Təqdim edir: Könül, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Poetik qiraətdə sizlərlə bu dəfə yenidən sevilən şairimiz Əlizadə Nurini görüşdürürəm. Şair bu dəfə “Dirilərin öz paltarında, ölülərin bezində gizləndiyini” müşahidə edib.”

Onun gəldiyi qənaət isə “Bu dünyanın gerçək üzü. Yalan üzündə gizlənib...”dir.

Xoş mütaliələr.

 

Gizlənib

 

Ağacın son hıçqırığı,

Ocaq közündə gizlənib.

Dirilər öz paltarında

Ölü bezində gizlənib.

 

Durub gəldim sənə sarı,

Götürmədin sən hasarı.

Ayağımın ağrıları

Ayaq izində gizlənib...

 

Göy üzüdü göyçək üzün,

Ay da çaşdı görcək üzün.

...Bu dünyanın gerçək üzü

Yalan üzündə gizlənib...

 

Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

Varis, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Gənclərimiz kitabdan qaçırlar, bədii ədəbiyyatdan uzaq düşüblər. Mən bu yazımda bir daha ədəbiyyatın gücü barədə söz açmaq istəyirəm. 

 

Antverpen Belçikanın əsas şəhərlərindən biridir və mən sizə buradakı Nello və Patraş abidəsi barədə danışmaq istərdim. Düzdür, Brüsseldə olsam da Antverpendə olmamışam, abidəni də təəssüf ki görməmişəm. Amma haqqında sizə bəhs edə biləcəyəm. 

Bu abidə 1872-ci ildə ingilis yazıçısı Maria Louise de la Rame tərəfindən yazılmış "Flandriya köpəyi" romanında təsvir olunan hadisələrə həsr edilmişdir. 

 

Romanda hadisələr XIX əsrdə Belçika Flandriyasında baş verir. Yetim oğlan Nello Antverpen yaxınlığındakı bir kənddə babası ilə yaşayır. Baba xəstədir və oğlan ona kömək etmək üçün əlindən gələni edir, ev işləri ilə məşğul olur və Antverpendə süd satır. Bir gün Nello küçədən döyülüb əldən düşmüş bir it tapır və onu evə gətirib sağaldır, o vaxtdan bəri Nello və Patraş -  oğlan iti belə adlandırır - ayrılmaz dost olurlar. 

Oğlan rəssam olmaq istəyir, amma təhsil alması üçün vəsaiti əsla yoxdur, ən böyük arzusu da məşhur flamand rəssamı Rubensin rəsmlərini görməkdir. 

Yeni il ərəfəsində baba ölür. Ev kirayəsini ödəmək üçün Nellonun vəsaiti olmadığından o, küçəyə atılır. Nə yeməyə çörəkləri, nə yaşamağa evləri olan Nello və Patraş Milad ərəfəsində dizəcən qarlı bir gündə Antverpenə yola düşürlər. 

Çovğundur. Milad gecəsinə sayılı dəqiqələr qalır. Dostlar tamamilə zəifləyiblər, donurlar.  Və təsadüfən qapını açıq taparaq Antverpen Katedral kilsəsinə girirlər. 

Nəhayət, Nello burada Rubensin çoxdan görməyi arzuladığı rəsmini görür, lakin sevinmək üçün heç bir taqəti olmadan dostu Patraşın yanında daş döşəməyə uzanıb qalır. Ertəsi gün səhər oğlanı və iti Rubens triptixinin qarşısında donmuş vəziyyətdə tapırlar. 

Yaponlar bu hekayədən o qədər təsirləniblər  ki, onu məktəb tədris proqramına daxil ediblər. Zavallı dostlara ilk təvazökar abidə Yaponiyada, Toyota Şirkətinin vəsaiti hesabına quraşdırılıb, 2016-cı ilin sonunda isə heykəltəraş Batist Vermeulenin şəkildə gördüyünüz və haqqında söhbət açdığım Antvependəki abidəsi açılıb. 

Roman dəfələrlə lentə alınıb və 2010-cu ildə kitabın holland dilinə tərcüməsinin 25-ci ildönümü münasibətilə Belçikada 20 min nüsxə tirajla 40 avro dəyərində gümüş sikkə də buraxılıb.

İndi siz deyin, bədii ədəbiyyatın heçmi gücü yoxdur?

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

Sərtyel, “Ədəbiyyat və incəsənət” 

 

1.

Aprtekdə dialoq:

-Salam, mənə təzyiqdən dərman verin təcili.

-Hansı təzyiqdən?

-Atmosfer təzyiqindən!!! Necə yəni, hansı təzyiqdən?

 

2.

Oğul atasından soruşur:

-Ata, niyə təqvimdə 8 mart qırmızı rəngdə qeyd edilib?

Atası deyir:

-O biz kişilərin həmin gün tökülən qanıdır, oğul!

 

3.

Çirkli əllərə pul daha tez yapışır.

 

4.

Axmaqların pulu əskikdir, ağıllıların zamanı.

 

5.

Qız rəfiqəsinə:

Ürək sevdisə, sevdiyimlə hara desə gedərəm. Bİrcə, altında “Qallenvaqen” olsun. 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ədəbiyyat qəzet” ilə birgə ƏDƏBİYYATIMIZI SEVDİRƏK layihəsində bu gün sizlərə Mənsur Həsənzadənin şeirləri Vasif Süleymanın təqdimatında təqdim edilir.

 

...Niyə darıxdığını da özündən və şeirlərindən başqa kimsə bilməzdi... Amma şeirləri sayəsində oxuyanlar da bildi, darıxdıran da...

Əslində mən də arada uzunmüddətli fasilə olanda onun şeirləri üçün darıxıram, tam səmimiyyətimlə deyirəm. Azsaylı müəlliflər var ki, az çap olunsalar da, mən onları çox oxuyuram. Şərt deyil ki, onlar tez-tez  çap olunsunlar. Əsas odur ki, onların çap olunan azsaylı şeirləri dönə-dönə oxumağa yetəcək qədər dəyərlidir. Fikir verin:

 

İncə bellim, ahu gözlüm, ay üzlüm,

Gündüz ötdü, düşdü gecə, darıxdım.

Nə uzunmuş ürəyinə gedən yol,

Döngə-döngə, küçə-küçə darıxdım.

 

Bu şeirə nə zaman, nə məkan... Şeir oxumaq istəyəndə, darıxmaq istəyəndə, belə darıxdırmaq istəyəndə oxu, ürəyindən ruhən dincəlmək keçəndə  oxu... Mənə elə gəlir ki, mən onu hər gün oxuyuram, özü də təkrar-təkrar oxuduqlarımı, sanki ilk dəfə oxuyurmuş kimi...

Unutdum ha, kimin haqqında danışdığımı deməyi... Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü, gözəl şair Mənsur Həsənzadəni deyirəm, paylaşdıqları şeirlərə görə sosial şəbəkənin ən çox sevilənlərindən biri olan Mənsuru...

"Azərbaycan" və "Ulduz" jurnallarında silsilə şeirləri ilə çap olunsa da, hər şənbə sevə-sevə oxuduğumuz "Ədəbiyyat qəzeti"ndə imzasına rast gəlməmişəm (ya bəlkə mən görməmişəm). Bu missiyanı da mən üzərimə götürdüm. İnanıram ki, o, qəzetimizin də ən çox oxunanlarından, imzası arananlarından biri olacaq.

...Niyə də olmasın? Onun şeirlərinin ləzzətindən doymaq olur ki:

 

Eşqinə qul oldum, eşqi şah etdim,

Gündüz nalə çəkdim, gecə ah etdim.

Üç sevgi yaşadım, üç günah etdim,

Sən ən gözəlisən üç günahımdan.

 

Bütün əbədi mövzularda yazır Mənsur, başda yaradan, yaşadan və öldürən SEVGİ olmaqla... Elə o biri mövzulara da içinin sevgisini qatıb yazır:

Şeytanlar dayanıb duadan öndə,

Döndər, duaların səmtini döndər.

Bir eşqə ac olan Göyərçin göndər,

Gəlsin saçımdakı dənə, İlahi!

 

Bütün ədəbi orqanlarda çap olunmaq Mənsur Həsənzadənin halal haqqıdır. Özü tənbəllik eləyirsə, biz eləməyək, nolar ki... Nə yaxşı ki, sevgili "Ədəbiyyat qəzeti" çap olunmağa haqqı olan istedadlıların haqqını özünə qaytarıb, meydanı verib haqqı olanlara... Elə bizə də, Mənsur Həsənzadəyə çap olunmaq, mənə də təqdim eləmək haqqı... Əslində Mənsur Həsənzadənin kiminsə təqdimatına ehtiyacı yoxdur, özü kimisə təqdim edəcək qədər oturuşmuş şairdi. Mənim bu təqdimatımdan isə  qətiyyən xəbəri yoxdur, "Ədəbiyyat qəzeti" çap olunan gün biləcək...

                                      Vasif  SÜLEYMAN

 

 

Mənsur HƏSƏNZADƏ

 

Günahımdan

 

Susmağın mənimçün cavab kimidir,

Gözünü çəkmirsən heç günahımdan.

Gülüm, günahlarım savab kimidir,

Hansını istəsən seç günahımdan!

 

Eşqinə qul oldum, eşqi şah etdim,

Gündüz nalə çəkdim, gecə ah etdim,

Üç sevgi yaşadım, üç günah etdim,

Sən ən gözəlisən üç günahımdan.

 

Hər qarış - günahdır, addım - günahdır,

Günahdır, həyatın dadı, günahdır,

Mənim ürəyimin adı günahdır,

Nə qədər gec deyil, köç günahımdan.

 

Mən nalə koruyam, mən ah karıyam,

Və bütün eşqlərin tamahkarıyam,

Dünyanın ən yekə günahkarıyam,

Buyur, bacarırsan, keç günahımdan!

 

Darıxdım

 

İncə bellim, ahu gözlüm, ay üzlüm,

Gündüz ötdü, düşdü gecə, darıxdım.

Nə uzunmuş ürəyinə gedən yol,

Döngə-döngə, küçə-küçə darıxdım.

 

Həsrət qaldım ay üzünün bədrinə,

Gün yandırdı, qovuşmadım ətrinə,

Ay Ürəyim, ürəyinin xətrinə,

Ürəyimi qoyub küncə, darıxdım.

 

Fəryadımı eşitmədi, of, Xudam,

Gərək özüm öz könlümü ovudam.

Gülüm, çox da sənə qarşı kobudam...

Xəfif-xəfif, incə-incə darıxdım.

 

Ürəyimdə lap yuxarı başdasan,

Dözəsiyəm, dönüb-dönüb daşlasan.

Sən nə zaman darıxmağa başlasan

Unutma ki, səndən öncə darıxdım!

 

Təcnis

 

Ayıq dayanıbsan söz keşiyində,

Qələmin süngüdü, əl əsgər indi.

Şairin işidi sözü ucaltmaq,

Bayrağı ucaldan əl əsgərindi.

 

Arxalı bağ saldı, arxa dağ aldı,

Adamlar arx çəkdi, arx ada qaldı,

Alovlu vaxtların arxada qaldı,

Sinəni dərdlərə, ələs, gər indi.

 

(Ruhun ərköyündü, ələsdi, nədi?...

Yaş ötür, bir üzün, ələs, dinədi,

Bel büküldü nədi, əl əsdi nədi?

Sinəni dərdlərə ələs, gər indi).

 

Ağ dan, qırmızı dan, hərdən sarı dan...

Çələng tut yaşıldan, aldan, sarıdan,

Bəlkə də, bəlkə də tək sən sarıdan

Gorda bəxtəvərdi Ələsgər indi.

 

Sev otu, ağacı, sev gülü, Mənsur,

Sev daşı, sev qumu, sev gili, Mənsur,

Sinənə çox döymə Sevgili Mənsur,

Yazdığın nə varsa, Ələsgərindi!

 

İlahi

 

Məni kim yığacaq bu yer üzündən? -

Tökülüb-itirəm yenə, İlahi!

Bütün duaları saf-çürük elə,

Özün ver sinəni önə, İlahi!

 

Şeytanlar dayanıb duadan öndə,

Döndər, duaların səmtini döndər.

Bir eşqə ac olan Göyərçin göndər,

Gəlsin saçımdakı dənə, İlahi!

 

Dönərmi, o sənə önərdiyim qız?

Dönərmi, üzümü döndərdiyim qız?

Eşqin səmasına göndərdiyim qız

Qıyma yer üzünə enə, İlahi.

 

Bax... Ay işığında şeir yazıram

Onu görəcəyim günə, İlahi!

Bizim eşqimizi ilahiləşdir,

Səni and verirəm dinə, İlahi!

 

Bu sevgi

 

Pöhrə-pöhrə, çiçək-çiçək bağ oldu,

Əvvəl-əvvəl bayram oldu bu sevgi.

Sonra dönüb saçlarımda ağ oldu,

Taleyimdə qaram oldu bu sevgi.

 

Sən gedəli ruhum düşkün hal aldı,

Hisslərim də ta şikəstdi, ta laldı,

Hə! Oyunu yaxşı qurdun, halaldı!

Axır mənə haram oldu bu sevgi.

 

Üzün, məkrin hər rənginə çevrilib,

O xoş səsin şər zənginə çevrilib.

Məhəbbətin xərçənginə çevrilib,

Sağalmayan yaram oldu bu sevgi.

 

Maraqlı yalan

 

Gəlin bir maraqlı yalan danışım,

Məzmunu başqadı, forması başqa.

Mənim yalanımın ipi fərqlidi,

Mənim yalanımın torbası başqa.

 

"Yalan ayaq tutar, yeriməz" dedi,

Ən doğru yalanı babam danışdı.

O gündən bu günə babamqarışıq

Bütün yalançılar mənə tanışdı.

 

Daha mələklərin qəmlidi könlü,

Daha şeytanların çarxı yağlıdı.

Kim deyir, qırx gündü yalanın ömrü?

İndiki yalanlar qırxayaqlıdı.

 

İndi bir sualın cavabı mindi,

Həqiqət yalanın özündən keçir.

Dunyanın ən yekə yalanı indi

Ən xırda iynənin gözündən keçir.

 

Mən də yalançıyam, şeirim baş qatır,

Hələ demədiyim neçə yalan var.

Mənim danışdığım yalan başqadır,

Yanında yalandır bütün yalanlar!

 

Yozun yalanımı, min yerə yozun,

Mənim yalanlarım yanan çıraqdı.

Şeirlər ən gözəl fikir tablosu -

Şairlər ən gözəl yalançılardı.

 

Dərdim...

 

Dolu dərdlərimi ta boşaldıram,

Ya boş buraxıram, ya boşaldıram,

İçimi çöllərə ha boşaldıram,

Azalmır ağıda, qarğışda dərdim!

 

Bu köpük dərdləri yığmaz bu kəfkir!..

Güc yox ürəyimdə, göstərə təpki.

Yazda allergiya, payızda səpgi,

İsti-yayda dərdim, qar-qışda dərdim.

 

Kim tutub burnuma bu hiss iyini?

Kim atıb ortaya sözün çiyini?

Seçsəm dərdlərimin ən kiçiyini,

Yüz filə yük olar qarışqa dərdim.

 

Hər gün qırmağını durmadan atır,

Sancılır kürəyə, sinəmdən batır.

Gözümün yaşında yuyunub yatır,

Gör, necə xoşbəxtdi balışda, dərdim.

 

Nə ömür xoş gedir, nə gəlir əcəl,

Əcəb divan tutur mənə şər, əcəb.

Ha cəhd elədimsə, səni zərrəcə

Azalda bilmədim, bağışla, dərdim!

 

Gəl

 

Sən gedəli bağım-bağçam saralıb,

Xoş ətirli çiçəyim, gəl, gülüm, gəl!

Ay eşqimin zülmkarı, lütf elə,

Bəs deyilmi bu çəkdiyim zülüm? - Gəl!

 

Gözüm - güzgü, tellərini, bax, ayır,

Könlün - saray, ikimizə taxt ayır,

Vaxtın olsa, mən baxtsıza vaxt ayır,

Olan-qalan sevgimi də bölüm, gəl!

 

Dua etdim, arzu tutdum N qədər,

Doğma nə var - o səs qədər, ün qədər?

Heç Kərəm də yanmamışdı mən qədər,

Yandı içim, külə döndü çölüm, gəl!

 

Tələlərdə, tuzaqlarda ölürəm!

Çox soyuqsan, sazaqlarda ölürəm!

Hər gün səndən uzaqlarda ölürəm!

Gəl, gözünün qabağında ölüm - gəl!

 

Elman Tovuzlunun ruhuna ehtiramla

 

Bu gün qara bağladılar adamlar,

Büdrədilər, laxladılar adamlar,

Ağı deyib ağladılar adamlar,

Bir xəzinə basdırdılar Tovuzda.

 

Bircə yol var yüzümüzün önündə,

Söz dayanmaz sözümüzün önündə,

Gündüz vaxtı, gözümüzün önündə

Bir xəzinə basdırdılar Tovuzda.

 

Axtarsalar, tapardılar Bakıda,

Ağzından söz qapardılar, Bakıda,

Bir xəzinə apardılar Bakıdan,

Bir xəzinə basdırdılar Tovuzda.

 

Ay yazıqlar, - ay şairlər, yazarlar,

Sıra-sıra qəbrimizi qazarlar...

Şıxheybətdə sevincliydi məzarlar, -

Bir xəzinə basdırdılar Tovuzda.

 

Ağladılar, ağladılar, doydular,

Sonra sözü soğan kimi soydular,

Bir dünyanı bir tabuta qoydular,

Bir xəzinə basdırdılar Tovuzda.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” bu gün “1 ŞEİR” rubrikasında Ceyhun Ötkəmin 1 şeirini sizin ixtiyarınıza buraxırıq.

 

 

***

mən ya kor bucağam,

ya kar bucağam,

özümü dürtməyə məzar qucağam,

qolları xaraba bekar qucağam,

mənim ayaqlarım yoxdur, üzəngi...

toz basıb çiynimi, bayquş da qonmur,

kəfənlə qaçan da gəlib sığınmır...

sən də bekarasan, mən də bekara,

mənim ayaqlarım yoxdur, üzəngi...

daha boşlamışam əldə yüyəni,

uşaqlar uzaqdan görəndə məni

deyirlər, ay nənə, kentavr əmi...

mənim ayaqlarım yoxdur, üzəngi...

atım-arzu, murad... çox adları var

at murad deyil ki, muradları var...

nə olsun, görünməz qanadları var

mənim ki ayağım yoxdur, üzəngi...

mənim ki ayağım yoxdur, üzəngi...

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

 

Əkbər Qoşalı, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

 

 

Arxivimdən Saxa-Yakutiyanın yeganə xanım Xalq şairi, Saxanın Yazıçılar Birliyinin başqanı Natalya İvanovna Xarlampyevanın yubiley gününə - 70 illiyinə həsr etdiyim yubiley yazısını portalımızın oxucularına ərmağan edirəm.

 

 

 

Natalya xanımın – Saxa-Yakutiyanın yeganə xanım Xalq şairi, Saxanın Yazıçılar Birliyinin başqanı Natalya İvanovna Xarlampyevanın yubiley günüdür. Uzaqlardakı Yaxın Ürəyin, mötəbər xanım əfəndinin 70 yaşı tamam olur. Biz ona “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” (Akd. Nizami Cəfərov), “Saxa şeirinin anası”, “Dilbər Xatun”, “TürkAna” və bu kimi yaraşıqlı sözlərlə müraciət edirik.

 

Xanım Xarlampyeva incə ruhlu lirik şairdir, ictimai xadimdir, mədəniyyət-sənət xadimidir.

 

O, öz xalqının yığvalı haqqında tarixi düşüncələrlə, quzey türklərinin mənəvi dəyərlərinin  qorunması, təbliği işi ilə ardıcıl məşğul olur. Saxa (Yakut) ədəbiyyatının tanıtımı, tərənnümü yönündə onun böyük xidmətləri var. Məhz onun təşəbbüsü  ilə  Saxa-Yakutiya   Respublikasında “Böyük qarın kəraməti” adlı Uluslararası Poeziya Festivalı təşkil edilir. (Mənə də nəsib olub, həmin festivalda nümayəndə olmuşam).

 

1952-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Manqan oymağında doğulan Natalya xanım Yakutiya Dövlət Universitetinin (indiki M.K.Ammosov adına Quzey-Doğu Federal Universitetinin) Tarix-filologiya fakültəsini bitirib. 1975-ci ildən məqalələri və şerləri dövrü mətbuatda dərc olunur. 15 şer kitabının, 20-dən çox nəsr əsərinin müəllifidir. O, Saxada, Rusiya Federasiyası içində keçirilən çoxsaylı festivallardan başqa Varşavada, Londonda, Hanoyda keçirilmiş uluslararası poeziya festivallarının, eləcə də, Bakı və Sumqayıtda keçirilmiş tədbirlərin iştirakçısı olub. 2016-cı   ildə   Natalya   xanımın kitabları Londonda   (ingiliscə),   Kazanda (tatarca),  Kızılda (tuva dilində), 2018-ci ildə isə bu sətirlərin müəllifinin təşəbbüsü ilə Bakıda çıxıb (“Mənim rəfiqim Aprel” – Afaq Şıxlı, Rəsmiyyə Sabir, Oqtay Hacımusalı və bu sətirlərin yazarının çevirməsində).

 

Natalya İvanovna Saxada jurnalist və nəşr işinin təşkilatçısı olaraq da tanınır. O, mətbu fəaliyyətə “Severnaya  trassa” qəzetində  müxbir olaraq başlayıb; yerli gənclər qəzetinin redaktoru, “Kıım” adlı qəzetin mədəniyyət şöbəsinin müdiri, “Saxa-Sire” qəzetinin baş redaktoru (1990-2012), Yakutsk şəhərindəki ən böyük kitab nəşriyyatının baş redaktoru kimi fəaliyyət göstərib.1994-cü ildə Saxa (Yakut) dilində gün üzü görən “Dilbər Xotun” (“Dilbər Xatun”) adlı qadın jurnalının ilk redaktoru da o olub. Doqquz mövsüm dövlət televiziyasında “Ааҕарбалаҕан” adlı televiziya verilişinin aparıcısı olub, 2015-ci ildən “Saxa” radiokanalında canlı verilişlər aparıb. 2012-ci ildən 2017-ci ilin iyun ayına qədər Saxa-Yakutiya Dövlət başçısının mədəniyyət məsələləri üzrə müşaviri vəzifəsində çalışıb.

 

Natalya Xarlampyeva   Qazaxıstan   Respublikasının Uluslararası “Alaş” Ədəbiyyat Ödülü (1998), Rusiyanın “Böyük   Ədəbi   Ödül”ü  (2003),   Rusiya  Yazıçılar Birliyinin və Smolensk vilayətinin Aleksandr Tvardovski adına ödülü (2003) ilə təltif olunub. Rusiya Federasiyasının Əməkdar mədəniyyət işçisi fəxri adına, 2002-ci ildə Saxa-Yakutiyanın Xalq şairi fəxri adına, 2015-ci ildə Rusiya federasiyasının Puşkin medalına, 2021-ci ildə Saxanın Platon Oyunski adına Dövlət Mükafatına layiq görülüb.

 

 

 

***

 

Bundan tam 4 il öncə NatalyaXarlampyeva Dünya Gənc Türk Yazarlar Birliyinin (DGTYB) dəvəti ilə respublikamızda səfərdə oldu. Natalya xanım səfəröncəsi bir xahişdə bulundu. O, I Türkoloji Qurultayın keçirildiyi binanı ziyarət etmək istəyirdi. Onun mənəvi babaları bu zalda I Türkoloji Qurultayda iştirak etmişdi. İctimai və dövlət xadimi İsidor Baraxovun (1898-1938) başçılığı ilə 3 saxalı türkoloq Qurultaya yola düşmüş, onlardan biri sağlıq durumuna görə, yalnız Moskvayadək gələ bilmişdi; digər iki nümayəndə geri döndükdən sonra Saxada müqəddəs ziyarətdən gəlmişlər kimi qarşılanmışdı....

 

Natalya xanım mənəvi babaları haqqında, onların Bakıya səfəri ilə bağlı  xatirələrin işığında böyüyüb... O, Azərbaycanlı araşdırmaçı-yazar Aida Eyvazlıya verdiyi müsahibədə bu mövzuya toxunub:

 

A.E.: -Bakıya ilk gəlişinizdə 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultayı keçirilən zalda süzülən göz yaşlarınızı xatırlayıram...

 

N.X.: - Bakıya gəlincə ilk görmək istədiyim yer həmin bina oldu. Siz bilirsiniz ki, biz ruhlara inanırıq. Daşların da ruhu var, yaddaşı var. Mən bizim ədəbiyyatımızı, əlifbamızı yaradan dahilərə minnətdaram. XIX əsrdə Rusiyanın özünün elə alilmləri barmaqla sayaılırdı. Çar Rusiyası elmin bütün sahələrində inkişaf əldə etmək üçün alimləri Almaniyadan, Avropadan dəvət edirdi. Yakutiyanı zəbt etsinlər deyə, buraya da alimlər, ekspedisiyaçılar göndərilirdi; buraya göndərilən əksər ziyalılar isə ya inqilabçılar, ya da siyasi baxışlarına görə rejimə etiraz edənlər idi. Hətta onların qarşısında şərt qoylurdu ki, həmin ziyalı insanlar burada yakut və digər yerli xalqların dillərini öyrənməməlidir. Sürgün olunan insanların içərisində  polyak linqvisti Edvard Pekarskiy var idi. Pekarskiy bizim dilimizin yazılışını,  transklipsiyasını yaratdı – ilk dördcildlik “Yakut-Rus dili sözlüyü”nün müəllifi oldu. Sizə maraqlı gələ bilər ki, o bizim dili bu qədər incəliklərinə qədər necə bilirdi? Çünki həyat yoldaşı yakut qızı idi. Bizim ədəbiyyatçılarımız və dilçilərimiz də 1926-cı ildə I Türkoloji Qurultaya həmin lüğəti gətirmişdilər. Çünki o böyük kişilər ortaq əlifba yaratmaq istəmişdi... Böyük Mustafa Kamal Atatürk də ərəb qrafikalı əlifbadan latın qrafikalı yeni Türk əlifbasına keçid edəndə, Pekarskinin yaratdığı “Yakut-Rus dili sözlüyü” istəmişdi. Yakut dili bir çox türk dillərindən fərqli olaraq, öz ilkinliyini qoruyub saxlamşdı. Ötən yüzilin 20-30-cu illərində yaşayan maarifçi kişilər ancaq xalq üçün, ümumi dil üçün çalışırdı. Onlar həmin zaman kəsiyində bilmirdi ki, 1926-cı ildən az müddət keçəndən sonra türklük ideyalarına görə təqib olunacaqlar, yaratdıqlarının tarixdən silinmək təhlükəsi yaranacaqdır... İndi filoloq kimi onların nə düşündüklərini daha yaxşı anlayıram, hiss edirəm”...

 

 

 

Natalya xanım öz həyat, sənət kredosu olan, milli dəyərlərə sadiq, bəşəri dəyərlərə sayğılı xanım əfəndidir. Onun şeirlərini oxumaq, onu dinləmək, onunla söhbət etmək  çox xoşdur, bir sözlə, o, zövqün özüdür. İstedad və insanlıq, mötəbərlik və təvazö, ədəbiyyat-sənət və dövlət təfəkkürü bir canda, bir ömürdə ən yaxşı şəkildə necə birləşə bilərsə, o, məhz Natalya xanımın şəxsiyyətində, yaradıcılığında təcalla tapır...

 

 

 

***

 

Natalya xanımın poeziyasında hansı etnoqatlar, hansı üfüqlər və o üfüqlərə daşıyan möhkəm qanadlar var? 

 

Öz dədə-baba torpaqlarında yaşayan türk xalqlarının çox geniş coğrafiyası zaman-zaman ədəbiyyatda, mədəniyyətdə, bir sözlə, həyatda öz müsbət və mənfi təzahürləri ilə səciyyələnib. Örnəyi, Güneydən Quzeyə, Gündoğardan Günbatara keçidlərin, böyük köçlərin güzərgahı olmuş qaynar Qafqazlardan fərqli olaraq, burdan çox uzaqlardakı Saxa-Yakutiyada uzun, soyuq qış gecələrinin hüznü (Natalya Xarlampyevanın önəmli təmsilçisi olduğu) poeziyaya nağıl kimi hopub... Saxada milli ərazi çox böyük, əhali çox az, qışlar uzun, yazlar qısa, doğma qardaşlarsa oralardan xeyli uzaqdır... Öz ilkin dini inancı ilə xristian dini inancının, üçqatlı dünya inanc sistemi ilə “Tanrının oğlu İsa”nın təliminin Saxa ədəbiyyatında interperetasiyalara gətirib çıxardığı görünməkdədir – Natalya xanımın yaradıcılığında olduğu kimi... Saxa ədəbiyyatı sözdən artıq səs kimi gəlir adama – elə bil Şaman qımqımısı, gümül­dənməsi, sözsüz danışmasıdır...

 

Natalya xanım həmvətəni olan tanınmış mədəniyyət xadimi – Saxa-Yakutiya Respublikasının Xalq artisti Andrey Borisovun dəyərləndirməsinə diqqət edək: “O bizim olonxosutların, toyuksutların, Kulakov poeziyasının, Alampanın, Oyunskinin, Semyen Danilovun yadigarıdır, onların ocağını qoruyandır, yakut poeziyasının anasıdır”.

 

Akademik Nizami Cəfərovun 2018-ci il sentyabrın 15-də “Ədəbiyyat qəzeti”ndə yayınlanmış “Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən Ürəyi” adlı yazısında oxuyuruq: “Saxa (Yakutiya) Respublikasının  Xalq şairi Natalya Xarlampyevanın "Mənim rəfiqim aprel" kitabçasında elə bir şeir yoxdur ki, müəllif mənsub olduğu etnosun hamımız üçün doğma hisslərinin arxeoloji dərinliyinə getməsin, bununla belə, elə bir şeirə də rast gəlməzsən ki, ruhuna modern düşüncə texnologiyaları hopmamış olsun. Hər cür müqayisə, xüsusilə şairlə şairin, şeirlə şeirin müqayisəsi, əlbəttə, nöqsanlıdır, ancaq deməliyəm ki, Natalya Xarlampyevanın poeziyasında Oljas Süleymenov üslubuna bənzərlik gördüm. O mənada yox ki, Natalya xanım öz möhtəşəm həmkarını təkrar edir; yox, o baxımdan ki, hər iki sənətkarın yaradıcılığında, təfəkküründə qədimliklə müasirliyin son dərəcədə zərif, həssas, eyni zamanda "akademik sistem"ə çevrilmiş mükəmməl harmoniyası var.

 

...Natalya Xarlampyevanın poeziyasını həm ideya-məzmun, həm də poetika-forma baxımından səciyyələndirən ən mühüm əlamət etnik-tarixi yaddaşın canlılığı, sağlamlığı və bütövlüyüdür...

 

Mən də ulu türkün bir parçasıyam -

 

Kökləri dərindən-dərin,

 

Qızılı bayrağında boz qurd,

 

Kültigin dövrünün varisi.

 

Hansı uğursuzluğun əliylə

 

Quzeyə üz tutdu

 

Mənim ulu babam,

 

Quzeydə məskən saldı?..

 

Səhralarda qumların sehr dolu pıçıltısı,

 

Aralın parlaq suyu,

 

Düzlərin sarı üfüqü,

 

Qızıl dəvələrin qəmli gözləri

 

Uzaqlarda qaldı...

 

...Bu yazını "Türk poeziyasının yakut-saxaca döyünən ürəyi" adlandırdım. Görünür, ona görə ki, burada söhbət xanım şairdən gedir... Ancaq ona eyni müvəffəqiyyətlə "Türk poeziyasının yakut-saxaca düşünən beyni" adını da vermək olardı”...

 

 

 

Saxadan başlamış Tatarıstanadək olan Sibir coğrafiyasındakı azsaylı türk xalqlarının ədəbiyyatı ritm etibarı ilə musiqilidir, nəğmə türündədir. Sibir türküləri ilahi özləmi barındırır...

 

Natalya xanımın özünə mənəvi ustad qəbul etdiyi Platon Oyunskinin əsərləri, özkeçmişi ilə tanış olduqca, Türk dünyasının XX yüzildə yaşayıb-yaratmış başqa bir mütəfəkkir ədibi– Hüsyen Cavid (və Cavidin yaratdığı obrazlar) gözlərimiz önündə canlanır. Nə təvafüqdür ki, hər iki mütəfəkkir ədibin aqibəti eyni olub, hər ikisi repressiyaya məruz qalıb, hər ikisi İrkutskda öldürülüb. Aida Eyvazlı ömür paralellərinə diqqət çəkir: “Hər ikisi 1955-ci ildə bəraət alıb. Talelərinin başqa bir oxşar cəhəti də ibrətamizdir: Cavidin qızı Turan Cavid və Oyunskinin qızı Sardana Oyunski! –Hər iki xanım öz atasının yolunda ömrünü şam kimi əridərək, ailə həyatı qurmayıb”...

 

Saxa-Yakutiya ədəbiyyatının klassiki Platon Oyunskinin bizim təşkilatçılığımız, Aida Eyvazlının uyğunlaşdırması ilə Bakıda (2019) və Ankarada (2021) gün üzü görən “Qırmızı şaman” kitabı da Natalya xanımın ideyası əsasında hazırlanıb.

 

Natalya xanımın öz kitabının Bakı və Sumqayıtda,  Oyunskinin kitabının Yakutskda təqdimat törənləri unudulmazdır... Hər üç təqdimatda Natalya xanımın əsaləti özünü parlaq şəkildə göstərdi, oxucular onun sözünün və özünün sehrinə düşdü...

 

 

 

***

 

“Mən Natalya Xarlampyevanın yazmaq eşqini yaddaşının qutkültür süxurlarından aldığını bilirəm. O qutluluq onun damarlarındakı əsl qanda mövcuddur və elə ona görə şeirləri hər nə qədər insana kövrəkmiş, lirik duyğular üzərində köklənibmiş kimi görünsə də, bu lirikanın, bu kövrəkliyin içində qərib bir təlatüm də var; bu təlatüm türk xatununun ərcə, ərkəkcə, hər zaman meydanlarda olmasından, at minib qılınc qurşanmasından irəli gəlməkdədir. Bu onun qədəridir. Ruhunu, mənliyini, yüzilliklərdir söykəndiyi ulus kimliyini unutmaması, yaddan çıxarmaması, tam tərsi, övladlarına (mənəvi övladlarına) ötürmək istəyi onun qədəridir”. – Natalya xanımın Azərbaycanda çıxmış ilk və hələlik yeganə şeirlər kitabına ön söz yazan dostumuz Oqtay Hacımusalı belə vurğulayır.

 

Bu fikirlər isə filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, şair-publisist Adilə Nəzərə aiddir: “Bu adda şeirlər toplusu şairin duyğuları olmaqla bərabər onun dünyagörüşü və yazıldığı dövrün sosial, mədəni və siyasi həyatı haqqında məlumat kitabçasıdır.  Daha dəqiq desək, şairlər dövrünün nəbzi, şeirlər isə güzgüsüdür. Elə buna görə deyirlər ki, ədəbiyyat ən doğru tarixdir.

 

Kitab bir qabdır, şeirlər də bir içim su... Suyu içdikdən sonra qabını qırmadığımız kimi, şeirləri oxuyandan sonra da dəyərini vermək gərəkdir. Natalya Xarlampyevanın “Mənim rəfiqim aprel” adlı şeirlər toplusunu oxuduqca şairin könül bağçasına ən gözəl duyğu ortağı oldum. Şair nə qədər desə də ki, “Mən atəşəm! Məni anlamağa çalışmayın! Mənim ruhum alovun tüstüsü kimidir”... Mən yenə də onu anladım”...

 

 

 

***

 

Natalya xanım deyir (yazır):

 

Mən də ulu türkün bir parçasıyam -

 

Canımda, qanımda duyuram bunu,

 

Hikmətini duyuram daşüstü yazıların,

 

Elmlərin qüdrətini

 

Yaddaşıma yazıram mən,

 

Yazıram ki,

 

unutmayım kim olduğumu”!

 

 

 

Sizi unutmamışıq, əziz Natalya xanım!

 

Yubileyiniz qutlu olsun! Çox yaşayın!

 

URUY-AYXAL!

 

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 

(30.10.2024)

 

 

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalının “Ulduz” jurnalı ilə birgə BİRİ İKİSİNDƏ layihəsində bu gün şeir vaxtıdır, Aysel XANLARQIZInın şeirləri ilə tanışlıqdır.

 

                                  

***

 

Sən cəsur döyüşçüm,  mən əsir yurdun,

Bir Turan arzulu türküm, boz qurdum.

O taylı-bu taylı Xudafərinim,

Qoynuna tələsən Təbriz hayqırtım...

 

Ayrı qitələrdə həsrət yanğısı ,

Dərviş səbrindəki təklik ağrısı.

Mövlanəm, üləmam, sufim, zahidim,

Eşqə təsəvvüfüm,Tanrı çağrısı...

 

Bu şəhid ruhumun azad şəhəri,

Sən Laçın sabahım, Şuşa səhərim... 

Köksü səcdəgahım, ocağım, pirim,

Acı taleyimin xoşbəxt zühuru...

 

Gəl, sənsiz vəhşətdə xaraba ruhum,

Qiyamət ömrümün İsrafil suru...

 

 

***

 

Mən yorğun yolların

sinəsi üstündə

həsrətini qucaqlayan

tənha bir

yer adamı ,

gözlərimdəki

bayram sabahı

yalnızlığıdır

səni gözləmək.

Duyğularım

minarələrdən dağılan

səcdə çağırışına

tələsən

səs qədər həssas,

al saçlarımı,

qoynunun ən rahat bir küncündən as...

Hər gün

azan səsini

ilahi bir eşqlə  gözləmək kimidir

səni gözləmək,

cismimdə

nə hiss varsa,

sevginlə şifrələnib...

Bütün dinləri

yanıma alıb

sən gələn yollara diz çökmüşəm,

gözlərinə təzimdəyəm,

mən

Allahın yuxusuz gözündəyəm...

 

 

YAĞIŞA DUA

 

Sən – bir az əsəbi, bir az qayğılı,

Bu yorğun şəhərin tıxacı kimi.

Mən – payız gününün səhər yağışı,

İllərin sevincə möhtacı kimi.

 

Göy üzü başıma çətir tutmayır,

Nə dərdi varsa da, üstümə yağır.

Deyəsən, buludda hadisə olub,

İslanıb bu sabah yerin qucağı.

 

Gözünün çamuru yerə bulaşıb,

Küçələr, hönkürür ayağım altda.

Bu eşqi ruhuma çətir tutmuşam,

Ömrümü qurmuşam sən gələn vaxta.

 

Xəritə ucunda yorğun düşübdür,

Sən olan nöqtəyə qonur barmağım.

Bu sabah göylərə tilov atmışam,

Bir "uçaq" tutarsa, bəlkə, qarmağım...

 

İçində sən olan o uçağı da

Dartıb gətirərəm öz limanıma.

Bu şəhər yağışa dua edirəm –

Göylərdən düşürsün səni yanıma.

 

 

O, SƏNSƏN

 

Qollarına avar çəkən gözlərin,

Qucağındır səcdə yeri, and yeri.

Həsrətinə yorğun düşən şəhərin

Yanağında biri var ki… o, sənsən.

 

Dan yerinin saçlarını saraldan,

Qayıdış yox, qürub adlı bir yoldan.

Ürəyimi götürdüyün vağzalda

Gecikdiyim bir qatar ki… o, sənsən.

 

Bahar qollarımda, payız saçımda,

Şehli baxışların kirpik ucunda.

Şirin görüşlərin titrək ovcunda,

Bir xatirə yeri var ki… o, sənsən.

 

Ulduzların gecə rəngli gözündə,

Vücudumun hər sətirlik izində,

Bir şeirin közə dönmüş sözündə

Misraları darıxar ki… o, sənsən.

 

Nəfəsinə qurban etdim zamanı,

Kitab-kitab sözə dönən insanım.

Bu dunyada sevgi adlı unvanım,

Hardan bilsin adamlar ki… o, sənsən.

 

 

DAŞ DÜŞSÜN BAŞINA

 

Kədər qatarlanıb hava xəttində,
Ruhum bir təyyarə qanadı üstə.

Yenə həsrətimi möhür vururlar,

Eh…yorğun bir pasport sənədi üstə.

 

İndi xatirələr çox yüksəklikdə,

Göyün səs-küyündən batır qulağı.

Xəyalım – göy donlu stüardessa,

Yalnızlıq – uzanan uçuş zolağı.

 

De, necə yuxuya verim göz yaşın?

Bu yalqız ömrümü necə qurtarım­?

Getmə! – deyəcəkdim,

                          dilim qurudu...
Daş düşşün başına ayrılıqların.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

“Ədəbiyyat və incəsənət” portalı yaşı 35-ədək olan şairlərin şeirlərinin dərcini davam etdirir. Bu gün növbə Cavid Qasımovundur.

 

 

 

***

 

İndi məndən ötrü bu ayrılıq da

İsanın sonuncu şam yeməyidir.

Əzizim, həyatdır, bizdən birimiz

Zəhərdən nuş edib, tez ölməliydi.

Nə fərqi, sən içdin, ya da mən içdim?

Nə fərqi, tələsdin, ya mən gecikdim?

Yenə də nuş olsun hər ikimizə...

Bircə pıçıltımı yadında saxla,

Cəllad kötüyüdür çiyinlərimiz.

Gedəndə özüylə səbəbsiz yerə

Başını aparmır əzizlərimiz.

Sənin də çiynində qan ləkəsi var,

Mənim də çiynimdə qan ləkəsi var.

Hirsini doğrayır sağ qulağıma

Hər dəfə boynumdan öpən qılınclar.

Uzaqlaş, uzaqlaş üfüqlərəcən,

Səhər yeməyinə çıxıb gələrsən.

 

 

***

 

Məndən bir qarış yuxarıda

Kim çəkib çarmıxa quşları?

Bunlar İsanın göndərdiyi

Bəlkə, çarmıx məktublarıdı?

 

Oxuya bilmirəm hələ də

Ağ-qara xəttini yazının,

Qolumu açıb oynayıram

Səsinə qarğa avazının.

 

Kiməsə qucağını açmaq –

Çarmıxa çəkilmək rəmzidir.

Bizi ən çox qucaqlayan da

Quşlardı, İsanın özüdür.

 

 

***

 

Görürsənmi, əzizim,

Bizdən çox-çox uzaqda

Afrikalı uşaqlar günəş şəkli çəkirlər.

 

Nə fərqi var, şəkildir,

Göy üzünə çəkildi,

Ya torpağa çəkildi.

 

Bir az solğun, həm qara,

Bir az soyuq, həm isti,

Bir az susuz, həm quru,

Belə baxsan, günəşdir,

Nə yaxşıdır, nə pisdir.

Birdən çaşıb deyərsən:

– Afrikalı uşaqlar rəng tərəfdən xəsisdir.

Yox, əzizim, yaxşı bax,

Bizdən çox-çox uzaqda

Yeni günəş doğacaq.

Ya torpaqdan,

Ya göydən.

Ya dənizdən,

Ya dağdan .

Bizdən çox-çox uzaqda

Afrikalı uşaq da

Gözlərini tutacaq

Dan yeri söküləndə...

 

 

***

 

Çoxdan öyrəşmişəm tənhalığıma,

Nə dostum axtarır, nə də düşmənim.

Gedirəm dən səpəm göyərçinlərə,

Məndən ölən olmaz, öldürən olmaz.

 

Gündüzlər kəpənək qanadlarının

Səsinə tuturam qulaqlarımı.

Gecələr çiçəkdən süd dişi kimi

Çəkib çıxarıram ləçəklərini.

 

Bir də, mənim üçün bütün adamlar

Daman evlərinin damında gəzir.

Hamının evinə damdığı yerdən

Göylərə qapqara baca yüksəlir.

 

Bir ovuc vaxtım var, nə edim, Allah,

Gedirəm dən səpəm göyərçinlərə...

 

 

***

 

Baş açmadım, gözəl qız, özüm bu ayrılıqdan,

Qırıldı qol-qanadım, dizim bu ayrılıqdan.

 

Dodaq-dodaq gəzişdi, qulaq-qulaq yox oldu –

Fələk nələr demişdi bizim bu ayrılıqdan.

 

Sabah gözüm sulansa, günahı məndə görmə,

Su içməmişdi əvvəl gözüm bu ayrılıqdan.

 

Bu ayrılıq bizimçün ayaq döyəndə başdan,

Yox idi yol, ayağın üzüm bu ayrılıqdan.

 

O incə tellerintək damarlarım əsirdi

Qəfil gəlib düşəndə sözüm bu ayrılıqdan,

 

Nə müşkül işdi, bilməm, düyünlərin açan yox,

Tapılmır e, tapılmır çözüm bu ayrılıqdan.

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

(30.10.2024)

 

 

Əlibala Məhərrəmzadə, “Ədəbiyyat və incəsənət”

 

Ta qədimdən filosoflar, yazıçılar, dövlət xadimləri uğur barədə, məqsəd və hədəfə çatma yolları barədə fikirlər söyləmiş, rəy bildirmişlər. Bu söylənilənlərdən ən qiymətliləri aforizim halını almış, tarixin sınağından çıxaraq bu günə qədər gəlib çıxmışdır.

Bu aformzmləri elə bircə dəfə oxumaq insana bəs edir ki, fikir təlatümlərindən qopub müəyyən qərarları qəbul etsin, özünə lazımi keyfiyyətlər aşılasın, uğura, məqsədə doğru gedən düz yolu tapıb inamla, qətiyyətlə irəliləməyə nail olsun. Bu cür kəlamlardan bəziləri, düşünürəm ki, uğura doğru yolunuza işıq tuta bilər. Odur ki, uğur barədə aforizmlərdən ən seçmələrini verməyi məqsədyönlü hesab edirəm.

Bu gün daha 10 aforizm:

 

Uğurun nələrin bahasına başa gəldiyini düşünəndə ona qarşı bir həqarət duyuram.

Q.Flober

 

İnsanlar uğursuzluqla qarşılaşmaq qorxusundan təslim olmağı üstün tuturlar.

H.Ford

 

Kim öz uğuruna inanırsa, gec-tez onu əldə edəcək.

K.Gebbel

 

İynəni tikməyi bacaran adama verirlər.

A.Hoffman

 

Dünyada tikan toxumu əkən insanı gül baxçasında axtarma!

   C.Rumi

 

Heç vaxt ümidsizliyə qapılmayan adam üçün dünyada qeyri-mümkün iş yoxdur.

Xaqani

 

Həyatda ən böyük uğur xoşbəxtliyə nail olmaqdır.

A.Kamyu

 

Qələbənin ilkin şərti cəsarətdir.

A.Kembell

 

Yalnız həyatın sirlərini bilən insanlar uğur  qazana bilər.

C.Kollenz

 

Kamalındır dövlətin, kamalına arxalan.

N.Gəncəvi

 

“Ədəbiyyat və incəsənət”

 (30.10.2024)