultay toplayıb və 20 Noyabr 1917-ci ildə Rusiyadan ayrılaraq müstəqil dövlətlərini yaratdıqlarını elan edib. Osmanlı hökuməti ilə aparılan müzakirələrdən sonra 11 May 1918-ci il tarixində Qüzey Qafqazyanın müstəqil bir dövlət olduğu bir nota ilə qərb dövlətlərinə çatdırılıb. Ancaq Rusiya daxilində Bolşevik İnqilabını gerçəkləşdirən kommunistlər hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra verdikləri sözü unudub, 1921-ci ildə müstəqil Qüzey Qafqazya Cümhuriyyətini tənəzzülə uğradıb. Qaraçaylı general  Mirzakul Kırımşavhal rəhbərliyindəki Qaraçay-Malkar ordusu beş ay boyunca Bolşeviklərə qan uddurub, ancaq hiyləyə başvuran bolşeviklər Qaraçay-Malkar türklərinə ani basqın verərək müqavimətlərini sındırıblar və başda ziyalılar olmaqla zabitlərinin tamamını güllələyiblər.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(28.09.2023)