“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yanınmış publisist, hazırda Türkiyədə yaşayan İbrahim Nəbioğlunun günümüzün əsas hadisələrindən biri olan ortaq türk əlifbasının qəbul edilməsi mnasibətilə yazdığı məqaləsini təqdim edir. 

Beynəlxalq Türk Akademiyası ilə Türk Dil Qurumunun 9-11 sentyabr 2024 tarixlərində Bakıda keçirilən “Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası”nın iclası bitməmiş kimi yer yerindən oynadı. 

İşin məğzini, tarixi önəmini anlamayan bəzi insanlar “Yeni əlifbaya keçirirk” deyə postlar paylaşmağa başladılar. Bu paylaşımları oxuyanlar isə “Axı niyə?” deyə suallar yönəldəndə “hərşeyşünaslar” bu səfər tutarlı cavab verə bilmədilər. 

Bir çoxumuz isə həyəcanla tablodakı 34 hərfi incələməyə başladıq. 

Kimi əlifbada “Gg” hərfini axtarır, kimi də çaşqınlıq içində “Üü” hərfinin nə üçün iki şəkildə – üstü iki nöqtəli və üstü “papaqlı” olduğunu sorur, bəziləri də içi mən qarışıq “Ww” hərfinə etiraz edirdilər…

*

İclasın ikinci günündə monitordan çəkilən fotonu icazəsiz sosial şəbəkədə paylaşanlar həm Türk, həm də Azərbaycan ictimaiyyətində çaşqınlıq yaratdılar. İclasın Qazax, Qırğız və Özbək iştirakçıları üçün hazırlanmış o cədvəldə hərflərin önünə mötərizə içində onların Kirildəki qarşılığı qoyulmuşdu. Bu cədvəl nə mətbuat üçündü, nə də yekun sənəd idi. 

Sensasiya naminə paylaşılan o cədvəl sadəcə olaraq bir işçi variantı, “qaralama” idi.

İclas zalından onu yayanlar öz “professionallıqlarını” göstərmiş oldular. 

Bu yazını yazmağa da məni onların bu qeyri-peşəkarlığı vadar etdi…

Beynəlxalq Türk Akademiyasının prezidenti, akademik Shahin Mustafayevə yazdım, bu böyük hadisə ilə bağlı təbrik etdim. 

Bu gün isə telefonda danışdıq əziz dostumla, may ayında İstanbuldakı görüşümüzü, 1926-da Bakıda saçılan qığılcımdan 1991-dəki Ortaq Əlifba simpoziumuna, oradan da günümüzə qədər olan dolanbaclı yollar haqdakı söhbətimizi xatırladıq. 

Layihə haqda çoxlu suallar verdim.

Öyrənmək istəyirdim hər detalı.

Şahin Mustafayev da təsdiq etdi ki, paylaşılan Əlifba işçi variantdır və Ortaq Türk Əlifbasının son halı deyil.

Maneələr, əngəllər, qazanılan uğurun sadəcə elmi tərəfinin deyil, diplomatik qanadından danışdıq.

Bildiklərim haqda ətraflı yazma zamanının hələ gəlmədiyini düşünürəm.  

Ortaq Əlifbanın hazırlanmasında üzərində israrla durulan üç başlıca prinsipi xatırlatmaq istəyirəm:

1.Bir fonem (səs) bir hərflə ifadə edilməlidir;

2.Eyni fonemlər eyni hərflə ifadə edilməlidir;

3.Müxtəlif türk dillərindəki səs zənginliyi mümkün olduğu qədər qorunmalı və əlifbada öz əksini tapmalıdır.

Şahin Mustafayev xeyli əvvəl qəbul edilmiş Özbək əlifbasının bəzi natamamlığına işarə edərək 1-ci prinsiplə bağlı “ç”, “ş” kimi səslərin ancaq bir hərflə ifadəsinin vacibliyində israr etdiyini deyir. Bu problem haqda o, hələ keçən may ayında İstanbula səfəri zamanı mənə necə çətinliklə qarşılaşdıqlarını demişdi. Türklərlə birgə bizim alimlər “ç” səsinin “ch”, “ş”nin isə “sh” kimi ifadə edilməsinə kəskin şəkildə etiraz ediblər;

“Ä” hərfi ətrafındakı müzakirələr də qazaxlar köhnə əlifbalarında (Kiril) “Ə” hərfinin olmasına baxmayaraq üstü iki nöqtəli “Ä” hərfini istəyiblər;

“V” hərfinin olmasına baxmayaraq “W” də təklif olunsa da bu “qanadlı dabl yu” da əlifbadan çıxarılır;

“Ü” hərfi olmasına rəğmən qazaxların istəyi ilə üstündə tilda işarəsi (~) olan “u” hərfi əlifbada yer alıb…

Göründüyü kimi hər ölkə öz səs zənginliyini, kaloritini qorumaq, müdafiə etmək üçün ciddi müzakirələr aparıb. Ancaq ortaq məxrəcə də gəlmək asan olmayıb. 

Biz türklərdə isə bu ‘’ortaq məxrəc’’ necə çətin məsələdir, bilirsiz. 

Bu da Ortaq Əlifbanın ərsəyə gəlməsinin qiymətini, önəmini qat-qat artırır.

Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan və Türk əlifbaları olduğu kimi qalacaq;

Ortaq Türk Əlifbası Kiril əlifbasından Latın əlifbasına keçəcək Qazaxıstan, Özbəkistan, Qırğızısatan, habelə tatarlar, başqırdlar, qaraqalpaklar, balkarlar və onlarla digər türk xalqları üçün əsas olacaqdır… 

*

Beləliklə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Türkiyəni təmsil edən alim və mütəxəssislərdən ibarət Komissiya üzvləri ümumi razılığa gələrək 34 hərfdən ibarət Ortaq Əlifba layihəsini Bakıda yekdilliklə təsdiq etdilər. Növbəti mərhələdə layihənin qəbul olunması üçün Türk Dövlətlər Təşkilatı vasitəsi ilə Dövlət Başçılarına və üzv dövlətlərin əlaqədar qurumlarına göndəriləcək.

Bütün daxili və xarici təzyiqlərə, maneələrə rəğmən tarixi bir uğurdur bu Əlifba. 

Əsası 33 il əvvəl – 18-20 noyabr 1991-də İstanbulda keçirilən “Çağdaş Türk Alfabesi Sempozyumunda” hazırlanan layihə son şəkli ilə Türk Dünyası tarixində cahanşümul bir hadisəyə çevrildi. 

*

Bu gün məşhur türk televizyoncusu Ali Doğana zəng vurdum Ankaraya.

Türklük sevdalısı əziz dostumla 33 il əvvəl o layihə üzərində çalışan görkəmli alimləri andıq.

O heyətdən şəxsən tanıdığım 2 görkəmli alimin adını – görkəmli türkoloq, Türk Dil Qurumu əski Başqanı, Azərbaycanın böyük dostu professor Ahmet Bican Ercilasun və həmyerlimiz, türkoloq, şərqşünas, poliqlot, mərhum professor Vaqif Aslanovun adını çəkmək istəyirəm.

Əminəm ki, 81 yaşında olan Ahmet Bican Ercilasun Hocanı gələcək nəsillər bu gün bizim İsmayıl Bəy Qaspıralını, Əhməd Bəy Ağaoğlunu, Əli Bəy Hüseynzadəni ehtiramla andığımız kimi anacaqlar. O böyük babalarımızın yaydıqları milli birlik ideyası, “Dilde, Fikirde ve İştə birlik” fəlsəfəsi indi daha gur alovlarla yanmağa başlamışdır.

"Əgər biz belə getsək, Rusiyadakı türklərin gələcəyi qaranlıqdır" demişdi İsmayıl Bəy Qaspıralı 19-cu əsrin sonlarında. Başda Mirzə Fətəli Axundzadə, İsmayıl Bəy Qaspıralı olmaqla Türk Dünyasının bütün nəhəng düşüncə adamlarının, aydın və bu yolda qirban getmiş, Sibirdə çürüdülmüş millətimizin qaymaqlarının ruhları şad olsun!

Türk Dünyasının Gözü Aydın!

Türklərin Ortaq Əlifbası Qutlu Olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Aida Eyvazlı Göytürk, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Qazaxıstanın Astana şəhərində keçirilən V  Dünya Köçəri Oyunları böyük uğurla başa çatdı. 

Tədbirdə 89 ölkədən gəlmiş  2800 nümayəndə iştirak edirdi. Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun prezidenti  xanım Aktotı Raimqulova öz təəssüratlarını bizimlə belə bölüşdü:

- Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu öz adına sadiq qalaraq, bu dəfə də  türklərin qədim adət-ənənə və mədəniyyətini nümayoiş etdirmək məqsədi ilə paytaxt Astanada V Dünya Köçəri Oyunlarına qatılmaqdan məmnunluq duyur. Bizim Fond bu genişmiqyaslı tədbirdə iki böyük türk çadırı- qazaxların dediyi kimi  iki jurta qurmuşdu. Bu çadırlarda Azərbayacn, Türkiyə, Qırğızıstana aid mədəni və tətbiqi sənət, əl işləri nümayiş olunurdu. Azərbaycandan dəvətli olan İçərişəhər Ənənəvi İncənət ustaları, Qırğızıstandan saçaq, çadır divarlarını bəzəyən xalçı-xalça toxuyanlar, rəssamlar,  heyvanların buynuzundan, sümüklərindən gözəl sənət əsəri yaradan ustalar, Türkiyədən isə qədim ebru, kalliqrafiya və xəttatlıq, nəqşibəndilik sənətini yaşadan istedadlı və peşəkar sənətkarlar dəvət olunmuşdular. 

Özünüz də gördünüz ki, bizim çadırlara gələn qonaqlar adını saydığım sənət növlərinə necə maraq göstərirdilər. 

Adından gördüyünüz kimi, Bizim Fond Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu adlanır. Biz türk ölkələri qədim türk irsinin və mədəniyyətinin qorunması üçün çalışırıq. Və qoruduqlarımızı, aşkara çıxardıqlarımızı dünyanın 89 ölkəsindən və 5 qitəsindən  gələn qonaqlara layiqincə göstərə bildik. Etnoaulda qurulan yüzlərlə çadırın içərisində çadırlarımızı ziyarət edənlərin heyranlığını görmək məndə qürur hissi yaradırdı. Əslində o çadırlarda nümayiş olunan əl işləri, toxunan tikmələr,  şanırakdan asılıb- yəni bacasından asılıb, çadırların divarına qədər uzadılan tikmələr, bəzəklər türk xanımlarının gözünün nuru, ürəklərinin istisi ilə toxunan əl işləridir. Hər bir elementin öz simvolu, mənası vardır. Xanımlar bu işləmələrlə hər bir elementin insan həyatında, məşətində nə qədər əhəmiyyətli olduğunu göstərməyə çalışıblar. Məsələn, kerekələr—baskurlar, bəzəkli lentlər... şaçaqların hamısını əllə toxunar və bu bəzəklər çadırlardan asılırdı. Elə elementlər var idi ki, evin sahibi uzaq yerə gedəndə, ova gedəndə şanırakın ortasından həmin bəzəkli işləmələr, zıncirlər asılırdı ki, ova gedən, səfərə gedən evin sahibi, kişisi sağ-salamat qayıtsın. Boz çöllərin sirri və məişətinin uzunömürlü və toxunulmaz olması bu elementlərdən çox asılı idi.

- Aktotı xanım, mənim diqqətimi çəkən Qazaxıstanın Milli Muzeyində keçirilən “Köçərilər: tarix, bilgi , dərslər” adlı elmi praktik konfrans oldu.

-Doğru deyirsiniz. Bu konfransda dünyanın 89 ölkəsindən dəvətli olan alimlər elmi  məriuzə ilə çıxış edirdi. Məruzələrin hamısında köçərilərin, Böyük çöldə yaşayan türklərin həyat və məişəti, şahlanma dövrü, heyvanları əhilləşdirmə bacarıqları, silah düzəltmələri, incə-zərif zərgərlik məmulatları, geyimləri, kosmopolit ənənələri, inancları, intəhasız çöllərdə ulduz işığına qət etdiklləri yollar və yaratdıqları xəritələr haqqında, hətta nə yeyib-içdikləri, isti və soyuq səhralarda, çöllərdə ərzaqlarını necə əldə etmələri, saxlamaları haqqında çox maraqlı məruzələr dinlənildi. 3 gün davam edən konfransda 1200 dinləyici iştirak etdi. Bu konfransda ən çox diqqətə və müzakirəyə səbəb olan isə Azərbaycandan  dəvət olunmuş tarix elmləri doktoru Həsən Həsənovun türk sivilizasiyası, qədim köklərimiz haqqında elmi məruzəsi oldu. Böyük adamlar, böyük auditoriyaları mat qoya bilirlər.

- Köçəri Oyunları çərçivəsində Qazaxıstan dövləti  proqrama 21 oyun  növü salmışdı. Hər bir oyunun da kökü və ənənsi qədim dövrlərə gedib çıxır.

- V Dünya Köçəri Oyunlarının açılış mərasimində qonaqalrı Qazaxıstan Prezidenti Kasım Comərd Tokayev salamladı. Onun çıxışında maraqlı bir məqam var idi. Dedi ki, biz əvvəllər xalqalrımıza məxsus olan bu oyunları  Olimpiada adlandırırdıq. Necə deyərlər, köçərilərin Olimpiadası. İndi isə  bu oyunları dünyaya nümayiş etməklə, köçərilərin sivilizasiyasıını göstərir, eyni zamanda , idmanın  birgə hörmət və həmrəylik rəmzi olduğunu  qlobal səviyyədə göstərmək istəyirik. Qazaxıstan Prezidentinin dediyi kimi, idman həm də sülhə çağırışdır. Yadınızdadırsa, Olimpiada keçirilən ölkələrin bir devizi olardı: “Dünyaya sülh!”. Qazaxıstan da, bütün türk dövlətləri də hər zaman bu arzu ilə yaşayıb və bəşəriyyətə gərəkli olan bu arzunu həyata alnıaçıq, üzüağ keçiriblər. Köçəri Oyunlarında ali qonaq kimi iştirak edən Dünya Etnospor Konfederasiyasının  prezidenti Nəcməddin Bilal  Ərdoğan da öz çıxışında qeyd etdi ki, Astanada böyük möhtəşəmlik və qələbəliklə keçirilən Dünya Köçərilərinin Oyunları milli idman növlərinin birləşdirilməsini ideya kimi bir araya gətirən  çox mühüm hadisəsir. Biz bununla ümumi mədəniyyətimizi qoruyur və gələcək nəsilə ötürürük. 

Belə möhtəşəm tədbirlərin keçirilməsi, 5 qitədən gələn qonaqların türk çadırlarında bir araya gəlməsi, türk torpaqlarında yarışan atların ayaq səslərinin səslənməsinin özü türk sivilizasiyasının və mədəniyyətinin harmoniyasıdır. Bu oyunlarda at üstündə təkcə batırlarımız deyil, eyni zamanda  boylu-buxunlu gözəl xanımlarımız, qızlarımız da yarışırdılar. Təsadüfi deyil ki, 21 növ çölçü və köçəri oyunlarında  100 medal dəsti qazanıldı. Əslində burada iştirak edən ölkələrin hamısı qalib idi. Amerikadan, Kanadadan, Yaponiyadan, Argentinadan, Avropadan gələn qonaqları həm də  “Püt”, “Jambı” “Qalxan” oyunlarında  atı çaparaq  hədəfə ox, nizə atan türk qızları heyran etdilər. Onların hər birinin at belində şahhanə oturuşu, hədəfə atdığı ox və nizələrin yan keçməməsi də bir başqa sevinc və heyranlıq yaradırdı.

-Elmi konfransda həm də Köçəri Oyunlarının fəlsəfəsindən danışıldı. Bu fəlsəfəninin nədən ibarət olduğu da maraqlıdır.

-Aida xanım, Türk dünyasının və Böyük Çölün fəlsəfi fikir adamı, tanınmış və unudulmayan şairimiz Abay Kunanbayevin 7 Xəzinə fəlsəfəsi həqiqətən də Köçəri Oyunlarının mayasını təşkil edirdi. Yeddi Xəzinə ənənəvi qazax dünyagörüşündə fəlsəfi anlayışlardan biridir. Qazax xalqı Yeddi Xəzinəni insanın həyatı ilə əlaqələndirir və onun konsepsiyasına aşağıdakıları aid edir:

1. batır- yəni igid ər;

2. gözəl və ağıllı qadın;

3. ov tazısı ;

4. Beren tapançası—qədim dövrdəki tapançanın adı idi. Yəni silah. 

5. köhlən  at;

6. ağıl və bilik;

7.bir də berkut- yəni qartal.

Qazax xalqının Yeddi Xəzinəsi həm də  “Yeddiəməl ”ə deməkdir.

Siz özünüz gördünüz ki, hər çadırın qarşısında oturan milli geyimdəki, boylu-buxunlu, iri cüssəli oğlanlar, gözəl bayan-qızlar belə qollarında qartal tutmuşdular. Yanlarındakı tazı iti tumarlayırdılar. Atın da alınından öpürdülər. Bu heyvanlar hər zaman türkün və Böyük çöl oğlunun yol yoldaşı olublar. Təsadüfi deyil ki,  bu günlərdə qazax xalqının istəyiilə Tazı cinsli it qazaxların və türk xalqlarının mədəni-məişətinin iti kimi  dünyanın qeyri-maddi irs siyahısına daxil edildi.

-Aktotı xanım,  “İpək Yolu” Mədəni Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri kimi sizin dəvətinizlə gəldiyim bu möhtəşəm tədbirdən böyük zövq aldım. Burada görüb, müşahidə etdiklərim birliyin gələcəkdə İpək Yolu üzərində yerləşən ölkələrdəki mədəniyyət tariximizi incələməyə, araşdırmağa çox yardım edəcək. Ata Yurdum Qazaxıstandan isə Azərbaycana dombrada çalınan çöl musiqilərini, at dırnaqlarından qopan səsləri, qartalların burada keçirilən ov yarışlarında göy səmada göstərdikləri uçuşlarının yaratdığı mənzərələrin təəssüratını aparıram.  Türk yurduna dünyanın hər yerindən gələn adlı-sanlı , şöhrətli qonaqlar Qazaxıstanda türk elllərinin çadırlarında çaldıqları toydan, şadyanalıq və sevincdən evlərinə pay aparacaqlar. Qoy dünyada sülh olsun. Biz də əl-ələ verərək bu sülh nəğmələrinə, çağırışlarına öz töhfələrimizi verək!

-Çox sağ olun, Aida xanım, Yaşasın sarsılmaz birliyimiz! Yaşasın Türk Elləri!

-Qazaxlar demiş, Birgə bolaq, xanım Aktotı Raimqulova.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Təmənnasız adamdır, imkanı, gücü daxilində başqalarına kömək etməyə hazırdır. Çalışqan, işgüzar və əzmkardır. Səiqə-səhmanı xoşlayır, çoxuna nisbətən daha sağlam həyat tərzi keçirir, çox səbirlidir. Necə deyərlər, iti gözləri var- ən xırda təfərrüatları görür. 

Dərin zəka və ağlı sayəsində gözəl müşahidəçidir. Ətrafa nüfuz etmək qabiliyyəti fitrətindən gəlir. Əşyaların quruluşuna, insanların rəftarına çox diqqətlidir. Öz üzərində işləməyi bacarır- bir işi ən yaxşı tərzdə görmək üçün zəruri olan vərdişlərə yiyələnməyə can atır. Bunun üçün kifayət qədər səbri və dözümü var...

Deyir ki,- “Vəzifə yüksəlişinə can atmaq heç vaxt ağlımdan keçməyib. Çünki hər bir tərəqqinin nə vaxtsa tənəzzülə uğrayacağına əminəm. “Ədəbiyyat qəzeti”ndəki baş redaktorluq görəvim məndən heç nə almadı. Əksinə, ədəbi ideallarımı gerçəkləşdirmək baxımından geniş imkanlar açdı. Müasir Avropa ədəbiyyatına doğru yola çıxdıq. Ədəbiyyatımızı dünya ədəbiyyatı ilə paralel təqdim etdik. Burda həm Apoliner var, həm də Çingiz Əlioğlu, həm Musa Yaqub, həm də Bodler var. Həm Rembo var, həm də Məmməd İsmayıl. Həm Sabir Rüstəmxanlı, həm də Adonis. Həm Nəriman Həsənzadə, həm də Andre Morua. Həm Anar, Elçin, Kamal Abdulla, həm də Rolan Bart var. Həm Nizami Cəfərov, həm də İvan Qoll. Həm Vaqif Səmədoğlu var, həm də Van Qoq. Həm Mircavad var, həm də Pirosmani. Həm Vaqif Mustafazadə var, həm də Bayron. Həm klassika, həm sürrealizm, həm də postmodernizm. Ən əsası, bütün yersiz qarşıdurmaları, mənasız qovğaları görməzdən gəlib ədəbiyyatı önə çəkirik...”

Bir işi öyrənməmişdən əvvəl onu yaxşı başa düşməyə çalışır. Səmimiyyətinə söhbət ola bilməz. Məntiqi hər zaman hisslərindən yüksək tutur. Bəzən dostları arasında və şəxsi həyatında ciddi çətinlikləri olur. Hərdəmxəyal adamlardan uzaq olmağa çalışır... 

1963-cü ildə Neftçalada anadan olub. Orta təhsilini doğma yurdda alıb. Sonra Azərbaycan Dövlət İncəsənət Universitetini bitirib. Neftçala İcra Hakimiyyətində müxtəlif vəzifələrdə çalışıb. "Yeni Azərbaycan" qəzetində humanitar şöbənin müdiri, "Ədəbiyyat" əlavəsinin məsul redaktoru olub. "Ədəbiyyat qəzeti"ndə baş redaktorun müavini, baş redaktor əvəzi vəzifələrində çalışıb. Hazırda "Ədəbiyyat qəzeti"nin baş redaktorudur. "Hüseyn Cavid yaradıcılığının ədəbi-fəlsəfi qaynaqları" mövzusunda dissertasiya müdafiə edib. Filologiya üzrə fəlsəfə doktorudur...

Əlbəttə ki, söhbət Azər Turandan gedir. Bir sıra mükafatların laureatıdır. Prezident Təqaüdünə layiq görülüb. "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi (1918-2018)" yubiley medalı və TÜRKSOY tərəfindən “Vamberi” medalı ilə təltif olunub..

O, həm də yüksək təşkilatçılıq bacarığı ilə tanınır. Nizam-intizamı sevir və hər şeyi müəyyən bir qayda ilə etməyi xoşlayır. Onu əhatə edən kiçik detalların belə fərqinə varır və onları diqqətlə nəzərdən keçirir, bu da ona həm işdə, həm də şəxsi həyatda çox vaxt uğur gətirir...

Bəli, mən Azər Turanı belə tanıyıram. bu gün onun həyatında əlamətdar günlərdən biridir. Çünki 61 il bundan öncə həmin gün dünyaya gəlib. Gəlin, Azərbaycanın bu dəyərli oğlunun sevincinə sevinc qatıb, onu ad günü münasibətilə ürəkdən təbrik edək.

Çox yaşasın!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Famil Hacısoy, “Ədəbiyyat və incəsənət”

El arasında bugün də tez-tez rastlaşdığımız sınama və inanclar illər uzunu neçə-neçə nəslin müşahidəsindən keçdikdən sonra ağızlardan ağızlara düşərək arıtlanmış, damcı-damcı yaddaşlara süzülə-süzülə şüurlarda özünə möhkəm  yer edərək durulmuş, məxsus olduğu xalqın öz həyat tərzini, məişət şəraitini qurmasına xidmət göstərmişdir. 

Bu sınama və inanclar həm hikmətamiz kəlamlar vasitsilə, həm də əmək və mərasim nəğmələrində, əfsanələrdə, rəvayətlərdə və dastanlarda xüsusilə geniş yayılıb bugünkü nəsillərə ötürülmüşdür. Bu proses həyat durduqca insanı beşikdən qəbrədək müşayiət etməkdədir. 

Neçə min illərdir ki, insan doğulur, nəsil artırır, nəhayət, həyatdan köçür. Bu üç mərhələnin özü də folklorda doğum, toy, yas mərasimləri şəklində, onlarda oxunan nəğmələrin tərkibində nəsillərin yaddaşında əbədiləşdirilmişdir. İnsanların həmdəmi olan bir qism mərasim nəğmələri müşahidələr zamanı qəm, qüssə, kədər, hüznlə bağlı yaranıb. Başqa bir qism nəğmələr məqamına görə adamların arzu-diləklərini, rastlaşıb aciz qaldıqları problemləri dəf etmək üçün çarələr arayıb axtarmaq, şadlıq, sevinc əhval-ruhiyyəsini yaxşılaşdırmaqdan ötrü dini və dünyəvi inanclara tapınmaqla əks etdirmək, həyat düzəmini müəyyənləşdirmək ehtiyacından meydana gəlmişdir. 

Bu kimi xüsusiyyətlər onların istifadə və tətbiq imkanlarını artırmaqla geniş yayılmasının başlıca səbəblərindən biri kimi qiymətləndirilməlidir. El arasında yayılmış inanc və sınamalar da əmək və mərasim nəğmələri kimi zəruri ehtiyacdan yaranmışdır. Bu şifahi xalq nümunələri hər bir xalqın qədim milli adət və ənənələrini, məişət şəraitini, genofondunu, məşğuliyyətini, dini baxışlarını özündə qoruyub saxlamaqdadır. Bunu aşağıda qeyd olunan sitatlarda da görmək olar:

“Hind inancına görə, hər fərd öldükdən sonra başqa biçimdə dünyaya gəlmiş olur. Daha öncəki həyatının nitəliyinə görə yaxşı ya da kötü surət qazanmış olur. Bu həyat təkrarlanması ruhun kamala ulaşıb Tanrıya varışına qədər davam edər. Ruh öz bütün evrimini gerçəkləşdirdikdən sonra artıq yer üzündə həyat bulma sona çatar.” 

Yaxud:

“Əşrama— Hind inancına görə hər kəsin ruhu dörd evrədən keçər. Bu dörd evrənin hər biri bir “əşrama” adlanır. Bu dörd mərhələ bunlardır: 

1. Mütaliə və şəxsi disiplin. 

2. Ailə qurma və dünya işləri ilə uğraşma. 

3. Düşünmə, dalğınlıq və dünya təmayüllərindən qopma. 

4. İmtina və dünyadan tam qopuş.” 

(Mahatma Qandi, “Bütün insanlar qardaşdır” fəlsəfi əsərindən)

Məlumdur ki, qədim insanların yaratdığı söykənclər - əfsanələr, əsatirlər, nəğmələr, inanclar və sınamalar bütün xalqlarda mədəniyyətin, təhsilin, siyasətin, fəlsəfə, incəsənət və elmin dilində nəzarə çarpacaq iz buraxıb. Adamlar hələ də min illər bundan əvvəl deyilmiş kəlamlara arxalanmaqla neçə-neçə əfsanə və rəvayətin kökünə varmış, araşdırmalar sayəsində bir sıra etimoloji nəticələr əldə edərək bəzi faydalı vərdişlərə yiyələnmişlər. Dəfələrlə zamanın sınaqlarından çıxmış, bugün inanc adlandırdığımız sınanclar dövrlərinin neçə-neçə insanına həyat vermiş, dərdlərinə əlac olmuş, yaşamağa ümidləndirmişdir. Günümüzdə də bir bölüm insanlar arasında təsadüf etdiyimiz inanclardan sayılan səbrə (asqırmağa) münasibətin olduğu belə hallardandır. Bizə görə, aşağıda göstərildiyi kimi, bunun müqəddəs sayılma səbəblərindən biri dini rəvayətlərdə Allah-taala tərəfindən palçıqdan yapılmış Adəmin ruh üfürüldükdən sonra asqırıb ayılmasıdır.

“İslamaqədərki cəmiyyətdə en çox sınamalara məruz qalan cəhətlər insan və heyvanların asqırma və əsnəmələri olmuşdur.  Onlar həm asqırığı, həm də əsnəməni şeytandan gəlmə bir hal sayıb hər ikisini pis yozurdular.  İmruul Qeys şerlərindən birində göstərir ki, səhərlər camaat yatarkən tezdən ova çıxır ki, heç kəs qarşısına çıxıb asqırmasın.  Bəzən asqırıq müqabilində  “Mənə yox, özünə qayıtsın!”  və s.  kimi sözlər işlədib, onun şərindən qurtarmaq istəmişlər.  Heyvanların asqırması da pis yozulurdu. Sonra İslamda asqırıq bəyənilmiş, ancaq əsnəmək bəyənilməmişdir. Belə ki, asqırığın mələkdən, əsnəməyin şeytandan gəlməsi düşünülmüşdür.”   (A.Qasımova “Quran qissələri”) 

Bu cür ziddiyyətli təsəvvürlərə sınama və inanclarda sıx-sıx rast gəlmək olur. Yaranma tarixi qədim olan inam və sınamaların əksəriyyətininə ikili yanaşmanın bu kimi məsələlərlə bağlı olması da yuxarıda qeyd etdiyimiz səbəblə bağlıdır.  

Deyilənə görə, səfərə çıxarkən qarşından qara pişik keçməsi uğursuzluq əlaməti sayılır. Bu sayaq inanclardan bəzilərinin mənşəyi hələ də qaranlıq olmasıyla araşdırılmasını gözləməkdə olsa da,. bəzilərinin mənşəyi bu gün bəllidir. Bu inanc və sınamaların elələri var ki, tarixi yükü baxımdan çox qədimdir. Bunlar qədimliyi ilə yanaşı özlərini gerçək həyatda doğrultduğundan bu gün də yaşam tərzində türkəçarələri şəklində yaşayır. Bu inam və sınamaların içərisində elələri var ki, bu gün onların faydalı olmaları elmi cəhətdən əsaslı surətdə sübut edilmişdir. Zeytun və xurma ağacları müsəlman aləmində bəlkə də elə buna görə qədimdən müqəddəs sayılır. Bu meyvələrin zəngin kalorili olması insanlara ta qədimdən məlum imiş. Xurmanın vitaminlərlə zəngin olması səbəbindən qədim ərəblər uşaq anadan olanda xurmanı çeynəyib onun ağzına qoyurdular ki, körpə güclü olsun.

 Bugün də tibbi baxımdan faydalı bitkilərdən olan reyhanı ərəblər ziddiyyətli olsa da, aşağıdakı kimi dəyərləndirirdilər:

A.Qasımova “Quran qissələri” əsərində göstərir ki: “ərəblər reyhan barədə yozumlar edirdilər. Reyhan gözəl ətir sözündən olduğundan, onu uğurlu bitki sayırdılar. Ancaq gözəl görsənib, yaxşı ətir verməsinə baxmayaraq, tamı acı olduğundan bəzən onun bədbəxtlik gətirəcəyini düşünürdülər.”

Elm və texnikanın inkişaf etməsinin insanların düşüncə və dünyagörüşünü bu qədər zənginləşdirməsinə baxmayaraq, bu sınama və inamlar öz dəyərini günümüzədək itirməmişdir. Qədim insanların öz həyatlarını bu türkə-çarələr və sınanclar əsasında qurmaları danılmazdır. Bunlar müxtəlif dövrlərdə insanların öz sağlamlıqlarını qorumağında, mövcud mühitlə davranmalarında və məişət şəraitlərini daim yaxşılaşdırmaqlarında əvəzsiz rol oynamışdır. Bütün bu sınamalar, yozumlar və çarələr yuxarıda qeyd olunduğu kimi illərin sınağından keçmiş praktik təcrübələrə əsaslanırdı. Elə buna görə də bir çox sınamalar daşlaşaraq aforizmlər və məsəllər şəklində dövrümüzə gəlib çatmışdır. Müxtəlif mənbələrdən götürülmüş aşağıdakı misallar fikrimizə söykək sayıla bilər:

*Parklarda görülən atlı heykəllərin ön iki ayağı havadadırsa, heykəldəki adam döyüşdə ölmüşdür. Əgər bir ayağı havadadırsa, döyüşdə yaralanmışdır. Əgər 4 ayağı da yerdədirsə, o insan normal səbəblərdən ölmüşdür.   (X.Hüseyn “Çərpələng uçuranlar” romanından)

*Adətən, atlar ölülərdən qorxurlar. Onlar heç vaxt meyidi tapdalamazlar. (Svetlana Alekseyeviç “Müharibənin qadın üzü yoxdur” əsərindən)

*Məşğuliyyəti boyu əsasən çanaqlıbağa balığı tutan balıqçıların gözü tez zəifləyir. (Ernest Heminquyey “Qoca və dəniz” povestindən)

*İnsanlar və itlər digərlərinin gözündə ifadə oxuyan yeganə canlılardır. İtlər bu xüsusiyyətdən insanlarla ünsiyyət üçün istifadə edirlər.

*Mayalılar çəpgözlüyü cazibədarlıq simvolu hesab edirdilər. Bu səbəbdən onlar övladlarının çəpgöz olması üçün əllərindən gələni edirdilər.  (Milli.Az saytından)

*Qədim Romada  döyüşə getməzdən öncə hətta toyuq və xoruzlarla fal açır, bəzən xoruz döyüşdürürdülər. (A.Qasımova “Quran qissələri”)

*Mayalılara görə müntəzəm olaraq səhər yeməyi yeyən ailələr, qaydasında səhər yeməyi yeməyən ailələrə nisbətən daha xoşbəxt və anlayışlı olurdular.  (Elif Şəfəq “Eşq” romanından)

*Deyirlər ki, Səfəvi şahı I Təhmasib qızını ərə verməyərək bir atı da daim yəhərli saxlayarmış ki, on ikinci imam Mehdi zühur edəndə qızını ona versin. (M.Çəmənli “Ölüm mələyi” romanından)

Göründüyü kimi, rastlaşdğımız mənbələrdən götürülmüş bu misallar içərisində müxtəlif xalqlara məxsus  inanc və sınanclar əsas yer tutur. Bu da inam və sınamaların ortaqlığını araya gətirərək, onların ümumbəşəri olduğunu ortaya qoyur. Bundan əlavə, bu sınamalar, inanc və inamlar məxsus olduqları xalqın unudulmaqda olan qədim milli adət və ənənələrini, davranış qaydalarını özündə hifz etməklə günümüzə çatdırmaqda körpü rolu oynayır. Diqqəti çəkən önəmli bir cəhət də toplanmış nümunələrin dünəndən bugünümüzə xəbər ötürməsidir. Burada müxtəlif xarakterli məlumatlar əsasında ailə-məişət münasibətlərinin qurulması və insan sağlamlığının qorunması yolları öz əksini tapmışdır ki, indi də bu sınanılmış üsullardan xalq təbabətində, məişətdə hamı tərəfindən istifadə olunmaqdadır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Nigar Həsənzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bu gün -16 Sentyabr Bakı Dövlət Universiteti  105-ci ilində qapılarını tələbələrə açıq elan etdi. Mən də ilk dəfə bu təhsil ocağına ayağı dəyən tələbə kimi qürurluyam. 

1919-cu il 1 sentyabrda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti tərəfindən yaradılan BDU 105 ildir ki, öz qocamanlığını, səviyyəsini və buna rəğmən yeniliyini də qorumuşdur. Yeniliyini qorumağı xüsusi qeyd edəcəyəm. Çünki təhsil ocağının bəzi korpusları təzə təmir olunub və insana xoş aura verir. Həmçinin, məhz ilk qədəmlərimi atdığım 2-saylı korpus həm kənardan görünüşü ilə, həm də daxili görünüşü ilə insanda xoş hislər yaradır.

Bakı Dövlət Universiteti və ya qısaca BDU — Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyinin tabeliyində olan ali təhsil müəssisəsi. Azərbaycanın ilk ali təhsil müəssisəsidir. Avropa Universitetləri Assosiasiyasının üzvüdür.

1919-cu il sentyabrın 1-də Azərbaycan parlamenti ilk universitetin açılması haqqında qanun qəbul etdi. "Bakı şəhərində dövlət universitetinin təsis edilməsi haqqında" adlanan bu qanunda universitetin dörd fakültədən ibarət olması göstərilirdi: Şərq şöbəsi ilə birlikdə tarix-filologiya, fizika-riyaziyyat, hüquq və tibb fakültələri.

Qanunun onuncu maddəsində deyilirdi ki, Bakı şəhərində Dövlət Universiteti 1919-cu il sentyabrın 1-dən açılmış hesab olunur.

İctimaiyyətin narahatlığını nəzərə alaraq qanunun II maddəsinin 2-ci bəndində qeyd edilirdi ki, bütün fakültələrdə türk dili məcburi fəndir. 

Azərbaycan hökuməti universitet komissiyasının tövsiyəsini, Xalq Maarif Nazirliyinin təqdimatını nəzərə alaraq, 1919-cu il sentyabrın 8-də Bakı Dövlət Universitetinin rektoru və dekanlarının təsdiqi haqqında qərar qəbul edir. Qərarda operativ cərrahiyyə kafedrasının əməkdar professoru V. İ. Razumovskinin rektor, patoloji anatomiya kafedrasının professoru İ. İ. Şirokoqorovun, o olmadığı dövrdə isə müvəqqəti olaraq professor A. M. Levinin tibb fakültəsinin, tarixçi, publisist, ümumi tarix kafedrasının dosenti N. A. Dubrovskinin tarix-filologiya fakültəsinin dekanı təyin olunduğu göstərilir. İlk tədris ilində universitetə ştat üzrə lazım olan 104 nəfər, o cümlədən 43 professor və privat dosent cəlb etmək mümkün olmuşdu.

Əlbəttə, bu yerdə oxucuda haqlı sual doğacaq: bəs niyə ruslar? Nəzərə alın ki, yüz illərdir Çar Rusiyasının işğalı altında olan Azərbaycanda hər sahədə yalnız ruslar ixtisaslaşmışdı, elm və təhsil də onların əlində idi. Yenicə qurulmuş müstəqil dövlətimizdə milli kadrlara kəskin ehtiyac var idi. 

Adının tarixi:

1924-cü ildə - növbəti işğaldan sonra universitetə Vladimir İliç Leninin adı verilir. 1939-cu ildə Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 16 aprel tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Dövlət Universitetinə vaxtilə Azərbaycan Kommunist Partiyasına rəhbərlik etmiş Sergey Mironoviç Kirovun adı verilir. 1991-ci ildə isə Bakı Dövlət Universitetinə bu ali təhsil ocağının yaradılmasında fəal iştirak etmiş Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin adı verilmişdir. 2001-ci ildən isə adı Bakı Dövlət Universiteti adı ilə təsdiqlənmişdir.

1919 − 1920 — Bakı Universiteti

1920 − 1991 — S. M. Kirov adına Azərbaycan Dövlət Universiteti

1991–2000 — M. Ə. Rəsulzadə adına Bakı Dövlət Universiteti

2000 — indiyədək — Bakı Dövlət Universiteti

Azərbaycanın ilk Universetində təhsil almaq böyük qürur və fəxr hissidir. Bütün gənclərə bu tələbəlik illərində uğurlar arzulayıram.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Ən yeni poeziyada isti-isti, mürəkkəbi qurumamış şeirlərin təqdimatını davam etdiririk. “Ulduz” jurnalının baş redaktoru, sevilən şairimiz Qulu Ağsəsin növbəti ekstravaqant şeiri dünyaya gəlib. 

Buyurun. 

KÖHNƏ YER VALI

Tanımadığım ölkәyә

zәng vurub

şeir oxuyuram –

ovqatımın ad günündә.

Bilmirәm,

o tәrәfdәki şiddәt altındadı,

ya hәzzin üstündә?..

Açılı ağzını görmәdәn,

bәrәlә gözünü görmәdәn,

telefonda üzündәn şeir oxuyuram –

adamın üzünü görmәdәn.

...Xәttә hardansa

yad sәs qarışır

dörd oktavalı:

“Özündәn başqa

heç kәsi hәrlәmir

bu köhnә Yer valı... ”

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Sizlər üçün çağdaş yazıçı və şairlərimizin ən yaxşı ədəbi nümunələrini seçərək təqdim edəcəyik.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

POEZİYA

NƏRİMAN HƏSƏNZADƏ,

Xalq şairi

                   AZƏRBAYCAN

Sən əbədi bir ocaqsan, Azərbaycan!

Yaşadıqca yanacaqsan, Azərbaycan!

Beşiyin bir ana qoynu,

Doğma, isti bir qucaqsan, Azərbaycan!

Ruhum mənim, laylam mənim, Azərbaycan!

Bu dünyada dünyam mənim, Azərbaycan!

Bu dağ mənim, o dağ mənim vətənimdi,

Tüstülənən ocaq mənim vətənimdi.

Sərhəd-sərhəd bölübdülər,

Bölünməyən torpaq mənim vətənimdi.

Sən mənimsən, mən də sənin, Azərbaycan!

Övladıyıq bir vətənin, Azərbaycan!

Zaman! Səs ver, bu günlərin harayına,

Xan Arazın, Ana Kürün harayına.

Biz çatmasaq, kim çatacaq

Qaçqınların, köçkünlərin harayına?!

Sən arxasan, sən dayaqsan, Azərbaycan!

"Qalx"! – deyəndə, qalxacaqsan, Azərbaycan!

Gəmilərin göy Xəzərdə üzər keçər,

Şahinlərin səmalarda süzər keçər.

Körpülərin, binaların

paytaxtımı yollar boyu bəzər keçər.

Keçmək olmaz amma səndən, Azərbaycan!

İşıq alır dünya səndən, Azərbaycan!

Bir nəğməsən, oxuyuram bu torpaqda,

"Can!" – dedikcə can duyuram bu torpaqda –

Ey ilhamlı səhərlərim,

Sən ki varsan, mən də varam bu torpaqda.

Yellənəcək bayrağımız, Azərbaycan!..

Müqəddəsdi torpağımız, Azərbaycan!..

 BU DÜNYA NƏRDİVANDI

Bu dünya nərdivandı,
qalxanda mehribandı,
enəndə nə yamandı...
Görüşdük pillələrdə,
yolun yarısında biz.
Sən qalxırdın bu dəmdə,
mən enirdim xəbərsiz.
Səni arzularına
qaldırırdı nərdivan.
Məni xatirələrə
endirirdi bu zaman.
Birimiz – günçıxana,
birimiz – günbatana.
Qalxa bilməzdim daha,
nə o güc, nə o taqət.
Sən də enə bilməzdin,
haqlı, haqsız vermişdi
öz hökmünü təbiət.
Gərək ya düşməyəydi
bu görüş heç araya,
Ya sən əvvəl gələydin,
ya mən sonra, dünyaya.

ŞƏHİDLƏR XİYABANI

Dayanın, Şəhidlər Xiyabanıdı,

yas toya qarışıb, toy yasa burda.

Qızıl qumaşlarda qara xonçalar,

nişan gətiriblər bir qıza burda.

Nigaran gedənlər yatır xəbərsiz,

yatağı boş qalıb, atı yəhərsiz.

Analar oğulsuz, gəlinlər ərsiz,

nəydi bu müsibət, bu cəza burda?

Qızıl qan ləkəsi qalır gül üstə,

bir qurğu qurdular fıtnə-fel üstə.

İl təhvil olubdu qərənfil üstə,

verib öz yerini qış yaza burda.

Kim bilir, nə qədər ölən-qalan var,

Vətəndə bir vətən şəhid olan var.

Hələ bir-birini xəbər alan var,–

dil yox, sual verir, göz-gözə burda.

Çağırın Babəki bu yasa gəlsin,

Şəhriyar əlində bir əsa gəlsin,

qisas istəyəni qisasa gəlsin,

Yer özü çağırır qisasa burda.

Kim belə qarğadı bu bağça-bağa,

qaralar bağlandı min bir budağa.

Sürtüb ağ saçını qara torpağa,

dəyməyin, Nəriman ağlasa burda.

                                   Fevral, 1990

NƏ QƏRİBƏDİR

Elə dayanırsan, elə baxırsan,
Elə bil qarşında quru bir daşam.
İpək saçlarını bir vaxt oxşayan
Elə bil hardasa mən olmamışam.

Səni dostlarımla, tanışlarımla,
Mən tanış edərdim nə vaxtsa bir-bir .
İndi özgələri, yad ehtiramla,
Deyirlər tanış ol. Nə qəribədir ?!

Yuxuda görərdin nə vaxtsa hər dəm,
Yolumu gözlərdin yollardan uzaq.
Mən sənin yuxundan çıxıb gəlmişəm,
Bu da bir yuxudur, gəl tanış olaq.

Qoluna girərdim, bu, yadındadır,
Gedərdik, yolumuz, arzumuz şərik.
Qolum qollarının lap yanındadır,
Toxunsa, biz indi üzr istəyirik.

Hayanda oldumsa səhər, ya axşam,
Aradın sən məni, gördün sən məni.
İndi gözlərinin qabağındayam,
Hayanda durum ki, görəsən məni?

"GƏZƏYƏN QIZ”

R.Həmzətova

Səni görübdülər dağüstü parkda,

gün bir az aşağı əyilən vaxtda.

Kinodan çıxanda görüblər səni,

ötürüb harasa bir nəfər səni.

Sonra bir avtobus duracağında,

sonra bir metronun çıxacağında,

sonra bir taksiyə mindiyin yerdə,

sonra da evə gec döndüyün yerdə,

haraya gedibsən göz qoyubdular,

adını “gəzəyən qız” qoyubdular.

Məni gözləyibsən dağüstü parkda,

gün bir az aşağı əyilən vaxtda.

Səni o kinoya mən aparmışam,

özüm ötürmüşəm sonra, qadası.

Od tutub yanağın, üzün yanmasın,

yenə görüşmüşük gedib bir axşam:

əvvəl bir avtobus duracağında,

sonra bir metronun çıxacağında,

sonra bir taksiyə oturmusan sən,

mənim görüşümə gecikdiyindən.

Özüm saxlamışdım bir dəfə səni,

bir az gec ötürdüm mən evə səni.

Gör, necə yerbəyer, necə adbaad,

məni görməyiblər,

                    ay dadi-bidad!

Kinoda iki yer boş qaldı bu gün,

iki tamaşaçı azaldı bu gün.

Getdik... ikimizi itirdi bağlar.

Kinoya getmişdik,

soruşacaqlar:

desələr necəydi?.. De ki, qiyamət!

Desələr nə idi?.. De ki, məhəbbət!

Düz desən qorxuram... axı, söz olar.

Bu dəfə yalan de, qoy inansınlar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)

Kənan Məmmədli, “Ədəbiyyat və incəsənət”

MÜTALİƏ MƏDƏNİYYƏTİNİ NECƏ FORMALAŞDIRMALI?

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının təqdim etdiyi bu silsilə yazılar Azərbaycan Yazıçılar Birliyi Ədəbiyyat Fondunun Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən 2024-cü ildə “Qeyri-hökumət təşkilatları üçün qrant müsabiqəsi” çərçivəsində həyata keçirdiyi “Yeniyetmə və gənclərdə mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması” layihəsinin tərkib hissəsi olaraq nəşr edilir.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondu@

18.

ELEKTRON, YOXSA ƏNƏNƏVİ KİTABLAR?

Təbii ki, bəşər durduqca ənənəvi kağız kitablar da yaşayacaq. Kağız kitabların haçansa gündəmdən çıxması mifdir. Kağız kitabı kağız qəzetlərin aqibəti əsla gözləmir, çünki qəzet bir gün ərzində çapa hazırlanır və növbəti gün dünənki məlumatlarla çıxıb da öz aktuallığını itirir. Bu səbəbdən xəbər saytları xəbərdaşıyıcıları kimi daha populyardırlar və get-gedə qəzetləri gündəmdən tam sıxışdırıb çıxarırlar. Kitablar isə tam başqa funksiyaya malikdirlər, onları hiss etmədən, qoxusunu duymadan, vərəqlərini çevirmədən, qaldığın yerə əlfəçin qoymadan, arada sinənin üstünə qoyub bəhs edənləri təsəvvürünə gətirmədən oxumaq qeyri-mümkündür, bu cəhətdən planşet, telefon və digər qadjetlər kağız kitabların yanında tam gücsüzdürlər.

Uşaq və yeniyetmələrin mütaliəsi, dünyagörüşünün formalaşması, qlobal informasiya mühiti ilə səmərəli təması proseslərinin uğurla nəticələnməsi Azərbaycan dövlətinin kitabxana-informasiya sahəsində gələcəyə yönəlmiş inkişaf konsepsiyasının tərkib hissələrindən biridir.

Uşaq və yeniyetmələrin informasiya texnologiyalarını mənimsəyən ən fəal qruplar olmasını qeyd etmək olar. Demək olar ki, artıq başqa həyat tərzi, dəyərləri, informasiya mühitində davranış modelləri olan yeni nəsil yetişmişdir. Bax bu aspektdən yanaşdıqda isə elektron kitabxanaların və elektron kitabların dəyəri gözə görünən olur.

Elektron kitabxanaların təşəkkülü və inkişafı həm elmi mühit, həm nəşriyyatlar, tibb və təhsil müəssisələri, eləcə də muzeylər və başqa fəaliyyət sahələri üçün də maraqlıdır. Həmin fəaliyyət sahələrinə uyğun yaradılmış elektron kitabxana tipləri mətn sənədləri ilə çevik əməliyyatlar həyata keçirən xüsusi cəhətlərinə görə fərqlənir. Elektron kitabxanalarla ənənəvi kitabxanaların həm fərqli, həm də oxşar cəhətləri var.

Fərqli cəhətlər:

-İnformasiya daşıyıcısına, tərkibinə;

-İnformasiya məhsulunun formalaşmasının texnoloji proseslərinə;

-Mühafizə və təqdimetmə üsullarına; 

-İstifadəçilərə xidmət məqsədinin xarakteri və həlli yoluna;

-Hüquqi və struktur asılılığına;

-İnformasiya məhsuluna mülkiyyət, surətini çıxarma və yayma hüququna;  İnformasiya resurslarından istifadə üsullarına görədir.

Oxşar cəhətlərə gəldikdə isə demək olar ki, onlar bir-birini tamamlayır. Elektron kitabxanalar professional kitabxana-informasiya mütəxəssisi təcrübəsindən, eyni zamanda kitabxana sahəsində mövcud beynəlxalq standartların tələblərindən istifadə etməyə bilməz. Bütün bunlara baxmayaraq hər iki - ənənəvi və elektron kitabxanaların hüquqi, təşkilati və texnoloji yaxınlıq xüsusiyyətlərinə baxmayaraq onlar cəmiyyətin müxtəlif informasiya strukturlarıdır və onların problemlərinə də differensial baxılmalıdır.

Növbəti: 19. Kitabxana işi haqqında qanun

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(16.09.2024)