Ölkəmizdə Kino ssenarilərini dərc edən bir mətbu orqan, dərgi yoxdur. Ümumən, son illərdə heç dramaturji kitablar da nəşr edilmir. Kinoşünaslıq, kinotənqid sahələri də öz qürub dövrünü yaşayır. Bu da kinomuzun inkişaf strategiyasının ziddinədir.

Hazırda həm Mədəniyyət Nazirliyinin, həm də Kino Agentliyinin reallaşdırmaq istədikləri geniş fəaliyyət spektrində bu nöqsanların aradan götürülməsi də aparıcı rol oynayır.

Bu günlərdə “Elm və təhsil” nəşriyyatı tərəfindən tanınmış kinodramaturq, yazıçı, Azərbaycan Kino Agentliyinin direktoru Orxan Fikrətoğlunun “Kinocizgilər” adlı kitabı işıq üzü görəcək. Kitabda həm tammetrajlı, həm qısametrajlı bədii və sənədli film ssenariləri, ekran həlli üçün uyğunlaşdırılmış qısa hekayələr və novellalar yer alıb.

Bu gündən etibarən oxucularımızı “Kinocizgilər” kitabındakı yazılarla tanışlıq gözləyir. Xüsusən, kino sahəsi ilə maraqlananlar üçün, gənc ssenaristlər və rejissorlar üçün düşünürük ki, bu dərclər faydalı olacaq.

“DƏCCAL” kinonovellasının son bölümü təqdim olunur.

Vəkili Molla Qafara Ayişənin də hamilə oldu­ğu­nu söylədiyi an isə hər şey ona gün kimi aydın olmuşdu. Ən qəribəsi bu idi ki, heç kəs sarışının bu işləri edə biləcəyinə inanmazdı. Heç kəs onun günahkar ola biləcə­yini ağlına belə gətirməzdi. Əksinə, bütün kənd onun qeyrətli oğul olmasından danışırdı. Bu insanların gözü, görəsən, necə bağlanmışdı? Yaxşı, deyək ki, kəndlilər avamdı. Bəs müstəntiqlər? Axı Molla Qafarın hər iki qızı hamiləydi. Bunu kimsə etmişdi də. Qızlar öz-özünə ha­milə olmamışdılar ki? Molla Qafar qızlarının sarışınla yatmasını tədqiqatdan gizlətsə də özündən gizlətməmişdi. Bəs niyə onun özü belə bu sirri açmırdı? Ona nə mane olurdu? Adam içinə çıxmaqdan utanırdı? Onsuz da daha adam içinə çıxmayacaqdı. Ömürlük həbs olunmuşdu. Sarışın uzaqdan diqqətlə ona baxırdı. Molla Qafar hiss etdi ki, sarışın onun alçalmasını, sındığı, Allahdan üz döndərdiyi anı görmək istəyir. Sarışın nəfs idi. Sarışın günah idi. Sarışın hər nə idisə, adam deyildi. Molla Qafar özünü toplayıb sarışının gözlərinin içinə baxdı. Sarışının göz­ləri gülürdü.

 Nəhayət, Molla Qafarın üzünə hökm oxundu.

Onu bir neçə dəqiqə sonra məhkəmə salonundan həbsxa­na­ya aparacaqdılar. Molla Qafar ağır-ağır ayağa qalxdı. Çev­ri­lib Gülər tərəfə baxdı. Baxışları ilə olsa da, qadını ilə halal­laşırdı. Gülər salonun ortasında sarışını sinəsinə sıxıb ağlayırdı. Sarışının əli Gülərin bu gün bir az dik görünən döşlərinin üstündəydi. Gülər də sarışını bir az başqa cür qucaqlamışdı. Əyninə geydiyi qara paltarının ətəyi bir az yuxarı qalxmışdı. O, əvvəllər belə paltarlar geyinməzdi. Sarışın Molla Qafar görsün deyə sağ əlini yavaş-yavaş Gülərin kürəyindən aşağı sürüşdürüb arxasında saxladı. Və salondakı qarışıqlıqda Gülərin yumru arxasını sığallamağa başladı. Qəribəsi bu idi ki, Gülər də onun əlini geri itələmirdi. Molla Qafar nə deyəcəyini, nə edəcəyini bilmədi. Yerə tüpürüb salondan eşiyə çıxdı. Addımını atdıqca qollarını sıxan qandal qəribə səslər çıxarırdı. Maşına minənə qədər Molla Qafar heç nə düşünə bilmədi. Yenə olanları Allahın ixtiyarına buraxdı.

Ancaq gecə təkadamlıq kamerada işıqlar söndürü­ləndən sonra Molla Qafar döşəməyə çöküb üzünü göyə tut­du və utana-utana pıçıtıyla kimdənsə: “Sən hələ or­dasan?” – soruşdu...

Və birdən qulaqlarına açıq-aydın sarışının səsi gəldi: “Əlbəttə burdayam... harda olacam?”

SON

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Famil Hacısoy, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Vətənim verdi mənə namü nəmək,

Vətəni unutmaq, məncə, nə demək?!

(Abbas Səhhət)

Dünyanın əşrəfi sayılan insan məfhumunu səciyyələndirən başlıca amillərdən ən mühümüdür vətən. Hər kəsə Tanrı tərəfindən bəxş edilmiş ülvi nemətlərdəndir torpaq. Bu nemətlərin ən dəyərlisi də elə vətəndir. Vətənin tarixi hardasa bəlkə də bəşərdən daha qədimdir. “Hər insanın doğulduğu yerdi vətən“, yaxud “hər kəsə anadan olduğu yerdi vətən”- deyənlər yanılırlar. Bu, heç də belə deyil. Bu cür fikirləşənlərin mövqeyindən yanaşaraq, bəşər övladının harada doğulmağını və harada anadan olmağını fərdi qaydada əsas götürsək, Vətən anlayışı əl yetəcək zaman, vaxt qədər günümüzə yaxındır. Belə olduqdasa əcdadlarımızın- ulu babalarımızın haqqına girmiş olarıq. Vətən uluların sabahlarına mirasıdır. Bizə görə, vətən əcdadlarımızın doğulduğu yerdi, ilk vaxtlardan qoruyub, məskunlaşdıqları məkandır. Bu məqamda din adamı Qautama Buddanın sözü müəyyən mənada yerinə düşür: “Bu günkü həyatımız dünənki düşüncələrimizin, sabahkı həyatımız da bu günkü düşüncələrimizin əsəridir…”

Bundan əlavə, aşağıdakı belə bir deyimlə də tez-tez qarşılaşırıq: “Günün harda xoş keçirsə, ora da vətəndi.” Bu düşüncədə olan insanlar var ki, ona gün-güzaranı qürbətdə də xoş keçir kimi gələ bilir. Bu cür adamlara xatırlatmaq yerinə düşər ki, hörmətli yazarımız A. Yenisey demişkən: “Vətən dörd bir yanı qürbətlə əhatə olunmuş yerdir.”

Çox güman ki, bu səbəbdən də qürbətlə vətənin həzzini bir-birindən ayıra bilmədiyindən vətən həsrətini, vətəndaşlıq hissini hələ dərk etməmişlər, hislər labirintində azıb qalmışlar. Görünür ki, bu adamların millət, vətən duyğularını qürbət ləzzəti üstələmiş, könüllərindəki yurd ocağının tonqalı yaxşı qalanmamışdır. Vətənə məhəbbət ailənin, cəmiyyətin və dövlətin ayaqda qalması, milli mənəvi dəyərlərin qorunması,onun gələcək nəsillərə aşılanması deməkdir. Qürbəti vətən hesab edənlər, bunu gündəlik həyat tərzinə çevirənlər unudurlar ki, hər doğulan uşaq dəyərli şairimiz M. Araz demişkən vətən daşı olmalıdır. Vətən daşı olan bu uşaq eyni zamanda vətəndaşlıq hissinin sabaha daşıyıcısıdır. İlk vətəndaşsa Adəm övladı olub. Vətəndaşlıq həzzinin ilk daşıyıcısı da odur. Adəm övladları çoxaldıqca nəsil əmələ gətirərək yer üzünə səpələnmişlər. Nəsillər dəyişdikcə yer kürəsi vətənlərə bölünmüşdür. Nəsil nümayəndələrinin vətəndaş olmasısa ta qədimdən uşağın doğulduğu ailədən, mənsub olduğu nəslin genindən və düşdüyü mühitdən, cəmiyyətindən asılı olmuşdur. vətəndaşlıq hissi körpəlikdən və onun tərbiyəsindən başlanır. Vətən təəssübkeşliyi, xalqa, millətə rəğbət hissi valideynin uşağa bəslədiyi münasibətindən, övladın ata-anasına hörmətindən qidalana-qidalana körpənin mənsub olduğu ailənin düşdüyü mühitin ona necə aşılanması ilə nəsildən nəslə ötürülərək formalaşır. Necə ki, ağaç kökləri ilə torpaq və havayla təmasda olmasa, su içə bilməz, qol-budaq atammaz, pöhrələməz, çoxalmaz. Çoxları o yaşda özü də bilmədən bu duyğunun ilahi duyğu olduğunun fərqinə varmır. Ana qucağından onu ayrılmağa qoymayan hansı duyğunun, hansı hissin nə olduğunu anlamır. Elə buna görədir ki, müdriklərimiz vətəni, torpağı ana qucağı ilə tən tutmuşlar.

Vətəndaşlıq hissi özünü dərk edənlər üçün həmişəyaşıldır, hər bir vaxt təzə-tərdir, həmişəyaşardı. Vətənpərvərlik duyğusu yazın orta ayına bənzər. Təbiətin bu çağında hər tərəfdən şeriyyət yağır. Canlı rəssam tablosunu seyr etməkdən göz doymayır, ürək riqqətə gəlir. Yamyaşıl don geymiş ağaclardan, məstedici rayihəsi ətrafı bürüyən rəngbərəng güllərdən, çiçəkləri al-əlvan çəmənlərdən, quşların təkrarsız əsrarəngiz nəğmələrindən adamın canına şirin bir istilik yayılır, damarında qanı qaynayır, o kəsin yaşamağa həvəsi artır.

İnsan yaşlaşdıqca, müdriklik yaşına çatdıqca vətənə qarşı sevgisi də böyüyür. Necəki, günlər bir-birini qovaraq ayları, aylarsa illəri doğur. İl üstə il gəldikcə insanın hiss və duyğuları da qol-budaq atıb şaxələnir, uşaqlıq xatirələri ayaq açıb, yaddaşda varaqlanır. Ömrün qürub çağı yaxınlaşdıqca  o bir az da duyğusallaşır. Bəlkə də, bu onun torpaqdan yaranıb torpağa gedəcəyindəndir. Klassiklərimizdən birinin dediyi kimi: “Bu dünya duracaq yer deyil, ey can səfər eylə!” Bu fikrin davamını ən çox oxunan hesab olunan alman mütəfəkkiri Artur Şopenhauerin aforizmlərindən birində də görürük: “Öldükdən sonra, doğulmadan öncə haradaydıqsa, oraya qayıdacağıq.”

Bizim fikrimizcə də, insanın ahıl çağında vətən, yurd, el-oba məhəbbəti torpaq yağışı, qarı canına hopdurduğutək adamı daha çox özünə cəlb edir, duyğularını oyadaraq iliyinə, qanına yeriyir. Bu elə bir ilahi həzz, elə bir ruhi hissdir ki, insan can üstdə olanda belə dünyasını dəyişənə qədər onu tərk etmir. Bayatılardan birində əbəs yerə deməyiblər: 

Əzizim vətən yaxşı,

Geyməyə kətan yaxşı.

Gəzməyə qərib ölkə,

Ölməyə vətən yaxşı.

Belə bir fikir də var ki, can tərk edəndə cismini həmin kəsin son umacaq yeri, dünyadan rahat köçmə təsəllisi vətəndir. Bu baxımdan da “ölməyə vətən yaxşı”- deyiblər müdriklərimiz. Ömür boyu yaşamaq uğurunda dəniz kimi coşub çağlayan, qarışqa tək hər zəhmtə qatlaşan insan ölümüylə torpağa qarışırsa, qoyub getdiyi əməlləri ilə bu dünyada yaşayaraq vətəndaşlıq hissini gələcək nəsillərə ötürür. Vay o gündən ki, qürbətin təmtərağına, cah-cəlalına aldanıb gecikəsən...

Nə qədər insan gördüm ki,əynində libası yox,

Nə qədər libas gördüm ki,içində insan yox…

(Mövlana Cəlaləddin Rumi)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(08.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı-publisist, siyasi şərhçi Yunus Oğuzun son siyasi mənzərə barədə şərhini təqdim edir. Sualları Alim Hüseynli yönəldir. 

-Aprelin 5-də Brüsseldə keçirilən ABŞ-Avropa İttifaqı-Ermənistan görüşündə  əvvəlcədən elan edilən heç bir "dönüş" baş vermədi. Rəsmi açıqlamaya görə, Avropa İttifaqı Ermənistana 270 milyon avro, ABŞ isə 65 milyon dollar pul ayıracaq. Bu yardım bölünərək 4 il ərzində davam edəcək. Halbuki görüşdən öncə 5 aprel tarixinin Ermənistanın siyasi-iqtisadi taleyində dönüş olacağı bildirilirdi. Yunus  bəy, 5 aprel görüşünün nəticələrini necə dəyərləndirirsiniz?

-Əvvəllər də  qeyd etdiyimiz kimi hazırda  Güney Qafqaz uğrunda geosiyasi mübarizə gedir. Əsas məqsəd də Rusiyanın regiondan tamamilə çıxarılmasıdır. Əslində region uğrunda mübarizənin kökündə geoiqtisadi amillər dayanır. Təsadüfi deyil ki, 5 aprel görüşündə guya Qara dənizdən infrastruktur qurularaq Ermənistandan "yaşıl enerji" ixracı məsələsi ortaya atıldı. Halbuki bu ideyanın heç bir iqtisadi əsası yoxdur. İqtisadiyyatı tənəzzülə uğramaqda olan Ermənistanda hansı "yaşıl enerji"dən söhbət gedə bilər? Məsələ orasındadır ki, ABŞ və Qərb nə qədər çalışsalar da,  Azərbaycansız heç nə əldə edə bilmirlər. İndi bəziləri düşünür ki, Ermənistan 5 aprel görüşündə uduş əldə etdi. Ancaq mən bunun əksini düşünürəm. Ermənistan özünü elə bir vəziyyətə saldı ki, artıq bu dövlətin mövcudluğu sual altındadır. Rusiya isə təbii ki, bunu bağışlamayacaq. Faktiki olaraq hazırda "üçüncü dünya müharibəsi" gedir. NATO-Ukrayna  Rusiya ilə, İsrail Qəzzada ərəblərlə vuruşur, Suriya qalıb ortada, o tərəfdən Çin qalxır. İranın "qisas günüdür" deməyinə baxmayaraq bir həftə keçsə də hələ real heç bir addım yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, geosiyasi məsələ artıq öz yerini tapır. Belə ki, dünya yenidən bölüşdürülüb və orada   Rusiya üçün balaca bir künc saxlayıblar. Çalışırlar ki, Rusiyanı Şərqə doğru sıxışdırsınlar, Çin Koreya, Hindistan ilə əməkdaşlıq etsin. Hansı ki, İngiltərə və Amerika Hindistanı da ondan qoruyacaq. 

-Elə isə Rusiyanın bundan sonrakı addımları necə olacaq?

-Fakt ondan ibarətdir ki, 5 aprel görüşündə Paşinyanın ağzından vurub geri qaytardılar. Guya söz verdilər ki, haradasa 300 milyondan artıq avro  pul verəcəklər, bununla da Ermənistanı öz çətirləri altına salmağa cəhd etdirlər. Bu məsələdə Rusiyanın addımının nə olacağı maraqlıdır. Bildirilir ki, Gürcüstanı Rusiyanın əlindən alıblar, ancaq fakt odur ki, Gürcüstanın əsas ticarət tərəfdaşı Rusiyadır. Eyni proses Ermənistanla da davam edir. Əlavə olaraq Ermənistanın bütün strateji obyektləri Rusiyanın əlindədir. Bura Ermənistanın sərhədindən tutmuş gömrük, qaz, enerji, neft təchizatına qədər bütün sahələr daxildir. 

-Bəs bu prosesdə Azərbaycanın yeri haradadır?
     
-Məlum məsələdir ki, Azərbaycanı sıxırlar, ölkəmizə qarşı kifayət qədər təzyiqlər var. Danışıqlar dalana dirənib. Paşinyan deyir ki, biz sülh tərəfdarıyıq, mövcud sərhədlər müqabilində razılaşma əldə edə bilərik. Lakin heç bir razılaşmadan söhbət gedə bilməz. Naxçıvan və Qazax  istiqamətlərində atəşkəsin pozulması da ona yönəlib ki, Azərbaycanı təxribata cəlb etsinlər. Qarabağdan əllərini üzdüklərundən ordunu Qazax tərəfdə sərhədə yığırlar ki, hərbi toqquşma baş versin. Hazırda Ermənistan ordusunun Qazax rayonu tərəfindən eskalasiyası gedir. Bununla çalışırlar ki, Azərbaycan ən azı Ermənistanın işğalı altında olan dörd kəndə girsin. Sülh müqaviləsi bağlanmadan, sərhədlərin demarkasiyasi və delimitasiya aparılmadan Azərbaycan həmin kəndlərə daxil olsun və ölkəmizə qarşı sanksiya tətbiq etsinlər. Azərbaycan isə düzgün addım atır, heç bir təxribata getmir. Əslində bunun  mənfi  fəsadları  Azərbaycandan çox Rusiya üçündür. Odur ki, Rusiya çalışacaq ki, ya Paşinyanı devirsin, ya da aradan götürsün. 

-5 aprel görüşünün Azərbaycan üçün üstünlüyü nədən ibarətdir?

- Təbii ki, Azərbaycan bu görüşdə iştirak etməsə də bir sıra üstün mövqelər əldə etdi. Birincisi, Paşinyanın bütün ümidləri suya düşdü. Getmişdi "kabab iyinə,  gördü eşşək dağlayırlar". Milyardlar ardınca getmişdi, dörd ilə "it payı" verdilər.

İkincisi, ayrılan pulların bir hissəsi Qarabağdan gedən ermənilərin Ermənistana inteqrasiyası üçün nəzərdə tutulub. Bu isə o deməkdir ki, artıq dünya ermənilərin Qarabağda yaşamasından əlini üzüb. 

Üçüncüsü, Amerika və Qərb bununla Ermənistana girdi. 

Dördüncü, Ermənistan bundan sonra hansı addımları atacaq; Əgər Ermənistan Avrasiya Birliyindən çıxsa bütün iqtisadi güzəştlərdən məhrum olacaq. Tənəzzülə uğramaqda olan Ermənistan daha da çökəcək. KTMT-dən çıxsa təhlükəsizlik təminatından məhrum olacaq. Nəzərə almaq lazımdır ki, kiminsə on minlərlə kilometr məsafədən gəlib Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin etməsi çox çətin məsələ olacaq. 
Beşincisi, 5 aprel görüşü Makronun bütün Ermənistan siyasətini puç etdi. Faktiki olaraq Fransanı o görüşə buraxmadılar. 
Altıncısı, Avropada keçiriləcək seçkilərdən sonra bu proseslər hansı istiqamətdə irəliləyəcək; Seçkilərdən sonra Avropa İttifaqına, Avropa Şurası Parlament Assambleyasına və digər  Avropa təşkilatlarına yeni deputatlar gələcək. 
Yeddincisi, Tramp hakimiyyətə gəlsə nə baş verəcək; Nəzərə almaq lazımdır ki, Trampı Cənubi Qafqazdan çox Rusiya maraqlandırır. O, istəyir ki, Amerika daha çox pul qazansın. Bu baxımdan Rusiya-Ukrayna müharibəsinin davam etməsində maraqlı olacaq. Təbii ki, Ukaynaya kömək edəcək ki, silah satışından  Amerika daha çox qazanc əldə etsin. Sadalanan faktlar onu göstərir ki, Ermənistan bu görüşlə özünə çoxsaylı problemlər yaradıb.    

-Bundan sonra Azərbaycan hansı addımları atmalıdır?

-Azərbaycan bütün gücünü türk dövlətləri ilə əməkdaşlığa yönəltməlidir. Qonşu dövlətlərlə əməkdaşlığı davam etdirmək şərtilə Rusiya ilə normal münasibət qurmalıdır. Aydındır ki, İranla heç vaxt normal münasibət olmayacaq. Ona görə, Pakistan, Çin, Yaponiya və Almaniya ilə normal münasibətlər qurmalıdır. Nəzərə  almaq lazımdır ki, 5 aprel görüşü bizim uğurumuzur. Bu görüşdə bütün oyuncular ortada göründü. Baş verən hadisələrlə bağlı Rusiya dərhal bəyənatını verdi. Rusiyanın bəyənatı sıradan bir  bəyənat yox, Ermənistana qarşı kifayət qədər ciddi bəyənat idi. Bəyənatın altında isə ciddi məqsədlər dayanır. Hazırda Rusiya "qumun altında yatmış balığa" bənzəyir. Balıqlar qumun altında qalır, gözləyir, ovu gəlib keçəndə qumun altından  sürətlə çıxaraq ovunu udur və təzədən girir qumun altına. Rusiya indi həmin balıqlar kimi qumun altında gözləyir. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yazıçı-publisist, siyasi şərhçi, fəlsəfə doktoru Adəm İsmayıl Bakuvinin Azərbaycan Prezidentinin son fəaliyyətinə baxışını diqqətinizə çatdırır. Belə ağır bir siyasi durumda “nəyi necə eləməyi” gözəl bilən İlham Əliyev qarşı-qarşıya durmuş iki nəhəng gücün maraq dairəsində olan rejionu güclərin toqquşma radiusundan kənarda saxlamağa müvəffəq olmaqdadır. 

Dünyanın bütün ölkələri kimi, Azərbaycanın da tarixi onun məğlubiyyət və zəfərlərini, siyasi-iqtisadi tənəzzül və tərəqqisini əks etdirən sinusoidal konfiqurasiyadan ibarətdir. Amma bütün bu yüksəliş və enişlərin əsasında heç vaxt dəyişməyən bir amil dayanır - minilliklər boyu əcdadlarımızın qanı, atalarımızın alın təri, analarımızın göz yaşlarıyla suvarılmış doğma torpaqlarımız! 

Öz qoynunda igid oğul və qızlar yetirən, qəhrəmanlığı tərənnüm edən, qorxaq və satqınlara rüsvayçılıq damğası vuran, halal zəhməti mükafatlandıran, qayğısını ondan əsirgəməyən və onu ləkələyənləri cəzalandıran ana torpaq! Bəşər tarixində hələ elə bir hal olmayıb ki, xalq öz torpaqlarını təcavüzkar düşmənə könüllü təslim etsin. Hətta özündən güclülərə tabe olsa belə, torpaqlarını düşmən tapdağından qurtarmağa və azadlığını əldə etməyə həmişə can atıb. Bəzi xalqlar doğma torpaqlarının azadlığı uğrunda mübarizədə ölümü köləlikdən üstün tutublar. Minillik tarixi boyu dəfələrlə xarici müdaxilələrə məruz qalan Azərbaycan xalqının uğuru bundadır ki, onun Ermənistanın işğalına məruz qalan ərazilərinin bütövlüyünün bərpası uğrunda qəhrəmancasına, dönməz, ardıcıl mübarizəsinə dünyamiqyaslı görkəmli dövlət xadimi İlham Əliyev başçılıq etmişdir.

XX əsrin son onilliyində xalqımızın yaddaşına nələr həkk olmadı, hansı ağlasığmaz müsibətlərlə üzləşmədik?! Dədə-baba torpaqlarımızı işğal etmiş qaniçən, həyasız erməni təcavüzkarları ilə qarşıdurmada tökülən minlərlə soydaşımızın qanı! Bir milyona yaxın qaçqın və köçkünün ağlasığmaz iztirabları! Qadınları, qocaları, uşaqları qətl edilən, milli mənsubiyyəti və ata-baba yurdunu tərk etmək istəmədikləri üçün ermənilər tərəfindən törədilən Xocalı soyqırımı!!!

1991-ci ildə milli müstəqillik yolunu tutmuş Azərbaycanın daxilində də siyasi vəziyyət mürəkkəbləşmiş və buna prinsipsiz, marionet siyasi qrupların hakimiyyət uğrunda mübarizəsi, qondarma "Dağlıq Qarabağ"ın ayrılma iddiasından istifadə edib respublikanı etnik ərazi prinsipləri üzrə parçalamağa cəhd edən separatçı qüvvələr səbəb olmuşdu. Hakimiyyəti zorla ələ keçirən AXC-Müsavat cütlüyü tərəfindən uçuruma sürüklənən Azərbaycan dövlətçiliyinin gələcəyi apokalipsisi xatırladır, ölkə qan gölü, ehtiyac məngənəsində boğulurdu. Bıçaq sümüyə dirənmişdi. Belə ağır durumda xalq öz böyük oğlu, ümummilli lider, bütün həyatını soydaşlarımızın arzu və ümidlərinin gerçəkləşməsinə həsr etmiş insanı - Heydər Əliyevi rəhbərliyə çağırdı. Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə ilk əvvəl bir sıra əks-hücum əməliyyatları keçirilməklə Ermənistanın ölkəmizə qarşı təcavüzünün daha da dərinləşməsinin qarşısı alındı, sonra isə titanik səylər bahasına 1994-cü ilin mayında Bişkekdə atəşkəs razılaşmasına nail olundu.

Belə mürəkkəb şəraitdə dövlətimizin pozulmuş ərazi bütövlüyünün bərpası üçün xüsusi konsepsiya tələb olunurdu. Ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən hazırlanmış bu konsepsiya öz əksini hərbi-siyasi, diplomatik və sosial-iqtisadi fəaliyyət üçbucağında tapdı. Bütün istiqamətlər üzrə bu konsepsiyanı hazırda Heydər Əliyevin layiqli davamçısı, Azərbaycan xalqının azadlıq mübarizəsini qalibiyyət zirvəsinə çatdıran, Siseronun sözləri ilə desək, Vətən üçün əziz olan hər nə varsa, özünə əziz bilən bir şəxsiyyət - İlham Əliyev uğurla həyata keçirir. "Dağlıq Qarabağ" separatizminin aradan qaldırılması, düşmən tapdağında olan torpaqlarımızın qaytarılması prosesini zəfərlə başa çatdıran Prezidentimizin böyük tarixi önəm daşıyan fəaliyyəti hər birimizə yaxşı məlumdur. Necə deyərlər, görünən dağa nə bələdçi? Bununla belə, Prezident İlham Əliyevin xarici siyasəti, eləcə də Azərbaycan-Ermənistan qarşıdurmasının yekun həlli, dövlətlərarası sərhədlərin delimitasiya və demarkasiyası, sülhün bərqərar olunması ilə bağlı bəzi əsassız və qeyri-elmi təsnifatlara fikrimi bildirmək istəyirəm.

Bu təsnifatların əsas müəllifləri Fransa və ABŞ-ın hakim dairələridir, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın davranış motivlərini də məhz onlar müəyyən edirlər. Onun 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanatın əsas müddəalarını, özəlliklə də "vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə maneəsiz hərəkətini təşkil etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının qərb rayonları ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqələrinin təhlükəsizliyini Ermənistanın" təmin etməsinə dair müddəaları yerinə yetirməmək cəhdi məhz bu iki dövlətin istəklərinə əsaslanır.

Üçtərəfli Bəyanatın altıncı maddəsində nəzərdə tutulmuş öhdəlikləri, əsasən də Qarabağ iqtisadi rayonu və Ermənistan arasında əlaqəni təmin edən "Laçın dəhlizi ilə vətəndaşların, nəqliyyat vasitələrinin və yüklərin hər iki istiqamətdə hərəkətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi" ilə bağlı müddəaları Azərbaycan müəyyən edilmiş müddətdə ardıcıl yerinə yetirdiyi halda, Ermənistan öz öhdəliklərinə məhəl qoymur.

Fransa Senatı tərəfindən 2024-cü il yanvarın 17-də son iki ildə Azərbaycan əleyhinə qəbul edilmiş üçüncü qətnamə təkcə Fransa deyil, bütün dünya birliyi ölkələri parlamentlərinin qanunvericilik fəaliyyəti təcrübəsində görünməmiş bir təzahürdür. Çünki bu absurd qətnamədə Azərbaycan öz ərazilərini bütünlüklə işğaldan azad etmək və eksklav ərazisi - Naxçıvanla əlaqələr üçün şərtləri təmin etmək istiqamətində hərbi addımlar atmasına görə ədalətsiz şəkildə qınanır.

2023-cü il noyabrın 15-də ABŞ Senatının qəbul etdiyi "S.3000" Aktı və ya qısaca olaraq "2023-cü il Ermənistanın Müdafiəsi Aktı" adlı digər, əgər belə demək olarsa, qanunverici sənəd də təəccüb doğurur. Sənədin hər sətri paradoksallıqla doludur. Bu sənəd Ermənistanın xarici hərbi maliyyə vəsaiti ilə təmin olunmasına imkan verməsi və hətta bunda israrlı olması ilə yanaşı, həm də Bakıya sanksiyaların tətbiqini nəzərdə tutur. Görəsən, Amerika Femidasını bu cür sanksiyalar verməyə vadar edən Azərbaycan dövləti və onun başçısının hansı hərəkətləridir? Axı, bu hərəkətlər ölkəmizin Ermənistan tərəfindən 30 ilə yaxın işğal edilmiş əraziləri üzərində öz suverenliyini qəti şəkildə bərqərar etməyə yönəldilib.

Dövlətimizin başçısı milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq keçmiş "Dağlıq Qarabağ"ın bütün sakinlərini Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etməyə çağırır. Əgər belədirsə, Qarabağ iqtisadi rayonunda erməni əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə səbəb olan hansı hadisədən danışmaq olar?! Burada ancaq bir məsələdən söz gedə bilər ki, regionun erməni əhalisi arasında qəzəbli azərbaycanofob təbliğat aparılır, Azərbaycan Respublikası tərkibində ermənilərin hipotetik yaşayışı barədə məkrli təsəvvürlər yaradılır və onlar psixoloji təsirə məruz qalaraq bu ərazini təşviş içində tərk etməyə təhrik edilib. Maraqlıdır, Prezident İlham Əliyevin azadlıq missiyasını tənqid edənlər Janna Darkın fransız torpaqlarının ingilis işğalından azad edilməsi uğrunda mübarizəsinə necə yanaşırlar? Onlar bu mübarizəni İngiltərəyə qarşı təcavüz kimi qiymətləndirirlərmi? Bəs 1774-1776-cı illərdə Corc Vaşinqtonun ABŞ-ın müstəmləkə statusunu hərbi yolla dəyişdirmək və dövlət müstəqilliyi əldə etmək uğrunda hərəkatı Böyük Britaniyaya qarşı qanunsuz hərəkətlər kimi təsnif edilsə, yaxud o dövrdə hər hansı bir dövlət koloniyanın milli azadlıq hərəkatından metropoliyanın qorunması üçün qanun qəbul etsəydi, amerikalılar buna nə ad verərdilər? Və ya əgər XIX yüzilliyin ortalarında Cüzeppe Qaribaldinin başçılığı ilə milli azadlıq mübarizəsi Avstriya imperiyasına qarşı təcavüz kimi qiymətləndirilsəydi, italyanlar hiddətlənməzdilərmi? Axı fransızların özləri 1920-ci ildə Janna Darkı müqəddəslər siyahısına daxil etmişlər. Amerikalılar artıq üç əsrdir ki, Vaşinqtonun xatirəsini ABŞ-ın əsas qurucu-atası kimi ehtiramla anır, onun portretini dollar əskinasında çap etdirir, paytaxtlarını onun şərəfinə adlandırırlar. İtalyanlar Qaribaldinin adını kreyserlər, şəhər meydanları və küçələrə verərək, onu böyük xilaskar kimi xatırlayırlar…

Bəli, İlham Əliyevin siyasətini tənqid edənlərin məntiqində şübhəsiz ki, bir ziddiyyət var. Onlar vaxtilə qonşu ölkə ərazisinin iyirmi faizini işğal etmiş terrorçu dövlətə utanmadan himayədarlıq edirlər.  Sanki fərqində deyillər ki, bu terrorçu dövlətin silahlı quldur qruplaşmalarına beynəlxalq təşkilatlar işğalçı və təcavüzkar statusu veriblər. Heç cür qəbul etmək istəmirlər ki, bu silahlı quldur dəstələrinin son nəticədəki məğlubiyyəti törətdikləri azğın əməllərin bədəlini ödəməkdir və ilahi ədalətdən doğur! Azərbaycan torpaqlarında törətdikləri talan, ölkəyə vurduqları böyük maddi-mənəvi ziyan qarşılığında təzminat ödəməli olan məğlub tərəfin durumu və öhdəliklərini görməzdən gələn ölkəyə himayədarlıq edilir. Və bütün bunlar Ermənistanın ayağının altına daş qoyur, Paşinyana Azərbaycanla bağlanacaq sülh müqaviləsində öz əsassız iddialarında israr etmək imkanı verir.

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Ermənistanla sülh müqaviləsinin bağlanması ilə bağlı mövqeyi dəyişməzdir. Təəssüf ki, Azərbaycanın qərb bölgələri ilə Naxçıvan eksklavı arasında Ermənistan ərazisindən nəqliyyat dəhlizinin maneəsiz fəaliyyətinin təmin edilməsi istiqamətində rəsmi İrəvan tərəfindən addımların atılmaması, Ermənistan Konstitusiyasının preambulasında ölkəmizin mövqeyinə zidd deklarasiyaya istinadın mövcudluğu, erməni işğalçıları tərəfindən Azərbaycan ərazisində binaların, mühəndis qurğularının, körpülərin, onlarla şəhər və kəndin dağıdılması, dinc sakinlərin qətlə yetirilməsi nəticəsində dəymiş zərərin ödənilməsi kimi detallar  iki dövlət arasında uzunmüddətli ədalətli sülh müqaviləsinin bağlanmasına mane olur.

Yeri gəlmişkən, erməni hərbi-siyasi çirkinliyinin fransız himayədarları Ermənistanın guya ki, 150 kv. km ərazisini "işğal etdiyinə" görə Azərbaycanı haqsız yerə qınayır, Ermənistan tərəfindən 1990-cı illərin əvvəllərində zəbt edilmiş, yeddisi respublikanın Qazax rayonu ərazisində yerləşən, Kərki adlanan digəri isə Naxçıvan Muxtar Respublikasına aid səkkiz Azərbaycan kəndinin işğal altında saxlanılması barədə isə bilərəkdən susurlar. Və əgər uzun illərdir Ermənistan tərəfindən Azərbaycan ərazisinin iyirmi faizinin işğalına Fransa, ABŞ və ümumilikdə Avropanın susduğunu nəzərə alsaq, onda artıq ikiqat deyil, üçqat standartlardan danışa bilərik. Xüsusilə də Prezident İlham Əliyevin ən yüksək beynəlxalq səviyyəli sammitlərdə 1918-1921-ci illərdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün pozulması ilə bağlı bəyanatları quyuya atılan daş təsiri bağışlayır. Axı tarixdən azacıq xəbəri olan hər kəs bilir ki, indiki Ermənistanın paytaxtı - XX əsrin əvvəllərində əhalisinin əksəriyyətini azərbaycanlılar təşkil edən, əsl adı İrəvan olan "Yerivan" şəhəri Azərbaycan Milli Şurasının qərarı ilə 1918-ci il mayın 29-da yeni elan edilmiş Ermənistan Respublikasına hədiyyə edilib. Üstəlik, mərkəzi bolşevik hakimiyyətinin hərbi-siyasi təzyiqi altında AKP(b) MK-nın Siyasi Bürosu və Təşkilat Bürosu 1920-ci il noyabrın 30-da daha bir regionun - əzəli Azərbaycan torpağı olan Zəngəzur qəzasının sovet Ermənistanına verilməsi haqqında qərar qəbul edib, Bakı Soveti isə həmin il dekabrın 1-də bu qərarı təsdiq edən deklarasiya verib.

Şübhəsiz ki, tarixi ədalət soydaşlarımızın bütün dədə-baba torpaqlarına qayıtmasını tələb edir və bir neçə nəsil azərbaycanlıların bu qayıdışla bağlı arzularının gerçəkləşməsinin əsas göstəricisi xilaskar lider, müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə tarixə yazılan azadlıq epopeyasıdır. XIII əsrdə rus torpaqlarının Tevton Qərbinin müdaxiləsindən xilaskarı Aleksandr Nevskinin dediyi kimi, "Allah qüvvədə deyil, həqiqətdədir!". Həqiqət isə cəsur, iradəli, ağıllı və uzaqgörən lider İlham Əliyev başda olmaqla, Azərbaycan xalqının tərəfindədir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Elman Eldaroğlu, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Bir neçə il əvvəlin söhbətidir. Telefonuma zəng vurub dedi ki, illik təhsil haqqını ödəməyə çətinlik çəkən, imkansız, amma namazqılan bir tələbəyə köməklik etmək istəyir. Kimi məsləhət gördüyümü soruşdu. Vaxt istəyib araşdırmağa başladım. Bir neçə adamdan soruşandan sonra onun istəyinə uyğun göstəriciləri özündə ehtiva edən bir gəncin sorağına düşdüm. Telefon nömrəsini tapıb həmin gəncə zəng vurdum, amma xəttə qoşulan olmadı. Təxminən iyirmi-iyirmi beş dəqiqə ötəndən sonra, həmin nömrədən telefonuma zəng gəldi, titrək bir səslə üzürxahlıq edib namaz qıldığı üçün telefonumu açmadığını söylədi. Xeyli sorğu-sualdan sonra məlum oldu ki, həmin gənc Bakı İslam Universitetində ödənişlə ali təhsil alır. Ailəlidir, kirayədə yaşayır. Söylədiyinə görə, yeni tikililərdə fəhləlik edib ailəsini dolandırır. Tikinti səngidiyi üçün işsiz qalıb, maddi sıxıntılar içindədir. Nə isə, zəng vurmağımın səbəbini bildirib, vaxt təyin etdim və birlikdə Sumqayıtdan Bakıya gəlib, onu Hacıyla görüşdürdüm...

Söylədiyim bu əhvalat, haqqında danışdığım Hacı Azad İsaq oğlu Səlifovun yüzlərlə xeyirxahlığından biridir. Əgər şahidi olduğum xeyirxahlıqlarının hamısını sadalasam, yəqin ki, saatlarla vaxt aparar. Qoy birini də deyim: Düz on ildir ki, Hacı ata-baba yurdu Yardımlıda ailə başçısını itirmiş, iki və daha çox övladı olan ailələri məktəbli formasından tutmuş, yaz, yay, payız, qış- mövsümi paltarlarla təmin edir. İnanın ki, indiyədək minə yaxın geyim vasitələri göndərib desəm, yalan olmaz...

O, 1967-ci ildə anadan olub. Orta təhsilini başa vurduqdan sonra Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin avtomobil və avtomobil təsərrüfatı fakültəsində ali təhsilə yiyələnib. Bir müddətdən sonra təhsilini davam etdirməkdən ötrü yenidən Rusiyanın Varonej şəhərinə yollanıb. Orada ikinci ali təhsil alıb...

Bütün bunları sıradan bir inanclı yox, iki ali təhsil alan adamın etməsi isə adamı çox sevindirir.

Deyir ki:- “Əgər əvvəllər Allaha sadəcə inanırdımsa, təhsilim artırdıqca, idrakım, zehnim gücləndikcə Yaradanı dərk edib varlığına əmin oldum. İndi mən yaxşı bilirəm ki, bu dünyada nəyim varsa hamısı Allaha məxsusdur... ”

...1997-ci ildən Bakı şəhərində yaşayır. Özəl müəssisələrdən birinin direktorudur. Xeyirxah əməllərinə, yüksək keyfiyyətlərinə görə, onu əhatə edən icyimaiyyət arasında böyük nüfuzu var, xətir-hörməti əzizdir...

Bu gün - aprelin 9-da Hacı Azadın 57 yaşı tamam olur. Yaşı çox olmasa da, artıq bir neçə ildir ki, böyük bir nəslə ağsaqqallıq edir. Bunun da öz səbəbi var. Xeyirxahlıq ona atasından keçib. Atası, rəhmətlik İsaq kişi alicənablığına, xeyirxah əməllərinə görə hələ də ehtiramla xatırlanır...

Yeni yaşı münasibətilə Hacı Azadı təbrik edir, möhkəm can sağlığı arzulayırıq. 

 ...Bəli, Hacı da olanda, belə Hacı olasan...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Bu gün Bakımızın küçələrindəki divarlarda gənc rəssamların strit-art janrında çoxlu rəsmlərinə rast gəlmək olar. Bəs strit-art nədir? Vahid Şükürovun AzərTAC-da gedən yazısı onun mənşəyi ilə bağlı tarixə nəzər salır. “Ədəbiyyat və incəsənət” portalı DAYCEST bölümündə həmin yazını diqqətinizə çatdırır. 

“Strit-art” ingilis dilindən tərcümədə (street-art) “küçə incəsənəti” deməkdir və bu adın özü bütün mətləbləri üzə çıxarır.

Strit-art ictimai yerlərdə və çox vaxt rəsmi icazə olmadan yaradılan müxtəlif vizual təzahürləri özündə cəmləşdirən müasir küçə vizual sənətində bir istiqamətdir. Bu, qrafiti, divar rəsmləri, naxış sənəti, stiker sənəti, küçə instalyasiyaları və küçə incəsənətinin digər növləri ola bilər. O, çox vaxt adi şəhər məkanını dəyişdirərək, bu mənzərəyə yeni mədəni və estetik ölçü verir, habelə incəsənəti geniş ictimaiyyət üçün əlçatan edir.

Bu gün görməyə alışdığımız strit-art, əsasən, İkinci Dünya müharibəsi dövründə meydana gəlib. Onun yaranması ilə bağlı ilk hal “Kilroy was here” (Kilroy burada olub) üst yazısı ilə bağlıdır. Onu böyük ehtimalla Detroytda (ABŞ) bomba istehsalı zavodunda çalışan Kilroy adında şəxs yazıb. Əvvəlcə bu üst yazısı zavodda istehsal edilən bombaların olduğu qutuların üzərində olub, sonra isə həmin frazaya rəsm də əlavə edilib və amerikalı əsgərlər tərəfindən hər yerə yayılıb.

ABŞ müasir strit-artın vətəni hesab olunur. 1960-cı illərdə Filadelfiyada küçə incəsənəti çiçəkləndi və bu gün də qrafiti mədəniyyətinin tarixi mərkəzi hesab olunur. 1970-ci illərdə strit-artın mərkəzi Nyu-Yorka köçüb. Hər şey Manhettendə Vaşinqton Heights adlanan məhəllədə başladı.

Nəhəng janr və ideoloji rəngarəngliklə səciyyələnən çoxşaxəli sənət – strit-artda aydın qaydalar və normalar yoxdur, lakin onun cəlbedici yaradıcılıq azadlığı hissi var. Küçə incəsənəti həmişə çoxsaylı adi insanlar üçün açıqdır, həm də o, muzeylərin, sərgilərin və qalereyaların dərinliklərində gizlənmir.

Bir çox strit-art əsərləri açıq şəkildə sosialyönümlü sayılır və bəzən etiraz xarakteri daşıyır. Bu sənətin nümayəndələri çox vaxt küçə şedevrlərini təkcə özünüifadə üçün deyil, həm də cəmiyyətin diqqətini vacib gündəlik məsələlərə cəlb etmək üçün yaradırlar.

Dünyada küçə sənətinin ən məşhur nümunələri arasında aşağıdakı rəssamların əsərləri və layihələri var: Lissabonda “Böyük yenot”; Qlazqodakı “Kelburn qalası”; Moskvada “Maya”; Berlində “İlahi, bu ölümcül sevginin arasında sağ qalmağıma kömək et!”; Londonda David Boui; Praqada “Con Lennon divarı”; Beytlehemdə “Qəzəb, Çiçək atıcı” (Rage, the Flower thrower); Bolonyada “Via Zamboni” və bir çox başqa əsərlər.

Maraqlıdır ki, 2012-ci ilədək Sankt-Peterburqda Küçə İncəsənət Muzeyi açılana qədər dünyanın heç bir muzeyində bu janrın nümunələrinin toplanması və saxlanılması şöbələri yox idi.

Küçə incəsənəti ənənəvi sənət anlayışına çağırışdır, sonsuz təcrübə və axtarışlara dəvətdir. Onun üslubu sadəcə texnika və ya vizual yaradıcılıq toplusu deyil, rəssamın şəxsiyyətinin və dünya ilə dialoqunun əksidir. Dəyişən və inkişaf edən strit-art ilkin məqsədini itirmir - tamaşaçını dayandırmaq, düşündürmək, hiss etdirmək və bəlkə də tanış dünyanı yeni şəkildə görmək.

Bakıda küçə incəsənəti həm yerli kolorit, həm də qlobal bədii tendensiyaları əks etdirən şəhər landşaftının mühüm hissəsinə çevrilib. Sevimli şəhərimizin küçələrindəki küçə incəsənəti çoxsaylı təzahürləri ilə öz unikallığını və dünyaya baxışlarını bölüşmək istəyən rəssamlar üçün təkcə kətan deyil, həm də emosiya və düşüncə oyatmaq vasitəsi kimi çıxış edir. O, şəhər mühitinin adi, bəzən unudulmuş və ya diqqətdən kənarda qalan tərəflərini sənət obyektinə çevirir, insanları gündəlik həyatda gözəlliyi görməyə və şəhər məkanını yeni prizmadan qiymətləndirməyə ruhlandırır.

Bakıda küçə incəsənəti şəhərə özünəməxsusluq və xarakter qatmaqla yanaşı, həm də sosial və mədəni ideyaların incəsənət vasitəsilə ifadəsi üçün platforma yaradır. Bakının küçə rəssamları öz yaradıcılıqlarında bina divarlarından, yeraltı keçidlərdən və digər platformalardan istifadə edərək adi məkanları ruhlandırıcı və düşüncəli bir yerə çevirirlər.

Bakıdakı müasir küçə incəsənəti genişmiqyaslı divar rəsmlərindən tutmuş, hər birinin özünəməxsus hekayəsi və ya mesajı olan incə qrafitilərə qədər müxtəlifdir. Bəzi əsərlər milli xüsusiyyətlərə yönəlib, digərləri sosial əhəmiyyətli mövzulara diqqət yetirir və ya sadəcə olaraq estetikası və orijinallığı ilə göz oxşayır.

Bakıda strit-art həm də küçə incəsənəti vasitəsilə şəhərin unikal incəsənətini və mədəniyyətini kəşf etməyə həvəsli olan ziyarətçiləri cəlb etməklə turizmi təşviq edir. Beləliklə, küçə incəsənəti dinamik inkişafını və yeni yaradıcı ifadə formalarına açıqlığını nümayiş etdirərək, Bakının keçmişi ilə bu günü arasında körpüyə çevrilir.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət”

1.

100 ildən sonra. 

-Alimlər qəribə bir şey kəşf etmişlər. Ağ balaca qutudur. Üstündə də düyməcik var. Düyməciyi basanda işıq yanır. Daha bu külbaş süni intellektin üstünə çığırmayacağıq ki, Alisa, işığı yandır. 

2.

“Yataqda yaxşıdır” kəlməsi qoca cütlük üçün o mənada yox, bu mənadadlr:  “xoruldamır”, “odeyalı öz üstünə dartmır” 

3.

Dişi olmayanlar üçün bütün konfetlər sorulma konfetlərdir.

4.

Təhsildə novatorluq: Əgər uşaqlar əmək dərsi keçirlərsə, demək, istirahət dərsi də keşməlidirlər. 

5.

Müasir məsəl:

Axşam restoranda nə oyun çıxardığını xatırlamırsansa aç Yotuba bax. 

6.

İstirahət günü yaxşıca maskalanmış bazar ertəsidir, qardaş!

7.

Əziz valideyinlər, unutmayın, bu gün nəzarətsiz qoyduğunuz kiçik uşaqlar sabah kiçik valideyinlərə dönə bilərlər.

8.

Könlü vay-fay istəyənin parolu cibində olar. 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(09.04.2024)