Xalq yazıçısı, akademik Kamal Abdullanın əsəsrlərindən seçilmiş bir sıra qranula – cövhər sayıla biləcək məqamları “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularına təqdim edir.

Kamal Abdulla özü seçilmiş bu cövhərlər barədə yazır: “İllərdən bəri yazdığım müxtəlif şeirlərin, esselərin, pyeslərin, hekayə və romanların, publisistik məqalələrin və elmi əsərlərin, verdiyim intervülərin hər birinin içində yer almış və bu gün də öz məzmunu, tutumu, forması ilə diqqətimi çəkən misralar, cümlələr günlərin bir günü sanki dil açıb mənə dedilər ki, bizim bir-birimizdən zaman və məkanca ayrılığımıza son qoy və bizi bir-birimizin yanında yerləşdir. Sən görəcəksən ki, bu zaman biz tamamilə yeni bir cazibədə zühur etmişik. Onlar qeyri-səlis məntiq dili ilə desək, içində olduqları mətnin qranulaları (ilkin vacib hissəcikləri) idi. Qranula, başqa cür ifadə etsək, cümlədən (mətndən) bütün artıq hissələri siləndən sonra yerdə qalan cövhərdir.”

Bu günlərdə “Everest” nəşriyyatında müəllifin “Seçmələrin seçməsi-qranulalar” adlı kitabı da işıq üzü görmüşdür.

Beləliklə, hər gün Kamal Abdulladan 7 qranula:

1.

Mətn hər bir halda iddialıdır, çünki onun oxunmaq və bəyənilmək kimi gizli niyyəti var.

2.

Sonsuz lüğət! Mətnin gizləndiyi yer, yəni, mətnin əndərunu. Mətn sonsuz lüğətin içində “həbs”dədir.

3.

- Yenə o bağ olaydı...

- Bu nisgilin ölçüsü yox, çəkisi yox...

- Yenə o bağ olaydı...

- Nə üçün o bağ, başqası deyil?

- Yenə o bağ olaydı...

- Zamanı geri qaytarmaq qədər imkansız!

- Yenə o bağ olaydı...

- Ola bilməz! Qətiyyən mümkün deyil!

- Yenə o bağ olaydı...

- Yenə o bağ olacaq...

4.

Sufilik, əslində, müsəlmanlığın sərhədlərini vurub aşmaq, xristianlığa aparan körpüyə yaxınlaşmaqdır.

İsa deyir: “Mən və Ata vəhdət dəyik.”

Daha sonra Mənsur Həllac və Nəsimi deyirlər: “Ənəlhəq!”

5.

Xoşbəxtlik insanın ətrafı ilə daxili arasında yaranan harmoniyadır.

6.

Qədim teatrda söz tamaşaçını daha dəqiq qəbuletmə mövqeyinə həmişə uğurla gətirə bilmirdi. Buna görə də oyunçuya niqab taxmaq ehtiyacı yaranırdı. Tamaşaçının xəbisi xəbis kimi, yaxşını yaxşı kimi tanımasında uyğun niqablar sözə bu cür kömək edirdi. Yavaş-yavaş niqaba ehtiyac qalmadı. Mətn dərinləşdi. Niqabın funksiyası sözə keçdi.

7.

“ Səndən uzaqlarda günəş çıxacaq,

Səndən uzaqlarda yağış yağacaq,

 Səndən uzaqlarda Qadın doğacaq

Ağrılı-əzablı yenə də səni.”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Türk ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi Məhmət Akif Ərsoyun anadan olmasının 150 illiyi münasibətilə Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırılan “Məhməd Akif Ərsoy. Seçmə şeirlər” kitabı TÜRKLƏRİN BÖYÜK KİTABLARI rubrikasında təqdim etdiyim növbəti kitabdır.

TÜRKSOY-un nəşri olan kitabın tərtibçisi və redaktoru, giriş yazısının müəllifi, Azərbaycan Yazıçıllar Birliyinin katibi və TÜRKSOY Yazıçılar Birliyinin vitse-prezidenti Səlim Babullaoğludur. Kitabın tərcüməçisi gənc şair, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, Prezident təqaüdçüsü Elşən Mehdidir və kitab Məhməd Akif Ərsoyun yaradıcılığına bu həcmdə müraciətdir, yəni böyük şairin Azərbaycan türkcəsində nəşr olunan ilk kitabdır.

Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti Təşkilatı - TÜRKSOY Daimi Şurasının qəbul etdiyi qərarla 2023-cü il “Türk dünyasında Məhmət Akif Ərsoy İli” elan edilmişdi. Kitab da bu münasibətlə çap edilib. Kitaba Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anarın, habelə TÜRKSOY-un Baş katibi Sultan Rayevin “ön sözləri” var.

Oxucularımız üçün maraqlı olacaq deyə Səlim Babullaoğlunun “Allah və vətən aşiqi böyük şair” giriş yazısını təqdim edirik.

Allah və vətən aşiqi, böyük şair

Məhməd Akif Ərsoy poetik və insani əxlaqı ilə Yunus Əmrənin, Füzulinin

davamçısıydı. Bəzən “mədəniyyət”lə bağlı söylədikləriylə şair Məhməd Akif

Ərsoy səhv anlaşılır, daha doğrusu, yozulur, halbuki bütün böyük və həqiqi şairlər

kimi Məhməd Akif Ərsoy kökündə “Xaliq” dayanan “əxlaqın” tərənnümçüsü olub,

çağdaş yozumda “mədəniyyət” kateqoriyasının törəmə olduğunu gözəl anlayırdı;

bilirdi ki, əxlaq Xəlq Edənlə xəlq olunan arasında, Yaradanla insan arasındakı

münasibətlər məcmusu, “kodeks”dir; bütün ruhuyla, yaradıcılığı ilə həmin o ali,

ilkin mədəniyyətin, yəni əxlaqın tərəfindəydi, ikincinin zahiriliyinə,

nümayişkaranəliyinə qarşı idi. Bəşər tarixi bunu dəfələrlə təsdiq edib, böyük şairi

haqlı çıxarıb. Eynən bizim, Azərbaycanın yaxın tarixində olduğu kimi. Çox

gördük zahiri mədəniyyətə sahib olanların riyasını.

Odur ki, təkcə Azərbaycan üçün deyil, elə Türkiyə üçün də bu əlamətdar, Zəfər

havası ilə dolu günlərdə, Azərbaycanın gözü olan Qarabağın, qədim türk yurdunun

işğaldan azad olunduğu bir vaxtda “İstiqlal marşı” ilə başlayıb “Çanaqqala

şəhidlərinə” şeiri ilə bitən bu şeir kitabının nəşri çox qiymətlidir.

Əlbəttə, böyük şairin irili-xırdalı 35 seçmə şeirinin toplandığı və müəllifinin

yubileyi, anadan olmasının 150 illiyi ərəfəsində işıq üzü görməsi də çox vacib

xüsusdur və həm də bir ilkdir. Çünki Azərbaycan türkcəsində şairin şeirləri bu

həcmdə, təəssüf ki, indiyədək təqdim olunmayıb. Başqa tərəfdən, istedadlı gənc

şair, əruz bilicisi və tərcüməçi Elşən Mehdinin “təqdimatında” işıq üzü görən bu

kitab böyük şairin azman yaradıcılığını, yaradıcı miqyasını və ali missiyasını

bütünlüklə anlamağa imkan verən daha müfəssəl növbəti kitabın ərsəyə gəlməsi

yolunda bir işarədir həm də.

Məhməd Akifin dili bir tərəfdən, “Osmanlı türkcəsi” idisə, o biri tərəfdən,

sələflərindən, klassiklərdən fərqlənən bir dil hadisəsi, XX əsr Osmanlı-türk

poeziyası faktı idi. Və gənc tərcüməçi ,əlbəttə, çox rahat yol seçib, yalnız Türkiyə

və Azərbaycan “türkcələrindəki” fərqli yazılışları və səslənmələri aradan qaldırıb ,

yalnız saysız izahlarla, “dipnot”larla da keçinə bilərdi. Amma bu doğru olmazdı.

Tərcüməçi orta bir yol tutdu: o yerdə ki, yalnız uyğunlaşdırmaq lazım gəldi – elə

də etdi; o yerdə ki, tərcümə etmək, ekvivalentləri tapmaq, üstəgəl tərcümə olunan

dilin klassik ədəbiyyata münasibətdəki “vərdişlərini və gerçəkliyi” nəzərə almaq

lazımdı- nəzərə aldı.

Həqiqi Allah və vətən aşiqi, böyük şair və böyük vətəndaş olan Məhməd Akif

Ərsoy Türkiyə və Azərbaycan var olduqca, bütün türk elləri durduqca anılacaq,

oxunacaq.

Məhməd Akif Ərsoy həmişə o azsaylı şairlərdən olacaq ki, onu məktəblərin

həyətlərində və sinif otaqlarında, ali salonlarda və kürsülərdə, toylarda, şənliklərdə

və daha harda və harda ayaq üstə, dik dayanaraq qürurla oxuyacaqlar. Hər gün, gün

ərzində dəfələrlə. Ən başlıcası isə ürəklərdə, bəzən isə kövrələrək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə təqdim etdiyi layihədə Türkiyənin “Genç Yürekler” jurnalının seçimində 51 türk müəllifinin yazıları yer alır. Türkiyə türkcəsində yayılan əsərlərin əsas qayəsi budur: “Dildə, fikirdə, işdə birlik!”.

“Dikkat, Dünya resetleniyor. Bir kavanoz reçel, bunlar da geçer...”

Harun Emre Karadağ

Dijital Çağ başlıyor, sen neresinde olmak istersin?

Ahali, selam!

İlginç bir haber: “Japonya'da 35 yaşında evli ve dört yaşında bir çocuk babası Shoji Morimoto, hiçbir şey yapmadan kendini kiralayarak günde 2.100 TL kazanıyor. Özellikle, korona virüsü salgını yüzünden yalnızlık çeken ve depresyona giren, sıkılan ve sosyalleşmek isteyenlerle anlaşan japonlara eşlik ediyor. Morimoto, ulaşım ve yemek parasını da müşterilerine ödetiyor. Genç adamın tek işi ise karşısındaki kişiyle basit sohbet etmek. Taleplerin artması ve bazı insanların bu hizmeti suistimal etmesi sonucunda ücret talep etmeye başlamış. Günde 3-4 müşteriyle bir araya geldiğini söyleyen Morimoto, “İnsanların büyük çoğunluğu sesleri duyulsun, birisi onları dinlesin istiyor. Ben onları yargılamadan dinliyorum, insanların yalnızlık hissini dindiriyorum” dedi”.

Bir başka haber: “İngiltere’de Yalnızlık Bakanlığı kuruldu”. Yaklaşık 400 bine yakın kişi, 1 yıl içerisinde kimseyle konuşmamış.İnsanlar kitlenmiş durumda, ne yapmalı? Hem, 2030’a kadar gerçekleştirilmesi düşünülen ve Davos 2021’in konusu olan büyük reset mevzusunu masaya yatırıyoruz. Onlardan önce büyük reseti gerçekleştiriyoruz!

Hep beraber güneşe yürüyelim! Çünkü “Duranlar yürüyenlerden daha çok ses çıkartırlar”. “Güneşi önümüze alıp gölgemizi arkamıza düşürebilirsek ne mutlu bize!”Hadi, reset başlasın!

Esas akıl ve yürek, esaslı insan

“Masal çocukları uyutmak, yetişkinleri uyandırmak içindir!” (Judith Liberman)Uyanın!

Hani bir akıl hastanesini ziyareti sırasında, adamın biri sorar: “Bir insanın akıl hastanesine yatıp-yatmayacağını nasıl belirliyorsunuz?” Doktor, “Bir küveti su ile dolduruyoruz. Sonra hastaya üç şey veriyoruz. Bir kaşık, bir fincan ve bir kova. Sonra da kişiye küveti nasıl boşaltmayı tercih ettiğini soruyoruz. Siz ne yapardınız?”, der. Adam, “Ooo! Anladım. Normal bir insan kovayı tercih eder. Çünkü kova, kaşık ve fincandan büyük”. “Hayır!” der doktor, “Normal bir insan küvetin tıpasını çeker”.

Kıssadan hisse… Akıl, sadece bize sunulanlar dışında çözüm bulmaktır. Çözüm kendimiz için, ailemiz için, ülkemiz için, dünya için öze dönmektir. “Öze dönüş; tüm zamanların taklitçiliklerine ulaşıp zilletten izzete; dalaletten hidayete; hayalden hakikate; bedevilikten medeniyete dönüşmenin tek çaresidir, öze dönüştür”. Çözüm mutluluk pesinde koşmaktır. Para en büyük uyuşturuculardan bir tanesi...  Zengin olmak demek, ihtiyacın olmaması demektir. Çözüm bu dünyada misafir olduğunu unutmamaktır. Bu dünyaya öğrenmeye geldik ve bu yolculuğun edeplerine uymamız lazım. Bu dünyada misafir olduğunu bileceksin. Çözüm: benim dinim nezakettir. Dalia Lama'nın bir sözü var: “Benim dinim nezakettir”. Bizim İslam dini de bu şekilde nezaket üstüne kurulmuş. “Haddini bilmek”, “edep”, “güzel ahlak” çok güzel ifadeler. Karşındakine gerekli saygıyı göstermek, onun da var olduğunu kabul etmek... Çözüm değerlerimizle, kahramanlarımızla büyük reseti gerçekleştirmektir.

Çözüm “Kur’an” bir üniversitedir! Bu üniversitenin fakülteleri vardır; akıl, tevhit, ilim gibi. Üniversitenin kapısında şu yazar; aklını kullanmayan giremez!” (Prof.Dr.Bayraktar Bayraklı) anlayışındadır… Çözüm: en eski Türk anayasası, töredir.

Bilge Kağan Yasası: en eski Türk Anayasası: Töre

Bir büyüğümüz hatırlattı; en eski Türk anayasası töredir!

1-Tengri (Yaratan) tektir, 2-Her kim ki, Tengri'den kut almak dilerse, başkasına yakarmasın. 3-Bir il (ülke), bir Kağan, bir Tengri… 4-Bir kına iki kılıç girmez. Bir hatun iki er alamaz ve bir budunda iki töre olmaz. Töre tektir. 5-Kimse töreden üstün değildir. Dirlik ve birlik için töre budur. 6-Bir çoban sürüsünden, bir er ailesinden, bir Kağan budunundan sorulur. 7-Her er eşine, atına, pusatına sahip çıkacak. 8-Ana-babaya ve ataya tazim (saygı) duyulacak. 9-Hısmına sarılacak, komşusunu gözetecek. 10-Er kişi yalan söylemeyecek. 11-Mal çalan, mülk çalan misliyle ödeyecek. Hesabı ya malıyla, ya canıyla sorulacak. 12-Kim ki, bir ırza musallat olursa, canından olacak. 13-Her kim olursa-olsun haksız, aldatıcı iş tutarsa, hesabı hemen sorulacak. 14-Cenkten beri duran, ya da kaçan tamuya (cehennem) uçacak. 15-Aman dileyene kılıç üşürülmeyecek, sığınana arka dönülmeyecek. 16-Başkaldıranın başı alınacak, hak isteyenin hakkı verilecek. 17-Kimse kimseye üstünlük taslamayacak. Ne ak etin karadan, ne karanın kızıldan, ne kızılın sarıdan farkı olmayacak. 18-Kin ve gururdan uzak olunacak. 19-Mazluma merhamet, zalime azap duyulacak. 20-Zayıfa, yaralıya, çocuğa ve kadına el kaldırılmayacak. 21-Kızı isteyen Kağan da olsa, bey de olsa, kız istediğine verilecek. 22-Gereksiz yere ağaç kesmeyeceksin, suyu kirletmeyeceksin. 23-Bilmeyip de “bildim” demeyeceksin, bilene danışacaksın. 24-Bu günün işini yarına bırakmayacaksın. 25-Kusur görmeyecek, kusur aramayacaksın. 26-Güçlüyken affet, zayıfken sabret. 27-Yazgına asi olma. 28-Yaptığın iyiliği unut, yapılan iyiliği unutma. 29-Her kes adaletle iş görecek. 30-Her ne edersen et, yargılanacağını her daim akılda tut. 31-Milletine yaban kalma. İpeğin iyisine, sözün güzeline kanma, onlara boyanma. 32-Kağan odur ki, adaleti üstün tutsun, töreyi yaşatsın. Töre yok olursa, il yok olur. İl olmazsa, budun kul olur. 33-Ey Türk Oğuz beyleri, ey milletim, işitin! “Üstte mavi gök çökmedikçe, altta yağız yer delinmedikçe senin ilini ve töreni kim bozabilir?” (Bilge Kağan Yazıtı – M. S. 730 / Orhun Irmağı Yakınları, Ötügen - Moğolistan)

Özlenen, beklenen sensin! Zalime, zulme karşı dik duran sensin, ey asil millet! İnsanlık bizi çağırıyor! Türkiye, dünyanın vicdanıdır, merhametidir. Biz not düşelim buraya: Dijital çağ başladı, sen neresinde olmak istersin?

Hörmetler, efendim!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu günə təsadüf edən əlamətdar hadisələri diqqətinizə çatdırırıq:

Beynəlxalq Korrupsiya ilə mübarizə günü

Bilirsiniz, elə mövzular var ki, onlar barədə ya tam təfsilatla danışmalısan, ya da susmalısan. Mən bu mövzu barədə sadəcə susmağa üstünlük verirəm. 

Beynəlxalq genosid cinayətləri qurbanlarının xatirəsi günü

Genosid cinayətləri barədə xəbərdarlıq Konvensiyasının 2-ci bəndində qeyd edilir ki, hansısa xalqı tam, yaxud qismən məhv etməyə yönəlmiş genosid cinayəti bəşəriyyətin ən qatı cinayəti hesab olunur. Gəlin xalq olaraq xatırlayaq, başımız nə qədər bəlalar çəkib. 1918-ci ildə Bakıda, Şamaxıda və Qubada, 1980-ci illərin sonlarında Qərbi Azərbaycanda, 1992-ci ildə Xocalıda ermənilər tərəfindən, 1937-ci ildə repressiya, 1920-ci ildə 20 yanvar təcavüzü şəklində sovet imperiyası tərəfindən, 20-ci əsrin 70-ci illərindən başlayaraq Cənubi Azərbaycanda soydaşlarımızın amansız təqibi şəklində fars rejimi tərəfindən genosid cinayətinə məruz qalan Azərbaycan xalqı bu gün milyonlarla qurbanını yad etməlidir, öz faciələri barədə dünyaya mesajlar ötürməlidir. Beynəlxalq təqvimləri izləmək, onların təyinatlarından faydalanmaq vacibdir.

Unudulan açıqcalar

Beynəlxalq texno günüdür, bu bir musiqi janrıdır. Skandinaviya ölkələrində Anna günüdür, Milad bayramı ərəfəsi bütün evlərdə lütifeks adlanan balıq yeməyi hazırlanacaq; Milad açıqcası günüdür. Hələ də dünyada bu nəsnə insanlar üçün bir-birini təbrik etməyə yetərlidir. Bir vaxtlar bizdə də 8 martda oğlanlar qızlara, 23 fevralda qızlar oğlanlara, Yeni ildə, eləcə də 1 may və 7 noyabr paradları günlərində isə hamı bir-birini açıqca yazaraq təbrik edirdi, üstəlik, ad günlərinin də bir təbrik vasitəsiydi açıqca. Ancaq hazırda açıqca adlı nəsnəni unutmuşuq, arxivin uzaq küncünə atmışıq; Fransada milli miryan günüdür, bu bir məşvərət komitəsidir, Fransa hökumətinin sekulyarizm (dövlətin dindən asılılığına yol verməmək) prinsiplərinə riayət etməsini izləyir, ona dəstək verir; Ruslar 9 dekabrı opera günü kimi qeyd edirlər, belə ki, 1842-ci ildə Peterburqda Qlinkanın “Ruslan və Lyudmila”, 1836-cı ildə isə “İvan Susanın” operalarının premyerası olub. O ki qaldı ABŞ-a, bu gün onlarda Milli qənnadı məmulatları günüdür.

Korefey sənətkarımız, Krım tatarları, Van Deyk

1973-cü ilin bu günündə SSRİ xalq artisti, adı çəkiləndə insanların üzünə təbəssüm qonan Lütvəli Abdullayev dünyadan köçüb. Şəkidə dünyaya göz açan, cəmi 59 il ömür sürən bu korifey aktyor çoxsaylı kino və teatr rolları ilə komediyanın və yumorun əsl mahiyyətini ortaya qoyurdu, çox təəssüf ki, yağışdan sonra göbələk kimi artan bugünkü şit və dayaz komediya aktyorları bu mahiyyətdən çox-çox uzaqdırlar.

Bu gün “siçan günü”dür həm də. Amma söhbət zəhlətökən boz siçandan getmir, kompüter siçanından gedir, belə ki, ilk dəfə o 1968-ci ilin bu günündə üzə çıxıb. Onu kəşf edən isə amerikalı Karl Enqelbartdır; 1917-ci ilin bu günündə qan qardaşlarımız olan və indi repressiyalar məngənəsində boğulan Krım tatarları qurultay keçirərək Krım xalq respublikasını yaradıblar; 1909-cu ildə dünya futbolunun top klublarından biri – Dortmundun “Borrusiya” klubu yaranıb. Ölkəmizdə “Borrusiya”sevənlər heç də az deyildi, Mxitaryanın transferi onların sayını sıfıra çatdırdı vaxtında; 1717-ci ildə alman incəsənətşünası, antik incəsənətin ilk tədqiqatçısı İoxim Vinkelman dünyaya gəlib. 1641-ci ildə dahi flamand rəssamı, zadəgan və intim portretlərin nömrə bir ustası Antonis Van Deyk, 1048-ci ildə isə Orta Asiyanın dünyaşöhrətli ensiklopediyaçı alimi Əl Biruni dünyadan köçüblər.

Yükdaşıyanlar günü

Bu günün daha bir təyinatı var, yükdaşıyanlar günü. İlk baxışdan ağlınıza Məşədi İbaddan bir abbası istəyən hambal gəldi, düzdürmü? Amma günün anlamı daha böyükdür. Sözün hərfi mənasında çiyinlərini ağır yüklərin altına verib ruzi qazanan insanların günüdür bu gün. Tikintidə daş daşıyanlar var, anbarlarda un kisələri daşıyanlar var, onlar gündüzlər işləyirlər, axşamlar da dinclərini alırlar. Amma həm də daha ağır yüklər var, “problem”, “dərd” adlı. Bu yüklərin daşınma müddəti gecəli-gündüzlüdür özü də. Bugünkü Yükdaşıyanlar günündə həmin bu məcazi mənada yükdaşıyanları da gəlin yad edək, hamısına bir ağızdan “yükünüz yüngülləşsin” deyək.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Kübra Quliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Kimyagər” Paulo Coelyonun ən məşhur əsərlərindən biridir və insanın daxili səyahətini, arzularını və taleyini tapma yolunda keçdiyi mərhələləri təsvir edir. Santyaqo bir çoban olaraq başlayır, amma qəlbinin dərinliyində fərqli bir arzunun – öz xəzinəsini tapmaq istəyinin olduğunu hiss edir. Bu arzu onu İspaniyadan Misir piramidalarına qədər uzun və çətin bir səyahətə çıxarır.

Santyaqo obrazı vasitəsilə müəllif bu əsas məqamları vurğulayır:

1. Arzular və xəyalların dəyəri: Santyaqo öz "şəxsi əfsanəsi"ni izləmək üçün hər şeyi tərk edir. Bu, öz arzularının dalınca getməyin vacibliyini göstərir.

2. Səbir və möhkəmlik: Yolda Santyaqo çətinliklər və sınaqlarla üzləşir. Amma hər çətinlik onu daha güclü edir.

3. Daxili səyahət: Santyaqonun əsas xəzinəsi xaricdə deyil, öz daxilindədir. O, səyahət edərək özünü kəşf edir və həyatın dərin mənasını anlayır.

4. İnam və qorxu ilə mübarizə: Santyaqo öz qorxularını aşaraq inanır ki, kainat onun arzularını reallaşdırmağa kömək edəcək.

Santyaqo ilə mən:

1. Xəyallara sadiqlik:

Santyaqo öz xəzinəsinin arxasınca gedir, mən də öz arzularımın. O, piramidaları xəyal edir, mən isə gələcəyimi: yazıçı olmaq, özümə müstəqil bir həyat qurmaq. Hər ikimiz arzularımıza çatmaq üçün mövcud olan rahatlığımızdan imtina etmişik.

2. Çətinliklərlə mübarizə:

Santyaqo səyahətində çətinliklər görür: soyğunçular, səhra fırtınaları, təklik. Mən də həyatımda çox sınaqlar keçmişəm – ailəm tərəfindən qəbul edilməmək, liseydə qarşılaşdığım təzyiqlər, öz daxilimdəki qorxular. Amma onun kimi mən də irəli getməyi seçdim.

3. Daxili səyahət:

Santyaqonun səyahəti xaricdən daxilədir, mənimki isə daxildən başlayır və gələcəyimə yönəlir. Mən özümü başa düşməyə, keçmişimi qəbul etməyə çalışıram. Mənim üçün ən böyük xəzinə özümü kəşf etməkdir və bu yolda yolçu olduğumu bilirəm.

4. Sevgi və harmoniya:

Santyaqonun sevgisi – Fatima onun həyatına mənalı bir istiqamət gətirir. Mən də sevgimdən ilham alıram. Mənəvi dəstək aldığım, məni həmişə başa düşən və qoruyan bir insanın yanında olmaq məni daha da gücləndirir.

5. Taleyə inam:

Santyaqo inanırdı ki, kainat ona yardım edəcək. Mən də bilirəm ki, hər çətinlik, hər maneə məni daha irəli aparır. Həyatda heç nə boşuna olmur, bunu çox yaxşı dərk edirəm.

Mən öz həyatımın Santyaqosuyam. Onun tapdığı xəzinə piramidaların yanında idi, mənim xəzinəm isə öz içimdədir. O, yolunu sonda tapdı, mən isə yolun özünü tapmağın ən böyük zəfər olduğunu anlayıram.

Mən də taleyimə inanır və bilirəm ki, arzularım məni heç vaxt yanıldan bir işarə deyil.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)

Şəfa Vəli, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Şəki-Zaqatala təmsilçisi

Ədəbiyyat adamlarının bir dərdi də ədəbiyyatdan danışmağa həmsöhbət tapa bilməmələridir. Bir yaş dövrü gəlir, ədəbiyyat adamları çəkilir küncə, olur hamının “uzağı”.  Çoxluq onun təkliyini min yerə yozur, hətta Adam Smitin “qocalıqdandır” deməsi kimi, “oxumaqdandır” deyirlər hər anlaşılmaz davranışına.

Hə, ədəbiyyat adamının dərdidir ədəbiyyatdan danışa bilməmək.  Bir ortamda, bir mühitdə iki ədəbiyyat adamının qısa müddətdə bir-birini tapması möcüzə deyil, onların  danışmaq və eşidilmək ehtiyacının qarşılıqlı cazibəsidir. Bu cazibənin sehrinə qapılıb üz-üzə əyləşdik dəyərli şair, AYB Şəki bölməsinin sədri Vaqif Aslanla. Söhbətimiz tənqidçi, ədəbiyyatşünas Yaşar Qarayevdən düşdü... Vaqif Aslan  düşüncəli-düşüncəli danışmağa başladı:

-Böyük adam idi... 1936-cı ildə Şəkidə anadan olub. 10 yaşında ailəsi Bakıya köçüb. Türkiyədən, İraqdan, İrandan, Rusiyadan gələn ədəbiyyatşünaslar ona “div ədəbiyyatşünas” deyirdilər.  Yaşar Qarayevin ədəbiyyatşünaslıqla bağlı fikirləri son dərəcə milli, həm də bəşəri idi.  Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru idi.  İnstitutun nəzdində “Folklor sarayı” Elmi Mədəni Mərkəzinin yaradılmasına nail oldu. Sonra o mərkəz oldu Folklor İnstitutu. 2002-ci il avqustun 25-də dünyasını dəyişdi. Dəfn mərasimində prezident tərəfindən göndərilmiş əklili daşıyanlardan biri mən olmuşam... Fəxr edirəm bununla. Yaşar Qarayev böyük adam idi.  Tabutunun qarşısında növbə çəkənlərdən biri professor Nizami Cəfərov idi. O, deyirdi: “Yaşar Qarayev böyük ədəbiyyatşünas və ədəbiyyat filosofu idi”.  Yaşar Qarayevin bu dünyadan gedişi də ehtiramlı idi...

-İnsanın öz xalqının mədəniyyətində, ədəbiyyatında iz qoyub getməsi xoşbəxtlikdir.  Yaşar Qarayevə bu mənada həsəd aparmamaq mümkünsüzdür... 

-İstəyirdi, Azərbaycan ədəbiyyatını insanlara elə təqdim etsin ki, orada şübhəli yer olmasın.  Onun məşhur əsəri var: “Tarix: yaxından və uzaqdan”.  Yəni Azərbaycan tarixini özünə yaxınlaşdırırsan, ona yaxından baxırsan. Ki, görək, tariximizdə kimlər var, nə şəkildə var. Eyni zamanda, bu günü özündən uzaqlaşdırırsan. Baxır, insan tarixi nə qədər bilir. Adam var, 200  il əvvələ - Azərbaycanın ruslar tərəfindən işğalınadək gedib çıxa bilir. Adam var,  10 min il əvvələdək tarixi özündən uzaqlaşdıra bilir. Yaşar Qarayev mümkün qədər özündən uzaqlaşdırdı və tarixə baxdı. Azərbaycanın siması, mədəniyyəti, folkloru ondan ibarətdir ki, görək, bu xalq necə yaşayıb. Məsələn, bu xalqın toyu, yası, ağrısı,  göz yaşı necə olub... Folklor burada şaxələnir: mahnı, layla, oxşama, bayatı, ağı...

-Tariximizin güzgüsüdür folklorumuz. Yaşar Qarayev həmin güzgüdə həqiqəti olduğu kimi görənlərdən idi.

-Yaşar Qarayevin Azərbaycan ədəbiyyatına baxışı ədəbiyyatımızı  anlamaq üçün ən gözəl  baxış bucağıdır.  Onun fikrincə, ədəbi əsəri qiymətləndirmək üçün müəyyən nüanslara diqqət edilməlidir. Birincisi, əsər ədəbidirsə, milli olmalıdır. Yəni bu əsərin qəhrəmanı hansı millətin  nümayəndəsidir, bilinməlidir. Tutaq ki, indi yazırıq: “Qavroş yolla gedirdi”. Deyəcəklər: “Azərbaycanda Qavroş adlı adam olmayıb”. Yəni addan tutmuş, düşüncə tərzi, iştirak etdiyi mərasimlər,  hadisələrə münasibəti - hamısı milli olmalıdır. İkincisi, əsər bəşəri olmalıdır. Əgər əsər bəşəridirsə, istər-istəməz ümumbəşərilik qazanır. Yəni dünyanın başqa xalqları üçün də bu əsər əhəmiyyətlidirmi?  Bu məqamda Avropa bizi üstələdi, bax. Biz Azərbaycan ədəbiyyatında Jan Valjan obrazı yarada bilmədik. Müəyyən mənada, Şərqin iqtisadi-siyasi geriliyi ədəbiyyatına da təsir etdi... Azərbaycan ədəbiyyatı uzun müddət klassik stildən uzaqlaşa bilmədi.

-Təzyiq də vardı axı...

-Sözünüzə qüvvət, bizim başımızın üstündə duranlar vardı. Mən XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatından mühazirələr oxuyanda tələbələrə bunu izah etmək istədim. Ki, insan əsarətə düşəndə nələri itirir. Doğru deyirsiniz, təzyiq vardı... Başımızın üstündə bəy vardı, xan, sultan vardı.  Sonra işğalçılar gəldi, bizim “bəy” dediyimiz oldu işğalçının nökəri, ən yaxşı halda, köməkçisi. Başladı, qələm tutan ələ təzyiqə ki, “işğalçının xoşuna gəlməyəni yazma”. Yəni oldu işğalçının adamı...

-Yaltaqlandı ki, əlində olan əlindən çıxmasın...

-Ərindim o yaltaqlanmaq sözünü deməyə.  Bu reallıqdır də...

-Qınaya da bilmirik...  SSRİ vaxtı qınayırdılar.  Mən çox da qınayammıram. O hala düşməməyə çalışmaq lazım idi.

-Sağ olun! Gərək, biz müstəqilliyimizi qoruya biləydik. Torpağını qoruya bilməyən bacısını necə qoruya bilər?  Tarixdə ad salmış Mete Xan deyirdi: “Üstündə bir ot bitməsə belə, torpaq dövlətin təməlidir və heç kimə verilməz”. Qədim türk nəğməsi var: “Torpaqlarımız əldən getdi, Qoyunlarımız çoxalmaz oldu, Qadınlarımızın gözəlliyi itdi...”  Bizim tariximizin bircə səhifəsinə baxaq. 200 il əvvəl ki, Gəncə işğal oldu ha ruslar tərəfindən, nə baş verdi?  Səhər oyandılar və dedilər: “Şəhər adlandırılmalıdır Yelizavetpol!”  Ona görə ki, Yelizaveta I Aleksandrın arvadı idi. Gəncəlilərin qarşısında şərt qoyuldu ki, “Gəncə” deyən 1 manat gümüş pul ödəsin.  Camaatın dili də çönmürdü “Yelizavetpol” deməyə... Bu, bir millətə vurulan zərbə idi, o millətə edilən zülm idi...  Qayıdaq bayaqkı məqama. Mirzə Cəlil kəndxudanı necə görür? Xudayar bəyin burnu əyridir. Klassik ədəbiyyatda əyri burun hiyləgərliyin rəmzidir. Xudayar kəndxuda olmaqçün öz anasını pristava peşkəş çəkir. Dostu ölən kimi, onun əyalını yanlayır. Kəndin böyüyünə bax da! Bu ədəbi nümunəni oxuyaraq demək olarmı ki: “XIX əsrdə kəndxuda qeyrətli idi?” Əlbəttə, yox! Yəni ədəbiyyat dövrün mənzərəsidir, həm də.

-Dövrün insan xarakterinə təsiri, yaxud əksi də ədəbiyyatın carçılıq missiyasına daxildir.

-Ədəbiyyat bizə yarandığı dövrün necəliyini car çəkir. Əndəlib Qaracadaği deyir: “Ey gözəl, mən sənin xatirinə “Quran”ı yandıraram”. Biri deyir: “Ey dilbər, sənin xatirinə boğazımdan xaç asaram”.

-Biri deyir: “Ey tərsa gözəli, dönüb tərsa olaram...”

-Ay sağ olun! Şeyx Sənan kimi, donuz otarmağa razı olanlar da var.  Qətiyyətli, əqidədə möhkəm ola bilməyiblər. Bu da işğalın Azərbaycan xalqına, eləcə də, onun mədəniyyətinə, ədəbiyyatına vurduğu bir zərbədir. Gəlin, birgə xatırlayaq. İşğaldan sonrakı dövrdə Azərbaycan qadını Füzulidə, Vaqifdə olduğu kimi, mərkəzi gözəllik rəmzi deyil artıq; xristian gözəlindən sonrakı pillədədir. Qadınlar da məğlub oldu...  Görün, başımıza nələr gəlib, nələri itirmişik biz.

-Ədəbi dilimiz də sabit olmayıb.

-Məsələni ümumiləşdirək.  Azərbaycan ədəbiyyatı tarixindən danışanda deyirlər: “Mədinə məktəbi”, “ərəbdilli Azərbaycan ədəbiyyatı” və s. Bəs yaxşı, ərəblərin Azərbaycana gəldiyi tarixi biliriksə, ərəbdilli ədəbiyyat ondan sonra yaranmağa başlayıbsa, ədəbiyyatımızın ilkinliyi, özəyi harada idi? Bunu izah etmədilər, “ərəbdilli ədəbiyyat” deyə-deyə öz ədəbiyyatımızı öz ədəbiyyatşünaslarımız şübhə altına aldılar.  Demək lazım idi ki,  o vaxt ərəblər  doğma dildə yazılmış ədəbi nümunələri məhv edirdilər deyə, Azərbaycan ədibləri məcbur qaldılar ərəb dilində yazmağa. XI-XII əsrdən danışarkən deyilir: “Farsdilli ədəbiyyat”. Tələbəyə nə deyəsən? Axı onun ata-babası, uluları farsdilli yox, türkdilli olublar. Məsələnin kökünü izah etməliyik, sonra deməliyik: “Fars dilində yazılmış Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələri”.

-O dövrdən gəlib çatan əsərlər arasında ana dilimizdə olanlar çox azdır.

-10-11 il əvvəl olardı. “Mehri və Vəfa” adlı dastanın bir nüsxəsi Şəkidə, bir nüsxəsi də Qazaxda aşkar edildi.  Tədqiqatlar  göstərdi ki, dastan  1056-cı ildə tamamlanıb.  Qul Əlinin “Qisseyi-Yusif”inin 1212-ci ildə tamamlandığını deyirlər. Yəni XIII əsrdə. Belə çıxır ki, “Mehri və Vəfa” anadilli ədəbiyyat nümunəsi kimi, ondan 2 əsr qabaq qələmə alınıb.   Dastanın dili “Dastani-Əhməd Hərami”dən də, “Qisseyi-Yusif”dən də sadədir, anlaşılandır. Buradan o nəticəyə gəlirik ki, öz ana dilimizdə də əsərlər yaranırmış. Sadəcə, onlar üzə çıxarıla bilmirmiş. Dövr öz sözünü deyirdi... Dövr ərəb istilasının nəticəsi idi. Bir də, tarixi tədqiqat problemləri var.

-Məsələn, mən “Dədə Qorqud”un tarixinin daha qədim olduğu fikrindəyəm.

-Hə, dastanda hadisələr islamaqədərki dövrlə səsləşir. Amma dastanın əvvəlindəki o cümlə var ha, “rəsulun zamanında...”, o cümlə çaşdırır. Kitabın hazırlanma prosesinə baxaq. Siz kitabı yazırsınız, gətirirsiniz mənə. Mən onu oxuyuram, fikirlərimi müqəddimə kimi yazıram. Yəni bir kitabın müqəddiməsi, əslində, o kitabdakı son yazıdır. Dastanların düzülüşündə də bu məqam nəzərə alınmalıdır. Hansı qolun hansı qoldan, hansı boyun hansı boydan sonra, yaxud öncə gəlməsini bilməkçün onun əhatə etdiyi dövrü öyrənməlisən.   Bizim ədəbiyyatşünasları ilişdirən həmişə müəqddimələr, ilk cümlələr olur.

-“Dədə Qorqud”la bağlı elə əfsanələr var ki,  dastanla bütövləşdirilə bilər. Məsələn, “Dədəm qorxdu” əfsanəsi. Bilqamışın ölümsüzlüyü axtarmasının izləri var o əfsanədə. Amma kənarda qalıb.

-Sikloplar haqqında məlumat ancaq odur ki, onları Geya doğub. Necə doğulmaları haqqında heç nə öyrənə bilmirik, düzdür? Amma “Dədə Qorqud” dastanında biz Təpəgözün niyə doğulmasını da oxuyuruq. Çoban Pəri qızına əl atdı, Pəri qızı vədə tamamında pərdənin içindəki uşağı gətirib çobanın üstünə atdı ki, “al, məndə əmanətin var”.  Bu uşaq zorakılıqdan doğuldu... Çoban neynədi? Onu dəyənəyiylə, təpiyiylə  qurdaladı ki, görsün nədir pərdənin içindəki? Sevgisizlikdən doğulan, anasından, atasından sevgi görməyən, hələ dünya işığı görməmiş təpiklənən uşaq nə olmalıydı ki?! Elə Təpəgöz oldu. Sosial münasibətlərin, insanın sevgisizlikdən nə hala düşdüyünün izahını görürsənmi?  Üstəlik, dastanda günəşə tapınmanın izləri də var. Basat Təpəgözdən kim olduğunu soruşanda deyir: “Atam aslan”. Aslan günəşin rəmziydi təfəkkürdə.

-“Dədə Qorqud”la bağlı tədqiqatlarınız haqqında eşitmişəm, amma oxumaq imkanım olmayıb.

-Mən heç vaxt “mən” sözündən istifadə etməmişəm. 2 cilddən ibarət “Kitabi-Dədə Qorqud ensiklopediyası” nəşr olunub.  Ensiklopediyada əsərim haqqında yazılan məqalənin adını çəkiblər, mənim əsərimdən bəhs etməyiblər. Gördüm, heç nə demədim, amma içimdən bir ağrı keçdi... “Oğuz elinə salam” kitabımda dastanın hər boyunu öz düşüncə süzgəcimdən keçirmişəm.  BDU-nun professoru var, Yeganə İsmayılova. Doktorluq işində əsərimi gözəl təhlil edib,  mənə istinad edib. Halal xoşu olsun!  Adam öz əsərinin oxunmasını, kiminsə ondan faydalanmasını görəndə xoşbəxt olur.

-Gözəl ədəbi söhbət etdik. Kaş, vaxt ola, bu cür söhbətləri tez-tez edək.

-Eh... İki ayda bir dəfə Yaşar Qarayevin yanına gedirdim Bakıya. Söhbətləşirdik. O günləri xatırladım. Burada-Nakam adlı Şəki Mərkəzi Kitabxanasının ikinci mərtəbəsində otağım vardı.  Şəkinin hər yerindən, ətraf rayonlardan gələn qələm adamlarını orada qarşılayırdım, söhbətləşirdik, ədəbi müzakirələr aparırdıq. Kitabxana təmirə bağlandı. Təmir bitəndən sonra mənə “gəl, otağını yenidən verək sənə” deyən olmadı. İndi bax,  başıma yığılanlarla ancaq bu cür-çay evlərində ortururam. Çay da ki, içəndə fikrim qarışır, söhbətin nizamı pozulur deyə, içmirəm. Mən Şəkidə ədəbiyyat adına çox şeylər etməyə cəhd göstərmişəm... Etdiklərimi başqaları danışar sizə. Səməd Vurğunun 100 illiyini keçirmişəm burada. Hamını dəvət etmişəm, gəliblər. Son illərdə yaradıcılığımda da önəmli hadisələr olub. “Vaqif” pyesim Şəki Dövlət Dram Teatrında səhnəyə qoyulub. “Sənin şeirlərin” adlı sevgi şeirlərindən ibarət kitabım işıq üzü görüb. “Mühazirələr: XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi üzrə” kitabında isə tələbələrimin elmi işləri cəmlənib. Bu kitabı onlardan xəbərsiz çıxarmışam, əlimə həm kitab, həm də Şəki paxlavası götürüb düz qapılarına getmişəm.  Onların üzündəki minnətdarlıq duyğusu məni xoşbəxt edib.

-Mənim hansısa müəllimim bunu etsə, xoşbəxtliyi qatbaqat yaşayaram...

-Qələm adamının xoşbəxtliyi də ayrı cür olur...  Təki, bütün qələm adamları xoşbəxt olsunlar!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.12.2024)