“Simurq” Azərbaycan Mədəniyyət Assosiasiyasının 30 illiyi münasibəti ilə: 3-cü məqalə

“Simurq” AMA-nın elmi və maarifləndirici fəaliyyəti YUNESKO-nun beynəlxalq fəaliyyət dəyərləri və istiqamətlərinə yaxındır. O, Azərbaycan cəmiyyətində tərəqqipərvər dəyişikliklərə nail olmağa təkan verən əqli, etik, hüquqi və idarəetmə mədəniyyətinin dövlət prioritetlərinə dəstəyə yönəlib. Assosiasiya vətəndaşların kulturoloji özünütəhsil, özünüdərk, özünütərbiyə və özünüidarəsi hesabına Azərbaycan cəmiyyətinin sosiallaşmasını sürətləndirən kulturologiya metodologiyası və metodlarının təkmilləşməsinə, vətəndaş mədəniyyəti, mədəni identiklik və müxtəlif xalqların, etnosların və dinlərin nümayəndələrinin həmrəyliyi proseslərinin inkişafına kömək etməyə səy göstərir.

Əsas fəaliyyət istiqamətləri, iş metodologiyası və metodları

Assosiasiyanın əsas fəaliyyət istiqamətləri – sistemli kulturoloji tədqiqatlar, monoqrafiyaların, dərs vəsaitlərinin, kitabların, topluların, broşurların hazırlanması və dərc edilməsi, dünya mədəniyyəti və sivilizasiyasının tarixi və nəzəriyyəsi məsələləri üzrə “Simurq” beynəlxalq kulturologiya jurnalının çap edilməsi, milli və beynəlxalq kulturoloji konfransların, seminarların, müzakirələrin və dəyirmi masaların, insanın həyat fəaliyyəti mədəniyyətinin aktual problemlərini işıqlandıran kulturoloji televiziya verilişlərinin hazırlanması və keçirilməsidir.

Assosiasiya insanlararası və beynəlxalq münasibətlər mədəniyyəti, kulturologiyanın dəyişdirici imkanları, elm, təhsil və maarifləndirmə, incəsənət, informasiya və mətbuat, dünya xalqlarının mədəniyyəti, əmək, xidmət və idarəetmə mədəniyyəti, istehsal və istehlak mədəniyyəti kimi mühüm məsələlər üzrə universal kulturoloji biliklərin mütəxəssislərə, gənclərə və cəmiyyətin müxtəlif kateqoriyalarına interaktiv şəkildə ötürülməsini həyata keçirir. Onun maarifləndirici fəaliyyəti hüquqi mədəniyyət, tibbi və ekoloji mədəniyyət, demokratiya və meritokratiya mədəniyyəti, məsuliyyət mədəniyyəti, sosial etika, sülh mədəniyyəti, mədəni siyasət, ailə, gənclər, qadınlar, uşaqlar mədəniyyəti, bəşəriyyətin ruhi və maddi mədəniyyətinin başqa sahələri kimi mövzuları da əhatə edir.

Assosiasiyanın intellektual fəaliyyəti tarixilik, məntik və dialektika prinsiplərindən istifadəni nəzərdə tutan müasir kulturoloji metodologiyanın əsasında qurulur. Bu prinsiplərə əsaslanma vəzifələrin düzgün qoyulmasını, konkret problemlərin həllini, fərdi, peşəkar, milli və beynəlxalq səviyyələrdə düzgün qərarların qəbul edilməsini təmin edir. Bu məqsədlə səkkiz məntiqi səviyyədən ibarən “kulturoloji piramida” istifadə olunur. Onun vasitəsilə tədricən “öyrənmə”, “dərk etmə” və “yaratma” intellektual səviyyələrinə çatmaq olar. Bununla yanaşı, düzgün strateji və taktiki qərarlar qəbul etmək üçün əvəzsiz əhəmiyyətə malik 12 sistemli kulturoloji təhlilin metodundan istifadə olunur.

Assosiasiya insan kapitalının, universal kulturoloji biliklərə yiyələnmiş yüksək mədəniyyətli şəxsiyyətlərin və liderlərin formalaşmasına dəstəyə hədəflənmiş konsepsiyalar, proqramlar, layihələri hazırlayır, onları həyata keçirir.

Assosiasiya üzvləri sırasında müxtəlif bilik sahələrinin təcrübəli mütəxəssisləri – respublikada və xaricdə yaxşı tanınan kulturoloqlar, sosioloqlar, filosoflar, iqtisadçılar, hüquqşünaslar, politoloqlar, fiziklər, mühəndislər, bioloqlar, həkimlər, memarlar, şairlər, heykəltaraşlar, rejissorlar, idmançılar, rəssamlar, jurnalistlər, sənətçilər,

təmsil olunub. “Simurq” AKA üzvlərinin çoxu düzgün siyasi qərarların qəbul edilməsi üçün əhəmiyyətli olan sistemli kulturoloji, sosial, iqtisadi, politoloji və strateji xarakterli digər tədqiqatlar aparmağa qadir

olan elm, təhsil, idarəetmə, bazar iqtisadiyyatı sahələrində yüksək səviyyəli mütəxəssislərdir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2023)

1. İsti havaya aldanıb qışda gül açmaq, isti münasibətə aldanıb qəlb açmaq hər canlıya xasdır.

2. Çay içmək üçün söhbət etmək qabiliyyəti olmalıdır.

3. Sevgi təcrübəli oğru kimi qəlbə girməmişdən əvvəl ağılı söndürür.

4. Sağsansa, qalan hər şey ikinci dərəcəlidir.

5. Hər kəs ona aidiyyatı olmayan işlərin bilicisidir.

6. Dünən çox yaxın görünsə də, ora qayıtmaq mümkünsüzdür.

7. Od əldə etmək istəyən tüstü udmağa hazır olmalıdır.

8. Atdığın hər addımda qorxu hissini də adlamırsansa, istiqamətin uğura deyil.

9. Pislər yaxşılardan yaxşı bəhrələnirlər.

10. Karyera zirvəsi dağ zirvəsi kimidir, orada da insan müvəqqəti qalır, soyuq və təklik isə onun kirəkeşləri olur.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2023)

 “Ədəbiyyat və incəsənət” oxucularını ədəbiyyatşümnas Sərvanə Dağtumasın fransız ədəbiyyatı barədə silsilə yazıları ilə tanış etməkdədir.

Absurdizm insanın "öz həyatına məna qatmaq" kimi ən təməl ehtiyacına kainatın "yersiz sükut"la qarşılıq verməsidir. Kamü insan həyatının absurdluğunu yunan mifologiyasındakı Sizif obrazının vəziyyətinə bənzədir. Belə ki, tanrılar onu iri bir daş parçasını dağ ilə üzüyuxarı qaldırmaqla cəzalandırırlar və o, daşın sonda yenə də aşağıya yuvarlanacağını bildiyi halda, bu mənasız tapşırığı ömrünün sonuna qədər yerinə yetirməyə məhkumdur. Həqiqətən vacib olan yeganə fəlsəfi problemin intihar olduğunu düşünən Kamü bu suala cavab verməyi qarşısına məqsəd qoyur: həyatın mənasızlığını və absurdluğunu anlamaq mütləq şəkildə intihar etməyi gərəkdirir? O, sualına cavab axtarmağa absurd vəziyyəti təsvir etməklə başlayır: biz həyatımızı sabaha olan ümidimizin üzərində qururuq, buna baxmayaraq, sabahki gün bizi ölümə daha da yaxınlaşdırır və əsas düşmənimizdir; insanlar həyatını sanki ölümün qaçılmazlığından xəbərsizmiş kimi yaşayır. Romantikləşmiş düşüncələri bir kənara qoysaq, dünya yad və qeyri-insani bir yerdir. Gerçək bilik dediyimiz şeyin mövcud olması mümkün deyil. Rasionallıq və elm dünyanı izah etməkdə acizdir, çünki onların irəli sürdüyü şeylər sadəcə mənasız abstraksiyalar və metaforalarla nəticələnir. Əslində, absurd olan dünyanın özü yox, insanın dünya haqda fikirləridir: insanın anlamaq ehtiyacı dünyanın mənasızlığı, “mütləq və vahid olana duyduğu aclıq” isə “bu dünyanı rasional və ağlabatan bir prinsipə uyğunlaşdırmağın mümkünsüzlüyü” ilə üz üzə gələndə absurd baş qaldırır.

Absurdu qəbul etmək bu mənasız dünyanın insana təklif etdiyi hər şeyə qucaq açmaq deməkdir. Məna olmayan həyatda heç bir dəyər bölgüsü də yoxdur. Beləliklə, sonda Kamü absurdluğunun fərqinə vararaq onunla yaşamağın üç şeylə nəticələndiyi fikrində dayanır: üsyan, azadlıq və ehtiras.

Şopenhauer və Nitşedən təsirlənən Kamü həyatın mahiyyətcə mənasız olduğunu iddia edir, baxmayaraq ki, insanlar varlığa nizam-intizam tətbiq etməyə və cavabsız suallara cavab axtarmağa davam edirlər. 

Kamü tanrılar tərəfindən əbədiyyətə məhkum edilmiş Sizif haqqında Yunan əfsanəsindən metafor kimi istifadə edir. Həyatın əsas absurdluğuna qarşı fərdin inadlı mübarizəsinə görə. Kamüya görə, fərdin atmalı olduğu ilk addım bu absurd həqiqəti qəbul etməkdir. Sizifə gəlincə, intihar mümkün cavab deyilsə, yeganə alternativ daş daşı təpəyə yuvarlamaqla sevinərək üsyan etməkdir. Kamü daha sonra iddia edir ki, məğlubiyyətə qarşı mübarizənin sevinclə qəbul edilməsi ilə fərd tərif və şəxsiyyət qazanır.

Absurd, həyata məna vermək üçün əsas insan ehtiyacı ilə cavab olaraq kainatın "əsassız sükutu" arasında qarşıdurmadadır. Kamü iddia edir ki, absurdun həyata keçirilməsi intihara haqq qazandırmır və bunun əvəzinə "üsyan" tələb edir. Daha sonra o, absurd həyata bir neçə yanaşmanı təsvir edir. Son fəsildə Kamü insan həyatının absurdluğunu yunan mifologiyasının simalarından olan Sizifin vəziyyəti ilə müqayisə edir. Daşı dağa itələmək kimi eyni mənasız işi əbədi olaraq təkrarlamağa məhkum edilmişdi, ancaq yenidən yuvarlandığını görmək üçün. Oçerk belə yekunlaşır: "Mübarizənin özü... insanın ürəyini doldurmaq üçün kifayətdir. Sizifi xoşbəxt təsəvvür etmək lazımdır".

Kamü qeyd edir ki, " Şəxs Allaha inanmasa belə, intihar qanuni deyil".

Ölümü zəncirlə bağlayan Sizif əfsanəsini təsvir edir ki, heç bir insan ölməsin. Absurdu qəbul etmək, ağılsız dünyanın təklif etdiyi hər şeyi qəbul etməyi nəzərdə tutur. Həyatın mənası yoxdursa, dəyərlər miqyası da yoxdur. Kamü Sizifi həyatı doyunca yaşayan, ölümə nifrət edən, mənasız işə məhkum edilən absurd qəhrəman kimi görür. Sizifin aramsız və mənasız zəhmətini fabriklərdə və ofislərdə boş işlərdə işləməklə keçən müasir həyatların metaforası kimi təqdim edir. "İndiki işçi həyatında hər gün eyni işlərlə məşğul olur və bu aqibət heç də az absurd deyil. Ancaq şüurlu olduğu nadir anlarda faciəli olur." Ölümü zəncirlə bağlayan Sizif əfsanəsini təsvir edir ki, heç bir insan ölməsin. Absurdu qəbul etmək, ağılsız dünyanın təklif etdiyi hər şeyi qəbul etməyi nəzərdə tutur. Həyatın mənası yoxdursa, dəyərlər miqyası da yoxdur. İnsan absurddan qaça bilməz. Kamü üçün insan absurd vəziyyətdədir. Absurd, bir tərəfdən dünyanın mənasızlığı ilə insanın məna və ya mənalı hərəkətə olan həsrəti arasındakı gərginlikdə yatır. O iddia edir ki, Sizif öz tapşırığının mənasızlığını və taleyinin əminliyini etiraf etdikdə, o, öz vəziyyətinin absurdluğunu dərk etmək və razılıqla qəbul etmək vəziyyətinə gəlməkdən azad olur. Əgər absurd varsa, o, yalnız insan aləmindədir. Absurdluqla mübarizənin üç ardıcıl səviyyəsi var: onun idrak, onların fərziyyəsi, yüksələn üsyan.

Kamü iddia edir ki, fəlsəfənin əsas sualı həyatın yaşamağa dəyərmi sualıdır. Bu, həyat və intihar arasında seçim etmək məsələsinə köklənir. İntihar xarici aləmdə olan müəyyən bir səbəbdən baş verir, lakin onun əsasını insanın daxili vəziyyəti təşkil edir. Absurd duyğusunun müxtəlif təzahürləri intihara səbəb olur: dünyanın insana biganəlik hissi, həyatın mənasızlığı, öz ölümünü dərk etmək və ən əsası, cansıxıcılıq hissi - həyatda təkrarlanan hadisələrin mənasını itirmək. O vurğulayır ki, dünya özlüyündə absurd deyil, absurd yalnız insan üçün dünya ilə qarşılaşdıqda mövcuddur. Absurddan iki çıxış yolu var: insanı dünyadan uzaqlaşdıran fiziki intihar və “fəlsəfi”. Sonuncu dinə qaçışdır, daha yaxşı gələcəyə ümiddir, bununla belə, problemi həll etmir, ancaq onu ört-basdır edir, müəyyən ali məqsədlə iztirablara haqq qazandırır. İnsan absurddan qaçmaq əvəzinə onu qəbul edə bilər. O, həyatın sonlu, gələcəyin bilinməməsi ilə barışaraq absurdda yaşamağa davam edir. O, dünyaya "meydan oxuyur" və bununla da özünü ucaldır. Belə insan mütləq əxlaqi dəyərləri inkar edir, onun üçün hər şeyə icazə verilir, lakin bu, özbaşınalığa çağırış deyil. Absurd adamı isə hər hansı bir hərəkətin nəticələrinin bərabərliyini və peşmanlığın mənasızlığını dərk edir. Qəbul edir ki, hər bir hərəkətin başqalarının qiymətləndirməsinə görə həm yaxşı, həm də pis bir nəticəsi var və cinayət törədəndə cəzalandırılmağa hazırdır - onun üçün günah yoxdur, amma məsuliyyət var.Absurd insan yaradıcı olmalıdır və onun yaradıcılığı göstərişlərdən və ya çərçivələrdən azaddır - absurd insan sadəcə olaraq gördüklərini və yaşadıqlarını təsvir edir. Absurd yaradıcılıqda özünü göstərir və bununla da insan ona qalib gəlir. Yaradıcılığın mənası gündəlik həyatda sevinc tapmaqdır. Tanrılar inanırdılar ki, dünyada ağır və faydasız işdən daha dəhşətli bir şey yoxdur. Sizifin yaxşılığa ümidi yoxdur, həyatı mənasız və çətin keçir. Buna baxmayaraq, Kamü onu absurd qəhrəman hesab edir. Sizif daşını özü yuvarlayır, dəfələrlə dağın başına çıxır və buna görə də sevinir. Burada müəllif Sizif mifini insanın faydasız və fasiləsiz səyinin metaforası kimi təqdim edərək intihar və həyatın dəyəri məsələsini müzakirə edir. Bu yolla o,həyatımızın əhəmiyyətsiz olduğunu və yaratdığımızdan daha dəyərli olmadığını iddia edən absurd fəlsəfəsini qaldırır. "Sizifmifi"ndə mövcud olan ekzistensializm bizə hər bir insana öz varlığının mənasını verən fərdi qərarlar qəbul edərkən seçim etmək bacarığını təqdim edir. Bu, vicdan üçün xəbərdarlıqdır. Absurddan xəbərdar olmaq intihar tələb edirmi? Kamü cavab verir: “Xeyr, bunun üçün üsyan lazımdır”.

Sizif öz xoşbəxtliyini bu tapşırığın mənasında deyil, üzərinə götürdüyü vəzifəni yerinə yetirməkdə tapır. Şüurlu olmaq bizə varlığımızı daha çox idarə etməyə imkan verir.“Sizif işgəncəsini yaşamaq” faktı o deməkdir ki, insan heç vaxt sonunu və kulminasiyasını görmədiyi təkrarlanan absurd bir vəziyyət yaşayır.

Əsərdən sitatlar:

Yalnız bir ciddi fəlsəfi problem var: o, intihardır.

Miflər təxəyyül üçün yaradılmışdır ki, onları canlandırsın.

Bu odur ki, əslində yolun əhəmiyyəti yoxdur, çatmaq istəyi hər şeyə kifayətdir .

Absurd dünyadan olduğu qədər insandan da asılıdır. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(23.02.2.23)

“Ədəbiyyat  və incəsənət” portalı yazıçı-dramaturq Əyyub Qiyasın tanınmış teatr və kino xadimlərinin həyatlarından qələmə aldığı maraqlı anları təqdim edir. Növbəti təqdim edilən Yaşar Nuridir.

YAŞAR NURİ

(1951-2012)

***

“Bəyin oğurlanması” filmindən sonra ekranda səslənən sözlər zərb məsəlinə çevrilmişdi. Bir gün tanışlardan birinin maşını ilə toydan qayıdırdıq. Sən demə sürücü tanışım az da olsa toyda içibmiş. Yəqin, mənə arxayın olub sükan arxasına keçib. Yolda bizi avtomobil müfəttişi saxladı. Zabit idi.

– Sənədlərinizi verin.

– Rəis, Yaşar Nuri də maşındadır, – sürücü dedi.

– Sənədlərinizi verin, – bir də təkrar etdi. – Qayda pozmusunuz.

– Rəis, Yaşar müəllimi deyirəm ey, xalq artisti Yaşar Nuri, maşındadır.

Dostum sənədləri verdi. Zabit sənədləri alıb, salona boylandı, başını bulayıb dikəldi, arxaya çevrilib yanındakı serjanta uca səslə filmdən sitat söylədi:

– Əə, min dəfə demişəm ki, bu uşaq-muşağı özün yola sal də...

Sənədləri serjnata verib gülə-gülə getdi.

 “Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2022)

SilkWay Beynəlxalq Ədəbiyyat Festivalının Azərbaycan turunun 32 finalçısının əsərlərindən ibarət Antologiya bu il “Azərkitab” Yayınlarında nəşr olunacaq. Festivalın rəsmi media dəstəkçisi olan “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı antologiyaya daxil ediləcək əsərlərlə oxucularını tanış edir.

Ümid Nəccari

Ümid Nəccari 1989-cu il aprelin 15-də Təbriz şəhərində anadan olub. İlk təhsilini Təbriz şəhərində alıb. 2009-2013-cü illərdə İslam Azad Universitetinin Təbriz filialında Elektronika fakültəsində oxuyub. 2016-2020-ci illərdə isə Bakı Avrasiya Universitetinin Filologiya fakültəsində “Azərbaycan dili və ədəbiyyatı” ixtisası üzrə təhsil alıb.

Dövri mətbuatda tez-tez lirik şeirləri ilə görünür. 2022-ci ildə Avropanın məşhur Beynəlxalq IWA Bogdani Ədəbiyyat Birliyinin aktiv üzvü seçilib. Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin üzvüdür.

Bermud üçbucağı

Üzünü soyuq səngərə qoyan yaralı əsgərəm bu axşam.

Mərmilərim sözdən...

Gözlərinin üzünü gözlərimə qoy!

Hamımız bir az yaralıyıq bu müharibədə.

Hamımız bir az sürgünük qürbət məmləkətimizdə...

Gözlərinin üzünü gözlərimə qoy!

Gözlərin Bermud üçbucağı

Gedənlər qayıtmır bir daha...

Soruşsalar deyərsən:

Qayıtmadı o şair!

Qar

Darıxdığım gecələrdə,

Tanrının əzbər bildiyi bir mahnıdır səsin

Yağır qar kimi bu şəhərə.

Eləcə səssiz...

Eləcə ağappaq...

Tragik poeziya

Məndən bir tikə uzaqlarda,

Qalıb yağış altında

Məndən gedənlərin biletlərində

 "dönüş" yazılmır,

Külək ağacların kabusudur

 soyuq gecələrdə.

Pəncərələrin röyasında üşüyür

 bir qadının barmaq izləri.

Əlləri çinar yarpağına bənzər bir məhbus,

səsi işıq rəngindən olan birisi,

azadlıq naminə

bəlkə yazdı bu şeiri kamerasının divarına.

Bəlkə göyərçinin sinəsində doğdu bu yazı

Günəş yerinə.

Müharibədə o qızcığazın güllə yerinə

bəlkə ürəyinə sıxdılar bu şeiri...

"Bəlkə"lər ağrıdan bir quşdur arzular səmasında,

Uçur... Uçur... Puç olur.

Əllərimin keçmişi Yunan Tanrılarıdır

Unudulub,

basdırılıb tarix qəbiristanlığında

Gözlərim...

Gözlərim gömüldü sənin ucqar gözəlliyində.

Məni basdır tənhalığımla payızın rənglərinə.

Payızdır...

Yarpaqlar seçki bülletenidir,

Ağaclar səs verir ölümə.

Hərflərin məzarlığı

Öpdüm gecənin qaranlığını...

Keçdim səhərin günəş səhifəsinə.

Əlimdə yarpaqların yaşıllığı,

Əlimdə bahar fəsli...

Baxa-baxa kor dünyada gözlərimi axtarıram.

Kişilərin ayaqlarında ağrı,

Başında yaylıq əsir qadınların,

yaylıq,

əsir ölkənin bayrağı kimi

əsir...

Başımdakı şeirə uzanan əllər

Sabahın alatoran ətəyindən yapışır

Başımdakı şeirə uzanan əllər qandal içində

Qan-tər içində...

Nə vaxtdır güzgülər göstərmir şairləri,

Şairlər hərflərin məzarlığında yatır.

Burada qadınların saatı ilə qürub edir günəş,

Burada qaranlıqdan əsir külək...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(24.02.2023)