İnci Məmmədzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Elə şairlər var ki, cəmi bircə şeirlə poeziya səltənətində özlərinə yer eləməyə müvəffəq olurlar. Elə bu gün anım günü olan Əli Kərim kimi. Onun “Qayıt” şeirini sovet gəncliyi də əzbərdən bilirdi, müasir müstəqillik dövrü gəncliyi də əzbərdən bilir.

Mən təklif edirəm ki, bugünkü anım günündə “Qayıt” şeirinə görkəmli bəstəkarımız Oqtay Kazıminin yazdığı “Nə gəlməz oldun” mahnısını ya korifey sənətkarımız Flora Kərimovanın, ya da səsindəki yanğı ilə mumu belə əridən Aybəniz Haşımovanın ifasında dinləyəsiniz. Qoy mərhum şairin yoxluğunda daim yaşayan ölməz kəlmələrindən yoğrulmuş bu ilahi mahnı ruhunuza qida versin.

 

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü Əli Kərim 1931-ci il mart ayının 18-də Azərbaycanın Göyçay şəhərində anadan olub. Atası Paşa kişi fəhlə işləyib.

1948-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olub, burada ehtiyacı olduğu yataqxana olmadığından Teatr İnstitutunun teatrşünaslıq fakültəsinə keçib, III kursdan Moskvada, M. Qorki adına Dünya Ədəbiyyatı İnstitutunda təhsilini davam etdirib və 1955-ci ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. Bakıya qayıtdıqdan sonra "Azərbaycan" jurnalının redaksiyasında işləyib, şeir şöbəsinin müdiri olub.

Əli Kərimin ömrü, öz şair sözü kimi, poeziyada atributa çevrilib. Bu gün onun üslubunu, deyim tərzini, söz-obrazlarını davam etdirən şairlər var. İlk nəşr olunan əsəri 1948-ci ildə "Azərbaycan pioneri" qəzetində çıxmış "Təzə müəllim" şeiri olub. 1957-ci ildə Moskvada keçirilən tələbələrin VI Ümumdünya Festivalında "İlk simfoniya" poeması mükafata layiq görülüb. İlk kitabı 1958-ci ildə Azərbaycan ədəbiyyatı dekadası münasibətilə Moskvada rusca çıxan "İki sevgili" kitabı olub.

 

Filmoqrafiya

1. Daş

2. Sənət sevincləri

3. Yeddi duyum

4. Son nəfəs

5. Sənətkar ömrü

6. Gələcəyin şairi

7. Əli Kərim

8. Yadigarlar

9. Könül dünyamız

10. Sətirlər

11. Ovqat

 

Şeirlərinə yazılmış mahnılar

- Flora Kərimova - Nə Gəlməz Oldun - musiqi: Oqtay Kazımi

- Yaqub Zurufçu - Yar Gəldi - musiqi: Adil Gəray

- Vaqif Şixaliyev - Azərbaycanım Mənim - musiqi: Hacı Zirəddin Tağıyev

- Ayşən Mehdiyeva - Azərbaycanım Mənim - musiqi: Adil Gəray

- Azad Zamanov - Qayıt - musiqi: Sevil Rüstəmova

- Flora Kərimova, Elxan Əhədzadə - Yar gəldi - musiqi: Elza Ibrahimova

- Nə xoşbəxt imişəm - musiqi: Cavanşir Quliyev

 

Əsərlərinin nəşri

1. İki sevgili

2. Həmişə səfərdə

3. Qızıl qanad

4. Qaytar ana borcunu

5. Uşaqlar və ulduzlar

6. Səfərdən sonra

7. Tənbəl ayı balası

8. Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). I cild

9. Seçilmiş əsərləri (iki cilddə). II cild

 

Əli Kərim çox az yaşayıb, 30 iyun 1969-cu ildə 38 yaşında vəfat edib. Şairin əsərlərindən bir çoxu ölümündən sonra işıq üzü görüb.

1969-cu ilin 30 iyununda Bakıda vəfat edib, Göyçayda dəfn edilibdir şair. Dəfn edildiyi yerdə Əli Kərim parkı salınıb. Sumqayıt şəhərində Əli Kərim poeziya klubu fəaliyyət göstərir.

Ruhu şad olsun!

 

QAYIT

Həsrətin araya atdı dağ, dərə,
Sönən işıq oldun, batan səs oldun.
Qayıt, mənim gülüm, qayıt bu yerə,
Ey mənim istəyim, nə gəlməz oldun?!

Ümidlər, arzular pərən-pərəndir,
Qəlbə təsəllidir xatirələrim.
Bir halımı soruş, könlümü dindir,
Axşamlar yadıma düşür səhərim.

Qayıt, mənim gülüm, yerbəyer elə,
Dərdli səhərləri, gecələri sən.
Çaşıb başqa yolla keçirəm elə,
Düz öz qaydasınca küçələri sən.

Qayıt, yerinə qoy Ayı, Günəşi —
Yenə olduğu tək görüm həyatı.
Qayıt, gözüm nuru, könlüm atəşi,
Qayıt, səhmana sal bu kainatı.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

 

 

Əli Çağla, “Ədəbiyyat və incəsənət”, Güney Azərbaycan təmsilçisi

 

İran-İsrail müharibəsi səbəbindən layihəmiz bir müddət idi ki, dayandırılmışdı. Budur, Təbrizdə və ümumən Güney Azərbaycanda əmin-amanlıq bərpa edilib və biz yenidən layihəmizi davam etdiririk.

Azərbaycan Ədəbiyyat Fondunun təşkilati  dəstəyi ilə “Ədəbiyyat və incəsənət” portalında həyata keçirilən “Güney Azərbaycan Ədəbiyyatının təbliği” layihəsində bu gün sizlərə Fərzanə Vəlizadənin şeirlərini təqdim edəcəyik.

Böyük oxucu auditoriyası toplayan və hər iki Azərbaycanda sevilərək izlənən layihəmiz davam edir. 

 

 

I.                    

 

Düşmüşəm şəhərin canına

Şəhər amma köçüb qapı dalına

Dalbadal keçmişə daşınıram

Sən ilə keçmişim.

Maşanı tutub

Gələn-gedəni gözləyirmiş.

Daş üstünə oturub

Baş üstünə baxanda

Güllə kimi

Dəyməyən yerinə dəydim…

Gələcəyim

Görəcəyindən qaşdı

Küçələrdən soyundu

Şəhər canını götürüb getdi.

Boş başına fırlanıram indi…

Boş fişəngəm bu dəfə…

Bəhanəm yoldan keçəndə

Fışqa verib qaçacağam.

Bu dəfə

Qarğış elə məni

Qol-qıçım sənə dolaşsın

Yaşamım sənə bulaşsın…

Soyundur məni

Keçmişdən!

 

 

II.                 

 

Beş daşım var

Bağlanıb beş barmağıma

Atılıb dəniz ortasına

Nə isə, mən

Dənizdən öncə ölmüşəm.

Orta daşın ağrısı

Qaşımın arasından keçəndə

Göydən asılmışdım!

 

Yaşam məni

Qara donlardan

Qara donlara salır…

Yollayır qara gün gəlin olam.

 

Gələn donumda

Bir ağır doğum var

Orta daş olub

Beş başa düşəcəyəm…

Sonra oturub

“Üç daş” oynayacağam.

Uşaqlığım

Hələ boğulmayöb

Dəniz qırağında

Barmaqların sayır

Təkcə bir ölüm qalır

Mən doğulam

Yanına dönəm…

 

 

III.              

 

Mən bir tel maşayam

Paşa əlində gəzirəm.

Ancaq

Hərdən bir ara

Gözlərə saçılıram

Saçları həzin-həzin

Oxşayıram

Mənim günümə oxşasınlar

Demirəm!

 

Mənə gün verib

İşıq verməyən paşanı

Boşlasınlar, yetər…

 

İtirmişəm

Öz tellərimin havasını

Gəzirəm o başdan-bu başa…

Deyə bilmirəm axı

Yorulmuşam ay paşa…

 

Sancaq-sancaq

Bağlanmışam boş varlığa.

Nə tökülürəm,

Nə sökülürəm

Nə bel bağlamışam paşaya

Nə əlim gedir maşaya.

 

Gəlin

Qadınların

Qısa saçlarını

Gözəl görün!

Yorğunam bu başdan, o başa

Darıxıram sancaq içində

Dolaşan halıma…

 

Bu tel maşa

İllərdir

Paşa əlində gəzir…

Bəs necə olur ki

Heç bir saça gəlmir?

 

Yoxsa mən idim

Sevgilisindən

Təkcə qalan?!

Yoxsa mən idim

Bu hekayədən gedən sevgili?!

Yoxsa mənəm

Qoymuram qadınların başına

Tel maşa yaraşa?

Yoxsa mənəm

Həyatım dəyişin?!

 

 

IV.             

 

Andımı

Tanrıma tapşırdım amma

Amanımdan gileyliyəm!

 

Gəlməli deyildimsə

Nədən gəmilərin yolunu tanıyıram?

Nədən dənizlərdə şəpələnirəm?

Gəlməli deyildimsə

Neçənciləri ovcuma yığıram?

Niyə adımı boynuma düzürəm?

 

Boynumu amansızlıq qısır

Günüm, günümdən qısalır

Deyəsən daha

Tapa bilmirəm

Boyuma yaraşan qırmızı don

Hardan-hara gedib!

Daha səssiz dolanır uca ayaqqabılarım…

 

Ormanda quşları görüb

Əzəl andımı içib gəlmişəm.

Yeddi canım olsun bəlkə

Yeddi alma üçün

Yerikləmiş

İndi yeddi ölkədən

Qan qusuram…

 

Elə bil qanım soyuqdur

Üşüyürəm yer-göy üzündə…

Axı mən nə olmuşam

Dünyanın gözündə?

 

Tanrı andımı alsın

Amanımı yollasın!

Amansız dünyanı

Neynəyirəm?

 

 

V.                

 

Başlardan başlanmaz

Belə bir anılar

Ürəyimin başındakı yaralardan

Divarın başına ucalan

Qala imiş sevmək!

Başımı divarlara çala-çala

Aşıb-daşan bir qaladan dönmüşəm…

 

İndi, yeni kəndə sığınır

Bu sınmış savaşçı

Yeni şəhərlərdə

Baş qoşulmaz sınıqlara

Qaş-göz olar yaralara

Məni divarlara salan şəhərdən

Əsən bir nağıl gəlmişdi…

Əlimi kəsən yeli

Kasamı qatan biri

Yoluma gəldi..

Ürəyimdən başıma

Yol yox imiş!

 

Başıma gələnləri

Hamı qınamış

Başlardan başlanmaz

Belə bir bəlaların qol-budağı

Sevgidən coşub daşarmış.

 

Biri mənə aşar-daşar gölü gətirsin

Gizlədim o qalanı… 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

 

Harun Soltanov, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bir səhər oyanırsan. Hər şey yerindədir. Stol, yerində. Divar, susur. Pəncərə, hər günkü kimi açıq, amma nəfəs almır. Və sən də yerindəsən, amma yoxsan. Yəni varsan, amma səssiz. Adın var, amma səsin yox. Hissin var, amma dilin yox. Çünki bu dövr, bu şəhər, bu cəmiyyət səssizləri sevir. Onların içində nə qədər qışqırıq varsa, bir o qədər dəyərlidir səssizlikləri.

 

Əslində sən bağırırsan. Gecənin içində, günorta yol gedərkən, metroda, telefona baxarkən, musiqinin ritmində, mesaj yazıb silərkən… Amma səni eşidən yoxdur. Çünki bu dövrün ən böyük səsi səssizlikdir. Bu dövrün "normalı", ruhi boşluqda möhkəm görünməkdir. Sən uçuruma yaxınsan, amma saçını darayırsan. Sən dağınıqsan, amma Instagram bio’n nizamlıdır.

Sartr demişdi ki, “İnsan azaddır, amma bu azadlıq lənətdir.” Və biz bu lənəti “stabil həyat” deyə paketləyib satırıq bir-birimizə. Özümüzü sevməyə vaxtımız yoxdur, amma “özünü sev” statusu paylaşmağa zaman tapırıq. Dostoyevskinin qaranlıq qəhrəmanları kimi özümüzlə danışırıq, amma bunu dilimizə gətirməkdən qorxuruq. Çünki bir cümlə səni yıxa bilər. “Dəlicə düşünürsən.” Və sən bilirsən ki, bu cümlədən sonra heç nə əvvəlki kimi olmur. Biz içimizdəki “dəli”ni artıq kilidlə bağlamırıq. Biz onu çiynimizdə daşıyırıq, amma ona ad qoymamışıq. Hər gün ofisdə təbəssüm edərkən, sevgilimizə cavab yazarkən, ata-anaya “narahat olmayın, yaxşıyam” deyərkən, o “dəli” bizim yerimizə baxır həyata. Nitşe yazırdı: “Əgər uzun müddət uçuruma baxsan, uçurum da sənə baxar.” Biz artıq baxmırıq. Çünki baxsaq, orda özümüzü görəcəyik. O dəliyi. O parça-parça olmuş “mən”i. Ruhumuzun yerini artıq motivasiya əvəz edir. Kitablar “necə xoşbəxt olaq?” sualıyla doludur. Amma heç kim soruşmur: “Əgər xoşbəxt olmaq istəməsəm, nə olacaq?” Bəlkə mən sadəcə yaşamaq istəyirəm. Tələsmədən, düzəlmədən, özümü tanımadan belə. Sadəcə yaşamaq. Ağrılı, səssiz və həqiqi..

 Əslində biz sağalmırıq, dostum. Biz uyğunlaşırıq. Yəni hər kəsin oynadığı səhnədə rolumuzu qəbul edib ssenariyə uyğun danışırıq. Tənha bir adam psixoloqa gedir, içini tökür, sonra metroya minir və yenidən susur. Yəni psixoloqun otağında danışırıq, amma cəmiyyətin içində yenə də lalıq. Qışqırmaq istəyən bir xalqıq, amma sözümüz çox zaman dizayndır, ruh deyil. Bu dünyada insanlar artıq xoşbəxtlik üçün yox, xoşbəxt görünmək üçün yaşayır. Tədbirlər keçirilir. “Ruhun gücü” konfransları, “özünü tap” seminarları, “psixoloji rahatlıq” təlimləri. Orda ruh yoxdur. Orda sadəcə çıxış var. Sponsor var. Stiker var. Amma ruh? YOXDUR. Çünki ruh özünü belə təqdim etmir. O səssizcə yanır. O zaman aydın olur ki, artıq gecdir. O zaman artıq maskanı çıxarmaq faydasızdır, çünki altındakı üz də maskalaşıb. Sənin gülüşün gülüş deyil. Sənin susqunluğun sakitlik deyil. Sən artıq öz ağrına da yalan danışırsan.

Bax buna görə, dostum, bu dövrün ən dəli adamı, həqiqi hiss edəndir. Həqiqi yaşayan. Hissinə ad qoymayan, amma onu gizlətməyən. Qışqırmaq istəyəndə qışqıran. Əzildiyini biləndə susmayan. O adam, bu sistemin "problemidir". Amma bəlkə də tək normal olan odur.  Sənin susqunluğunla başlanan bu çağırış, indi başqa bir səssizliklə davam edir. Tədbirlərin içində boğulan mədəniyyətin səssizliyi ilə. Çünki bu sistem təkcə insanı deyil, sənəti də susdurur. Hisslərini maskaya çevirən cəmiyyət, indi eyni maskanı poeziyanın, musiqinin, düşüncənin üzünə taxıb. Bəs biz hansı mədəniyyəti qeyd edirik əslində? Gəl bir də ora baxaq. Səhnələrin arxasına, mikrofonların titrəmədiyi yerlərə, misraların titrətmədiyi ürəklərə...

Hər yerdə tədbir var. Gecə-gündüz konfranslar, seminarlar, sərgilər, poeziya gecələri, “yaradıcı görüşlər”. Zəngin fon musiqiləri, pastel rəngli afişalar, “mədəniyyətin inkişafı” üçün yaradılmış komitələr. Giriş pulsuz, amma çıxış bahalı. Çünki hər çıxışda ruhundan bir şey itirirsən. Ətrafına bax. Poeziya gecəsində kimsə misra eşidəndə titrəmir. Musiqi tədbirində heç kim dodağını dişləmir. Kitab təqdimatında heç kim susub bir abzası təkrar-təkrar oxumur. Çünki biz artıq hiss etməyən bir nəsilik. Hiss etmək vaxt aparır, səni çılpaqlaşdırır. Bizim üçünsə çılpaq görünmək, təkcə fiziki deyil, ruhi olaraq da təhlükəlidir. Bu səbəbdən biz musiqiyə qulaq asmırıq, onu istehlak edirik.

Poeziyanı sevmirik, onu etiket kimi istifadə edirik. Kitab oxumuruq, sadəcə oxuduğumuzu göstəririk. Əvvəllər sənət ağrıdan doğurdu. İndi isə tədbirlər ağrının yoxluğunu qeyd edir. Əvvəllər sənətkar öz içini tökərdi, indi isə o, format uyğunluğu və sponsor məmnuniyyəti üçün yazır. Mədəniyyət artıq ifadə deyil, funksiyadır. O bir ticarətdir, bir brenddir, bir dekorasiyadır. İçində məna yoxdursa belə, görüntüsü var deyə qəbul edilir. Bu görüntü, bizə çox şey yoxmuş kimi davranmaq lüksü verir. Əgər sən Hacıbabanın səsində yanmırsansa, sus. Əgər sən bir heykələ baxıb nəfəsini tutmursansa, keç yanından. Əgər sən bir misranın içində bir gecə ilişib qalmırsansa, “ədəbiyyatsevər” statusunu poz. Çünki sən sənətə toxunmursan. Sən sadəcə onun vitrininə baxırsan. Bizim nəsil sənəti vitrindən seyr edir amma heç vaxt onu qırıb içəri keçmir. Və bu tədbirlər, hər biri bir cənazə mərasimidir. Sənətin özünün yox, onun ruhunun dəfnidir. Biz mədəniyyəti qeyd etmirik, biz onun yoxluğunu təmtəraqlı səhnələrdə, mikrofonların qarşısında, instaqram storilərdə maskalayırıq. Biz artıq dinləmirik, fon musiqisi qoyuruq ki, səssizlik bizə vicdan kimi dəyib keçməsin. Bəlkə də biz mədəniyyətə heç vaxt sahib olmadıq. Bəlkə də biz sənəti yalnız imitasiyada yaşatdıq. Ona görə də hər tədbir bir az daha soyuq, bir az daha rəsmi, bir az daha boş gəlir. Orda kiminsə gözləri dolmur. Orda kiminsə içi titrəmir. Çünki artıq ora insanın daxili girmir. Dostoyevski öz qəhrəmanlarını ağrıyla yazarmış. Sartr onları seçimlə tək qoyarmış. Nitşe isə cəmiyyətin saxta dəyərlərini qırıb “bütün dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi”ni tələb etdi. Biz nə etdik? Biz bu üçünün ruhunu şəkil çəkilən, bəzədilmiş səhnələrdə qəlibə saldıq. Biz sənəti yaşamadıq. Biz onu dizayn etdik. Bax buna görə bu cəmiyyət sənətkar doğurmur. O ancaq çıxış edənlər doğurur. Hiss edənlər yox, təqdim edənlər. Və bu təqdimat, küllər üzərində aparılan bir rəqsdir. Qoyun desinlər ki, tədbirlər çoxdur, mədəniyyət inkişaf edir. Amma mən sənə deyim dostum, bu, inkişaf deyil. Bu, tabutun təkminləşdirilməsidir.

Tədbirlər, konfranslar, səhnələr... orda bir şey yox idi. Amma bəs o heç vaxt səhnəyə çıxmayanlar? Heç kitab təqdimatına getməyən, amma bir cümləsi ilə içini darmadağın edən insanlar? Gəl indi onları axtaraq. Çünki bəlkə də, həqiqi fəlsəfə, səssiz otaqlarda, tərləmiş alınlarda, boş boş baxışlarda doğulur. Və bu fəlsəfənin nə adı var, nə də auditoriyası. Onu ancaq hiss etmək mümkündür. Təsəvvür et, bir otaq, divarları saralmış, pəncərəsi köhnə, sobası çatlamış. Küncdə bir qadın oturub, gözləri yuxuya oxşayır, amma bu yuxu deyil, aclığın yavaş-yavaş şüuru silməsidir. Qoltuğunda körpə yatır. Yan otaqda yeniyetmə bir oğlan çaxmağın fənəri altında dərsə baxır. Oxuyur ki, bir gün fəlsəfə ilə danışa bilsin, amma hər sətrində mədəsində bir sancı qalxır. Onun üçün fəlsəfə bir dəfə də olsa ağrısız düşünmək deməkdir.

İndi soruş! Bu ailənin fəlsəfəsi yoxdurmu?

Bəlkə də biz fəlsəfəni çox yanlış yerdə axtarırıq. Auditoriyalarda, kağızlarda, mühazirələrdə. Amma fəlsəfə, tənhalıqda başını əyib Allaha nəsə deməyə çalışan kasıb bir atanın pıçıltısında gizlidir. Fəlsəfə, bütün həyatını başqasına qurban verən bir qadının, gecənin ortasında susub gözlərini tavana dikməsindədir. Fəlsəfə, əslində heç danışa bilməyənlərin qaranlıqda saxladığı o bir cümlədədir: “Mən niyə bu həyatda bu qədər yoxam?” Biz fəlsəfəni elitanın əyləncəsinə çevirdik. Sanki dərin düşünmək, rifahın məhsuludur. Sanki ağrının içində olan insanın düşüncəsi kobud olur, "natamam" olur. Amma əslində, kasıbın fəlsəfəsi daha çılpaq, daha həqiqidir. Çünki orda imitasiya yoxdur. Orda başqasını təəssüratlandırmaq ehtiyacı yoxdur. O düşüncələr, sadəcə yaşamaq üçün doğulur. Ölülərdən biri yazırdı, “İnsan seçilməyə məhkumdur.” Amma kasıb bu seçimi nəylə edir? O, universitet seçmir, çünki ora pul lazımdır. O, psixoloqa getmir, çünki gündəlik çörəyi tapmalıdır. O, kitab almır, çünki kitab alanda qazanc bir gün gecikir. Və sən deyirsən ki, o fəlsəfi düşünmür? Bəs əgər insan hər gün bu qədər seçimsizliyin içində ayaqda qalmağa çalışırsa, bu özü fəlsəfə deyilmi?

Başqa bir ölü deyirdi, “Dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi.” Bəs cəmiyyətimizin dəyəri nədir? Diplom? Xarici dil? Nüfuzlu ailə? Paylaşılan səhnələr? Bəs ayaqqabısı cırıq halda da qürurunu itirməyən adamın dəyəri haradadır? Biz niyə o adamın adını “tənbəl”, “biliksiz”, “səviyyəsiz” qoyuruq? Niyə onun ruhunun səsini heç vaxt eşitmirik? Dostoyevski yazırdı ki, insan nə qədər acdırsa, bir o qədər dərin düşünür. Amma biz bu həqiqəti unutduq. Biz artıq kasıba “niyə kitab oxumursan?” deyirik. Ona demirik ki, “oxuya bilmək üçün hansı ağrıları susdurdun?” Biz fəlsəfəni, bir az yuxarıdan salırıq insanların üstünə. Halbuki fəlsəfə yuxarıdan gəlməz. O, dibdən çıxır. Çürümüş taxtaların altından, səs keçirməyən divarların arxasından, soyuducusu boş qalmış bir evin içindən. Orda suallar daha kəskin, cavablar daha yalındır. Bəzən düşünürəm. Bəlkə də biz fəlsəfəni heç anlamamışıq. Biz onu oxumuşuq, yaşamaq əvəzinə. Biz onu müzakirə etmişik, susmaq əvəzinə. Biz onu yazmışıq, hiss etmək əvəzinə.

Halbuki bir kasıb qadın var idi. Mən onda hələ kollecdə oxuyur, şadlıq evlərində ofisiant işləyirdim. Mən onu tanıyırdım. Bütün gün bulaşmış əlləriylə qab yuyardı. Heç vaxt heç kimə fəlsəfədən danışmadı. Amma bir dəfə o, telefonda qızına belə dedi: “Əgər çörəyi iki nəfərə bölməkdən utanırsansa, hələ heç böyüməmisən.”

 Bax dostum, bu fəlsəfədir. Nə Sartr yazıb, nə Aristotel, nə də bir başqa tarixi şəxsiyyət. Amma onların hamısını içində daşıyır. Bütün bu susqunluqlar şəxsi deyil. Onlar cəmiyyətin yazmadığı, amma hər gün yaşadığı manifestdir. Tədbirə getməyən adam, fəlsəfə oxumayan kasıb, hisslərini paylaşa bilməyən dəli, hamısı bir şey söyləyir bizə: “Siz bizə baxmırsınız. Siz özünüzə də baxmırsınız.” İndi isə baxmaq zamanıdır. Amma bu baxış, yüngül olmayacaq. Çünki bu sonluq,sadəcə nəticə deyil. Bu, özünə güzgü tutmağın özü qədər ağrılı və zəruri olan bir baxışdır.

Bəlkə də bu yazı, digərləri kimi heç yazılmamalı idi. Çünki bu sözlər, oxunmaq üçün deyil, utanmaq üçündür. Amma biz artıq utanmırıq. Ən pis budur. Biz içimizdə nəyinsə çatladığını bilirik, amma susuruq. Bilirik ki, tədbirdə dediklərimizlə gecə tək qalanda düşündüklərimiz bir deyil. Bilirik ki, musiqi ilə titrədiyimizi iddia edirik, amma o titrəmə sadəcə səsin vibrasiyasıdır, ruhun yoxluğunu örtmək üçün. Bilirik ki, fəlsəfə deyib dolandığımız çox şey, aclığın, soyuğun, yorğunluğun səsinə susmaq üçündür. Amma deyə bilmirik. Çünki əgər danışsaq, bu sistem çökər. Və biz bu sistemin içində yaşamağa çox alışmışıq. O qədər alışmışıq ki, artıq onun soyuqluğunu da normal sayırıq.

Sən soruşursan: “Nə vaxt dəyişəcəyik?”

Mən cavab verirəm: heç vaxt. Çünki biz dəyişmək istəmirik. Biz dəyişməyin ağrısından qorxuruq. Biz öz içimizə güzgü tutmaqdan qorxuruq, çünki içimizdəki o “dəli”, o “susqun”, o “kasib” bizik. Onlar bizdən qopmuş deyil. Onlar bizim alt qatımızdır. Və heç kim öz alt qatına enmək istəmir.

Dostoyevski deyirdi ki, “Ən çox qorxduğum şey, insanın hər şeyə öyrəşə bilməsidir.” Biz artıq hər şeyə öyrəşmişik. Tədbirlərə. Səssiz ağrıya. Dəyərsiz sənətə. Quru fəlsəfəyə. Və ən dəhşətlisi, özümüzə. Biz ruhumuzu itirmişik, dostum. Və onu itirdiyimizi də unutmuşuq. İndi bu yazı oxunacaq. Bəlkə bir nəfər deyəcək: “Ağır yazıdır.” Bəlkə bir başqası deyəcək: “Çox dərin oldu.” Sonra hər şey davam edəcək.

Amma sən... Əgər bu yazını oxuyub bir az belə içində bir sancı hiss etmisənsə, bil ki, sən hələ tam ölməmisən. Hələ içində azacıq da olsa yanır bir şey. O yanğını söndürmə. Çünki bu dünya, sağ qalan hisslərin qəbiristanlığına çevrilib. Amma bəlkə də bir gün, məhz o sağ qalanlar içimizdə yeni bir səs doğuracaq.

Bəlkə də o səs, sənin olacaq.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

 

Ülviyyə Əbülfəzqızı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Bu dəfə "Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" rubrikasında portalımızın Qarabağ təmsilçisi, yazar, pedaqoq Nemət Tahirdir. Nemət bəy poeziyaya ürək bağlayan, sözlərə hissləri düyünləyən yaradıcılarımızdandır.

 

-Xoş gördük, Nemət bəy. Sizə də "Sevdiyin şeiri gəl mənə söylə" deyirik.

 

-Salam Ülviyyə xanım, xoş gördük. Mənim ən çox sevdiyim şeir Vahid Əzizin “Əzizim” şeiridir.

Bəzən bir şeir insana elə toxunur ki, sanki onu sən yazmısan, sanki sənin içinə baxıb, sənin ağrını, susqunluğunu sözə çeviriblər. Vahid Əzizin “Əzizim” şeiri də mənim üçün belə bir poetik mətndir. Bu şeiri sevməyimin səbəbi onun hər misrasında gizlənən dərdin, yanğının və acının mənə çox tanış olmasıdır.

Əvvəlcə şeirin dili çox səmimi və doğmadır. Vahid Əziz burada heç bir bəzək-düzəyə ehtiyac duymadan, öz ağrısını sadə, lakin çox təsirli şəkildə çatdırır. “Dağ başında qar üstünə qar gələr...” misrasından etibarən oxucu sanki bir həyat yükünün, bir ömür yorğunluğunun içinə düşür. Bu misralarda həm tənhalıq var, həm də bir fəryad.

Mən bu şeirdəki “Bu darlığa dözmək olmur, əzizim” sətirində özümü görürəm. Bəzən həyat, ətraf, içində olduğun şərait o qədər daralır ki, sanki nəfəs almaq belə çətinləşir. Amma bu şeir həmin boğuq hissimi və səsimi çölə çıxarır. Oxuduqca insanın içindəki dustaq duyğular bir az da azad olur.

Digər tərəfdən, bu şeirdə dərin bir fəlsəfə də var. “Əzəl gündən dünya yalan dünyadı...” deyən şair, dünyanın saxtalığına, ədalətsizliyinə işarə edir. Burada “baha satan, ucuz alan” dünyada insanların dəyərsizləşdirildiyi, arzuların puç olduğu bir reallıq göstərilir. Bu, şairlə yanaşı, çoxumuzun yaşadığı bir həqiqətdir. Ona görə də şeirdəki hər söz bir güzgü kimi qarşıma çıxır.

Şeirin mənim üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edən cəhətlərindən biri də sevgidən ayrı düşməyin, onu yaşaya bilməməyin doğurğu kədəridir. “Səndən ayrı yaşamaqdan bezmişəm” deyən şairin bu fəryadı sevgidən yox, sevgisizlikdən yaranan bir həyat yorğunluğunun təzahürüdür. Hər kəs sevə bilər, amma hər kəs sevdiyinə qovuşa bilmir.

Sonuncu bənd isə mənə həyatın sonuna yaxınlaşmaqla bağlı bir səssiz qəbul hissi verir. “Gedəcəyəm, göylər məni çağırdı...” – bu misrada artıq bütün mübarizələrdən sonra bir təslimiyyət var. Amma bu təslimiyyət acizlik yox, sükunət içində bir ayrılıq kimi təqdim olunur.

Məhz bütün bu səbəblərə görə Vahid Əzizin “Əzizim” şeiri mənim üçün həm bir poeziya nümunəsi, həm də duyğularımı, yaşantılarımı ifadə edən bir nəğmədir. Onu hər dəfə oxuduqda içimdə gizli qalan sözlər sanki dillənir. Bu şeir mənim könlümə yol tapan, öz yerini alan, daim ürəyimdə yaşayan bir poetik səsdir.

 

Dağ başında qar üstünə qar gələr,

Gileylənmək zirvələrə ar gələr

Hər nə geysəm, vücuduma dar gələr,

Bu darlığa dözmək olmur, Əzizim.

 

Əzəl gündən dünya yalan dünyadı,

Baha satan, ucuz alan dünyadı,

Arzuları nakam qalan dünyadı,

Dağılanı düzmək olmur, Əzizim.

 

Kaş ki dünya zalımlığın ataydı,

Qəlbim bir an istəyinə çataydı,

Yaşamağım göz yaşımdı, haraydı..

Göz yaşında üzmək olmur, Əzizim.

 

Dalğalara yalvarmaqdan bezmişəm,

Hönkürməkdən, ağlamaqdan bezmişəm,

Səndən ayrı yaşamaqdan bezmişəm,

El-obadan bezmək olmur, Əzizim.

 

Heç bilməzdim daşım belə ağırdı,

Bəxtim belə biçarədi, fağırdı,

Gedəcəyəm, göylər məni çağırdı,

Daha yerdə gəzmək olmur, Əzizim.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Tələbə yaradıcılığı rubrikasında bu gün sizlərə Ağdam Dövlət Sosial İqtisad Kollecinin Məktəbəqədər təhsil ixtisası üzrə II kurs tələbəsi Nuray Fərzəliyevanın yaradıcılıq nümunəsi təqdim edilir.

 

Mən əsgərəm…

Uşaqlığını yaşamamış, tez böyüməyə məcbur olmuş bir uşaq.

Mənim oyuncağım heç olmayıb. Mən qorxuları yataq altında axtarmamışam, çünki mənim qorxularım yatağın altında yox, həyatın içində olub.

Hər dəfə nə vaxtsa sevinəndə, qısa bir anda belə xoşbəxtlik gələndə… içimdən səs gəlib: “Dayanma, çox sevinmə, bu da bitəcək.” Və həmişə bitib…

Yatmazdan əvvəl nağıl danışanım olmayıb, Qorxularımın qarşısına keçən bir ana nəfəsi olmayıb. Qaranlığa baxa-baxa yuxuya getmişəm. Soyuq çarpayılarda, içimdə isti bir səs axtara-axtara böyümüşəm. Mən anasını hər şeydən çoxsevən bir əsgərəm. Amma bu sevgi sadəcə bir şəkil boydadır. Baxıram o şəkilə. Sanki o da mənə baxır, amma mən onun gözlərini tanımıram. Qoxusunu bilmirəm, saçlarını heç vaxtoxşamamışam. Anamın yeməklərini dadmamışam, səsini eşitməmişəm. Mənim anam… mənə həyatı verib, özü həyatdan çıxıb.

Bəzənyuxularıma gəlir. Əlləri uzanır mənə tərəf. Gözlərində sükut var. Sanki illərlə demək istədiyi hər şeysusqunluğa çevrilib. Gülümsəyir, amma o gülümsəyişdə bir həsrət var, bir də məni buraxmaq istəməyən bir ümid.

Yaxınlaşıram.Əlimi uzadıram. Və hər dəfə o yox olur. Hər dəfə… Sanki həyat mənə deyir: “Yenə yox. Sənə bu qədər bəsdir.”

 

Mən sevilməyi bilməmiş bir oğlanam. Sadəcə xəyalımda böyütdüyüm bir “ana” obrazıyla yaşayıram. Bəlkə də ona görə insanlara sarıla bilmirəm. Çünki heç vaxt öyrənməmişəm necə sarılmalı. Sarılmağı bilmədən böyüdüm. Amma bu, məni zəif etmədi. Mən hisslərimi içinə basdırıb irəli addımlamağı öyrəndim. Çünki əsgər olmaq elə budur. Əsgər olmaq – üzünü tanımadığın bir uşağın sabahı üçün bu gününü fəda etməkdir. Qorxduğun halda dayanmamaqdır. Ailən yoxdursa, özünü vətənə ailə eləməkdir. Anan yoxdursa, torpağı ana bilməkdir. Sarılmağa kimsən yoxdursa, silahını sinənə sıxmaqdır sanki bütün dünyanı qucaqlayırsan.

 

Əsgər olmaq… Kimisi üçün vətənin qəhrəmanı olmaqdır, kimisi üçün evə dönəcək oğul, kimisinin gözlədiyi ər, kimisinin söykəndiyi qardaş. Amma mənim kimi biri üçün əsgər olmaq nədir bəs?

Mənim gözləyən anam yoxdur — mən oğul deyiləm.

Evə dönəcəyim kimsə yoxdur — mən ər deyiləm.

Adımı əzbərləyənbacım yoxdur — mən qardaş deyiləm.

Atalıq edəcək balam yoxdur — mən ata deyiləm.

Amma yenə də burdayam. Burdayam çünki içimdə bu dünyaya aid olmasa da, bu torpaqlara borclu hiss edən bir ruh var.

 Mənim üçün əsgər olmaq – susqunluqiçində fəryad olmaqdır. Nə bayramda adın çəkilir, nə də şəkilin hər evdə var. Amma sən varsansa, millət sabah rahat oyanacaq. Sən ayaqdasan deyə, digərləri yuxudadır. Sən səssiz dayanırsan deyə, başqaları gülür. Əsgər olmaq – unutulacağını bilə-bilə unutmaqdan qorxmadan yaşamaqdır. Dönüb baxan olmayacaq, amma sən dönüb getməyəcəksən. Bax, mən buyam. Adlar silinir, izlər qalır. Və mən istəyirəm ki, bu sətirlər iz olsun.

Bəlkə bir gün kimsə bu yazını oxuyar…

Bəlkə illərlə torpağın altında qalar…

Bəlkə bir külək vərəqini açar…

Bəlkə bir uşağın əli bu məktuba toxunar… və o zaman anlayarsınız: Mən yaşamışdım. Mən qorumuşdum. Mən sevməyi bilməsəm də, sevmişdim.

 

İmza: Oxunmur.  Tarix: 04.04.2016

Məktubu bitirdiyim an gözlərimdən yaş axdı. Bu, sadəcə bir əsgərin məktubu deyildi. Bu həyatın içində səssizcə çırpınan, amma heç vaxt eşidilməyən bir ruhun fəryadı idi. Onun adı yox idi. O, minlərlə əsgərdən biri idi… amma eyni deyildi. Hər əsgərin bir hekayəsi olduğu kimi, onun da vardı. Həqiqətən də, dediyi kimi adı silinmişdi, amma izi bir ömür mənlə qalacaqdı. Məktubu yavaşca qatladım, cibimə qoydum. Evə aparacaqdım. Və yaşadığım qədər o məktubu da içimdə yaşadacaqdım. Adını heç vaxt bilməyəcəkdim. Amma hər nəfəsimdə onu xatırlayacaqdım.

Çünki bəzi insanlar tanınmaz… amma unudulmaz.

O, onlardan biri idi.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının redaktoru

 

Yekaterinburq hadisəsi haqqında dünyanın dörd bir yanında yaşayan, çalışan ictimai fəal həmvətənlərimizin artıq mütləq çoxluğunun bilgisi vardır. Bu yazı həmin sarsıdıcı hadisə haqqındadır.

 

Söhbət 27 iyun 2025-ci ildə səhər saatlarında Rusiyanın Federal Təhlükəsizlik Xidmətinin Yekaterinburq şəhərində azərbaycanlıların yaşadığı evlərə təşkil etdiyi qanlı basqından gedir. Basqın nəticəsində həmvətənlərimiz arasında həlak olanlar, ağır bədən xəsarətləri alanlar olub; bununla yanaşı, daha 9 nəfər saxlanılıb. Özünə hörmət edən heç bir dövlətin yol verməməli olduğu bu qəbuledilməz zorakılıqla bağlı dərin narahatlığını ifadə edən Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin Bəyanatında bildirilir:

“Rusiya tərəfindən məsələ ilə bağlı təxirəsalınmaz araşdırma aparılmasını və bu qəbuledilməz zorakılığı törədənlərin qısa müddət ərzində məsuliyyətə cəlb edilməsini gözləyirik”.

(Bundan başqa, iyunun 28-də Rusiya Federasiyasının Azərbaycandakı Səfirliyinin Müvəqqəti işlər vəkili Pyotr Volokovıx Xarici İşlər Nazirliyinə çağırılıb).

Bəs bu cür hallar Rusiyada ilkdir, yoxsa sonuncu olacaqmı? Təəssüf ki, belə hadisələrin nə birinci, nə də sonuncu olacağına dair əminlik ifadə etmək mümkün deyil.

Bu kimi hadisələr Rusiya təcrübəsində nadir deyil. Hüquq-mühafizə orqanlarının özlərini bəzən kriminal dəstə kimi aparması artıq sistem xarakteri daşıyır. Bu kontekstdə üç əsas məqama diqqət çəkmək istərdim:

Birinci vurğumuz –

dövlət və mafiya əlaqələrinin kök salması ilə bağlıdır.

Rusiya “müharibə təcrübəsi”nə əsaslanaraq, məhkumları və döyüşçüləri yenidən cəmiyyətə “inteqrasiya” adı altında kriminal qrupların silahlanmasına şərait yaradıb. Bu prosesin nəticəsi kimi, geri dönən bəzi veteranlar cinayətlər törədərək, ya yerli kriminal şəbəkələrə, ya da hüquq-mühafizə strukturlarının özlərinə qoşulur. Bu da dövlətin daxilində qeyri-formal və qeyri-qanuni güc mərkəzlərinin yaranmasına yol açır.

İkinci vurğumuz –

etnik və siyasi təzyiq siyasəti ilə bağlıdır.

Azərbaycanlılar, ümumən türk, müsəlman mənşəli və digər qeyri-rus xalqların nümayəndələri Rusiya polisi və dövlət strukturları tərəfindən ayrı-seçkiliyə məruz qalır. Onlara qarşı saxta ittihamlar irəli sürülür, hüquqları pozulur, psixoloji və hüquqi basqılara məruz qalırlar.

Üçüncü vurğumuz –

“qanuni” kriminal qrupların təşkili ilə bağlıdır.

Əfsuslar olsun ki, bəzi hallarda kriminal ünsürlər hüquq-mühafizə orqanlarının gözü qarşısında, bəzən isə birbaşa həmin strukturların içində formalaşır və genişlənir. Belə təcrübələr, dövlətin hüquqi dayaqlarını zəiflədir, ictimai güvəni sarsıdır.

Yaxşı, bəs, bu, nəhayət sonuncu hal ola bilərmi?

Təəssüf ki, Yekaterinburq hadisəsinin sonuncu belə hadisə olacağını düşünmək üçün heç bir əsasımız yoxdur. Mövcud siyasi və sosial kontekstdə Rusiyada bu cür hadisələrin davam edəcəyi ehtimalı yüksəkdir:

– Müharibədən qaynaqlanan sosial və institusional boşluqlar;

– Məhkumların və müharibə veteranlarının kriminal qruplaşmalara və hüquq-mühafizə sisteminə inteqrasiyası;

– Qeyri-rus mənşəlilərə qarşı sistematik dövlət zorakılığı və kriminallaşmanın artması;

– “Hərbi nüfuzu sarsıtmaq” və “ekstremizm” kimi hüquqi cəhətdən qeyri-dəqiq anlayışlarla Rusiya qanunvericiliyinin “silahlandırılması” — bütün bunlar hüququn obyektiv alət olmaqdan çıxarılaraq repressiv vasitəyə çevrilməsinə zəmin yaradır.

Hələ ötən il Qroznı üzərində məcburi enişə imkan verilməyən AZAL uçağında baş verən faciənin ili çıxmamış Yekaterinburqda belə bir hadisənin baş verməsi cəmiyyətimizdə dərin suallar doğurur.

bir diaspor liderinin vətəndaşlıqdan çıxarılması (ötən il),

Xanti-Manti Muxtar Dairəsi Dumasının azərbaycanlı üzvünün tarixi kontekstdə dediyi obyektiv sözə görə gözümçıxdıya salınması (iyunun əvvəlləri),

Azərbaycan Milli Məclisi üzvünün (5 may) Həştərxana uçuşuna izn verilmədən Moskvadan geri qaytarılması…

daha nələr, nələr və indi də Yekaterinburq hadisəsi… Bu cür hallar dövlətlərarası razılaşmaların, o cümlədən 22 fevral 2022-ci il tarixli, Azərbaycan ilə Rusiya arasında qarşılıqlı fəaliyyət haqqında məlum Bəyannaməyə hərfbəhərf ziddir. Əgər hər hansı bir güvən pozuntusu olubsa belə, bu pozuntunun məsuliyyəti bizə yox, yüzdəyüz qarşı tərəfə aiddir.

Rusiya Federasiyası artıq çoxsaylı beynəlxalq sanksiyalar və beynəlxalq tənqid hədəfində olduğu bir ortamda Kreml belə halların nəticələrini necə qiymətləndirir? – bu, böyük sualdır.

Uzun sözün qısası,

Qanlı Yekaterinburq hadisəsi nə ilkdir, nə də görünür ki, sonuncu olacaq. Rusiya dövlət sistemində hüquq-mühafizə orqanlarının kriminal meyllərlə davranması, təəssüf ki, strukturlaşdırılmış bir problemdir. Bu təcrübələrin qarşısını almaq, hazırkı siyasi və hüquqi mühitdə olduqca çətin görünür. Görünən odur ki, ciddi institusional islahatlar, hüquqi müstəqillik və güclü beynəlxalq təzyiqlər olmadan bu kimi sistematik pozuntuların qarşısı alınmayacaq.

Belə bir ortamda beynəlxalq hüquq mexanizmlərinin – o cümlədən sanksiyaların, məhkəmə araşdırmalarının, tematik məruzələrin və faktaraşdırıcı qrupların – daha sürətli və təsirli tətbiqi zəruridir. Fərdi və kollektiv hüquqi iddiaların irəli sürülməsi də həm cəmiyyətin, həm dövlətin çıxarları baxımından önəmlidir.

DÖVLƏTİMİZ ZAVAL GÖRMƏSİN!

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.06.2025)