Nigar Xanəliyeva, “Ədəbiyyat və incəsənət”

Həyat- insanın varlığının ən dərin mənasını anlamaq üçün bir labirintdir. Bu labirintdə ölmək, bəzən bir başlanğıcın adı, yaşamaq isə əslində hiss etmək sənətidir. Amma sərsəm yaşayış... O nə həyatdır, nə də ölüm. Sadəcə qəlbin ağrıyan bir yamacıdır.

Ölümdə bir azadlıq var. Qaranlığın qoynunda bir sakitlik, bir sonsuz başlanğıc. İnsan, əslində, hər gün bir az ölmürmü? Xəyallarımız tükənəndə, hədəflərimiz solanda, ürəyimiz dolanda... Amma bu parçalanışlar bizi formalaşdırır, daha çox yaşamağa vadar edir. Həyatın əsl mahiyyəti odur ki, bu kiçik ölümlərdən doğulmaq, qalxmaq, böyümək lazımdır. Ölmək yaşamaqdır, çünki ölüm, bəzən yeni bir həyatın qapısıdır. Ruhun bir forma dəyişərək azad olduğu, yüksələ bildiyi bir dönmə nöqtəsidir... Amma yaşamaq bütün bunları hiss etməkdir: Sevinci, kədəri, qəlbə toxunan hər kiçik anı. Yaşamaq dəyər verməkdir, ölüm isə o dəyərlərin silinməsi deyil, onların dərinləşməsidir.

Amma sərsəm yaşayış bunun tam əksidir. Axına qarşı üzməmək, hədəfsiz dolaşmaq, keçici zövqlərlə öz varlığını susdurmaq... Bu, ömrü vaxtla yamaq etməkdən başqa nədir? Bu, qəlbin dərinə kök sala bilmədiyi, ruhun özünə aid bir sığınacaq tapmadığı bir vəziyyətdir. İnsan hələ diriykən ölməyi seçmiş kimidir. Bir məqsədsiz yol, bir başıboş sürükləniş. Bir günə inam, amma sabaha qorxu. Elə bir yaşayış ki, səni yarı yolda buraxar, ruhunu incik saxlayar. Həyatı dəyərsiz etməyin yolu elə budur: Yalnız zamanı doldurmaq, amma onu doydurmamaq.

Həyat- bəzən sıxıcı bir düyün, bəzən də yelkənsiz bir qayıq kimidir. Biz- insan oğlu bu düyünlərin arasında bir məna axtarırıq, bir çıxış yolu, ruhumuzu dincəldəcək bir liman... Amma bir şey danılmazdır: Yaşamaq hər zaman həyatı anlamaq demək deyil. Bəzən yaşamaq sadəcə var olmaq, mənasız bir dolaşışın içində yuvarlanmaq kimidir. Elə bir yaşayış ki, o, həyatın mükəmməl simfoniyasına yox, səssiz bir pərdəyə bənzəyir.

Bir məqsədsiz yol, bir başıboş sürükləniş. Bir günə inam, amma sabaha qorxu. Elə bir yaşayış ki, səni yarı yolda buraxar, ruhunu incik saxlayar. Həyatı dəyərsiz etməyin yolu elə budur: Yalnız zamanı doldurmaq, amma onu doydurmamaq.

Həyatı yaşamaq sənə verilən hər anı qərərli bir sevgi ilə qavramaq, onu dönüşdürməkdir. Bu yol bəzən ağır olur, amma məhz o ağır yol bizi həyatı sevməyi öyrədir. Bir yükə, bir əzaba bənzəsə də, o əzabı hiss etmək həyatı yaşamaq deməkdir.

Ölümün də bir həyat olduğunu bilərək, sərsəm yaşayışı seçməməliyik. Bu yaşayış, ömrün dözülməz bir yükə çevrildiyi, düz-düz bir yamağa döndüyü andır. Halbuki, bizə verilən bu vaxtı məqsədlə bəzəyib, onu böyük bir nağıla çevirmək bizim ixtiyarımızdadır.

Unutma ki, hər bir anın yaşanması, məqsədlə, dəyərlə bərpa olunması vacibdir. Ruhunda odu sönməyən insanın ömrü heç vaxt yamalanmaz, əksinə, hər gün yenidən yaşar və qalib gələr. Həyatın mahiyyəti, məncə, qəlbdəki o kiçik ölüm və dirilmə döngələrini qəbul edib, onları mənaya çevirməkdədir.

Ruhunda yanğı ilə yaşayan, ölməyi belə yaşamağın bir hissəsi kimi görən insan əslində ölümsüzdür.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Məşhurlarla üzbəüz rubrikasında növbəti suallar Respublikamızın əməkdar artisti, xanəndə, Prezident Mükafatçısı Fərqanə Qasımovaya ünvanlanacaq. Rubrikanı Aysel Kərim aparır.

Bir ifadənizi xatırlayıram. “Kaş ki, bəstəkar olardım, xanəndəliyin sirrini onsuz da atam öyrədirdi” deyib təəssüf hissinizi ifadə etmişdiniz. Oxucular üçün bunu daha ətraflı izah edərsinizmi?

Bəli, Aysel xanım siz o ifadəni çox düz xatırlayırsınız. Mənim keçmişdə kaş ki, dediyim sözlər çox deyil. Deyərdim bir və ya iki dənə olar. Çünki mən həmişə yaşam tərzimdən razı qalan insanam. Hər zaman nə qədər çətinliklərdən, hansı keşməkeşdən keçsəm də “bu mənim yaşam tərzimdir” anlayışı ilə çox rahat davranıram. Yəni bu həyatda heç bir peşmançılıqlarım yoxdu. Amma “kaş ki” dediyim bir-iki məsələ var. Onlardan birini oxucular üçün açıqlamaq istəyirəm. Mən 1996-cı ildə Konservatoriyaya daxil olanda kaş ki xanəndəlik yox, bəstəkarlıq üzrə təhsil alardım deyə düşünürəm. Çünki mənim orta ali piano təhsilim olduğu üçün belə bir  fürsətə sahib idim. Ona görə də bu cür şansı əlimdən qaçırtdığıma görə “kaşkim” var. Xatırlayıram, Aysel xanım, mən bunu sizə dedikdə siz həmin an özünüz də buyurdunuz ki, indi də gec deyil. Bəli, mən də sizinlə razıyam ki, heç də gec deyil. Yəqin ki, gələcək illərdə mən bu kaşkimi həyata keçirdə bilərəm. Bunu edə biləcəyimi düşünürəm.

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.12.2024)

Coşqun Xəliloğlu, AYB-nin üzvü, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

MƏNİM  DOSTUM

(UŞAQLAR ÜÇÜN HEKAYƏ)

Mən ikinci sinifdə oxuyuram. Çoxlu dostlarım var. Ən yaxın dostum isə Hünərdir. Atam da onu tanıyır. Axı Hünərin atası Süleyman əmi də Qarabağ müharibəsində atam kimi düşmənə qarşı döyüşüb. Qazidir, Şuşanın azad edilməsi uğrunda döyüşlərdə sol qolunu itirib. Yaxasında çoxlu orden-medal var.

Hünər həm  əlaçıdır, həm də şirindil, mehriban uşaqdır. Müəllimimiz həmişə onu tərifləyir.

Keçən həftə məktəbə gələndə Hünər yoldan pulqabı tapmışdı. Gətirib birbaşa müəllimə verdi.

-Bu nədir Hünər?

-Müəllim yolda düşmüşdü, götürdüm.

Müəllim pulqabını açdı, yüz doxsan yeddi manat pul və dərman resepti vardı.

Pulu görən gombul Fətullanın pıçıltısı aydın eşidildi:

-Ay fərsiz... mən tapsaydım...

Növbət gün məktəbimizin iclas zalında böyük yığıncaq oldu. Əvvəl direktor danışdı, o, Hünəri səhnəyə çağırdı. Xeyirxah, nəcib iş gördüyünə görə onu təriflədi:

-Hünər kimi şagirdlərimizlə fəxr edirik. Bilirsiniz, o, kimin pulqabısını tapıb? - özü də cavab verdi:

-Sənubər müəllimin. Sənubər müəllimin neçə-neçə yetirməsi var. Mən də onun bir vaxtlar şagirdi olduğuma görə fəxr edirəm. Bir də ki... onun ikinci oğlu İnam da Qarabağ uğrunda döyüşlərdə düşmənə qan uddurub, qazidir. Sevimli müəllimimiz Hünərə təşəkkürünü bildirmək üçün həm özünə və həm də bizim hər birimizə doğma olan məktəbə gəlib.

Sənubər  müəllim direktora təşəkkür edib Hünərə yaxınlaşdı. Onu qucaqlayıb üzündən öpdü.

-Mənim balam, mən atan Süleymana dərs demişəm. O da ağıllı, çalışqan, dürüst insan idi. İn­di onun qəhrəmanlığından, igidliyindən bütün Azərbaycan danışır. Kim nə deyir, desin, itki pis şeydir. Pul kisəsini itirəndə kədərlənmişdim, indi isə həm onun tapılmasına, həm də sənin kimi ağıllı balalarımın olduğuna görə çox sevinirəm. Mən sənə, valideynlərinə, mü­əllimlərinə təşəkkür edirəm.

Müəllim yenidən Hünəri qucaqladı. Hamı əl çaldı. Həmin gün sanki məktəbdə bayram idi. Uşaqlar bir-bir Hünərlə görüşürdülər Ən çox sevinən isə mən idim. Axı Hünər mənim dostumdur.

(09.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.12.2024)

Fariz Əhmədov, Naxçıvan Televiziyasının baş redaktoru, “Ədəbiyyat və incəsənət” portalının Naxçıvan təmsilçisi

Uşaqlıqdan sevirdim filmləri. Bəzi filmlərə təkrar-təkrar baxıb elə öz otağımdaca həmin filmlərə “Oskar” təyin edirdim. İllər keçsə də, bu hərəkətimi xatırlayıb güldüyüm və xatırlayıb hələ də köks ötürdüyüm filmlərin adı gələndə o illərə qayıdıram.

Titaniklə böyüyən uşaqlıq

Bəlkə də, sayı yadımdan çıxıb filmə neçə dəfə baxdığımın. Bəlkə də, səhnə-səhnə əzbərləmişəm filmi. Və illər keçdikcə sanki filmlə aramda qopmayan bir bağ yarandı. Nə idi məni öz əsrarəngiz dünyasına çəkən bu filmdə? Tək gəminin aysberqlə toqquşma səhnəsi, yoxsa bitməyən sevgi hekayəsi? Bunların heç biri ola bilməzdi, daha tutarlı səbəb olmalı idi bu qırılmaz bağa. Ta ki 2018-ci ildə Amin Mooalfın “Səmərqənd” kitabını oxuyanadək heç nə aydın deyildi. Kitabı oxuduqdan sonra bütün daşlar yerinə oturmağa başladı. 30 il əvvəl yazılan kitabı 30 il sonra oxumaq tarixin künc-bucağına qısılmış sirrə sahib olmaq kimi gəlirdi mənə. Və Titaniklə aramızdakı qırılmayan bağ “Səmərqənd” vasitəsilə ortaya çıxdı. Gəlin indi həm Titanikin batmasına, həm də bu gəmini dəyərli edən səbəblərə və qaranlıq məqamlara aydınlıq gətirək.

1909-cu ildə dünyanın ən böyük layneri olan Titanikin düzəldilməsinə başlanıldı və bu proses üç il yarım çəkdi. O öz dövrünün ən böyük sərnişin gəmisi olmaqla yanaşı, ən son texnologiya ilə təchiz olundu. İstehsalçısı “White Star Line” şirkəti olan gəminin uzunluğu 269 metr, eni 28 metr yarım, yüksəkliyi 63 metr idi. Subasımı 66 ton olan gəmi bir-biri ilə liftlərlə əlaqələndirilmiş 11 mərtəbədən ibarət idi. Gəmidə uzunluğu 7 kilometrə çatan 762 lüks kayut, üzmə hovuzları, saunalar, idman qurğuları, restoranlar, əyləncə salonları, teatr və məşhur rəssamların əsərlərindən ibarət sərgi salonu fəaliyyət göstərirdi. Gəmidəki sərnişinlər üçün 899 nəfərdən ibarət texniki və təsərrüfat personalı xidmət göstərirdi. Bütün gövdə ikiqat divarlarla əhatələndiyi üçün xilasetmə qayıqları 2224 sərnişinin yalnız üçdə birinə  hesablanmışdı. Amma və lakin bütün bunlarla yanaşı, Titanik özündə ölümcül səhvləri də ehtiva edirdi. Xilasedici qayıqların azlığı, xəbərdarlıq və kəşfiyyat avadanlıqlarının zəifliyi və nəhəng gəmini kiçik bir sükanın idarə etməsi onun manevr qabiliyyətini məhdudlaşdırırdı. Araşdırmalara görə gəmi aysberqlə toqquşmadan batmayıb. Gəminin inşası zamanı bir növ kəmər rolunu oynayan polad vitrinlər, əslində, zavod istehsalı yox, kustar üsulla düzəldilibmiş.

Gecə Ay işığına bürünmüşdü

1912-ci il aprelin 10-u dünyanın ən nəhəng okean layneri Titanik son dayanacağı Nyu-Yorka hərəkət edərkən, təxminən, eyni saatlarda nəhəng buz dağı – aysberq   qoparaq cənuba doğru hərəkət etməkdəydi. Aprelin 14-ü gecəsi kapitanın qarşıda aysberqlərin olması haqqında xəbərdarlığa məhəl qoymayaraq davam etməsi Titanikin operativ manevr imkanlarına malik olmasından doğan eyforiyanın nəticəsi idi. Bəlkə də, gəminin istehsalçısı olan şirkətin rəhbəri Bruce İsmay tarixə Titanikin adını yazdırmaq üçün gəminin ən son sürətdə irəliləməsi barədə kapitan Smitə qəti tapşırıq verib. Lakin növbətçi anidən nəhəng buz dağını görəndə ölümə 50 saniyədən az zaman qalırdı… Ay işığında! Sürəti nizamlamaq və yaxud gəmini yana döndərmək səyləri, həqiqətən də, suya düşdü. Gecə 23 radələrində sağ tərəfdən aysberqə çırpılaraq 6 yerdən yarılan gəmini xilas etmək mümkünsüz oldu. Peşəkar gəmiçilər deyir ki, Titanikin aysberqdən yan keçmək şansı olub, lakin gəminin sükanı kiçik olduğu üçün bu da laynerin manevr qabiliyyətinə mane olub. Göyərtəsində 2224 sərnişin olan Titanik iki hissəyə bölünüb və 2 saat 20 dəqiqədən sonra okeanının lal sularına qərq olub. Bu faciə zamanı 1513 nəfər həlak olub, təəccüblüdür ki, xilas olan 711 nəfərin çoxu sonradan başqa dəniz qəzalarında həlak olublar.

Kapitan Smitin son sözləri “Titaniki tərk etməyə hazırlaşın!”

Bəlkə də, bu ən çətin qərar oldu kapitan Smitin həyatında. O, 23:50-də nəinki özünün dənizçilik tarixinin ən ölümcül və işgəncəli qərarını verməyə məcbur oldu – “Titaniki tərk etməyə hazırlaşın!”

Layner SOS siqnalı verərkən ən yaxın gəminin köməyə çatması üçün azı 4 saat vaxt tələb olunurdu. Gəminin isə su üzərində cəmi 2 saatdan az vaxtı qalmışdı. Sədaqətli kapitan Smitin kayutuna su dolsa da, o, gəmini tərk etmir. Gəmidə sağ qalanlar dediklərinə görə Smit sular içində 10 aylıq bir körpəni qucağına alaraq xilasedici qayıqlara tərəf üzür. Qayıqdakılar öz yanlarında kapitana yer etsələr də, körpəni qayıqdakılara verib kapitan batan gəmiyə geri dönür. Dənizçilik qanunlarına görə əgər gəmi batarsa, kapitan da gəmisi ilə birgə batmalı idi. Kapitan Smit gəminin dizayneri ilə Titaniklə batmağı seçərkən, gəminin son sürətdə Amerikaya getməsini tələb edən “White Star Line” dənizçilik şirkətinin idarəçisi Brus İsmay isə qadın və uşaqların mindiyi bir avarlı qayığa minib və uzaqdan Titanikin batmasını izləyib. Həmin o 10 aylıq uşaq isə son illərədək Amerikada yaşayan Coyse Vest Dainton idi. Bu hadisəni məşhur “Weekly World News” qəzeti də təsdiqləyir.

Titanik batarkən niyə ağ fişənglər atıldı

Bəlkə də, Titanik xilas edilə bilərdi…fişənglər düz atılsaydı. Gəmi batarkən qırmızı fişənglər yerinə havaya dalbadal ağ fişənglər atılıb. Hava fişənglərini görən “Kaliforniya” adlı gəminin heyəti atılan fişənglərin ağ olmasını görərək gəmidə əyləncə olduğunu təxmin ediblər. Çünki fişəng rənglərinə görə tədqiq edilirdi. Ağ rəng əyləncə, qırmızı rəng isə təhlükə demək idi. Bir digər məlumatda isə Titanikə, təxminən, 70 kilometr uzaqlıqda olan Mount Temple gəmisi kömək çağırışını duyub, lakin koordinatlar səhv verildiyindən gəmi 12 kilometr uzaqlıqda olan başqa bir bölgəyə gedib.

Həmçinin o zaman gəmi fitləri ən gurultulu fitlər idi. Bu fitləri 11 mil uzaqlıqdan belə duymaq mümkün idi. Amma və lakin nədənsə okeanda Titanikə 11 mildən də az məsafədə olan heç bir gəmi bu fiti duymayıb.

Tanrının ümidinə buraxılanlar

Kapitan Smitin əmrindən sonra ilk olaraq qadınlar və uşaqlar qayıqlara endirildi. 1-ci və 2-ci sinif sərnişinlərə daha çox şərait yaradıldığı üçün 3-cü sinif sərnişinlər Tanrının ümidinə buraxıldı. Xilasetmə qayıqları 64 nəfər götürmə imkanına sahib olsa da, cəmi 28 sərnişinlə gəmidən sürətlə uzaqlaşmağa qərar vermişdi. Əcəl ilk dəfə sərnişinlərin gözü qarşısında rəqs edirdi. Bu rəqs aciz insanların fonunda gəmi orkestrinin vida musiqisi ilə müşayiət olunurdu. Ümidini hələ itirməyən, taleyin amansız mübarizəsi ilə çarpışan bir qrup insan da özlərini okeanın dərin və soyuq sularına atırdılar. Atlantik okeanın soyuq sularına səpələnmiş bu insanlar yaşamaq uğrunda son mübarizəni verirdilər. Və bu mübarizədən çox az adam qalib çıxdı. Bax beləcə, gecə saat 1 radələrində Amerikaya xoşbəxtlik ardınca gedən sərnişinlərdən ibarət "Batmayan gəmi" yüzlərlə sərnişini ilə birlikdə kövrəlmiş ayın müşayiəti ilə okeanın dərinliyinə qərq oldu.

Sabah gün oyananda faciənin şahidi olan 716 sərnişin "Karpatiya" gəmisi ilə Nyu-Yorka daşındı. Gəmidən 1-ci sinif sərnişinlərdən 62 faizi, 2-ci sinifdən 41,5 faizi, 3-cü sinifdən 26 faizi xilas edilə bildi. Ölənlərin və xilas olanların siyahısından da aydın olur ki, ölüm ayağında belə ölüm üçün sinfi ayrı-seçkilik edilib.

Əbədi sükut

Dəniz, bəlkə də, batmayan gəmiləri sevmir. Buna görə də bəşəriyyət dəniz tanrıçası Neptuna hər il 200 min insan qurban verir. Bəlkə də, buna görədir ki, dənizlərin dibində 1 milyona qədər gəmi dəfn olunub. İndi Titanik də Atlantik okeanının 4 km dərinliyində əbədi uyumaqdadır.

Uzun axtarışdan sonra nəhayət, 1985-ci il sentyabrın 1-də okeanın 3750 m dərinliyində axtarışlar aparan robot gəminin içinə daxil olaraq orada yüzlərlə şəkil çəkdi. Suda uyuyan və əfsanələşən Titanikdən 1412 əşya çıxarıldı. Əşyaların bəziləri öz sahibini tapsa da, bəziləri auksionda baha qiymətə satıldı. Sahibsiz qalan bu əşyaların bir hissəsi isə bu günədək muzeydə saxlanılır.

Titanikdəki xəzinələr

Dəqiq məlumatlara görə Misir fironu "Tutan-hamo"nun mumiyası da gəminin göyərtəsində imiş. Bundan əlavə, Ömər Xəyyamın rübailəri, Van Qoq, Salvador Dali kimi məşhur rəssamların əl işləri də onların arasında idi. Titanikdə aparılan yükün dəqiq sənədləşdirilməsi aparıldığı üçün indiki qiymətlərlə gəminin seyfində 300 milyon dollar olub. Titanikin ilk və son səfərində 20 Titanik alma iqtidarına malik, kapitalı 150 milyon dollardan artıq olan Amerikan multi-milyonçusu, 47 yaşlı Con Astor da var idi. Fəqət Con Astorun cəsədi başı əzilmiş şəkildə okeandan tapılanda onu barmağındakı 120 min dollarlıq brilyant üzükdən tanıdılar. Con Astordan başqa metallurgiya-mədən sənayesi maqnatı Quqqenheyn, ABŞ-ın tramvay maqnatı Corc Uayd, Nyu-York universal mağazalarının sahibi Straus və adları çəkilməyən 57 milyonçu da gəminin göyərtəsində idi.

Jurnalist Vilyam Steadın və gəmiçi Vilyam Reevesin qeydləri

İngilis jurnalist Vilyam hekayələr yazır, ölümdən sonrakı həyat və reankarnasiya ilə maraqlanırdı. O, 1892-ci ildə “Titanik” adlı hekayə yazır. Hekayədə gəmi aysberqə dəyərək batırdı. O bu hekayədə özünü qəzadan xilas olanlardan biri kimi göstərirdi. Amma 20 il sonra Titanik batarkən okean sularında qərq olanlardan biri də həmin jurnalist-yazar Steadın şəxsən özü idi.

Titanikin batdığı gecə anadan olan və 23 yaşını gəmidə qeyd edən Vilyam Reeves İngiltərədən Kanadaya gedən “Titanian” adlı gəmidə idi. Gəmi uğursuz zonaya, Titanikin batdığı nöqtəyə çatdı. Reeves anidən nəhəng bir aysberqin gəminin yolu üzərində peyda olduğunu gördü. Tam o anda həyəcan siqnalı verildi. Məsafə kafi olduğundan gəmini zamanında dayandırdı. Hərəkəti mümkünsüz olan gəmini ancaq 9 gün sonra hadisə yerinə yetişən buzqıran gəmilər qurtardı.

Ən çox sevilən kitab da gəminin qurbanlarından oldu!

“Titanik batan zaman onun ən görkəmli qurbanı kitab olmuşdur”.
Bu sözlər Livan əsilli fransız yazıçısı Əmin Maalufun 1988-ci ildə nəşr olunan tarixi romanı “Səmərqənd”də qeyd olunub. 1900-cü illərdə Londonda fəaliyyət göstərən iki cildçi Corc Sutcliffe və Francis Sangorski Henri Soteran adlı kitab satıcısından götürdükləri sifarişi 1911-ci ildə zəngin naxışlarla bəzəyib təhvil verdilər. Bu kitabda Elihu Vedderin şəkillərinin müşayiəti ilə Ömər Xəyyamın rübailərinin ingiliscə təfsirləri yer alırdı. “Böyük Ömər” və yaxud “Möhtəşəm kitab” adlanan bu kitabın üz qabığında üç ornamental tovuz quşu, arxa qapaqda isə yunan sazı çəkilmişdir. Həmçinin kitabda yaqut və zümrüd kimi mindən çox qiymətli daş, beş min ədəd dəri, gümüş, fil sümüyü, qara ağac və 600 səhifəlik 22 karatlıq qızıl yarpaqlardan istifadə edilmişdir. Sotheran bu kitabı Nyu-Yorka göndərmək istəsə də Amerika gömrüyünə yüksək gömrük rüsumunu ödəməkdən imtina etdiyi üçün kitab İngiltərəyə qaytarıldı. Daha sonra Qabriel Uells kitabı auksionda 450 funta aldı. Uells də kitabı Amerikaya göndərmək istəyirdi. Bunun üzərinə Titanikə müraciət edildi. Lakin kitabın hekayəsi Titanikin batması ilə də bitmədi. Stanley Bray 6 illik gərgin əməkdən sonra kitabın və “Böyük Ömər”in xatirəsini canlandırmaq məqsədilə Sanqorskinin orijinal rəsmlərindən istifadə edərək kitabın yeni nüsxəsini hazırladı. Bank kassasına qoyulan bu kitab İkinci Dünya müharibəsi zamanı nasist təyyarələri Londonu bombalayarkən məhv edildi. Bray yenidən qollarını çırmalayıb 40 illik fasiləsiz işdən sonra hazırladığı yeni nüsxəni vəsiyyəti üzrə ölümündən sonra Britaniya Kitabxanasına təhvil verildi. Ölümündən bir müddət əvvəl Bray demişdi: “Mən xurafatçı deyiləm, amma tovuz quşunun fəlakət simvolu olduğu deyilir”. Bu gün muzeydə bu əsəri görmək mümkündür.

Və o məşhur film…Titanik

Rejissor Ceyms Kameronun çəkdiyi baş rollarda Leonardo di Kaprio və Keyt Uinslettin çəkildiyi bu film 200 milyon dollara başa gəlsə də, film 1 milyard dollar qazanc gətirdi. Filmdə gəminin batma səhnəsini və insanların su üzərində yaşadıqları dəhşəti canlandırmaq üçün nəhəng süni göl hazırlandı və təkcə gəmi maketinə 46 milyon dollar pul xərcləndi.

Mənə görə Titanik batmadı, insanlar orada qəhrəmanlıq hekayələri yaratdı və bütün dünyaya göstərdilər ki, sevgi hər zaman xilas edə bilməz, fəqət gözəlləşdirər. Gəmi suyun dərinliklərinə ensə də, orada uyusa da, hekayəsi əbədiləşərək bütün sevən ürəklərə köçdü.

Titanik xatirələrdə bir gəmi kimi yox, insanlığa və sevgiyə yönələn təvazökarlıq nümunəsi kimi qaldı. Böyük ümidlər buz dağına dəyib çiliklənsə də, yaşayan buz dağı yox, o ümidin işığında alovlanan və daha neçə yüzilliklər boyunca şöləsi bütün dünyada hiss edilən acılı-şirinli Titanik xatirələri olacaq.

Titanik heç ölməyəcək, çünki o, sevgidən və gözəllikdən yoğrulmuş bir əfsanədir!

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.12.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsi bu dəfə dahi Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzuliyə həsr edilib.

Füzuli sevir, Füzuli düşünür deməkdir. Aşiq Füzuli ilə mütəfəkkir Füzulini ancaq vəhdət halında duymaq olar. Füzuli başqa cür dərk edilə bilməz.

Böyük bir ideal kəskin və sərrast məntiqlə ifadə edildiyi kimi, dəhşətli bir gülüş, amansız, sarsıdıcı bir satirada könül açan və ürək parçalayan məhəbbət lirikası ilə ifadə edilə bilər.

Füzuli öz fikirlərini daha çox sevgi lirikası ilə ifadə etmişdir.

Şair öz sənətinin bu başlıca xüsusiyyətlərindən birini müasirlərinə anlatmaq istəyirmiş kimi bir qəzəlinin sonunda:

Məndən, Füzuli, istəmə əşari-mədhü zəmm,

Mən aşiqəm, həmişə sözüm aşiqanədir.

demişdir.

Biz Füzulinin böyük fikirlərini onun aşiqanə deyilmiş qəzəllərində axtarmalıyıq. Füzulinin aşiqanə sözləri onun həm də həkimanə sözləridir. Bizim klassik poeziyamızda o, bir qayda olaraq, həmişə mütəfəkkir bir aşiq kimi danışır.

Məhəbbətin dili ilə böyük həqiqətlərin şərh edilməsi nadir və təəccüblü hadisə deyildir, buna bütün xalqlarda rast gəlirik. Fəqət nədənsə yüksək fikirlərin aşiq dili ilə şərhi, ümumiyyətlə, Şərq və xüsusən Azərbaycan üçün çox səciyyəvi bir hal olmuşdur. Buna görədir ki, bir mütəfəkkirin aşiq dili ilə danışmasının nə demək olduğunu bilməyən şəxs Azərbaycan klassik poeziyasının məzmunundan çox çətinliklə baş çıxara bilər. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycan şairləri indi də, Füzulinin ölümündən 400 ilə yaxın bir zaman keçəndən sonra belə, yenə öz fikirlərini aşiqanə lirika – qəzəl şəklində şərh etməyə qüvvətli meyil göstərirlər...

Vəfa hər kimsədən kim, istədim, ondan cəfa gördüm,

Kimi kim bivəfa dünyada gördüm, bivəfa gördüm.

Kimə kim dərdimi izhar qıldım istəyib dərman,

Özümdən həm betər bir dərdə onu mübtəla gördüm.

Mükəddər xatirimdən qılmadı bir kimsə qəm dəfin,

Səfadən dəm vuran həmdəmləri əhli-riya gördüm.

Əgər su damənin tutdum, rəvan döndərdi üz məndən

Və gər güzgudən umdum sidq, əksi-müddəa gördüm.

Ayaq basdım dəri-ümmidə, sərgərdanlıq əl verdi,

Hünər səriştəsin tutdum, əlimdə əjdaha gördüm.

Mənə göstərdi gərdun, tirə bəxtim kövbəkin yüz gəz,

Məni-bədbəxt ona hərgah kim baxdım, qara gördüm.

Füzuli, eyb qılma üz çevirsəm əhli-aləmdən,

Nədən kim, hər kimə üz tutdum, ondan yüz bəla gördüm.

Gözəl sənət incisi olan bu qəzəldə nələr yoxdur! Siz bu kiçicik şeir gövhərini istəsəniz, zülm və haqsızlıq üzərində qurulmuş cəmiyyətlərdə yaşayan insanların tarixi xülasəsi adlandırın, istəsəniz, ona şairin içərisində yaşadığı ictimai mühitə qarşı yazılmış qüvvətli bir ittihamnamə deyin, istəsəniz, bunu həyatda vəfa, sədaqət və doğruluq eşqi ilə alışıb-yanan və öz alovları ilə də bəşəriyyətin səadət yollarını işıqlandıran böyük şair qəlbinin sirlərinin ifadəsi deyə tərif edin. Bəşər taleyindən bizə dastanlar danışan bu balaca bədii tabloya nə qədər dərin məna versəniz, yaraşar!  

Füzuli böyük lirikdir. Diqqət edilsin ki, ədəbiyyat tarixində hər şairə bu ad verilmir. Böyük lirik hər şeydən əvvəl, həssas dahi insan, böyük mütəfəkkir deməkdir.

***

Füzuli sevir, Füzuli aşiqdir və bu adla da fəxr edir:

Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var,

Aşiqi-sadiq mənəm, Məcnunun ancaq adı var

deyir. Füzuli qəzəllərində tez-tez özünü keçmiş zamanların, qərinələrin məşhur aşiqləri ilə müqayisə edir və özünü zəmanəsinin yeni qüdrətli aşiqi adlandırır.

Sürdü Məcnun növbətin, indi mənəm rüsvayi-eşq,

Doğru derlər, hər zaman bir aşiqin dövranıdır.

Füzuli nədən özünə aşiqlik hüququ, aşiq adı qazandırmaq istəyir və bunu fəxr bilirdi? Bu sualın cavabı aydındır, çünki Füzulinin zamanı da əsrlərdən bəri davam edib gələn, doğma fikir mədəniyyətinə zidd və yabançı olan dini mistika amiranə bir tövr ilə: “İnsan, dünyanı sevmə, axirəti sev” deyib dururdu. O zaman Şərq də, Qərb də belə idi: “İnsan, sevmə! Həyat əsli deyil, fanidir” – batil etiqadlar carçısı zahidin və rahibin məşum səsi dünyanın hər tərəfində eşidilirdi.

Həyat sevgisi olmadan insan necə yaşaya bilərdi?

İnsana “sevmə” o demək idi ki, insan, sən öz mahiyyətindən əl çək! Bu məvhum müddəa açıqdan-açığa həyatı və ömrü inkar edirdi. Mistika və batil etiqad insanın bütün yaradıcı qüvvələrini öldürür, şəxsiyyətin mənəviyyatını və iradəsini əlindən alır, onu adi oyuncağa çevirirdi. Həqiqi insan və həqiqi həyat zəmanəyə görə mistikanın öldüyü və şəxsiyyətin azad olduğu yerdə başlayaçaqdı. Füzuli böyük sələfləri Nizami və Nəsimi kimi bunu aydın dərk edə bilmişdi.

Füzuli hər şeydən əvvəl öz xalqının doğma mədəniyyətinin böyük varislərindən biri, insan və insanın məziyyəti, insanın ləyaqəti və şəxsiyyətinin böyük müdafiəçisi olduğundan bu metafizik hökmə qarşı “eşqdir hər nə varsa aləmdə” müddəasını irəli sürmüş, həyat sevgisini inkar edənlərin cəhalət, avamlıq yuxusu təbliğatçıları olduğunu göstərmiş və öz oxucularına qulaq sırğası olsun deyə, belə nəsihət etmişdi:

Vaiz sözünü dutma qulaq, qafil olma kim,

Qəflət yuxusunun səbəbi ol fəsanədir!

Füzulinin nəzərində insan hər şeydən əvvəl həyat aşiqi, elm və idrak aşiqi, gözəllik aşiqi deməkdir.

Füzuli sənətinin iki əsas canlı məsdəri vardır: eşq və idrak. Füzuli varlığa da bu yolla mərifət yetirirdi. Bunun üçündür ki, qəti hökm ilə:

Sərmənzili hər muradə rəhbərdir eşq,

Keyfiyyəti hər kəmalə məzhərdir eşq,

Gəncineyi-kainata gövhərdir eşq,

Hər sadir olan nəşəyə məsdərdir eşq

demişdir:

Ötən günlərdə bizim ata-babalarımız Füzulinin qəmlərinə şərik olmağı, Füzulini anaraq kədərlənməyi çox sevmişlər, çünki bu qəmlər həyatda onlara da üz vermişdir. Mən bir anlığa yarımsavadlı ağsaqqal bir ixtiyarı xəyalımda canlandırıram. Budur, o qoca fələkzadə yadelli işğalçılar tərəfindən altı üstünə çevrilmiş xanimanının qarşısında qabarlı əllərini qoynuna qoyub dayanmış və qollarında zəncir, qürbət yerlərə sürgünə göndərilən, gözünün ağı-qarası bircə oğlunun dalınca həsrətlə baxa-baxa böyük Füzulinin sözlərini öz-özünə dodaqaltı pıçıldayıb gizli-gizli ağlayır.

Dust bipərva, fələk birəhm, dövran bisükun,

Dərd çox, həmdərd yox, düşmən qəvi, tale zəbun.

Mən Füzuliyə bu cür yanaşmaqda o qocanı müqəssir görmürəm və başa düşürəm ki, bu öz-özlüyündə bir faciə, həm də bütöv bir xalqın faciəsidir. Başa düşürəm ki, bu odlu göz yaşları düşmənə boyun əymək istəməyən bir elin faciəsi idi. Başa düşürəm ki, bu:

Yetər, tavuztək üçbilə qıl arayişi-surət,

Vücudindən keçib aləmdə bir ad eylə ünqatək.

Gövhərtək qılma təğyiri-təbiət, dəlsələr bağrın,

Qərar et, hər havada olma şürəngiz dəryatək.

deyən böyük şairin nəsihətinə sadiq qalan məğrur bir nəslin faciəsi idi, bu göz yaşları da xalqa, vətənə olan məhəbbətin ifadəsi idi.

Füzulinin xalqı çox əziyyət çəkdi, çox inlədi, ancaq əyilmədi...

Səadəti-əzəli qabili-zaval olmaz,

Günəş yer üstünə gər düşsə, payimal olmaz!..

Füzuli kədərini ancaq öz xalqını düşünən, elin dərdinə qalan həqiqi, kamil insanlar və namuslu, qeyrətli vətəndaşlar anlamağa qabildirlər.

Füzuli elin dərdini çəkirdi. Füzulinin qəmləri elin qəmləri, elin şikayətləri idi. Füzuli əsərlərinin başında böyük bir qəm karvanı dolanır ki, bu karvan el qəminin, el dərdinin karvanıdır.

Füzuli sevirdi. Füzulini başa düşmək üçün hər şeydən əvvəl sevən qəlbə malik olmaq lazımdır. Elə bir qəlbə ki, sevib yüngülləşmək deyil, sevib kədərlənə bilmək üçün də döyünsün. Sevib yüngülləşmək, nəşələnmək çox asandır, bu cür sevməyi hər kəs bacarır. Sevib kədərlənmək, xalqın, elin, bəşərin dərdinə şərik olmaq isə çox çətindir.

Mən kiməm? – Bir bikəsü-biçarəvü-bixaniman,

Taleyim aşüftə, iqbalım nigun, bəxtim yaman,

Nəmli əşkimdən zəmin məmlu, ünümdən asiman,

Ahü-naləm navəki peyvəstə, xəm qəddim kaman,

Tiri-ahım bixəta, təsiri naləm bigüman,

Müttəsil qəmxaneyi-spnəmdə yüz ğəm mihman,

Harda bir ğəm itsə, məndə istəsinlər, mən zəman,

Yox mənə qeydi-bəlavü dami-möhnətdən aman.

Füzuli belə sevirdi. Füzuli öz böyük qəlbində bəşərin bütün eşqini, ələmini belə gəzdirirdi.

***

Mən Füzulinin əsərlərini xoşlamayan və qorxan adamlar çox görmüşəm. Bunlar həmin adamlardır ki, barmaqlarına bir tikan batanda və ya papiroslarının vaxtı keçəndə bütün dünyanın və ömrünün mənasız olduğuna hökm verə bilərlər. Belə adamları üzdən tanımaq çox çətindir, çünki onlar mənəvi boşluqlarını zahiri parıltı və dil pəhləvanlığı ilə gizlətməyi məharətlə bacarırlar. Ancaq belələrini tanımaq üçün sanki böyük Füzulinin sözləri məhək daşıdır. Siz belə adamların əsl varlığını, mənəvi boşluğunu müəyyən etmək üçün onların yanında Füzulinin bir qəzəlindən təkcə bu beyti oxuyun:

Füzuli, dəhrdən kam almaq olmaz olmadan giryan,

Sədəf su almayınca əbri-neysandan göhər verməz.

Bu zaman siz onlardan aşağıdakı sözləri eşidəcəksiniz: “Bu qəmgin, köhnə sözlər nədir oxuyursunuz?”

Bu qəribə adamlar Füzulidən nə üçün qorxurlar?! Sualın cavabı aydındır; çünki Füzulinin əsərləri düşündürür, kədərləndirir. Onlar isə düşünmək, kədərlənmək və başqalarının dərdinə şərik olmaqdan dəhşətli bir yanğından qorxan kimi qorxurlar.

Belə adamları təkcə üç sözlə xasiyyətləndirmək olar: özü üçün yaşayanlar... Bu yalançı “basavadlar” öz heysiyyət və milli iftixar hisslərini itirmiş adamlardır.

Fəqət mən qoca tarixin bir çox ciddi və ağır imtahanlarından çıxmış məğrur odlar ölkəsinin bugünkü ... nəslini gördükcə böyük səy və qeyrətlə öz milli mədəniyyətlərini irəli apardıqlarının şahidi olduqca, nəhayət, Füzuli sənətinə, Füzuli dühasına böyük hörmət və məhəbbətlə yanaşan xalqımızın yüzlərcə və minlərcə ləyaqətli və istedadlı oğullarını, ağıllı-kamallı qızlarını gördükcə qəti bir inamla deyirəm:

– Füzuli yaşayır, Füzuli sevilir, Füzulinin xalqı böyük xalqdır!..

Füzuli sevirdi. Füzuli sözün geniş və yüksək mənasında həyat aşiqi idi. Həyat və idrak aşiqi – bu ad Füzuliyə çox yaraşır.

Füzuli sevirdi. Füzuli öz xalqını, onun keçmişini, gələcəyini, onun zəngin mədəniyyətini, ədəbiyyat, elm və sənətini, onun adət və ənənəsini, onun könül açan gözəl və şirin dilini dərin ehtirasla sevirdi.

Füzulini sevin!..

                                  1941

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.12.2024)

Aynur İsmayılova, “Ədəbiyyat və incəsənət” üçün

Hər şey bir qığılcımla başlar. Kimi üçün bu qığılcım yoluna işıq olub hər yeri aydınladar, kimi üçün bir alov olaraq  hər şeyi məhv edər, kimi üçün isə sadəcə qığılcım olaraq da qalar. Bəlkə də boşuna deməmişlər, “Həyat seçimlərlə doludur və seçimlər bizim həyatımızı təyin edər”

Həyat bizə hər zaman bir seçim sunar. İstər üzgün, istərsə də xoşbəxt anında. Önəmli olan doğru zamanda doğru olanı görmək və seçməkdir. Bu da işin ən çətin tərəfi olsun gərək. Bəzən elə anlar olur ki, hər şey üst-üstə gələr. O an sanki çıxılmaz bir yoldaymış kimi hiss edərsən özünü. Nə səsini duyan, nə dərdini bliən kimsə olmaz ətrafında.

“Sənin üçün doğru olan nədir” sualına cavab belə tapa bilməzsən. Həmin an hər şeyin qırıldığı və eyni zamanda birləşdiyi nöqtədir. Bu, sənin dönüş nöqtəndir. Hansı ki, bu anda həyatın üçün önəmli qərarı verərsən. Bu qərar səni ya istədəyin, ya da istəmədiyin yerlərə aparar.

Hər zaman bir ümid vardır. Hər nə qədər çıxılmaz yolda olsan da. Etdiyin yanlışlar, yanlış seçimlər səni həyatdan bezdirməməlidir, əksinə, həmin yanlışlardan nəticə çıxarmalısan və bu yanlışlar səni bir gün doğru yola götürəcəkdir.

Həyat dediyin də belə yaşanmazmı? Bir halda ki, bu dünyaya gəlmişik, bu həyatı da düşə-qalxa yaşayaraq öyrənərik yaşamağı...

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(18.12.2024)