Sumqayıt- 75 layihəsi çərçivəsində Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Sumqayıt bölməsi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının birgə "Tanınmış qələm adamları" layihəsinin bu günkü qonağı AYB Sumqayıt bölməsinin nəzdində fəaliyyət göstərən "Turan" ədəbi məclisinin həmsədri, şair- publisist, yazıçı-tərcüməçi Rəfiqə Şəmsdir.

Layihəni AYB Sumqayıt bölməsinin sədri Gülnarə Cəmaləddin təqdim edir. 

-Necəsiz,Rəfiqə xanım?

-Təşəkkür edirəm. Allah deyib durmuşuq.

-Bu il Sumqayıtımızın 75 yaşı tamam oldu. Sizin bu şəhərin təhsil sistemində gördüyünüz işlər, qazandığınız nailiyyətlər danılmazdır. Bunu necə bacardınız?

-Mən Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunun filologiya fakultəsinə ən yüksək balla daxil olub, əla qiymətlərlə bitirmişəm. Ölkənin ən savadlı elm adamlarından- F.Qasımzadə, İ.Şıxlı, Ə.Dəmirçizadə, A.Qurbanov, X.Məmmədov kimi dünyaşöhrətli akademik və yazıçılardan dərs almışam. Bu şəhərə 1974- cü ildə təyinatla qərib qonaq kimi Bakıdan gəlmişəm. Təhsil aldığım müəllimlərimin sayəsində elmin bütün sirrlərinə yiyələnmişəm və aldığım bilgiləri şagirdlərimin beyninə köçürmüşəm. Pak və təmiz əqidəylə xidmət edib, yaşamışam. Şagirdlərimin mənə olan sevgisi, inamı durur böyük uğurlarımın kökündə. Onlarla apardığım rəngarəng tədbirlərin müsbət  nəticəsi Təhsil Nazirliyinin yuxarı səlahiyyətli şəxslərinin diqqətini çəkmiş və əməyim dönə -dönə Fəxri fərman və diplomlara layiq görülmüşdür. Bir sözlə bütün uğurların qarantı kimi zəhmət və vicdanı görürəm. İş təcrübəmi Sumqayıt məktəblərində yaydılar. Məsul vəzifələrə irəli çəkildim. Sumqayıt Təhsil Şöbəsinin inspektoru kimi Moskva, Ukrayna məktəblərinin iş təcrübəsini, müsbət ənənələrini Sumqayıt məktəblərinə gətirib, təhsildə böyük uğurlara imza atdıq.

-Siz həm də AYB Sumqayıt bölməsində fəaliyyət göstərən "Turan" ədəbi məclisinin həmsədrisiniz. Hansı işləri görmüsünüz?

-Mən təhsil sektorunda işləməklə yanaşı bədii yaradıcılıqla da məşğul olurdum. Respublika, Sumqayıt mətbuatında gedən yazılarımla tanınırdım. AYB Sumqayıt bölməsinin sabiq sədri Sabir Sarvanın əlinə kitablarım hardansa keçmişdi, şeirlərimi oxumuşdu. Məni yanına çağırdı. Mənim AYB üzvlüyünə namizədliyimi irəli sürdü. Mən tərəddüd etsəm də, o, öz fikrində israrlı idi. Beləliklə, mən bölmə yarananda AYB- yə üzv seçilən ilklərdənəm. Bölmə yaranandan bölmənin nəzdində ədəbi dərnəklər fəaliyyət göstərirdi. O, mənə "Zərif " qadın ədəbi məclisinin sədri olmağı təklif etdi. Bu dəfə dinmədim. Bildim ki, faydası olmayacaq. Xeyli işlər gördük. Sonra " Turan" ədəbi məclisinin sədri olmağı mənə təklif etdi. Biz " Turan" ədəbi məclisi üzvlərinin əsərlərini mətbuatda, almanaxlarda çap etdirir, onların ad günlərini, kitab təqdimatlarını keçirir, məktəblərdə görüşlərini təşkil edirdik. Pandemiya dövrü bəzi məhdudiyyətlər qoyulsa da, tədbirlər onlayn şəkildə keçirilirdi.

Hazırda AYB Sumqayıt bölməsində demək olar ki, yeni "era" başlayıb. Mərhum şair Sabir Sarvanın işini davam etdirən, arzularını gerçəkləşdirməyə çalışan yeni sədr Gülnarə Cəmaləddin böyük masştablı tədbirlərə start verib, böyük uğurlara gedən yoldadır.

-Siz Sovet dövrünün insanısınız. O dövrün adamları elə bil alayı cür idi. İstər təhsilə, elmə, insanlığa, şeirə, poeziyaya münasibət tamamilə fərqli idi, razılaşırsınız?

-Bəli. Bunun səbəbini mən dünyada gedən siyasi, iqtisadi proseslərin dəyişməsində, SSRİ-nin dağılması, milli dəyərlərin Avropa dəyərləri ilə qovuşması, ölkədən xaricə böyük axın, təhsilimizin qarışıq bir dönəm yaşaması, eləcə də intellekt makinalarının, texnologiyanın düzgün istiqamətləndirilməməsi və s. sahələrdə görürəm.

Milli dəyərlər sistemini işə salmaq, öz milli adət- ənənlərimizə dəyər vermək, dərsliklərdə ciddi dəyişikliklər etməklə biz bu halların qarşısını almağa çalışmalıyıq.

Humanist qanunlarla yanaşı, müəyyən qadağalara da yer verməyi bacarmalıyıq.

Müəllim- valideyn münasibətlərinə əl gəzdirilməliyik. Müəllimin  nüfuzunu qorumalıyıq.

 -İnsan yoxdan yoxa çəkilən ən ali varlıqdı. Və bunu bilə- bilə pislikdən də əl çəkmir. Sizcə niyə?

-Bəzən elə suallar olur ki, onların cavabı da elə özü qədər güclü olur. Yoxdan var olan insan yaradanın möcüzəsidir. Varlığı mümkün insanın yoxluğu da elə Onun möcüzəsidir.

Bir gün yoxa çıxacağını bilən insan dünyadan ikiəlli yapışmaqla uşaqcasına ömrünün uzanacağına ümid edir.

 -Adamlarla ara məsafəniz nə qədərdir?

-Ara məsafə saxlamaq əslində insanlardan ehtiyatlanmaq, onlara güvənməməyin doğurduğu xofdur. Məncə əvvəl insanları yaxına buraxmaq, onların yaxşı və pis keyfiyyətlərini öyrənib, imkan daxilində onların islah olunmasına yardım etmək lazımdır. Əgər islahedilməzdisə, o zaman məsafə saxlamaq haqqında düşünməyə dəyər.

 -Hər kəslə səmimi olmaq mümkündür?

-Əslində səmimiyyət insanları bir-birinə yaxınlaşdıran, dərdini, acısını bölmək imkanı verən insani hissdir. Lakin içinizdə "gün üzünə" çıxarılması mümkün olmayan sirrləriniz varsa, səmimiyyətə sədd qoyun. Əks halda doğulduğunuza peşman ola bilərsiniz.

-Sizinçün dünyanın başlanğıc nöqtəsi  və son ucu?

-Mənim üçün həyatın başlanğıcı ilk dəfə anamın üzünü gördüyüm andır. Son ucu isə hər şeydən əl üzüb, dünyaya arxa çevirdiyim andır.

-Alın yazısına inanırsız? Alnımıza yazılanları oxuya bilsəydik görəsən nə baş verərdi?

-Əlbəttə! İnsanın bütün cismi Allah sözüylə yazılıb, amma alnında Allah sözü yox, onun bəndəsinə verdiyi qədər- tale yazılıb. Alın Onun möhürüylə möhürlənibsə, Onun yazdığını yaşamağa məhkumuq.

İnsan xərçəng xəstəliyinə tutulanda öləcəyini bilir, çarəsizliyini də bilir, qədərdən qaçılmaz olduğunu dərk edib dözür. Alnımıza nə yazıldığını bilsəydik də yenə  dözəcəkdik, mənə elə gəlir.

-Sevgiyə inanırsız?

-Sevgiyə inamım birmənalı deyil. Bunun izahı uzun məsələdir. Amma az da olsa inamım var. Sevgi hörmətə çevriləndə, hər iki hiss culğaşıb, ilahi eşq yox sevgi yarada bilir.

"Məndə Məcnundan füzun aşiqliq istedadı var, Aşiqi- sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var” misraları artıq arxivə çevrilmək üzrədir. Az olana da qane olmaq gərək.

-Təzədən dünyaya gəlmək imkanınız olsaydı yenə də bu taleyin övladı olmağı seçərdiniz?

-Əsla!

 -Sumqayıtın sizin həyatınızda rolu və yeri?

-Ömrümün 50 ilini Sumqayıta bağlamışam. Bu şəhərdə çoxlu dostlarım var, yetirmələrim var, onların sayəsində xöşbəxtəm bu şəhərdə.

-Şəhər rəhbərliyinin ədəbiyyata diqqətindən razısınızmı?

-Bəli! Bu sual məni çox əvvəllərə apardı. Şəhərimizin başçısı cənab Zakir Fərəcovun şairlərlə ilk görüşünü xatırladım. Poeziya Evində onun əMən şairlər qarşısında söz deməyə ehtiyatlanıram. Onlar söz xiridarlarıdırlar" deməsi bu mötədil insanın təvazökarlığı, ədəbiyyata, şeiriyyətə verdiyi yüksək qiymətin ifadəsidir.

Bildiyim qədəriylə o, çox kitabsevərdir. Buna bir neçə dəfə şahidlik etmişəm. Yaxşı kitabların axtarışında olduğunu bəzi məqamlardan duymuşam. O da mənim əməyimi dəyərləndirib xeyli əvvəllər, sağ olsun! Ümumiyyətlə, yaradıcı adamlara verilən  qiyməti elə mənə verilən qiymət kimi dəyərləndirirəm.

 -Ömürün hansı fəsli daha gözəldi?* 

-Hansı fəsil səni xöşbəxt edən anlarla boldursa, elə o fəsil. Amma şeir yazmaq üçün  ən gözəl fəsil payız fəslidir. Payız duyğu, düşüncə fəslidir.

-AYB Sumqayıt bölməsinin işi sizi qane edirmi?

-Tamamən. Mərhum Sabir Sarvan kimi ciddi bir şairin yanında püxtələşən, onun böyük etimadını qazanan Gülnarə xanım kimi bir şairə, o yerə hər kəsdən çox haqq edir. Onun dövri mətbuatda, kitablarda və almanaxlarda  çap edilən şeirləri, həmçinin hələ yüzlərlə işıq üzü görməyən yazılarının ilk oxucusu kimi mənə  bunu deməyə əsas verir ki, AYB Sumqayıt bölməsi etibarlı əlllərdədir. Ona bu yolda uğurlar arzulayıram.

-Dünyanın rəngi necədi sizcə?

-Dünyanın rəngi "Ührəvi" - yəni rənglərin harmoniyasıdır. Kimə necə görünürsə, elə o rəngdədir.

-Ruhunuzun rəngi?

-Ruhumun rəngi - Bəyazdır.

Bədənimin ekizidir. Zamanı gələndə məni tərk edib, " Ağ yolla" bəyaz tüstü kimi göyə üz tutacaq.

-Sumqayıtın 75 illiyi ilində arzu və təklifləriniz?

-Sumqayıt mənim üçün doğma şəhərdir. Onun necə böyüyüb inkişaf etdiyinə 50 il şahidlik etmişəm. Onu dirçəldənlərə təşəkkürümü bildirir və bu gözəl şəhərimizə əbədiyaşarlıq arzu edirəm.

“Ədəbiyyat və incəaənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsi bu dəfə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr olunub.

_{Şərqin böyük və həssas şairi Füzuli İslam mədəniyyətinin beşiyi olan Bağdadda yaşamışdır. Fitrətən şair olan Füzuli zamanında məşhur elmləri böyük maraq ilə öyrənərək həm alim, həm şair olmuşdur...}

_{Məhəmməd Füzuli qovğalı və yoxsul əsrdə vücuda gələn bütün vəqə və hadisələrə qismən şahid olmuş, onu bütün ruhi ilə, qəlbi ilə yaşamış və o acı və sıxıcı təsirlərlə öz sənət abidəsini ucaltmışdır. O, həyatın acı həqiqətlərindən, hissin rəqiq şəfəqlərindən yüksəlmiş elə canlı bir abidədir ki, 4 əsrdən bəri yaşayır və yaşayacaq. Onu yaşadan mühitini həqiqi və doğru olaraq göstərə bilməsi və onu həyati hisslərlə tərənnüm edə bilməsidir.}

_{Pərişanlığa, fəqr və yoxsulluğa olan meyli, cəmiyyətdən uzaqlaşmaq fikri o qaba mühitin onun mənəvi qüvvələri və fitri istedadı üzərinə vurduğu damğanın təsiridir. Yoxsa Füzuli, əsasən, nə bədbin, nə də həyat və cəmiyyətə qarşı yabançı qalmaq istəyən şəxsiyyətdir.}

_{O, mühitinə deyil, mühiti ona yabançı qalmışdır. Əsrinin yeganəsi olan Füzulini o şaşqın, əsəbi və düşkün mühit təqdir etməmiş və etməzdi də. Ölüm üzlü əsrin boğucu ehtiyac və zərurəti qarşısında o dəxi hər adi şair kimi sultan Süleyman Qanuninin Bağdada daxil olduğu zaman onun ətrafında bulunan paşalara və daha sonralar onların vasitəsilə Sultan Süleymana qəsidələr təqdim etmişdi. Nə yapsın!}

_{Əsrin və maddi ehtiyacların qarşısında o da istedadından Şərq şairinin tiranlara vermək məcburiyyətində olduğu vergini ödəmişdir.}

_{O, qəsidəçilik üçün yaranmamışdı. Qəsidə nə olduğunu çox gözəl bilirdi. Məmləkəti, xalqı yıxan, yandıran iqtisadi və ictimai həyatı kökündən qurudan qüvvələrə qarşı onun qəlbi hörmətlə deyil, nifrətlə çarpırdı. Şahların və sultanların fütuhatına:}

_{...Ey Füzuli, odlara yansın bisati-səltənət!}

_{Yegdir ondan, Həq bilir, bir guşeyi-gülxən bana}

_{– deyən Füzuli saraya girmək, saray şairi olaraq bu həyatı yaşamaq arzusunda bulunmamışdır.}

_{O zülmət səltənətində, yalnız qüvvətin hakim olduğu dövrdə nə söz, nə əql, nə də zəka və istedadın heç bir qiymət və əhəmiyyəti olmadığını bildiyi halda Füzuli susmadı. Duyduğunu, gördüyünü söylədi. Qaba və cahil cəmiyyəti incə-incə iynələdi. Çirkinliklərini, qabalıqlarını üzlərinə oxudu... Mühitini xarakterizə edən və ana səciyyələrini doğru və açıq göstərən “Şikayətnamə”si başdan-başa acı qəhqəhələr, kin və nifrətlə atılmış oxlarla doludur. Hələ “salam verdim, rüşvət deyil deyə almadılar” sözləri o cəmiyyəti, o mühiti canlı olaraq göstərən bir bədiədir.}

_{Füzuli həyata dərindən nüfuz etdikcə onun iç və bayır üzünü görür, həyat və mühitə olan öz əlaqə və nəzərini təyin edir və aldığı təcrübələri maddi bir şəkildə anlatmağa çalışır.}

_{Füzuli Bağdadda yaşamış olduğuna görə şəhərin əldən-ələ keçməsini, bütün bu çalxantılarını görmüş, əhalinin ağır məişətini hiss etmiş, daimi yağmalar sayəsində sərvət və samanın da xeyir gətirmədiyini əməli olaraq anlamışdır.}

_{Bəladır şəhrlərdə mən kimi rüsvayi-xəlq olmaq,}

_{Nə xoş, Fərhadü Məcnun mənzil etmiş kühü səhrani}

_{– beyti ilə dağların asudə həyatını arzu edərkən o yalnız Fərhad və Məcnun kimi birər aşiq deyildir, onda eyni zamanda bu didişmələrdən, vuruşmalardan doğan hay-huydan qurtulmaq arzu edən şikayətedici bir ələm də vardır.}

_{...Bütün Şərq xalqlarının sevimli şairi olan Füzuli Azərbaycan ədəbiyyatına bu səmimiliyi verməmiş olsa idi, uzun bir müddət ədəbiyyatımız o nemətdən məhrum qalacaqdı. Bu münasibət ilə də Azərbaycan ədəbiyyatı Füzuliyə minnətdar olduğu kimi, şeir çiçəklərindən başına əbədi bir çələng hördüyü sevgilisinə, o canlı çiçəyə də bir o qədər minnətdardır.}

_{Həqiqətən, dünyada ən böyük məktəb həyatdır. İnsanlar həyata atılaraq qarşısına çıxan maneələrlə çarpışmaq, onun dadlı və acı cəhətlərini dadmaqla böyük təcrübə sahibi olur. Həyatda müztərib olmayan, onun acılıqlarını dadmayan, mübarizədəki zövqdən binəsib olan insanlar nə həyatın zövqünü, nə də onun qayəsini anlamış olurlar. İztirab insanları islah edir, çalışmağa, çarpışmağa sinə gərərək, mətanət və istiqamətlə irəliləmək yollarını aydınlaşdırır. Hər şeydən ziyadə insanları həyatiləşdirir və onlarda əsrin tələb etdiyi yeni bir görüş və məfkurə doğurur.}

_{...Füzulinin ruhunda qüvvət, qənaət, alicənablıq və mətanəti doğuran, onu həyata bağlayan iztirablarıdır.}

_{1928-ci il}

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portal Xarici Ədəbiyyat rubrikasında bu gün sizlərə Roksana İlienin şeirlərini təqdim edir.

Roksana İlie Rumınyanın tanınmış gənc şair və esseistidir. Buxarest Universitetinin Xarici Dillər və Ədəbiyyat Fakültəsinin doktorantura tələbəsidir.

Alman, ingilis, ispan, portuqal, rus, italyan dillərinin tərcüməçisi və “Mozaicul” mədəniyyət jurnalının redaktorudur. Şeirləri ingilis, italyan, türkcə, ispan, alban dilinə tərcümə edilib. O, şeir və tərcümələrinə görə, önəmli milli mükafatlar qazanıb. Roksana İlie “Mihai Eminesku” Ümumdünya Poeziya Festivalının üç dəfə iştirakçısı olub və bu beynəlxalq festivalın antologiyasına daxil olan bir neçə şeirin tərcüməçisi olub.

Şeirləri dilimizə Səlim Babullaoğlu tərcümə edib.

***

BÜTÜN QADINLAR

Oğruların quyusunda,

əcdadların bədənləri Günəşin yanında fırlanırlar.

Quyunun qumları saçlarımı çəkib yoldu,

məni geri çəkdi,

kərpiclər arasından…

Hər üç kərpicdən bir göyə çırpılırdım

Təkrar-təkrar

qan laylası kimi…

orada ola bilərdim

orada, Raçila haqqında yazılmışdır.

sinəsi bir pəncərə kimi quyunun dibinə açıldı.

At kirpiklərinin uzandığı yerdir burası

At susuzluqdan əziyyət çəkən yer.

Onu burada dəfn etmişdilər,

quyunun qısır nəfəsi altında

iyirmi il,

öz kənarında

sümükləri dərisinin altında cücərir.

kimin ağlına gələrdi ki, onun qara saçları

atlara yem olacaq.

Dilsiz gecələr

uşaqlarına yemək yedizdirirdi.

Kim səni Raçila səsləyərdi?

Öz bulağından

ayrılmış bir su ilə,

ayaqlarını necə yapışdırırsan

quyunun dibinə.

Bütün sözlərin dayanacağı yerdə

nəfəs alma.

Sənin xoş dadın var Raçila,

acı albalı kimi

sükut dadında…

Quyunun kənarını qucaqlayır

qanadsız quş kimi.

İşığın batdığı yerdə

bütün qadınlar basdırılacaq.

Sənin qara saçların quyunun dibində

sönük bir dua kimi yer üzünə…

sənin qara saçların Raçila

oğrular quyusunda…

***

KÖLGƏLƏRİ OXUYUN RAÇİLA

Bu köhnə daxmada,

Biz bütün kölgələri yığa bilərik Raçila.

Çürük və ağarmış paltarlar

yer üzündən asılır,

ayaqları başlarının altına sıxılmış halda

Hər gün qaranlığın açılmasına icazə vermək,

kölgələr getdikcə ağarır Raçila…

Onların qara südü susuzluğunuzu qaldırmaz

onların qara südü sənin bütün uşaqlarına içizdiriləcək,

evin altından əsən küləyin qəzəbi ilə,

onların qaralığı damarlarınızdan keçəcək,

onların turş qoxusu dərinizi dəyişəcək.

Bu köhnə daxmada Raçila,

kölgələrin incəliyi bizi isidəcək.

Onların zərif barmaqları səngərlər qazacaq

evin ortasında…

Bu köhnə daxmada Raçila,

evin damı zirzəmidədir,

tör-töküntü…

kölgələrin altında…

Keçmişinin kölgələrini oxu, Raçıla!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mətn hər bir halda iddialıdır, çünki onun oxunmaq və bəyənilmək kimi gizli niyyəti var.

2.

Sonsuz lüğət! Mətnin gizləndiyi yer, yəni, mətnin əndərunu. Mətn sonsuz lüğətin içində “həbs”dədir.

3.

- Yenə o bağ olaydı...

- Bu nisgilin ölçüsü yox, çəkisi yox...

- Yenə o bağ olaydı...

- Nə üçün o bağ, başqası deyil?

- Yenə o bağ olaydı...

- Zamanı geri qaytarmaq qədər imkansız!

- Yenə o bağ olaydı...

- Ola bilməz! Qətiyyən mümkün deyil!

- Yenə o bağ olaydı...

- Yenə o bağ olacaq...

4.

Sufilik, əslində, müsəlmanlığın sərhədlərini vurub aşmaq, xristianlığa aparan körpüyə yaxınlaşmaqdır.

İsa deyir: “Mən və Ata vəhdət dəyik.”

Daha sonra Mənsur Həllac və Nəsimi deyirlər: “Ənəlhəq!”

5.

Xoşbəxtlik insanın ətrafı ilə daxili arasında yaranan harmoniyadır.

6.

Qədim teatrda söz tamaşaçını daha dəqiq qəbuletmə mövqeyinə həmişə uğurla gətirə bilmirdi. Buna görə də oyunçuya niqab taxmaq ehtiyacı yaranırdı. Tamaşaçının xəbisi xəbis kimi, yaxşını yaxşı kimi tanımasında uyğun niqablar sözə bu cür kömək edirdi. Yavaş-yavaş niqaba ehtiyac qalmadı. Mətn dərinləşdi. Niqabın funksiyası sözə keçdi.

7.

“ Səndən uzaqlarda günəş çıxacaq,

Səndən uzaqlarda yağış yağacaq,

 Səndən uzaqlarda Qadın doğacaq

Ağrılı-əzablı yenə də səni.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Məhmət Akif Ərsoyun anadan olmasının 150 illiyi münasibətilə Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırılan “Məhməd Akif Ərsoy. Seçmə şeirlər” kitabı TÜRKLƏRİN BÖYÜK KİTABLARI rubrikasında təqdim etdiyim növbəti kitabdır.

TÜRKSOY-un nəşri olan kitabın tərtibçisi və redaktoru, giriş yazısının müəllifi, Azərbaycan Yazıçıllar Birliyinin katibi və TÜRKSOY Yazıçılar Birliyinin vitse-prezidenti Səlim Babullaoğludur. Kitabın tərcüməçisi gənc şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü Elşən Mehdidir və kitab Məhməd Akif Ərsoyun yaradıcılığına bu həcmdə müraciətdir, yəni böyük şairin Azərbaycan türkcəsində nəşr olunan ilk kitabdır.

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı - TÜRKSOY Daimi Şurasının qəbul etdiyi qərarla 2023-cü il “Türk dünyasında Məhmət Akif Ərsoy İli” elan edilmişdi. Kitab da bu münasibətlə çap edilib. Kitaba Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın, habelə TÜRKSOY-un Baş katibi Sultan Rayevin “ön sözləri” var.

Oxucularımız üçün maraqlı olacaq deyə Səlim Babullaoğlunun “Allah və vətən aşiqi böyük şair” giriş yazısını təqdim edirik.

Allah və vətən aşiqi, böyük şair

Məhməd Akif Ərsoy poetik və insani əxlaqı ilə Yunus Əmrənin, Füzulinin

davamçısıydı. Bəzən “mədəniyyət”lə bağlı söylədikləriylə şair Məhməd Akif

Ərsoy səhv anlaşılır, daha doğrusu, yozulur, halbuki bütün böyük və həqiqi şairlər

kimi Məhməd Akif Ərsoy kökündə “Xaliq” dayanan “əxlaqın” tərənnümçüsü olub,

çağdaş yozumda “mədəniyyət” kateqoriyasının törəmə olduğunu gözəl anlayırdı;

bilirdi ki, əxlaq Xəlq Edənlə xəlq olunan arasında, Yaradanla insan arasındakı

münasibətlər məcmusu, “kodeks”dir; bütün ruhuyla, yaradıcılığı ilə həmin o ali,

ilkin mədəniyyətin, yəni əxlaqın tərəfindəydi, ikincinin zahiriliyinə,

nümayişkaranəliyinə qarşı idi. Bəşər tarixi bunu dəfələrlə təsdiq edib, böyük şairi

haqlı çıxarıb. Eynən bizim, Azərbaycanın yaxın tarixində olduğu kimi. Çox

gördük zahiri mədəniyyətə sahib olanların riyasını.

Odur ki, təkcə Azərbaycan üçün deyil, elə Türkiyə üçün də bu əlamətdar, Zəfər

havası ilə dolu günlərdə, Azərbaycanın gözü olan Qarabağın, qədim türk yurdunun

işğaldan azad olunduğu bir vaxtda “İstiqlal marşı” ilə başlayıb “Çanaqqala

şəhidlərinə” şeiri ilə bitən bu şeir kitabının nəşri çox qiymətlidir.

Əlbəttə, böyük şairin irili-xırdalı 35 seçmə şeirinin toplandığı və müəllifinin

yubileyi, anadan olmasının 150 illiyi ərəfəsində işıq üzü görməsi də çox vacib

xüsusdur və həm də bir ilkdir. Çünki Azərbaycan türkcəsində şairin şeirləri bu

həcmdə, təəssüf ki, indiyədək təqdim olunmayıb. Başqa tərəfdən, istedadlı gənc

şair, əruz bilicisi və tərcüməçi Elşən Mehdinin “təqdimatında” işıq üzü görən bu

kitab böyük şairin azman yaradıcılığını, yaradıcı miqyasını və ali missiyasını

bütünlüklə anlamağa imkan verən daha müfəssəl növbəti kitabın ərsəyə gəlməsi

yolunda bir işarədir həm də.

Məhməd Akifin dili bir tərəfdən, “Osmanlı türkcəsi” idisə, o biri tərəfdən,

sələflərindən, klassiklərdən fərqlənən bir dil hadisəsi, XX əsr Osmanlı-türk

poeziyası faktı idi. Və gənc tərcüməçi ,əlbəttə, çox rahat yol seçib, yalnız Türkiyə

və Azərbaycan “türkcələrindəki” fərqli yazılışları və səslənmələri aradan qaldırıb ,

yalnız saysız izahlarla, “dipnot”larla da keçinə bilərdi. Amma bu doğru olmazdı.

Tərcüməçi orta bir yol tutdu: o yerdə ki, yalnız uyğunlaşdırmaq lazım gəldi – elə

də etdi; o yerdə ki, tərcümə etmək, ekvivalentləri tapmaq, üstəgəl tərcümə olunan

dilin klassik ədəbiyyata münasibətdəki “vərdişlərini və gerçəkliyi” nəzərə almaq

lazımdı- nəzərə aldı.

Həqiqi Allah və vətən aşiqi, böyük şair və böyük vətəndaş olan Məhməd Akif

Ərsoy Türkiyə və Azərbaycan var olduqca, bütün türk elləri durduqca anılacaq,

oxunacaq.

Məhməd Akif Ərsoy həmişə o azsaylı şairlərdən olacaq ki, onu məktəblərin

həyətlərində və sinif otaqlarında, ali salonlarda və kürsülərdə, toylarda, şənliklərdə

və daha harda və harda ayaq üstə, dik dayanaraq qürurla oxuyacaqlar. Hər gün, gün

ərzində dəfələrlə. Ən başlıcası isə ürəklərdə, bəzən isə kövrələrək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Dikkat, Dünya resetleniyor. Bir kavanoz reçel, bunlar da geçer...”

Harun Emre Karadağ

Dijital Çağ başlıyor, sen neresinde olmak istersin?

Ahali, selam!

İlginç bir haber: “Japonya'da 35 yaşında evli ve dört yaşında bir çocuk babası Shoji Morimoto, hiçbir şey yapmadan kendini kiralayarak günde 2.100 TL kazanıyor. Özellikle, korona virüsü salgını yüzünden yalnızlık çeken ve depresyona giren, sıkılan ve sosyalleşmek isteyenlerle anlaşan japonlara eşlik ediyor. Morimoto, ulaşım ve yemek parasını da müşterilerine ödetiyor. Genç adamın tek işi ise karşısındaki kişiyle basit sohbet etmek. Taleplerin artması ve bazı insanların bu hizmeti suistimal etmesi sonucunda ücret talep etmeye başlamış. Günde 3-4 müşteriyle bir araya geldiğini söyleyen Morimoto, “İnsanların büyük çoğunluğu sesleri duyulsun, birisi onları dinlesin istiyor. Ben onları yargılamadan dinliyorum, insanların yalnızlık hissini dindiriyorum” dedi”.

Bir başka haber: “İngiltere’de Yalnızlık Bakanlığı kuruldu”. Yaklaşık 400 bine yakın kişi, 1 yıl içerisinde kimseyle konuşmamış.İnsanlar kitlenmiş durumda, ne yapmalı? Hem, 2030’a kadar gerçekleştirilmesi düşünülen ve Davos 2021’in konusu olan büyük reset mevzusunu masaya yatırıyoruz. Onlardan önce büyük reseti gerçekleştiriyoruz!

Hep beraber güneşe yürüyelim! Çünkü “Duranlar yürüyenlerden daha çok ses çıkartırlar”. “Güneşi önümüze alıp gölgemizi arkamıza düşürebilirsek ne mutlu bize!”Hadi, reset başlasın!

Esas akıl ve yürek, esaslı insan

“Masal çocukları uyutmak, yetişkinleri uyandırmak içindir!” (Judith Liberman)Uyanın!

Hani bir akıl hastanesini ziyareti sırasında, adamın biri sorar: “Bir insanın akıl hastanesine yatıp-yatmayacağını nasıl belirliyorsunuz?” Doktor, “Bir küveti su ile dolduruyoruz. Sonra hastaya üç şey veriyoruz. Bir kaşık, bir fincan ve bir kova. Sonra da kişiye küveti nasıl boşaltmayı tercih ettiğini soruyoruz. Siz ne yapardınız?”, der. Adam, “Ooo! Anladım. Normal bir insan kovayı tercih eder. Çünkü kova, kaşık ve fincandan büyük”. “Hayır!” der doktor, “Normal bir insan küvetin tıpasını çeker”.

Kıssadan hisse… Akıl, sadece bize sunulanlar dışında çözüm bulmaktır. Çözüm kendimiz için, ailemiz için, ülkemiz için, dünya için öze dönmektir. “Öze dönüş; tüm zamanların taklitçiliklerine ulaşıp zilletten izzete; dalaletten hidayete; hayalden hakikate; bedevilikten medeniyete dönüşmenin tek çaresidir, öze dönüştür”. Çözüm mutluluk pesinde koşmaktır. Para en büyük uyuşturuculardan bir tanesi...  Zengin olmak demek, ihtiyacın olmaması demektir. Çözüm bu dünyada misafir olduğunu unutmamaktır. Bu dünyaya öğrenmeye geldik ve bu yolculuğun edeplerine uymamız lazım. Bu dünyada misafir olduğunu bileceksin. Çözüm: benim dinim nezakettir. Dalia Lama'nın bir sözü var: “Benim dinim nezakettir”. Bizim İslam dini de bu şekilde nezaket üstüne kurulmuş. “Haddini bilmek”, “edep”, “güzel ahlak” çok güzel ifadeler. Karşındakine gerekli saygıyı göstermek, onun da var olduğunu kabul etmek... Çözüm değerlerimizle, kahramanlarımızla büyük reseti gerçekleştirmektir.

Çözüm “Kur’an” bir üniversitedir! Bu üniversitenin fakülteleri vardır; akıl, tevhit, ilim gibi. Üniversitenin kapısında şu yazar; aklını kullanmayan giremez!” (Prof.Dr.Bayraktar Bayraklı) anlayışındadır… Çözüm: en eski Türk anayasası, töredir.

Bilge Kağan Yasası: en eski Türk Anayasası: Töre

Bir büyüğümüz hatırlattı; en eski Türk anayasası töredir!

1-Tengri (Yaratan) tektir, 2-Her kim ki, Tengri'den kut almak dilerse, başkasına yakarmasın. 3-Bir il (ülke), bir Kağan, bir Tengri… 4-Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda iki töre olmaz. Töre tektir. 5-Kimse töreden üstün değildir. Dirlik ve birlik için töre budur. 6-Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir Kağan budunundan sorulur. 7-Her er eşine, atına, pusatına sahip çıkacak. 8-Ana-babaya ve ataya tazim (saygı) duyulacak. 9-Hısmına sarılacak, komşusunu gözetecek. 10-Er kişi yalan söylemeyecek. 11-Mal çalan, mülk çalan misliyle ödeyecek. Hesabı ya malıyla, ya canıyla sorulacak. 12-Kim ki, bir ırza musallat olursa, canından olacak. 13-Her kim olursa-olsun haksız, aldatıcı iş tutarsa, hesabı hemen sorulacak. 14-Cenkten beri duran, ya da kaçan tamuya (cehennem) uçacak. 15-Aman dileyene kılıç üşürülmeyecek, sığınana arka dönülmeyecek. 16-Başkaldıranın başı alınacak, hak isteyenin hakkı verilecek. 17-Kimse kimseye üstünlük taslamayacak. Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne kızılın sarıdan farkı olmayacak. 18-Kin ve gururdan uzak olunacak. 19-Mazluma merhamet, zalime azap duyulacak. 20-Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmayacak. 21-Kızı isteyen Kağan da olsa, bey de olsa, kız istediğine verilecek. 22-Gereksiz yere ağaç kesmeyeceksin, suyu kirletmeyeceksin. 23-Bilmeyip de “bildim” demeyeceksin, bilene danışacaksın. 24-Bu günün işini yarına bırakmayacaksın. 25-Kusur görmeyecek, kusur aramayacaksın. 26-Güçlüyken affet, zayıfken sabret. 27-Yazgına asi olma. 28-Yaptığın iyiliği unut, yapılan iyiliği unutma. 29-Her kes adaletle iş görecek. 30-Her ne edersen et, yargılanacağını her daim akılda tut. 31-Milletine yaban kalma. İpeğin iyisine, sözün güzeline kanma, onlara boyanma. 32-Kağan odur ki, adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa, il yok olur. İl olmazsa, budun kul olur. 33-Ey Türk Oğuz beyleri, ey milletim, işitin! “Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe senin ilini ve töreni kim bozabilir?” (Bilge Kağan Yazıtı – M. S. 730 / Orhun Irmağı Yakınları, Ötügen - Moğolistan)

Özlenen, beklenen sensin! Zalime, zulme karşı dik duran sensin, ey asil millet! İnsanlık bizi çağırıyor! Türkiye, dünyanın vicdanıdır, merhametidir. Biz not düşelim buraya: Dijital çağ başladı, sen neresinde olmak istersin?

Hörmetler, efendim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Korrupsiya ilə mübarizə günü

Bilirsiniz, elə mövzular var ki, onlar barədə ya tam təfsilatla danışmalısan, ya da susmalısan. Mən bu mövzu barədə sadəcə susmağa üstünlük verirəm. 

Beynəlxalq genosid cinayətləri qurbanlarının xatirəsi günü

Genosid cinayətləri barədə xəbərdarlıq Konvensiyasının 2-ci bəndində qeyd edilir ki, hansısa xalqı tam, yaxud qismən məhv etməyə yönəlmiş genosid cinayəti bəşəriyyətin ən qatı cinayəti hesab olunur. Gəlin xalq olaraq xatırlayaq, başımız nə qədər bəlalar çəkib. 1918-ci ildə Bakıda, Şamaxıda və Qubada, 1980-ci illərin sonlarında Qərbi Azərbaycanda, 1992-ci ildə Xocalıda ermənilər tərəfindən, 1937-ci ildə repressiya, 1920-ci ildə 20 yanvar təcavüzü şəklində sovet imperiyası tərəfindən, 20-ci əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Cənubi Azərbaycanda soydaşlarımızın amansız təqibi şəklində fars rejimi tərəfindən genosid cinayətinə məruz qalan Azərbaycan xalqı bu gün milyonlarla qurbanını yad etməlidir, öz faciələri barədə dünyaya mesajlar ötürməlidir. Beynəlxalq təqvimləri izləmək, onların təyinatlarından faydalanmaq vacibdir.

Unudulan açıqcalar

Beynəlxalq texno günüdür, bu bir musiqi janrıdır. Skandinaviya ölkələrində Anna günüdür, Milad bayramı ərəfəsi bütün evlərdə lütifeks adlanan balıq yeməyi hazırlanacaq; Milad açıqcası günüdür. Hələ də dünyada bu nəsnə insanlar üçün bir-birini təbrik etməyə yetərlidir. Bir vaxtlar bizdə də 8 martda oğlanlar qızlara, 23 fevralda qızlar oğlanlara, Yeni ildə, eləcə də 1 may və 7 noyabr paradları günlərində isə hamı bir-birini açıqca yazaraq təbrik edirdi, üstəlik, ad günlərinin də bir təbrik vasitəsiydi açıqca. Ancaq hazırda açıqca adlı nəsnəni unutmuşuq, arxivin uzaq küncünə atmışıq; Fransada milli miryan günüdür, bu bir məşvərət komitəsidir, Fransa hökumətinin sekulyarizm (dövlətin dindən asılılığına yol verməmək) prinsiplərinə riayət etməsini izləyir, ona dəstək verir; Ruslar 9 dekabrı opera günü kimi qeyd edirlər, belə ki, 1842-ci ildə Peterburqda Qlinkanın “Ruslan və Lyudmila”, 1836-cı ildə isə “İvan Susanın” operalarının premyerası olub. O ki qaldı ABŞ-a, bu gün onlarda Milli qənnadı məmulatları günüdür.

Korefey sənətkarımız, Krım tatarları, Van Deyk

1973-cü ilin bu günündə SSRİ xalq artisti, adı çəkiləndə insanların üzünə təbəssüm qonan Lütvəli Abdullayev dünyadan köçüb. Şəkidə dünyaya göz açan, cəmi 59 il ömür sürən bu korifey aktyor çoxsaylı kino və teatr rolları ilə komediyanın və yumorun əsl mahiyyətini ortaya qoyurdu, çox təəssüf ki, yağışdan sonra göbələk kimi artan bugünkü şit və dayaz komediya aktyorları bu mahiyyətdən çox-çox uzaqdırlar.

Bu gün “siçan günü”dür həm də. Amma söhbət zəhlətökən boz siçandan getmir, kompüter siçanından gedir, belə ki, ilk dəfə o 1968-ci ilin bu günündə üzə çıxıb. Onu kəşf edən isə amerikalı Karl Enqelbartdır; 1917-ci ilin bu günündə qan qardaşlarımız olan və indi repressiyalar məngənəsində boğulan Krım tatarları qurultay keçirərək Krım xalq respublikasını yaradıblar; 1909-cu ildə dünya futbolunun top klublarından biri – Dortmundun “Borrusiya” klubu yaranıb. Ölkəmizdə “Borrusiya”sevənlər heç də az deyildi, Mxitaryanın transferi onların sayını sıfıra çatdırdı vaxtında; 1717-ci ildə alman incəsənətşünası, antik incəsənətin ilk tədqiqatçısı İoxim Vinkelman dünyaya gəlib. 1641-ci ildə dahi flamand rəssamı, zadəgan və intim portretlərin nömrə bir ustası Antonis Van Deyk, 1048-ci ildə isə Orta Asiyanın dünyaşöhrətli ensiklopediyaçı alimi Əl Biruni dünyadan köçüblər.

Yükdaşıyanlar günü

Bu günün daha bir təyinatı var, yükdaşıyanlar günü. İlk baxışdan ağlınıza Məşədi İbaddan bir abbası istəyən hambal gəldi, düzdürmü? Amma günün anlamı daha böyükdür. Sözün hərfi mənasında çiyinlərini ağır yüklərin altına verib ruzi qazanan insanların günüdür bu gün. Tikintidə daş daşıyanlar var, anbarlarda un kisələri daşıyanlar var, onlar gündüzlər işləyirlər, axşamlar da dinclərini alırlar. Amma həm də daha ağır yüklər var, “problem”, “dərd” adlı. Bu yüklərin daşınma müddəti gecəli-gündüzlüdür özü də. Bugünkü Yükdaşıyanlar günündə həmin bu məcazi mənada yükdaşıyanları da gəlin yad edək, hamısına bir ağızdan “yükünüz yüngülləşsin” deyək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Kimyagər” Paulo Coelyonun ən məşhur əsərlərindən biridir və insanın daxili səyahətini, arzularını və taleyini tapma yolunda keçdiyi mərhələləri təsvir edir. Santyaqo bir çoban olaraq başlayır, amma qəlbinin dərinliyində fərqli bir arzunun – öz xəzinəsini tapmaq istəyinin olduğunu hiss edir. Bu arzu onu İspaniyadan Misir piramidalarına qədər uzun və çətin bir səyahətə çıxarır.

Santyaqo obrazı vasitəsilə müəllif bu əsas məqamları vurğulayır:

1. Arzular və xəyalların dəyəri: Santyaqo öz "şəxsi əfsanəsi"ni izləmək üçün hər şeyi tərk edir. Bu, öz arzularının dalınca getməyin vacibliyini göstərir.

2. Səbir və möhkəmlik: Yolda Santyaqo çətinliklər və sınaqlarla üzləşir. Amma hər çətinlik onu daha güclü edir.

3. Daxili səyahət: Santyaqonun əsas xəzinəsi xaricdə deyil, öz daxilindədir. O, səyahət edərək özünü kəşf edir və həyatın dərin mənasını anlayır.

4. İnam və qorxu ilə mübarizə: Santyaqo öz qorxularını aşaraq inanır ki, kainat onun arzularını reallaşdırmağa kömək edəcək.

Santyaqo ilə mən:

1. Xəyallara sadiqlik:

Santyaqo öz xəzinəsinin arxasınca gedir, mən də öz arzularımın. O, piramidaları xəyal edir, mən isə gələcəyimi: yazıçı olmaq, özümə müstəqil bir həyat qurmaq. Hər ikimiz arzularımıza çatmaq üçün mövcud olan rahatlığımızdan imtina etmişik.

2. Çətinliklərlə mübarizə:

Santyaqo səyahətində çətinliklər görür: soyğunçular, səhra fırtınaları, təklik. Mən də həyatımda çox sınaqlar keçmişəm – ailəm tərəfindən qəbul edilməmək, liseydə qarşılaşdığım təzyiqlər, öz daxilimdəki qorxular. Amma onun kimi mən də irəli getməyi seçdim.

3. Daxili səyahət:

Santyaqonun səyahəti xaricdən daxilədir, mənimki isə daxildən başlayır və gələcəyimə yönəlir. Mən özümü başa düşməyə, keçmişimi qəbul etməyə çalışıram. Mənim üçün ən böyük xəzinə özümü kəşf etməkdir və bu yolda yolçu olduğumu bilirəm.

4. Sevgi və harmoniya:

Santyaqonun sevgisi – Fatima onun həyatına mənalı bir istiqamət gətirir. Mən də sevgimdən ilham alıram. Mənəvi dəstək aldığım, məni həmişə başa düşən və qoruyan bir insanın yanında olmaq məni daha da gücləndirir.

5. Taleyə inam:

Santyaqo inanırdı ki, kainat ona yardım edəcək. Mən də bilirəm ki, hər çətinlik, hər maneə məni daha irəli aparır. Həyatda heç nə boşuna olmur, bunu çox yaxşı dərk edirəm.

Mən öz həyatımın Santyaqosuyam. Onun tapdığı xəzinə piramidaların yanında idi, mənim xəzinəm isə öz içimdədir. O, yolunu sonda tapdı, mən isə yolun özünü tapmağın ən böyük zəfər olduğunu anlayıram.

Mən də taleyimə inanır və bilirəm ki, arzularım məni heç vaxt yanıldan bir işarə deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)