Kitabqurdu çox kitab oxuyana deyirlər. Və kaş ki, xalqımızın kitabqurdları çox olaydı…

Azərbaycanın kitab bazarının formalaşmasında müstəsna işlər görən Azərbaycan Nəşriyyatlar Assosiasiyası İctimai Birliyi (ANAİB) bir neçə ildir ki, uğurla Kitabqurdu Oxu Marafonunu keçirir.

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalına XAN nəşriyyatının direktoru, marafonun təşkilatçı tərəfinin rəsmisi Səbuhi Şahmursoy növbəti marafonla bağlı belə açıqlama verib: 

-Bu gün Kitabqurdu Oxu Marafonunun növbəti final turu və mükafatlandırma mərasimidir və bu dəfə mərasimi ictimaiyyətə açıq keçirməyi qərara almışıq. 

IV Kitabqurdu Müəllimlərin Oxu Marafonunun finalını canlı izləməyə hamı dəvətlidir. Heç bir qeydiyyat və ödəniş də tələb olunmur. Ölkənin ən kitabqurdu müəllimini ilk tanıyanlardan olmaq istəyirsinizsə, bu gün saat 15.00-da Hədəf liseyinin Nəsimi filialına gəlin. 1000, 600 və 400 manatın sahibi olacaq müəllimlərin hansı imtahandan keçərək qalib olduqlarını öz gözlərinizlə görün.

Əminik ki, bu çağırışa qoşulanlar çox olacaq!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

Jalə İslam, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Səhər saat: 08.00

Beyin: Soruşmamaq üçün özümü güclə saxlayıram, amma yenə də alınmır. Onu bilirəm ki, səni yeyib bitirən hər nədirsə, məni yoracaq. Danış görüm nə olub?

Ürək: Özünün xatirinə halımı soruşursansa, heç soruşmamağın daha yaxşıdır. Səni yormağımla bağlı olan məqama gəlsək, mənim yaralarımın birinin üstünə beşini qoyub yenidən əzabıma əzab qatan sənsən.

Beyin: Bəsdi də, səni artıq anlaya bilmirəm. Niyə həmişə özünü haqlı çıxarmaq üçün əlindən gələni edirsən?

Ürək: Mənə deyənə bax, sən sanki heç etmirsən? Həm sən məni qara düşüncələrinlə doldurmasan, özüm öz yaralarımı sağalda bilərəm.

Beyin: Ay yazıq, sənin başqasının fikirlərinə ehtiyacın varsa və öz qərarlarını özün qəbul edə bilmirsənsə, bu olanlarda mənim günahım nədir?!

Ürək: Ay Allah, sən mənim düşdüyüm vəziyyəti görürsən?!

Beyin: Allah sənə nə edə bilər ki? Sən onun sənə bəxş etdiyi heç nəyi lazımlı yerdə və düzgün istifadə edə bilmirsən. Ən sonda da adını qoyursan ki, sənsən günahkar. Saf tapmısan də!

Ürək: Nə? Sənsən saf olan?! Sən mənim ilə hər gün min dildə danışırsan. Keçən dəfə sənə kiçik bir mövzu dedim, böyüdüb dağ boyda elədin. O qədər əzab çəkmişəm ki, yazıq sahibimə gecə yatmağa belə icazə verməmişəm.

Beyin: Mənəm min dildə danışan?! Əgər eləyəmsə, onda məni niyə dinləyirsən? Ayrıca mən heç vaxt sənin dərdlərin üçün pis fikirlər irəli sürməmişəm. Hər problemdə ağıla gəlməli olan başlıca məsələləri səninlə bölüşmüşəm. Sən isə oturub hamısını düşünüb dəli olmusan.

Ürək: Başlıca məsələləri söyləyirmiş, yox bir. Bir dəfə də son ağlına gələni söylə, qorxma ölməzsən. Arada bir qayğıma qal, çünki mənə bir şey olsa, sənin də sonunu gətirəcəyəm.

Beyin: Deyirlər ki, dərd sahibləri uzun yaşayır. Düşünüb özünü yormağa çalışma, elə əlavə bir səbəbi yoxdur. Dərd düçar olduğu qulunu bütün varlığı ilə sevib, onun od-ocağına hakim kəsilən və onu əbədi tək qoymayan yeganə məfhumdur.

Ürək: Bunu  kim deyir?

Beyin: Mən!

Ürək: Səfeh, boşboğaz!

Beyin: Özünsən!

Ürək: Əsla...

Beyin: Bundan sonra sənin işinə qarışan namərddir. Özün öz halına çarə tap. Belə də ki, mənim kimsəyə ehtiyacım yoxdur.

Ürək: Mənim də sənə ehtiyacım yoxdur. Xoş getdin!

Beyin: Sən də xoş getdin!

Axşam saat: 23.59

Beyin: Mənə bax, hələ də mənə əsəbisən?

Ürək: Deyəsən, milçək səsi eşidirəm. Yox, məncə, milçəyə haqsızlıq edirəm, çünki bu səs tonu onu ifadə edir ki, onun şüuru həmin həşəratın belə şüurundan kölgədə qalır. Səni daşıyanın məhz bu səfehliyinin səbəbindən halım hal deyil.

Beyin: Ey! Mənim fikrimcə bu qədər uzatmağın heç bir mənası yoxdur. Axı belə nə qədər davam edə bilər ki?

Ürək: Aydın oldu, sən mənə rahat yatmağa imkan verməyəcəksən. Nə istəyirsən, onu de!

Beyin: Mən səndən yaxşılığından başqa nə istəyə bilərəm ki? Öz içimdə hiss etdim ki, sənin mənim köməyimə ehtiyacın var. Sən yaxşı bilirsən ki, mən laqeyd bir dost deyiləm. Taleyimiz o qədər qəribədir ki, girdiyimiz qapıdan birlikdə çıxacağıq.

Ürək: Hər nə qədər mənasındakı dərinlik itsə də, dost dəyərli bir kəlimədir. Az əvvəl ölüm məsələsinə toxundun. İnsanları bir uçurum, yaxud bir qəza düşmənləri ilə birgə də həmin qapıdan çıxara bilər. Bizə də belə olacaq, ona görə ki, düşüncə və hisslərini bir -birinə düşmən edən insan öz-özünə düşməndir.

Beyin: Əlbəttə, bəzən elə bir an  olur ki, dözə bilmədiyin, səni yandıran bütün hisslərini bir nəfərdə söndürmək istəyirsən və elə o an ağlına yeganə insan gəlir. Ona inanırsan, güvənirsən düşünürsən ki, dilindəki bir damla su ilə səni fərahladar, lakin bəzən hər şey istədiyin kimi olmur. Sənin ruhunu heç düşünmədən külə çevirən, ən sevdiklərin olur.

Ürək: Əvəzsiz olan, sənə özünü xoşbəxt hiss etdirən hər şey bir gün getməyə məcburdur. Peşman olmaq üçün, bəlkələrlə yaşamaq üçün, lap elə özünü sənə tanıtmaq üçün bunlar sadəcə bir imtahandır.

Beyin: Bəlkə də, bu söylədiklərin bizə nəyi isə öyrətməyə çalışır. Artıq bizim üçün son parlayan günəşdir, keçən həftə bizim üçün son dəfə yağmur yağdı, ən son keçən il göyqurşağını gördük və bu sözləri sənə son dəfə deyirəm... Məni son dəfə diqqətlə dinləməyini xahiş edirəm: İkimiz də həmişə eyni səmtə baxdıq. “Fəqət hansımızın gözündə canlanan mənzərə daha parlaq oldu?” -bax bu, böyük müəmmadır. Baxdığımız o səmtdə nə baş verdi? Özünə bir dəfə də olsun heç bu sualı vermisən? Düşünürəm ki, cavab məndə çoxdan hazırdır. Biz eyni səmtə baxıb fərqli mənzərələri görərkən eyni sualları içimizdə boğacaq qədər ağır ruhlu olduq. Ola bilər ki, sən mən deyildin və mən də heç vaxt sən olmağı bacara bilmədim, amma içimizdə olan bütün suallar bizi hər zaman eyni mövqedə qarşı-qarşıya gətirdi. Və bu, sadəcə bizə şamil olmayacaq. Əgər sən belə zənn etmisənsə, çox yanılırsan.

Ürək: Bəs bütün bu olanlarda özümü günahkar hesab etməliyəm? Axı bir nəfər günahkar olmalıdır. Mənə ən son nə vaxt birlikdə qərar verdiyimizi söyləyə bilərsən?

Beyin: Bütün bu suallara cavab axtarmaq üçün səncə də artıq gec deyilmi? Ömrünün bu çağında, zahirin qırışmışkən, ruhunu dərin bir qorxu əsir almışkən və ən önəmlisi, sənə gedən bütün yolların bağlanmasına çox az bir vaxt qalmışkən gecikmiş cavablarını dinləməyi özümə rəva bilmirəm.

Ürək: Özüm də uduzduğumun, artıq mənim üçün hər şeyin gec olduğunun, yolun tamamilə sonunda olduğumun fərqindəyəm. Onu çox incitdilər, elə bu səbəbdən də o da məni yaralamağı seçdi. Az sonra ona içimdə olan bütün suallarla, məni vahiməyə salan qorxularımla, susduğum bütün haqsızlıqların yara izləri ilə vida edəcəyəm. Yanlış seçimləri məhz indi onu bir ip kimi özündən asır. Bu ölüm bir intihardan daha ağır olacaq, bunu hiss edirəm. Elə məhz bu an sənin düşüncələrində gəzinən ilk sual nədir?

Beyin: Bu sualı eşitmək istədiyinə əminsən?

Ürək: Düşünürəm ki, artıq əmin olub, ya da olmamağımın heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Buna hazıram.

Beyin: Deyir ki, həyatda yaşadığımız bütün pis və ya yaxşı hadisələr Tanrının seçimləri olduğu təqdirdə, bir qulun alın yazısına yazılan intiharı yaşaması axı necə günah ola bilər? Hər şeyi yerlə yeksan etməyə qadir olan UCA YARADAN’IN məhz bir qulunun ayaqları altındakı kiçik bir kətili saxlamağamı, yoxsa onun boğazını öz əlinə alan mənfur ipi qoparmağamı gücü yetmir? Əgər bu bir həyat oyunu deyilsə, niyə yaşamağa məcburuq? Çox maraqlıdır,  bütün bunlara verəcək hansısa bir cavabın varmı?

Ürək: Mən cavab vermək üçün deyil, içimdə yaşadıb böyütmək və daha da çox özümü məhv etmək üçün yaranmışam... Deyəsən, artıq yavaş-yavaş təslim oluram. Əgər sənin gücün çatırsa, özünə mənim onu heç vaxt bağışlamayacağım düşüncələrini ək.

Beyin: Belə başa düşürəm ki, bu dəfə də sən intihar etmək fikrindəsən. Bəlkə, səninlə paylaşdığım bütün sirlər üçün məni də yox etməyi düşünürsən? Elədi, ay qısqanc?

Ürək: Sən necə qaçmaq lazımdır çox yaxşı bilirsən. Mənim üçün isə narahat olmağın əsassızdır, kədər ortağım.

Beyin: Bəsdi görək, ay səfeh.

Ürək: ..............

Beyin: Nə tez getdin? Bir də... bir də ki.... onun üçün məndəki son düşüncəsi sənin adına həkk olunan böyük bir peşmanlıqdır. O, sənə yaşatdığı hər şey üçün çox........

Ürək: ............!

***

Yeni günə salam olsun, bitən gün isə özü ilə bərabər bir çox əzabı, sevinci, kədərin yanıqlı toxumlarını külə çevirdi. Artıq əqrəblər daha həzin hərəkət edir, saniyələr əzabın hökmü altında sürünür, dəqiqələr axına qarşı üzən gəmi tək gücünün təkəbbürü əlində oyuncağa çevrilir, saatlar isə öz hökmünü çoxdan verirdi. Kimlərsə yeni günün doğan günəşi ilə birlikdə dünyaya gözlərini açarkən, bəzilərini də dünənin batan günəşi özü ilə birlikdə çoxdan tarix etmişdi. Günəşin batışını dərin bir sükutla ötürən asiman günü böyük səs-küylə qarşılayırdı. Hər kəs bir-birinin rüzgarı ilə fərqli diyarlara səpələnirdi və daha sonra alışdıqları məskəni unudub yenidən qədəm qoyduqları həyata alışmaq məcburiyyətində qalırdılar. Dünəndən qalan cavabsız suallar heç kimin maraq dairəsinə daxil belə deyildi. Səmanı ağuşuna alan qara buludlar gündüzü gecəyə çevirəcək qədər güclü idilər. Yolun mərkəzindən uzun bir karvan keçirdi. Onlar çiyinlərində çoxdandır axtardıqları vicdanlarını son mənzilinə çatdırmağa çalışırdılar. Bəziləri qara geyimdə, bəzilərinin gözündə qara eynək, bəzilərinin əlində yalandan bir əsa və yalnız bir neçəsinin gözlərində kədəri bariz görə bilirdim. Bu kasıb insan karvanı hər birinin vicdanından bir parça daşıyan tabutu göməcək boş torpağı tapa bilmirdi. Əlləri havaya açılmış, gözləri ilə bizi bir ölçüb min biçən şəxs isə üzünə çisələyən yağmur dənəciklərini silmək üçün əllərini üzündə büsbütün rəqs etdirirdi. Əlləri üzünü örtsə belə, ruhundakı etinasızlığı örtməyə onlar da çarəsiz idi. Və... ən sonda hər kəs nizama düzülmüş əsgərlər kimi eyni anda əks istiqamətə yönəlirdilər. Çıxışın qapısı onları qarşılamaq üçün hər iki qolunu büsbütün açaraq iki ayaqlı heyvan sürüsünü gözləyirdi.

 Səssiz və yaramaz baxışlardan uzaq bir həyat səni ağuşuna çoxdan almışdı. Artıq səni onlara xatırladan bir tək yeni qazılmış isti torpağına sancılan taxta parçası idi. Üzərində günəşin doğuşu və batışının dumanlı tarixləri həkk olunmuşdu və ən sevmədiyim səkkiz rəqəmini də elə bu taxta yatağa uzatmışdılar. Baxışlarım elə hey birotaqlı, rütubətli evimin açıq pəncərəsi ilə arasına uzun bir yol inşa edirdi. Bir zamanlar daşdan möhrü qoyulan bu səssiz insan sürüsünə o həmin pəncərədən baxırdım. İndi isə ağır payız küləyinin təsiri ilə rəqs edən pəncərəmin qiyafəsi onun tam arxasına iz salan stulun çiyinlərinə gücsüz əlləri ilə toxunaraq, -“Səssiz ol”- deyirdi.

Elə bir kimliyə bürün ki, sənin səssizliyin bitən əzablarının imzası olsun!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

“REDAKSİYANIN POÇTUNDAN” RUBRİKASINDA XATİRƏ SƏFƏROVANIN ŞEİRLƏRİ

Xatirə Səfərova 1988-ci ildə Qəbələ​ rayonunda​ dünyaya gəlib. Bakıda yaşayır.​ Hal -hazırda Bakıdakı 316 nömrəli tam orta məktəbdə ingilis dili müəllimi kimi fəaliyyət göstərir.​ Hekayələr və şeirlər müəllifidir. Şeirləri müxtəlif antalogiyalarda
(“Günəşin nuru”, “Zəfər qoxusu”, “Zərif kölgələr”), saytlarda (oxumeni.az, ziyalılar.az​) qəzetlərdə (“525-ci qəzet” və s.) və​ jurnallarda (“Azad qələm” və s.)  çap olunmuşdur.

Yenidən doğulmaq

Qəlbimdəki dumanı dağıtdın ki Allahım
Yenidən düz yolumu​ aydın görümmü deyə
Yıxdın​, yerlə bir yeksan etdin​ bütün dünyamı
Divar divar özümü yenə hörümmü deyə

Gəldi döndü başıma qaçıb getmiş idrakım
Üsyanlar qırdı mənim belimin​ qabırğasın
Dedilər​ ki, ay insan olma​ belə naşükür
Qayıt, yoluna qayıt, düşmə tanrıya ası

Allahın tək dərgahı dönəcəyin​ ocaqdır
Nə dilərsən dilə sən "cahanın ağası"ndan
Sən ki, əzəldən bəri​ saxtalığı sevmədin
Odur ki bərk-bərk yapış Allahın yaxasından

Qayıt....

Sən qəlbimə saldığın o təlatümdən​ söylə
Necə baş çıxararam, necə​ xilas olaram
Uzun-uzun baxmağın,​ dərin-dərin düşünmən
Sənsizlikdən heçnəyəm, haçan yenə dolaram

Unutdum​ ​əlifbada adından basqa​ bütün
Hərfin mövcudluğunu,​ sözlərin​ varlığını
Gedişinlə göstərdin dünyanın neçə küncdə
Neçə bucaqda olan o kiçik darlığını

Mən niyə Tanrı ​ bildim, niyə tapındım​ sənə
Axı bütpərəst​ olmaq mənlik deyildi heç vaxt
Qüdrətinin, gücünün​ həddi yoxdu gözümdə
Qəlbimdəki​ yerini əvəz etmir​ heç bir taxt

Baş qoyaram​ önündə ömrün son gününədək
Dodağından, dilindən çıxan​ hər bir kəlmənə
Mən hansı dildə dua edim, yalvarım
Sən insafa​ gələsən, qayıt ömrümə​ yenə

Ümidsiz sevgi

Bəzən sevdiyin  dəniz
boğar səni suyunda
O sevişir zənn edər
qoynunda çırpınınca...
Kəsər bütün dalğalar
nəfəsini bir anda
Hiss etmərsən ölürsən
kipriyin qırpınınca

Tərk edər ruhun səni ,
ayaq açar yeriyər
Ən dərinə batırar
sevdiyini bu dəniz
Demə unudar səni,
demə heç xatırlamaz
Coşar fırtınalarda 
qalar səndən boş bir iz

Dil açmayan dənizin 
dibində ölümlər var
Bitmiş romanları var ,
yarımçıq hekayəsi
Hər gecə batmış ruhlar 
dalğalarla güləşər
Batırar qulaqları
ümidsiz sevgi səsi.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı Yusif Mürsəlin şeirləri ilə tanışlığınızı davam etdirir.  Bu gün ikinci gündür.

GÖRDÜM

Bircə yol çıxmadım sözündən sənin,

Yüz dəfə soruşdum özündən sənin.

Allah, niyə düşdüm gözündən sənin,

Səni sevməyimdə xətamı gördün?

Arazı qarğıdım Kür əvəzinə,

Göydə xəyal qurdum Yer əvəzinə,

Ocaq əvəzinə, pir əvəzinə

Elə hey anamla atamı gördüm.

Ahım axşam-sabah çıxsa da göyə,

"Xoşbəxtsən"dedilər, bilmirəm niyə,

Hər gün gecə-gündüz baxıb güzgüyə

Dünyada ən bədbəxt adamı gördüm.

KÖNLÜMÜ

Məni incitməkdən niyə doymursan?

Elə hey qırırsan şüşə könlümü.

Nə özün sevirsən, nə də qoyursan

Başqa bir sevdaya düşə könlümü.

Düşsə yüz borana, qara, ayaza,

Eşqimi qoymaram yolundan aza.

Mənim çiçək könlüm can atır yaza,

Sən elə çəkirsən qışa könlümü.

Bircə yol baxmadın gen pəncərədən,

Ələdin saçıma dən pəncərədən.

O qədər daş atdın sən pəncərədən,

Axırda döndərdin daşa könlümü.

QAPILAR

Niyə belə gec açılır

Bizə açılan qapılar?

Hərdən köhnə dərdimizə

Təzə açılan qapılar.

Gözləyirik yana-yana

Səbrimiz yetdikcə sona.

Qırxa, əlliyə, doxsana,

Yüzə açılan qapılar.

Heç bilmirsən nədir dərdi,

Qovub namərd edir mərdi.

Barmağın sayı qədərdi

Düzə açılan qapılar.

Kim öyrədib bu sənəti,

Guya açılmağı çətin.

Hər gün açılır xəlvəti

Naza açılan qapılar.

Əriyirik ilmə-ilmə,

Oğulsansa, gəl bükülmə.

"Yuxarıdan"bircə kəlmə

Sözə açılan qapılar.

Səbir eyləyək deyə-deyə

Ah-naləmiz çıxdı göyə.

Qalmayıb halal çörəyə,

Duza açılan qapılar.

Niyə belə gec açılır

Bizə açılan qapılar?

Hərdən köhnə dərdimizə

Təzə açılan qapılar.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Güney Azərbaycan Poeziyası Antologiyası layihəsində Təbriz təmsilçimiz Əli Çağla Əhərdə yaşayıb yaradan Əhməd Purhəsənin şeirlərini təqdim edir.

Əbasət Purhəsən

Əhər

SƏNDƏN SONRA

Qəlbimin ağrısı toxtamaq üçün,

Darıxmayacağam səndən ötəri.

Özümə toy tutub ögey şəhərdə,

Kefləndirəcəyəm bekef şəhəri.

Elə sevəcəyəm aldığım qızı,

Döyünə-döyünə giciyin gələ.

Verdiyim ürəyi qaytardığına,

Özünün özündən acığın gələ.

Yəqin gözlərindən damcı axacaq,

Bir vaxt həsrət idin bir damcıya sən!

O gün yaxşı olar dərinə getsən,

Bilərsən nə çəkdim dünənlərdə mən.

Dünənlər sovuşdu, bu gün sovuşur,

Dünənlər bu günə bəhanə imiş.

Qürurum qüruru, quru qürurun,

Bilmədim bu qürur səndə nə imiş?!

Nə deyim, bilmirəm, bəlkə də bir gün,

Yenidən doğuldum səni sevməyə.

Bilmirəm bəlkə də son dünyamızda,

Tanrı gəldi bizə kəbin kəsməyə.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)

İmran Verdiyev, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Oğuz təmsilçisi

Mütaliə, onun insan həyatındakı əhəmiyyəti və rolu haqqında çox deyilmiş, çox yazılmışdır. Hətta mütaliənin xeyirlərini sadalamaqla yeni bir kitab da ərsəyə gətirmək olar. Amma biz məlum olanları təkrar edib Sizləri yormaq istəmırik. Bu yazıda ancaq uşaqların mütaliəsinin təşkili və ona rəhbərlik barədə söhbət açacağıq. Yazı böyüklər üçün nəzərdə tutulub, amma uşaqlara aiddir. Niyə? 

Çünki uşaqlar bizim gələcəyimizdir, gələcəyimizin qurucularıdırlar. Mütaliə onların həyatında böyük rol oynayır, yaşlı adamın həyatında oynadığından daha böyük rol oynayır. Ona görə də uşaqlarda mütaliə vərdişlərinin erkən yaşlardan aşılanması olduqca vacibdir. Sokrat deyərdi ki, mütaliə bir cəmiyyətin gündəlik vərdişinə çevrilərsə, həmin cəmiyyət xoşbəxt olar. Uşaqlarımızın xoşbəxt olmaları və xoşbəxt bir cəmiyyətdə yaşamaları hamımızın arzusu deyilmi!?

Digər tərəfdən mütəxəssislər hesab edirlər ki, məlumat-axtarış və idraki fəaliyyət növü kimi mütaliə uşaqların dərs həyatındakı müvəffəqiyyəti gücləndirən ən başlıca amillərdən biridir.

Dünyanın ən nüfuzlu universitetlərində aparılmış tədqiqatlar sübut etmişdir ki, mütaliə uşaqların idrak qabiliyyətlərini məşq etdirməyə imkan verən müxtəlif mexanizmləri hərəkətə gətirir, uzun və xoşbəxt yaşamalarına, diqqətlərinin formalaşmasına, nitq və düşünmə qabiliyyətlərinin inkişafına güclü təsir göstərir, gələcəkdə dünyaya və ictimai sosial hadisələrə baxışlarını formalaşdırır, doğru qərarlar verib, seçimlər etmələrinə kömək edir. Mütaliə etmək həm də onların fiziki, ruhi sağlamlığı üçün olduqca faydalıdır. Mütaliə beynin fəaliyyətini artırır. Bu zaman uşaqlar yalnız informasiya qəbul etmir, həmin informasiyanı emal edir, düşünür, təhlil edir, nəticə cixarır. Amerika alimləri 7 yaşdan 14 yaşa kimi 55 uşaq üzərində apardıqları tədqiqat nəticəsində müəyyən etmişlər ki, fəal mütaliə edən uşaqlar daha inkişaf etmiş hüceyrə tellərinə (neyron) və bundan irəli gələn nəticələrə malikdirlər.Həmçinin müəyyən olunub ki, hekayə oxuyanuşaqlar daha iti zehinli olur, başqalarını daha çevik anlayırlar.

Ona görə uşaqların mütaliəsinin təşkili və ona rəhbərlik etmək və ya düzgün istiqamət vermək ciddi məsələdir. Bəs bu işlərə nə vaxtdan başlanmalıdır?Bu barədə müxtəlif və maraqlı fikirlər vardır. Əksəriyyət belə hesab edir ki, uşağın mütaliəsinintəşkili və ona rəhbərlik ananın hamiləlik dövründənbaşlanmalıdır. Hətta dində də Allah uşağa ana bətnində iki ay yarımında ruh verir. Tibbi olaraq artıquşağın üç ayında əsas struktur orqanları tam yaranır. Alimlər müəyyənləşdiriblər ki, uşaq ana bətnindəykən 4-6 aylığından ətraf aləmdəki səslərieşitməyə başlayır. Yaxşı olar ki, ana hamilə ikənuşağına kitablar oxumağa başlasın, həm də səsliolaraq, asta səslə. Uşaq bunu anlamaya bilər, amma ananın oxuduqları uşağın şüuraltına öz təsirinigöstərir. 

Bu proses uşaq anadan olandan sonra da davam etdirilməlidir. Bu zaman valideynlər bir aktyor kimi obrazların dili ilə danışsalar, daha yaxşıdır. Məsələn, kitab heyvanlardan bəhs edirsə, onlar çalışmalıdırlarki, kitabı həmin heyvanların səsini təqlid edərəkoxusunlar. Bu həm onların özü, həm də “dinləyən” (yəni körpə) üçün maraqlı olur. Yenə də uşaqanlamaya bilər, amma şüuraltına təsir öz yerindədir.

Bəs uşaq kitabla neçə yaşından ilkin, birbaşatəmasda olmalıdır? Bunu müəyyən etmək üçün valideynlərdən, xüsusən anadan ciddi həssaslıq vəmüşahidə qabiliyyəti tələb olunur. Unutmayaq ki,kitab da əşyadır. Amma təbii yox, insan əli iləmüəyyən ehtiyacları ödəmək üçün hazırlanmış əşyalardan (qazan, qaşıq, daraq, papaq və s. kimi) biridir. Uşaqların kitablarla bilavasitə “görüşü” onların əşyaların təyinatını (məsələn, darağı ağzına aparmayıb saçına çəkəndə, papağı ayağına yox, başına geyəndə və s.) dərk etdiyi, danışmağa, dinləyib anlamağa hazırlaşdığı vaxtdan təşkilolunmalıdır. 

Unutmayaq ki, uşaqlar kitabları sevməyioxumağı öyrənməzdən çox-çox əvvəl öyrənirlər. Körpə yaşlarından kitablarla vaxt keçirmək onlara böyüdükcə kitablardan daha çox həzz almağa köməkedir. Təsadüfi deyil ki, yaponlar körpəlikdənuşaqların yanına kitab qoyurlar ki, körpə kitabqoxusuna aludə olsun. Yəni onlarda bu vərdişuşaqlıqdan aşılanır.

İlkin olaraq onlara bol şəkilli kitabların təqdimolunması məsləhətdir. İmkan olarsa, səsli kitablarındinlədilməsi də maraqlı olur. Bu yaşlarda uşaqlarakiçik nağıl kitablarının oxunmasının isə xüsusi önəmivar. Eynişteynin belə bir fikri var ki: "Əgəruşaqlarınızın ağıllı olmasını istəyirsinizsə, onlara nağıl oxuyun. Yox, əgər uşaqlarınızın daha ağıllıolmağını istəyirsinizsə, onlara daha çox nağıloxuyun". Uşaq nağılı dinlədikcə səhnələr beynindəcanlanır, beyin daim işləyir Çünki nağıl dinləyən, sonrakı yaşlarda özü nağıl oxuyan uşaqlarınteleviziya izləyərək, telefonla oynayaraq böyüyənuşaqlarla müqayisədə xəyal dünyası daha geniş olur.  

Çalışmaq lazımdır ki, uşaqlar körpəlikdən hissetsinlər ki, kitab sosial bir alətdir. Mütaliə isə bekarçılıq deyil, vacib, lazımlı və ciddi işlərdən biridir. Kitab oxumaq boş zaman işi deyil, bir həyat şəklidir, mədəniyyətdir. O, həvəs yox, vərdiş olmalıdır. Bu işdə şəxsi nümunə xüsusi önəm kəsb edir. Əgər məktəbəqədər yaşlılar həmişəvalideynlərinin əlində telefon yox, kitab görərlərsə, valideynlər onlara müntəzəm olaraq növbə ilə kitaboxuyarlarsa, bu, uşaqları gələcəkdə kitab oxumağadaha çox həvəsləndirəcək.

Uşaqlar 3-4 yaşına çatanda  çalışın evdə kiçik dəolsa, kitabxana yaradın, onların gözü qarşısındahəmin kitabları vaxtaşırı mütaliə edin. Uşaqlarda həmin kitablara qayıkeş münasibət tərbiyə etməklə, onlara toxunmasına, götürüb vərəqləmələrinə, şəkillərinə baxmağa mane olmayın. Həmçinin onların bağçadakı və ya qonşuluqdakı dostları ilə şəkillikitabları mübadilə etmələrinə, baxdıqları şəkllikitablar, dinlədikləri nağıllar barədə “müzakirələrinə” etiraz etməyin, əksinə buna özünüz şərait yaradın.Vaxtaşırı uşaqları kitabxanalara və ya kitabmağazalarına, kitab oxuma aksiyalarına və fleş-moblara aparın, “Ailəliklə kitabxanaya” layihələrindəbirlikdə iştirak edin. onlara özlərinin seçib, xoşladıqları kitabları alın və kitabxananıza əlavəedin. Unutmayın ki, bütün bunlar uşaqlardamütaliəyə çox böyük həvəs yaradan amillərdəndir. Türk yazıcısı Y.B.Bakilerin dediyi kimi “Kitabsız vəkitabxanasız bir evin mağara qaranlığından heç bir fərqi yoxdur”.  Vahidlik

Məktəb dövrü başlayandan sonra uşaqların mütaliəsinin təşklində və ona rəhbərlikdə valideynlərlə yanaşı, müəllimlər (xüsusən sinif və dil-ədəbiyyat müəllimləri), məktəb kitabxanaçısı və psixoloqu da rol almağa başlayırlar. Uşaqların mütaliəsinin təşkili özündə çoxaspektli, mürəkkəb vəkompleks problemləri ehtiva edir. Ona görə dəvahidlik prinsipinə əməl olunmalı, bu işlər kordinasiyalı şəkildə həyata keçirilməlidir.

Məktəblərdə kitabların, mütaliənin insan həyatındakı önəmi müntəzəm şəkildə geniş izah edilməli və təbliğat-təşviqat işləri aparılmalıdır. Mütaliə mədəniyyətinin formalaşdırılması üçün ardıcıl iş görülməlidir. Uşaqların mütaliəsinin təşkili və ona rəhbərlik işləri müəllim, psixoloq, valideyn və kitabxanaçıların (şəhər və kənd kitabxanaları da daxil) əlbir və birgə fəaliyyətləri ilə həyata keçirilməlidir. Pərakəndə işin səmərəsi də az olur.

Uşaqların mütaliəsinə rəhbərlik edərkən aşağıdakı məsələlərə xüsusi diqqət yetirilməlidir:

1. Uşaqlara kitab seçimində köməklik etmək

2. Seçilmiş kitabların oxunması üçün onlarda həvəs yaratmaq

3. Səmərəli mütaliə üçün uşaqlara məsləhət və istiqamət vermək

Bu gün uşaqların necə oxumasından daha çox, nə oxumaları ilə maraqlanmaq lazımdır. Sadəcə  kitab  oxumaqla  iş  bitmir. Əsas məsələ yaxşı  kitabları  oxumaqdır. Söhbət  yalnız əsl ədəbiyyatdan (kitablardan) gedir, “ye, dua et, yat” kimi  kitablardan yox. Məşhur rus yazıçısı İ.Turgenev deyirdi ki, kitabı diqqətlə seçin, əlinizə nə gəldi oxumayın. C.Fenton isə söyləyirdi ki, dəyərli kitablar oxuyun ki, dəyər qazanıb başqalarının işinə yarıyasınız. 

Unutmaq lazım deyildir ki, uşaqlar üçün yaxşı bir kitab  onların maraq və  ruhsal ehtiyaclarını qarşılayan,  həm savadlandıran,  həm  də  tərbiyə  edən, lakin hər  şeydən  əvvəl  zövqlə  oxuduqları  bir  kitabdır. Belə  bir kitab  isə  seçilib  tapılmalıdır! Bu baxımdan uşaqların düzgün kitab seçmək bacarıqlarının  formalaşdırılması  çox  önəmlidir. Düzgün  seçilməyən  hər  hansı  ayaqqabı   insanın   ayaqlarını  incidib  şikəst  etdiyi  kimi,  düzgün  seçilməyən  kitab  da uşaqların insani duyğu və  dəyərlərinin  formalaşmasını   mənən  şikəst edir. Uşaqları  kitab  tərcihində yalnız  buraxmaq  məsləhət deyil. Çünki onların yönləndirməyə,   məsləhət  və  tövsiyəyə çox  ciddi  ehtiyacları vardır. Düzdür, evdə, məktəbdə  (sinifdə),  kitabxanada  və  kitab mağazalarında  kitab seçərkən bunu biruzə vermirlər. Amma çox vaxt özləri də nə istədiklərini, nə oxuyacaqlarını bilmirlər. Araşdırmalarımız və müşahidələrimiz göstərir ki, uşaqlar kitab seçərkən biruzə verməsələr də valideyn, müəllim və kitabxanaçıların tövsiyə və məsləhətlərinə ciddi  ehtiyac duyur, bunu gözləyirlər. 

Seçilən  kitablar   mütləq   ağıl  və  məntiqin süzgəcindən keçirilməlidir. Uşaqlara özlərinin yaş və biliklərinə, psixologiyalarına, sosial  inkişafına  və  maraqlarına  uyğun,  əxlaqi,  milli – mənəvi  və  bəşəri  dəyərlər   aşılayan,  zehnini , xəyal  gücünü   və  yaradıcılığını,  sorunlardan  xilas olma  bacarığını  inkişaf  etdirən kitabları  tövsiyə  etmək  lazımdır. Unutmayaq  ki,  səhv   seçilmiş  kitablar  uşaqlarımızı  başqa  kitablardan  da  soyuda  bilər. Kitab  seçimində mütləq   təcrübəsi olanların,  pedaqoq,  psixoloq,  filoloq  və   kitabxanaçıların    məsləhətinə   baş   vurulmalıdır.

Təcrübə  göstərir ki, uşaqların  mütaliəsi,  əsasən,  iki  istiqamətdə reallaşır: pedaqoq, psixoloq, filoloq, kitabxanaçı, təcrübəli oxucu və ya valideynlər tərəfindən hazırlanmış tövsiyə siyahısı üzrə mütaliə  və müstəqil (sərbəst) mütaliə. 

Tövsiyə siyahılarını “oxu  bələdçisi” də adlandırmaq olar. Bu siyahılar  uşaqların  “Hansı kitabları oxuyum?” sualına  ən  yaxşı  cavabdır.   

    Şagirdlərin müstəqil oxusu isə “mütaliədə demokrtiyanı təmin edir”,  onların  mütaliə  ehtiyaclarının  daha  dolğun  ödənilməsinə   kömək  göstərir.

     Hər  iki  istiqamətdə  düzgün  kitab  seçimi  vacib amildir. Ümumiyyətlə, mütaliədə düzgün kitab seçimi əsas sərtdir. Bəs düzgün kitab seçimini zəruri edən səbəblər hansılardır? Tədqiqatlar göstərir ki, həmin səbəblər əsasən aşağıda göstərilənlərdir:

1.İndi sıradan xarakterlərə sahib, basmaqəlib hadisələri təsvir edən, "hansı

mənsəbə qulluq etdiyi" hətta müəllifləri tərəfindən belə bilinməyən, "söz yığınından ibarət olan“, kriminal  və pornoqrafik səciyyəli  kitabların və ziyanlı saytların sayı xeyli artmışdır. Ona görə  də  təsadüfi (səhv)  kitab  seçimi  uşaqlara  xeyirdən  çox  ziyan  gətirə, bir  sıra  fəsadlar  yarada bilər, onlarda fikir  qarışıqlığına  səbəb  olar,  ümidsizliyə  sövq  edər  və  hər  şeyə  şübhəylə  yanaşan birinə  çevirər. Heç bir tərbiyəvi əhəmiyyəti  və  elmi  əsası  olmayan,  şübhələrlə,  yalan  və   böhtanlarla  dolu  əsərlər öz  oxucularında  mənfi   nəticələrə  yol  açar. 

2.Müxtəlif  səbəblərdən  bəzən  uşaqlar   bilik  və  yaşlarına  uyğun olmayan  kitabları oxumağa girişirlər. Aydın  məsələdir ki,  8 – 10 yaşında olan bir uşağın  gənclik  romanını və yetişkinlər üçün nəzərdə  tutulan kitabları  oxuyub anlaması  mümkün  deyil.  Çünki  bu zaman  kitab  və  uşaq  “eyni  dildə”  danışa bilmirlər.  Aydın məsələdir ki, uşaqlar belə kitablardan zövq ala  bilməyəcək və mütaliədən soyuyacaq. Bir  maraqsız  kitab  isə  uşağı  ömürlük  kitablardan  uzaq  sala  bilər.

3.Təsadüfi  seçilən  bəzi əsərlər uşaqların psixologiyasına mənfi təsir edir. Məsələn, şiddət və qorxu  məzmunlu  kitabları  oxuyan  uşaqlar, digər yaşıdlarına görə çox dalaşqan, üsyankar  və aqressiv olurlar .

4.Bəzən  uşaqlar heç kəslə məsləhətləşmədən elə kitabları mütaliə edirlər ki, həmin kitablarda dilimizin nitq normaları və üslubi xüsusiyyətləri gözlənilmir, yersiz  arxaizm, dialekt, termin, vulqar, alınma və arqo sözlərə (xüsusən  tərcümələrdə) yer verilir. Əsərin anlaşılması çətin olur. Halbuki kitab dilimizin zənginliyini  və  gözəlliyini  nümayiş  etdirməli, anlaşıqlı  və  axıcı bir dildə olmalı  və  uşaqların  lüğət  ehtiyatını  artırmalı,  onların  nitq  mədəniyyətini  formalaşdırmalıdır.  

5.Məsləhətsiz seçilmiş bəzi əsərlərdə ana mövzu  qeyri-müəyyən  olur,  hadisələr  ləng  şəkildə  cərəyan  edir,  çoxlu  sayda  obrazlar  olur,  onların  bəziləri  həddindən  artıq  idellaşdırılır (təbiilikdən çıxarılır),  zaman xronologiyası  tez-tez  pozulur (keçmişə və  gələcəyə  gəliş-gedişlər  çox  olur).  Uzun təhkiyələrə yol  verilir. Bunlar  isə  ikili  və   yalnış  anlamalara  səbəb  olur,  uşaqları  çaşdırır,  onların  canlarını  sıxır. Nəticədə  uşaqlar  usanır və bezirlər. Onlara  elə  gəlir  ki,  kitabların  hamısı  belədir.

          6.İndi kitab bazarında  tərtibatı  və dizaynı  müasir  tələblərə  cavab  verməyən  kitablarla da  tez- tez  rastlaşırıq. Bu kitabların  düzgün  seçilməyən  rəngi, kağız  və  şrift  formatı,  məzmunla  uyuşmayan  üz qabığı  və illüstrasiyaları  onu  oxumaq  üçün  alan uşaqların estetik zövqünü  korlayır.  Keyfiyyətsiz çap olunan kitablar təkcə oxumaq həvəsini öldürmür, səhv şrift  və düz  olmayan  sətirlərarası  interval  uşaqların gözlərinin nurunu  da korlayır. Oftolmoloqların fikrincə, tərtibatı bərbad kitablar böyüklərdən çox uşaqların gözlərinə zərər verir. 

Zənn edirik ki, kitab seçiminin zəruriliyini əsaslandırmaq üçün yuxarıda  göstərilənlər  yetərli sayıla bilər.  

Kitab tövsiyə siyahılarının hazırlanmasına verilən tələblər, uşaqları seçilmiş kitabların oxusuna həvəsləndirmək və səmərəli mütaliə üçün onlara veriləcək məsləhət və istiqamətlər haqqında ikinci yazımızda oxuya biləcəksiniz.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(12.09.2024)