Murad Vəlixanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

“Xarabalıqdan çıxan milyonçu” filmi rejissor Denni Boyl tərəfindən lentə alınmışdır. Film Hindistanlı yazıçı Vikas Svarupun  “Q&A”  romanı əsasında 2008-ci ildə Böyük Britaniyada çəkilmişdir. 

Hindistanın Mumbay şəhərində yoxsul bir ailədə dünyaya gələn Camal Malik adlı gənc oğlanın həyatı elə də uğurlu alınmır. Həm uşaqlıq dostunu, həm də sevgilisini itirən Camal Böyük Britaniyaya üz tutur. Burda  da elə də xoş hadisələrlə rastlaşmayan qəhrəmanımız daha sonra məhşur “Milyonçu” şousuna qatılaraq 2 milyon rupi qazanaraq insanları heyrətləndirir.

Məsələnin ən örnək götürüləsi məqamı isə Camal Malikin mübarizə apararaq dibdən zirvəyə yüksəlməsidir. Hər nə qədər oğru damğası vurulsa belə Camal mübarizədən vaz keçmir və sonda bütün arzularını reallaşdırır.

Məncə, hər birimizin içində bir Camal Malik var. Yetər ki, onu doğru şəkildə yönəltməyi bacaraq.

Heç vaxt mübarizədən əl çəkməyin. Çətinliklərlə üzləşməyi və onunla savaşmağı bacarın.  İnanın, qarşımızdakı əngəllər içimizdəki mübarizə əzmindən böyük və güclü deyil. 

“Ədəbiyyat və İncəsənət”

 (30.01.2025)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağlanın növbəti təqdim etdiyi şair Təbrizdə yaşayan Mehdi Səhəndidir.

Mehdi Səhəndi

Urmiya

TƏBƏSSÜMÜN QAÇIB SƏNİN

Baxışların ögey baxır,

Təbəssümün qaçıb sənin.

Bədbəxtini dindirmisən,

Bəxti qapın açıb sənin?

Sevgimizi qıydın sına,

Çöp uzaltdın arasına,

Bəlkə deyim başqasına,

Boş ürəyin uçub sənin.

Xırda-iri ölü də var,

Diri-diri ölü də var,

Cismin bəlkə diri yaşar,

Ruhun bəlkə köçüb sənin.

Bizdə ayrılar birisi,

Gerçəyin yoxdur gerisi,

Daş ürəksən, daş gülləsi,

Ürəyinə keçib sənin.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün 

Zəngəzur… Bu ad artıq sadəcə coğrafi məkan deyil, ulusumuzun tarixi yaddaşı, mübarizə iradəsi və beynəlxalq hüququn məğzidir. 

Azərbaycan Prezidenti Nəqliyyat məsələlərinə həsr olunmuş müşavirədəki (28.01.2025) nitqində Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı danışarkən, əslində, tarixə, hüquqa və gələcəyə dair bir manifest təqdim etdi. Zəngəzur yalnız bir dəhliz deyil; bu, ulusun birləşdirici damarlarının açılması, ayrılıq üzərində qurulmuş hər bir haqsızlıq divarının çökdürülməsi deməkdir.

Azərbaycanın Avrasiyanın nəqliyyat xəritəsindəki mərkəzi mövqeyini təsvir edərkən, bir həqiqət gün kimi aydındır: Azərbaycanın müstəqillik illərində atdığı strateji addımlar onu bölgənin siyasi, iqtisadi və logistik cazibə mərkəzinə çevirib. Gündoğar-Günbatar, Quzey-Güney nəqliyyat dəhlizlərinin keçdiyi bu məkan artıq təkcə yüklərin deyil, həm də mədəniyyətlərin, sivilizasiyaların və inteqrasiyanın keçid qapısıdır. Prezidentin vurğuladığı kimi, rəqəmsallaşma və ortaq layihələr Azərbaycanda işbirliyi mədəniyyətini yeni zirvələrə qaldırır.

Amma tarixin digər bir üzü də var. Bu üz, Zəngəzur üzərindən gedən yolda Ermənistanın qərəzli, qeyri-konstruktiv siyasəti ilə kölgələnir. Ermənistanın Zəngəzur dəhlizi məsələsində beynəlxalq hüququ ayaqlar altına ataraq manipulyasiya oyunları oynaması, əslində, məğlubiyyətin və təcridin ifadəsidir. Prezidentin bir daha açıq şəkildə səsləndirdiyi mövqe isə sadə, ədalətli və beynəlxalq hüquqa əsaslanır: Azərbaycandan Azərbaycana keçid təmin edilməlidir. Bu, məlum 10 noyabr razılaşmasının öhdəliyi və Azərbaycanın haqlı tələbidir.

Zəngəzur dəhlizinin önəmi yalnız iqtisadiyyatla məhdudlaşmır. Bu dəhliz eyni zamanda tarixi ədalətin bərpa simvoludur. Sovet hakimiyyətinin 1920-ci ildə Günbatar Zəngəzuru Azərbaycandan ayırması ilə başlayan faciəvi tarixi xronologiya Prezidentin nitqində bir daha xatırlanır. Çar Rusiyasının erməniləri Qarabağa köçürməsi, Qarabağ xanının qətli, “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti”nin yaradılması və Xocalı Soyqırımı kimi tarixin qanlı səhifələrini unutmamışıq.

Bu gün Azərbaycanın gücü yalnız iqtisadi inkişafında və beynəlxalq nüfuzunda deyil, həm də tarixin ədalətini qorumaq iradəsindədir. Zəngəzur dəhlizi bu iradənin simvoludur. Ermənistan rəhbərliyi bu gerçəkliyi nə qədər tez qəbul etsə, bir o qədər də öz təcridini yüngülləşdirər. Əks halda, Ermənistan dalan bir ölkə olaraq qalmaya davam edəcək, Azərbaycan isə öz tarixi yolunda irəliləyəcək.

Azərbaycan Prezidenti müşavirədəki nitqi ilə bir daha göstərdi ki, bu torpağın, bu mədəniyyət iqliminin övladı yalnız tarixini bilmir, həm də gələcəyini qurmağa qadirdir. Zəngəzur dəhlizi gələcəyin yol xəritəsidir – qlobal inteqrasiyanın, tarixi ədalətin və milli suverenliyin birləşdiyi xəritə! Bu xəritədə iki ad var: ancaq onun biri Azərbaycan, digəri Ermənistan deyil! Yol bizi Azərbaycandan- Azərbaycana götürəcək! Necə deyərlər, ha Gündoğar ha Günbatar - Zəngəzur Zəngəzurdur! Qarabağa Ar(t)sax, Zəngəzura Sünik deməklə deyil - çün elə o tapıntılar da erməni kökündən gəlmir, illa türk kökənli yer adlarıdır. 

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Təranə Turan Rəhimlinin qəhrəman stüardessa Hökümə Əliyevanın əziz xatirəsinə həsr etdiyi şeiri təqdim edir. 

Dünyadan qədimdi söz, 

İnsandan ucadı səs.

Hər adam sözdə qalmaz,

Hamı səsinə yetməz.

Kim bilir hansı yaşda

Aləmə səs salacaq.

Kim bilir  bu  dünyaya

Son sözü nə olacaq.

Həmin gün göydən qopdu, 

Yerə gəlib çatdı söz.

Ömür cümləyə sığdı,

Bir tarix yaratdı söz.

Səssiz qızın son səsi

Dünyaya haray saldı.

Qoy "hamı sakit olsun!" -

Səs kövrəldi, səs doldu.

"Hər şey yaxşı olacaq."

Göydən yerə  nidamı?

O qızın titrək səsi

Mələklərdən sədamı?

Əcəl meydan oxuyur,

Həyat ölüm göz-gözə.

Hamı nəsə gözləyir...

Son uçuş -- son möcüzə.

Bir təyyarə insanın

Qorxudan solmuş üzü...

Bir yandan ümid verir

Hökümənin son sözü.

"Hər şey yaxşı olacaq!" -

İşıq sarır havanı.

"Allahu əkbər" səsi 

Dəlib keçir tavanı.

Dünyanın çiyni qopur,

Sözdən ağır yük yoxmuş.

Ölüm vaxtı verilən 

Ümid Allaha yolmuş.

Alovlarır  təyyarə,

O ümid itmir hələ. 

Dastan yazır bu millət.

Son nəfəsində belə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün nəsr zamanıdır, sizlərə Pərvanə Bayramqızının özüylə söhbəti və essesi təqdim edilir.

özüylə söhbəti…

…söhbətə hardan başlayacağını bilməmək mənəvi yoxsulluğun adamı ələ verməsidir. Demək, narahat olduğun mövzu, bölüşmək istədiyin fikir, ötürmək istədiyin ideya, yerinə yetirəcəyin missiyan yoxdur.

Ağlından keçən hər xırdalığı sözün boğazına bağlamaq da söhbət etmək sayılmaz.

Söhbət etmək nəfəs almaq, qidalanmaq qədər vacibdir, ruhun ehtiyacıdır, baxır kimlə nədən danışmağına.

Özünlə söhbət etmək özgəni yormaqdan yaxşıdır.

Yaxşı həmsöhbəti də hər istəyəndə tapmaq olmur. Yaxşı həmsöhbəti axtarmırlar da. Rastına qəfil çıxır. Küçədə, parkda, avtobusda on dəqiqəlik yolda kəlmə kəsdiyin adamların arasında özünə həmsöhbət tapanda məmnun olursan. Danışdığın hər kəslə deyil, yalnız biri ilə sözün tutur. Bircəciyi sənin kimi düşünür. Sənə doğmalaşan da o olur. Beş-altı fikrin uyğun gələn adamı az qalırsan bağrına basıb “yaxşı ki, səni tapdım” deyəsən. Biz özümüz kimi adamları sevirik. Ona görə dostu pis olanlardan qaçırıq. Onun da öz mənəviyyatına uyğun adam tapdığını düşünürük.

Dövrümüzdə söhbət canlı halından xeyli uzaqlaşıb. Adamlar bir-biri ilə daha çox virtual  söhbət aparırlar. Fərq etmir videozəng, ya da inboks söhbəti, məqsəd fikir mübadiləsi aparmaqdır. 

Ən geniş dialoq statuslardır. Nə olsun ki, onu şəxs təkcə yazır, yalnız profilindən paylaşır. Bu da öz fikrinə ətrafdakıları cəlb eləyib söhbət yaratmaq niyyətidir.

Söhbətə nöqtə ilə başlayanda bitmirmiş... Uzanırmış... dərinləşirmiş... adam özünə həmdəm tapırmış. Nöqtə axırda qoyulanda sonluq anlayışı kimi qəbul edilsə də, əvvəldə qoyulanda nəyinsə başlanğıcı olur.

Həmsöhbətlər bir-birində özünü axtarmağa başlayır. “Hansı fikrimiz üst-üstə düşür”, “eyni hadisə haqqında o necə düşünür”, “düşüncələrimlə razılaşırmı?” suallarına cavab axtarır. Cavab tapılanda münasibətlər ona uyğun olaraq ya istiləşir, ya da buza dönür.

         Söhbətdən doğma insan tapmaq xoşbəxtlikdir. Doğma o kəsdir ki, özünü onda görürsən, onu da özündə.

Bəzən də adamın bir-birini gözü tutanda söhbət eyni yola çıxmaq üçün istiqamət olur.

Söhbətcil deyiləm. Ən çox söhbətləşdiyim özüməm. Nə sözümü kəsirəm, nə də üstümə acıqlanıram. Heç mənim mənimlə razılaşacağımı da ummuram. Gözümü yumub ağzımı da açmıram. Asta-asta, aramla danışıram.

Özümə sualım çoxdur, amma əksər vaxt susuram. Özgəyə sual vermirəm. Mənə verdikləri sualın cavabını da adamların özlərindən soruşmuram. Səmimi olmayacaqlarını bilirəm. Ürəyindən gələni danışmayanla kəlmə kəsmək mənə çətindir. Əsl fikrini dəyişib vəziyyətin tələb etdiyi şəklə salan adamla dialoqa ayrılan vaxta heyfim gəlir. 

Sənlə danışmağı, səndən danışmağı sevirəm.

Həmsöhbətim, həmdəmim, həmfikrim sənsən.

Sən olmayan şəhərdə yaşaya bilmərəm, sən olan şəhərdə də səni görmürəm. Ayrılıqların məskənidir şəhərimiz.

Hərdən özümdən soruşuram: yadındadır?

... məndəki mən bu sualı sevmir. Deyir, keçmişi unut. Nə qədər ki orda qalacaqsan, yaşaya bilməyəcəksən.

Amma bu gün bir keçmiş xatirə özünü söhbətin arasına zorla pərçimləyir.

Bu şəhərdə baş vermişdi o hadisə…

Mehdi Hüseyn küçəsi. Uşaqlıq illərimdə bu ünvanı efirdə aparıcıdan eşidib həmin ünvanda yerləşən telestudiyaya məktub yazmışdım. Böyüyəndə həmin ünvana özüm getdim. Elə oralarda  xatırlamaq istəmədiyim, xatirimdən çıxmayan xatirəm oldu. Acı bir xatirə...

         Qış idi…ya da yazmıram.

Hindlər həyatımdan kino çəksəydilər, yəqin ki, əvvəlcə küçədəki o hadisəni ekranlaşdırar, ardınca da ötüb keçmiş iyirmi ildən sonrakı məni həmin yerdə bir qədər yaşa dolmuş vəziyyətdə göstərərdilər. Tamaşaçılar indi əvvəlkitək itaətkar yox, bir az cəsarətlənmiş qadın görərdilər.

Bu payız həmin yerdən keçdim. Amma həmin adam deyildim. Keçmişi yaxasından qoparıb atmaq istəyən, təzədən həyata bağlanan, ağrı-acıları unutmaqla mübarizədə qalib çıxmağa çalışan mən vardım. Deyəsən, bacarıram. Addımlarımı yanımla addımlayanın addımlarına çatdırmaq istədikcə hiss etdim, keçmiş artıq mənə çata bilmir. Keçmək istəyirdim... ömrün narahat günlərini çınqıl, toz-torpaq kimi ayaqlayıb ötmək istəyirdim.

Hamıdan uzaqlaşıb öz dünyana çəkiləndə görürsən, orda hər kəsdən gizlətdiyin, balan kimi qoruduğun nəsə qalıb. O, sirdir. O sənindir. O sənsən. Elə duyğular var, onu ağıl qoruyur. Beyin düşüncənin qəfəsidir. Ürəyin sağı-solu olmur. İstəyəndə sevir, istəyəndə nifrət edir. Beyin onun işinə qarışmasa, bəlkə də, gündə bir oyun çıxarar. Kimi qəlbi, kimi də ağlı ilə yola getmir. Bunların hamısını bir yerdə taraz saxlaya bilənlərin əzabı çox olur.  Nümunəvi insan kimi cəmiyyət onları qəbul edir, nələr çəkdiklərindənsə heç kəsin xəbəri olmur.

Xoşbəxtliyimizin dəmir barmaqlığı – “adama nə deyərlər” ifadəsi cümlənin (həyatımızın) əvvəlinə, ortasına möhkəmcə qaynaqlanıb. “Axırında” yazmadım. Ümid... hə, ümid...

Qandalladığımız, buxovladığımız hisslərdən bizi qələm xilas etməyə çalışır, ağılsa ruha göz verib işıq vermir.

Adam daima xəyal etdiyi məqamı yaşayanda gerçəyi xülyadan ayıra bilmir. Beyin o anları fikrən hər gün yaşadığından əmələ dönəndə anlamır. Elə bilir, sahibi yenə xəyala dalıb.

Xəyala oxşar gözəl günlər üstünə payız xəzəli kimi tökülə... belə payızı sevməzsənmi?

Payızdır. O payız ki, həmişə gəlişindən qəribsəmişəm. Amma bu dəfə payız elə sakit, elə mehriban idi, utandığımdan başımı qaldırıb üzünə baxa bilmirdim. Başımı qaldırıb üzünə baxmağa cürətim çatmayan daha bir varlıq vardı. Varlığına şükür oxuduğum varlıq. O, payızdan güclü idi. Saralan yarpaqlara olan qüssəmi gözəlliyə çevirmişdi. Ömrümün bütün fəsillərini mənə sevdirmişdi. O məni payızdan keçirirdi.

Mənə elə gəlirdi, yanımdakı da mənəm. Özüməm. Yox, mənə elə gəlmirdi, o elə məndir... mən də o.

         Sevəndən sonra özünə özgələşirsən. “Öz” anlayışı sevənədək aktualdır.  Sevəndə adam özündən çıxır, ona çevrilir.

Çoxdan çıxmışam özümdən. “Mən artıq mən deyil, mən sən olmuşam” Dinləməkdən doymuram.

Sənə bir sirr açım, uşaqlıq illərindən üzü bəri həmişə böyük hisslərlə yaşasam da, nədənsə qəlbimdə bir boşluq hiss etmişəm... Əzizlənərək böyüməyimə baxmayaraq, nisgil duymuşam. Kiminsə yolunu gözləyirmiş kimi gözüm uzaqlara dikilirdi. Bilirdim, yanlış yerdəyəm, hiss edirdim... Gəldin. Qəlbimdəki o boşluq sənlə doldu. Əsl məni sən tapdın. Qəlbimin dərinliklərinə qəvvas kimi baş vurdun, hisslərimi inci kimi sən çıxardın. Mirvari dənələritək duyğularımı sən topladın. Nə vaxtsa “Mənim qəvvasım” adlı kitab yazsam, o kitab sən olacaqsan.

Musa Yaqubun fəsli – payız görüşdürdü bizi...

Bilmirəm, nə vaxtsa payız qovuşdurarmı bizi???

Hələlik payızdan ilk dəfədir sənlə keçirəm.

Qanadım oldun – məni bu payızdan keçirtdin. İndi üzü qışa doğru getməkdən qorxmuram. Bir gün günəş doğacaq, qar utanıb yerə girəcək. Sənlə söhbətimsə bitməyəcək. Axı nöqtəni əvvəldə qoymuşam.

…və essesi

OĞURLANAN ŞAMDANLAR, “DİRİLƏN” ADAMLAR...

Mətnə başqa bir ad da vermək olar – ““Mumu”dan dərs almayanlar...”

Qriqori Petrovun “Ağ zanbaqlar ölkəsi” əsərinin “Karokep” hissəsində adamı riqqətə gətirən epizod var. Həmin hissəni oxuyanda oxumağa fasilə verir, düşü­nürsən: “İlahi, vicdan hissini oyatmağın necə gözəl yolları varmış. Vicdanlısansa, oxuduğun qəlbini təzədən gözəlləşdirəcək, düşüncənin dərin qatlarına enəcəksən”.

Finlandiyada quldurluğu ilə insanları həyəcanlandıran Karokep adlı şəxs cina­yətkarlıqda ad çıxarır. Onu ruhi xəsətəxanaya salsalar da, oradan qurtula bilir. Uşaqlıqda olduqca məsum, həssas olan qulduru cinayətlər törətməyə təhrik edən cəmiyyətin çirkabı olur. Yanında işlədiyi tacirin malını kəndlilərə paylayıb özünü də kötəkləməyinə səbəb tacirin tərəzidə fırıldaq edib insanları aldatmasıdır. O, insanların tamahkarlığını, ədalətsizliyini, yalan danışmaqlarını qəbul edə bilmir. Qəzəb, nifrət hissi onu qatilə çevirir. Sonda isə keşişin təsiri ilə cinayətdən çəkinib doğru yola qayıdır. L.Tolstoyun təbirincə desək, dirilmə bir gecənin içində baş ve­rir.

Quldur ruhi xəstəxanadan qaçıb yaraladığı keşişin yanına gəlir. Keşiş onu içəri buraxanda ona sual verir ki, sizi yenə öldürə biləcəyimdən qorxmursunuzmu? “Qorxmuram”, – deyir keşiş. Quldur səbəbini soruşanda verdiyi cavab oxucunu tə­sirləndirir: “Gözləri belə olan insanlar heç vaxt kimisə öldürməzlər”.

Quldur:

– Mənim gözlərim necədir?

Keşiş:

– Hüznlü. Dərin kədər var içində.

Keşiş rəftarı ilə quldurun içində közərən işığı üzə çıxarır, üfürüb alovlandırır. Quldur ağlayır, diz çöküb üzr istəyir. Keşişin təsiri ilə yenidən uşaqlıqdakı kimi saflaşmağa can atır. Nəticə həssas oxucuların ürəyincədir. Cinayətkar üç övladına mükəmməl təhsil verən ataya çevrilir.

Toyuğun cücələrini qanadı altına yığıb saxladığını görəndə qatilin qolları boşa­lıb silahı əlindən düşərsə, dünyanın düzələcəyinə inamımız artar. Onda müharibə də olmaz. Neçə ki bu mənzərə laqeyd qarşılanıb, sadəcə ev quşunun adi günlərin­dən biri kimi dəyərləndiriləcək, bəşəriyyət çox bəla çəkəcək.

Kədərin hikməti var. Həddən çox eyforiya vecsizliyə aparır. Kefcillik milləti özünüdərkdən uzaqlaşdırır. Kədər insanı özünü dərk etməyə sövq edir.

Mahiyyəti eyni olan başqa bir əsərdən göstərəcəyim nümunə də hissiyyatsız insanlarda bayılmış vicdan üçün naşatır spirti effekti verəcək.

Oğurluğa düşən kişi ilə ev sahibi qadının dialoqu:

Qadın:

– Bir az da qalın, söhbət edək. Elə maraqlıdır ki, istəyirəm, izah edəsiniz nə üçün oğurlamaq – sizə çatası şeyi götürməkdir?

Oğru səmimiyyətlə həyatını danışır. Oxucuya məlum olur ki, o, əslində, öz haq­qı olanı istəyir. (Əhatəli yazmayacağam, əsəri tapıb oxuyun. Aşağıda adını qeyd edəcəyəm). Qadın dinləyir. Qəfildən xidmətçilər otağa daxil olurlar. Oğru Lyük qa­dından nə vaxt zəng etdiyini soruşur. O, zəngin düyməsinin stolun altında oldu­ğunu deyir. Özünün səmimiyyəti, qadının hiyləgərliyi onu təəssüfləndirir. Əslində, yardım istəmək zərərçəkənin haqqıdır, amma oğrunun izahına və rəftarına görə bu hərəkəti tədbir yox, hiyləgərlik saymaq olar. Qadın tapançanı onun əlindən almağa nail olsa da, öldürə bilmir. Oğrunun sözlərinin təsirindən cəsarətini itirir. İnsanı mənən öldürmək cismən məhv etməkdən asandır. Qadının hiyləsi artıq oğrunu mənən öldürür, səmimiyyətə inamını itirir. Yazıçı cismani ölümü ona qıymır. Bəlkə də, qadını qatil etmək istəmir. Cek London “Martin İden”də qadının bir kişini mə­nən öldürdüyünün əvəzini burada – “İnsan öldürmək” hekayəsində çıxmağa çalı­şır. Ruf Martini mənəvi boşluğa itələmişdi. Oradan xilas ola bilməyən Martinin inti­harı seçməsində əsl günahkar Ruf idi, amma ona cinayət işi açmaq mümkün deyil. Mənəviyyat qatilləri məsuliyyətdən azaddırlar, ona görə istədikləri şəraitdə qur­banlarını istədikləri rəftarla, sözlə məhv edə bilirlər. Yazıçı hekayədə qadına cəsa­rətsizlik verib oğrunun səmimiyyətinə təslim edir. İnsanı mənən diriltmək, yenidən həyata qaytarmaq onu öldürməkdən çətindir. Lev Tolstoyun “Dirilmə”si də möv­zuya gözəl nümunədir. O qədər böyük əsərdir ki, özünü ayrıca təhlil etməyə ehti­yac var. Orada kişi keçmişdə buraxdığı səhvi düzəltməklə özü özünü dirildir, qadı­nı da xilas edir. Jan Valjanı xatırlamaq da təbiidir. Yepiskopun gümüş şamdanını oğurlasa da, şamdan sahibi onu bağışlayır. Bundan sonra Valjan tövbə edib ləya­qətli insan olur.

Xatırlamağa çalışaq: neçə gözə kədər, neçə qəlbə ümid, inam vermişik? Hesa­batını aparıb, xəcalət çəkib, yaxud məmnun olmuşuqmu? Neçə qulduru bağışlayıb vicdan hissini oyatmışıq? Neçə səhv sahibini cəmiyyətə qaytarmışıq? Bir insanı doğru yola qaytarmaqla müqayisədə nəinki gümüş, heç qızıl şamdanın da dəyəri yoxdur. Sağlam mənəviyyata zərbə vuranların sayının azalması üçün ən gözəl əsərlərin oxunması, yazılması vacibdir. Ədəbiyyatın tərbiyəedici funksiyasına ina­nıram. Şamdanımız oğurlansa da, təki kimisə mənən dirildək. Onda bütün əşya­larımız özümüzdə qalacaq.

Elə buradaca öz fikrimi təkzib edən ötənilki paylaşımımı xatırladım: ““Mu­mu” Putinin ölkəsində yazılıb”.

Pessimistlik olmadı ki?

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bəşəriyyətin qanla, savaşla, düşüncə ilə yoğrulan tarixi var. Hər dövr öz titanik şəxsiyyətlərini doğurur—bəziləri fateh, bəziləri inqilabçı, bəziləri dahi, bəziləri isə qurban… Lakin bir ortaq cəhət var: Onlar tarixin üzərində iz qoyurlar. Yandırılan kitablar, qırılan heykəllər, ləkələnən adlar… Bunların heç biri həqiqətin unudulmasına yetərli deyil. Çünki tarix bir yaddaşdır və yaddaşı öldürmək mümkün deyil.

Bax, bu yaddaşın içində bəzi adlar var ki, onları daşıyanlar sadəcə bir insan deyildilər, bir ideya idilər. Bir inamın, bir gücün, bir faciənin rəmzi idilər. Və mən—bütün seçimlərimlə, düşüncələrimlə, kimliyimlə—məhz onlara baxaraq böyüdüm. Bu adlar mənim yolumu işıqlandıran məşəllərdir.

İsgəndər—cavan yaşında dünya sığmadı ona. Qılıncının ucunda şəhərlər tikildi, dillər qarışdı, mədəniyyətlər doğuldu. O, sadəcə döyüşmürdü, bir anlayışı formalaşdırırdı: Sərhəd yoxdur. Hökmdar olmaq üçün doğulmamışdı, o, özü hökmranlığı yaratmışdı. Lakin bir həqiqət var: Dünyanı fəth etsən belə, öz içindəki boşluğu fəth edə bilməzsən.

Napoleon—o, təkcə Fransa üçün döyüşmürdü, o, taleyini özü yazmağa çalışan bir insan idi. O, yeni qanunlar gətirdi, inqilabı bir addım irəli apardı, bəlkə də, bəşəriyyəti oyatdı. Amma nə qədər böyük olursan ol, tarixdə bir səhv hər şeyin sonu ola bilər. O səhv Moskvanın qışında dondu, St. Helenanın sahillərində unudulmağa üz tutdu.

Hitler— (bu adamı xüsusilə sevirəm. Uşağlığdan kəkələyən biri idim. Və məni o müalicə etdi demək olar ki.) Bir millətin qisasını almaq istədi, amma nəticədə bəşəriyyətə unudulmaz bir yara vurdu. Tarix onu unutmayacaq, çünki o, ya tarixin ən böyük nifrət, ya da ən böyük iradə simvoludur. Xəyal etdiyi dünya qurulmadı, amma qaranlıq xəyalların belə bir reallığı dəyişdirə biləcəyini göstərdi.

Onların həyatı mənə bir şeyi öyrətdi: Güc sadəcə qılıncda deyil, qəlbin və ağlın içindədir..

Dostoyevski—insan ruhunun dərinliklərini araşdıran bir səyyah. O, sadəcə yazmırdı, sanki yaşadığı hər ağrını kağıza tökürdü. Hər bir qəhrəmanı insanın qaranlıq tərəfini açırdı. O, bəşəriyyətin ən çirkli düşüncələrini işıqlandırırdı, çünki bilirdi ki, qaranlığa göz yummaq onu yox etmir. Mən onun əsərlərində öz ruhumu tapdım.

Da Vinçi—bəlkə də bu dünyaya səhv dövrdə gəlmiş bir adam. Rəsmlərinin içində elm, elmin içində isə sənət gizlənirdi. O, kainatın sirrini açmağa çalışırdı və biz hələ də onun yazdığı kodları tam anlamamışıq. O, insan ağlının sərhədsizliyini sübut etdi. Onun dahiliyi mənə göstərdi ki, həqiqi qüvvə bilikdədir.

Onlar mənə fikir azadlığının və yaradıcı düşüncənin gücünü göstərdilər. Onların varlığı mənim dünyagörüşümü formalaşdırdı.

Amma tarix yalnız fatehlərlə, dahilərlə yazılmır. Bəzən tarix qurbanların qanı ilə yazılır. Azərbaycan tarixində bir qanlı səhifə var—1937-ci ilin qara günləri. O günlərdə qələmi qılıncdan iti olanları susduruldular, qaranlığın qarşısında dayananları sındırdılar.

Mikayıl Müşfiq—şeirinə görə öldürüldü. O, sadəcə qafiyə düzən bir insan deyildi, o, millətin ruhunu oyadan bir səs idi. Amma zülmə dözə bilmirdi. Onu susdurdular, amma hər misrası, hər sözü ilə hələ də bizimlədir.

Hüseyn Cavid—"Mənə ölüm asan, siz insana azadlıq verin" deyən bir filosof. Onun günahı nə idi? Düşünməkmi? Yazmaqmı? Həqiqəti söyləməkmi? Onu sürgündə, soyuqda, kimsəsiz bir yerdə öldürdülər, amma fikirlərini öldürə bilmədilər.

Əhməd Cavad—milli şair. "Çırpınırdı Qara dəniz" dediyi üçün güllələndi. O, Azərbaycan bayrağını yazdı, amma ona Azərbaycan torpağında yaşamaq çox görüldü.

Onlar mənə düşüncənin gücünü və azadlığın dəyərini öyrətdilər. Onların hər biri mənim üçün bir məşəldir. Onlar sönmədi, onlar mənim ruhumda, sözlərimdə, düşüncələrimdə yaşayır.

Mən kiməm? Mən haradan gəlmişəm? Mən nəyə inanıram?

Mən, bu tarixi simalara baxaraq böyümüşəm. Onların qərarlarını, düşüncələrini, faciələrini oxuyaraq formalaşmışam. Mən İsgəndərin qılıncından, Napoleonun strategiyasından, Dostoyevskinin insan ruhuna baxışından, Müşfiqin şəhid ruhundan öyrəndim. Mən onlarla düşündüm, onlarla mübarizə apardım, onlarla ruhlandım.

Hər dövr bir İsgəndər doğurur. Hər əsr bir Napoleon yetişdirir. Hər cəmiyyət bir Dostoyevskiyə ehtiyac duyur. Amma ən vacibi—hər millət öz Müşfiqini, Cavidini, Cavadını qorumalıdır. Çünki bir millət öz qələm adamlarını qoruyanda həqiqətən qalib olur.

Bəlkə də tarixin ən böyük dərsi budur: Güclü olmaq yetmir, doğru olmaq lazımdır. Ölüm qələbə deyil, xatırlanmaqdır. Xatırlanmaq isə gerçək ölümsüzlükdür.

 Mən onları unutmuram. Çünki onlar məni mən edən insanlardır.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

İlqar İsmayılzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

İlqar İsmayılzadə fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktorudur, "Həməşəra" mətbu orqanının təsisçisi və baş redaktoru, "Zəfər" Media Mükafatı laureatı, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. “Məzarda yatan sevgi” janr etibarı ilə povest adlandırıla bilər, biz bir neçə gün dalbadal hissə-hissə povesti sizlərə təqdim edəcəyik ki, sizlər Fidan və Fatehin nakam sevgi hekayəsindən xəbərdar olasınız.

9-cu paylaşım

(Həyatda nakam sevgiyə mübtəla olanlara ithaf olunur!)

Payızın xəzanlı bir günündə axşam saatlarında 5 illik fasilədən sonra telefonuna tanımadığı bir nömrədən belə bir mesaj gəldi:

"Salam Fateh! Mən yaxşı deyiləm. Bəlkə də, son günlərimi, son saatlarımı yaşayıram. Səni görmək, səndən halallıq almaq istəyirəm... Fidan!"

Fateh qəfil gələn bu mesajı oxuyarkən çox narahat oldu. Çünki onun həyatını alt-üst edib sevgisinə sayğısızlıq etmiş Fidanı zahirən həyatından silsə də, onun həyatda acılıq çəkməsinə əsla razı deyildi. Bir müddət Fidanı görmək üçün ona baş çəkməyi götür-qoy etsə də, bir qərara gələ bilmirdi. Ürəyinə belə bir fikir gəlirdi ki, bəlkə də bu, Fidanın onu yenidən özünə qaytarması üçün qurduğu bir "plan"dır... Ona görə də, Fidanın yolladığı mesaja çox da ciddi yanaşmadan silmək qərarına gəldi. Amma nədənsə ürəyində bir acılıq, həsrət və narahatçılıq hissi var idi. Çünki sildiyi mesaj həqiqətən də, ciddi ola bilərdi.

Fidanın görüşünə getməyə qərar verməzdən 1 gün öncə gecə saatlarında narahatçılıq hissləri keçirərkən sanki ürəyindən nəyinsə qopduğunu hiss edib, çox yüksək gərginlik keçirdi. Bir tərəfdən neçə il öncə əməliyyat olunmuş ürəyində ağrı hiss edir, digər tərəfdən də, ömründə görmədiyi səviyyədə qəm-qüssə və kədərə qərq olmuşdu. O, bunun daha çox ona xəyanət etmiş bir xanımın görüşünə getməyin əbəs olduğu və keçmiş hislərinin yenidən oyanması ilə bağlı olduğunu fikirləşirdi.

Nəhayət, sabahsı gün Fidana baş çəkmək barədə ciddi qərar verib günortadan sonra bir dəstə gül və onun çox sevdiyi konfetdən 1 qutu alaraq yaşadığı mənzilə doğru hərəkət etdi. Onun yaşadığı binaya yaxınlaşanda binanın həyətində çoxlu adamların toplaşdığını görüb narahat olmağa başladı. Bir az yaxınlaşdıqda orada yas mərasimi üçün ağ rəngli çadırın qurulduğu, binanın həyətində isə bir neçə xanımın nalə çəkib uca səslə ağladığını gördü. Orada uca səslə ağlayan xanımlardan biri Fidanın bibisi idi.

Dərhal əlindəki gül və şirniyyatı yaxınlıqdakı oturacağın üzərinə qoyub insanların toplaşdığı yerə yaxınlaşdı. Əslində ora toplaşanlar Fidanın dəfn mərasimindən qayıdan yaxınları, dostları və qonşuları idi. Fidan isə dünən gecə saatlarında uzun sürən xəstəlikdən dünyasını dəyişmişdi.

Rəfiqəsinin söylədiyinə görə, Fidan ilk uğursuz evliliyindən sonra tüfeyli həyat tərzinə üz gətirmiş və ayrı-ayrı şəxslərlə yaxın münasibətdə olduğundan yoluxucu xəstəliyə tutulmuşdu. Müalicənin gedişatı zamanı onun xərçəng xəstəliyinə tutulduğu da, aşkarlanmışdı. Bütün bu yanlış münasibətlər isə onu yoluxduğu ağır xəstəlikdən qurtara bilməmişdi.

Fateh Fidanın yaxın rəfiqəsindən onun dünən gecə saatlarında vəfat etdiyi xəbərini eşidən kimi, gecə saatlarında qəlbindən qopan şiddətli ağrı və yüksək kədər və qəm-qüssəyə düşməsinin əsil səbəbini anlamağa başladı.

O, Fidanı həyatından silib ona qarşı olan sevgisinə son qoysa da, bu xəbərdən çox sarsıldı və özündən asılı olmadan ürəkdən ağlamağa başladı. Fidan ona nə qədər hörmətsizlik və nə qədər xəyanət edib həyatını alt-üst etsə də, uzun illər boyu qəlbində sevib-yaşatdığı bir xanım idi. İndi onun ölüm xəbərini eşitmək və onun yas mərasimində iştirak etmək Fateh üçün heç də, asan həzm ediləcək bir xəbər deyildi...

Sonu sabah dərc ediləcək

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Dünyada sevən cütlüklər ailə quraraq bu sevgini rəsmiləşdirirlər, bir ənənə də var, hər il toyun ildönümünü keçirmək. Biz daha çox “qızıl və gümüş toy” ibarələrindən istifadə edirik. Amma burada əksər ildönümlərinin öz adlarının olmasını da nəzərdən qaçırmamağımız gərəkiyir.

Nigah bağlanan günü “yaşıl toy” adlandırırlar.

1-ci ildönümü — “çit toy”
2-ci ildönümü — “kağız toy”
3-cü ildönümü — “dəri toy”
5-ci ildönümü — “taxta toy”
6-cı ildönümü — “çuğun toy”

7-ci ildönümü — “mis toy”

8-ci ildönümüü — “tənəkə toy”

9-cu ildönümüü —“çobanyastığı toy”
10-cu ildönümüü — “qızılgül toy”
12,5-ci ildönümü — “nikel toy”
15-ci ildönümü — “şüşə toy”
20-ci ildönümü — “çini toy” adlandırılır.

Məşhur “gümüş toy” 25-ci ildönümüdür.

30-cu ildönümü —“mirvari toy”

35-ci ildönümü—“kətan toy”

37,5-ci ildönümü —“alüminium toy”

40-cı ildönümü—“rubin toy”

45-ci ildönümü—“göy yaqut toy”dur.

Nəhayət, 50-ci ildönümü “qızıl toy” adlanır.

Qızıl toy ailə cütlüklərinin ən əsas - ən çox can atdıqları mərasimdir. 50 il ərzində - tam yarım əsr bir ailənin qorunub saxlanılması, əlbəttə ki böyük hadisədir.

Sonrakı ardıcıllıq belədir:

55-ci ildönümü—“zümrüd toy”

60-cı ildönümü—“brilyant toy”

65-ci ildönümü—“dəmir toy”

67,5-ci ildönümü—“daş toy”

70-cı ildönümü—“platin toy”

75-ci ildönümü—“şah toy”

Və nəhayət, 100-cü ildönümü “qırmızı toy” adlanır.

Bilmirəm, tarixdə “qırmızı toylarını” qeyd edən çütlük olubmu, amma bu yanvar günlərində bizim sevimli Xalq yazıçımız Anar və həyat yoldaşı Zemfira xanım evliliklərinin 63 illiyini qeyd ediblər. Onların tanışlıqlarının ömrü isə daha uzundur, belə ki, 1-ci sinifdən eyni sinfə gedən, eyni parta arxasında əyləşən bu cütlük hardasa 80 ilə yaxındır ki, tanışdır.

Beləcə, 9 il öncə qızıl toylarını keçirmiş cütlük gələn il növbəti dəyirmi rəqəmi – evliliklərinin 65-ci illiyini qeyd edəcəklər, bu isə qeyd etdiyimiz kimi, dəmir toy adlanır.

Onlara qoşa qarımağı, növbəti əlamətdar günləri birgə qeyd etməyi arzulayırıq. Əslində, Anar müəllimin və Zemfira xanımın bu sevgi hekayələri gənclərə əsl örnək olmaldır

Gətirdiyim bu şeir isə Anar müəllimin qələminin məhsuludur və əlbəttə ki, həyat yoldaşına həsr edilib.

Ən gözəl əsərimsən!!!

Zemfirama

Zaman nə tez ötüşdü,

Lap mat qalmışam özüm.

Düz qırx il bundan qabaq

Olub toyumuz bizim.

Bu qırx il necə keçdi?

Elə bil qırx il deyil,

Qırx gün, qırx gecə keçdi.

İl illərə qalandı,

Sevgi, intizar, kədər,

Sevinc, fərəh, itkilər

Bir-birinə calandı.

Bəs bu qoca dünyada

Nələr keçib-gedəndi,

Nələr hər vaxt qalandı?

Pul, sərvət toplamadıq,

Var-dövlət qazanmadıq

Həyatımız boyunca.

Ölkələri, elləri

gəzdik, gördük doyunca.

Paxıllıqla üzləşdik,

Haqsızlıqla rastlaşdıq,

Nə beynimiz pas atdı,

Nə qəlbimiz daşlaşdı.

Haçansa, qırx il sonra

(kaş ki, belə olaydı)

dünyayla vidalaşıb,

ömür sərhədin aşıb,

çəkiləndə qeybə biz

O biri dünyada da

bir vuracaq qəlbimiz.

Burda bizdən nə qalar?

Namuslu, ləyaqətli,

alnıaçıq balalar,

şirin-şəkər nəvələr,

Ağ vərəqlər üstündə

çəkdiyimiz əzablar -

Yazdığımız kitablar,

Bir də xatirələrdə

Yaşayacaq eşqimiz -

hərarətli, pak, təmiz...

45-in payızında

səni ilk gördüyüm gün

necəydinsə - eləsən,

Söylə bunun sirrini,

Necə qaldın belə sən?

Hələ axşam düşməyib

Bu qaralan qaş deyil.

Yaz ötüb, yay bitsə də,

Payız - hələ qış deyil.

Qış gəlsə də, gəlsin qoy

Qış günü deyildimi

Hədiyyəsiz-filansız,

bizim unudulmaz toy?

Sən vəfalı sevgilim,

İlin dörd fəslində də

baharımsan, yazımsan.

Mənim alın yazımsan,

Hələ də yazmadığım

Ən gözəl əsərimsən,

Yazacağım yazımsan.

Yaxında, ya uzaqda

Səni hər zaman anar

Köhnə məktəb yoldaşın -

Həyat yoldaşın

Anar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)

Nihad Alimoğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Biznesdə, peşə fəaliyyətində uğur qazanmağın yolunu göstərən ən çox tələb olunan kitablardan biri də Ken Blanşarın «Bir dəqiqəyə menecer olmaq» kitabıdır, kitab az saylı kitablardan biri oldu ki, məni təəccübləndirə bildi.

Bu kitabı oxuyan milyonlarla insan qarşılarına çıxan ən mürəkkəb sualları və məsələləri həll etməyi öyrənir. Onlar həyatlarındakı streslərdən qaçmağı bacarır, daha az vaxt sərf etməklə daha çox iş görürlər.

Amerikalı motivasiya spikerinin bu əsəri 13 milyon nüsxədə satılıb, 3 dilə tərcümə edilib. Ümumilikdə 30 (!) motivasiya bestselleri müəllifi olan Kennet Blanşar həyat yoldaşı ilə birgə «Ken Blanchard Companies»i təsis edib, O, burada həm konsaltinq xidmətləri göstərir, həm də beynəlxalq səviyyəli idarəetmə kadrları hazırlayır.

 Kennet Blanşar kitabda yazır:

- Məqsədlərdən davranış doğur. Nəticələr davranışı dəstəkləyirlər.

 - Hər bir insan potensial qalibdir.

 - Rəqibin sizdən ala bilməyəcəyi yeganə şey sizin işçilərlə sizin müştərilərin münasibətidir.

 - Problem yalnız o zaman mövcud olur ki, faktiki olaraq baş verənlərlə sizin baş verməsini arzuladığınız şey fərqli olur.

- Səhv buraxarkən özünə gülə bilmək bacarığı çox qiymətli xüsusiyyətdir. O, sənə heç nə olmayıbmış kimi işinə davam etməyə kömək edir.

 - Özlərini yaxşı hiss edən insanlar yüksək nəticələr əldə edirlər.

 - İçimizdə heç kəs təklikdə bizim cəmimizdən ağıllı ola bilməz.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.01.2025)